«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

тын көпшілігі хат танымагапдықтан, құраннан түсінігі 
жок, тек «естігені» ғана болғандықтан, күнделікті өмір 
сүру дәстүрінде отқа, суға, айға, күнге, табиғатгың бас­
ка да күштеріне табынды. Бүл тұрғыдап алғанда ислам- 
ныц шырмауына түспеген қазақтың қалың бұқарасы- 
ның санасы мұсылмандықтың фанатизмімен уланбаған, 
сахараның таза ауасындай, стихиялық материалистік 
сезім, нанымы басымырақ. Кейін, Октябрь революциясы 
жеңгеннен соң, қазақ еңбекші бұқарасының білімге, ғы- 
лымға, мәдениеттің барлық саласына іркілмей кірісіп, 
социалистік құрылысқа тезінен ілесіп, игеріп кеткендігі- 
ые оның санасынын. дінге көп уланбағандығы себепкер 
болды десек, қателеспейміз.
Шоқан Уәлиханов өзінің «Қазақтардағы шамандык- 
тардың қалдығы» деген көлемді еңбегінде «қазақтар — 
мұсылман дініне табынумен коса шамандық нанымдар- 
ға иланады... Екі дінге бірдей табыну осы күнге дейін 
келіп жалғасты»1,— дейді.
Шаманизм-— адамдардың тапқа әлі бөлінбеген ру- 
лық коғамдағы діні. Бұл діндегілердің ортақ ерекшелі- 
гі табиғат күштеріне (жел, найзағай, от, су, т. б.), ата- 
бабаның аруағына табыну, шамандардың (бақсылар- 
дың) 
кұдіретті күштерімен тілдесуіне сену болып 
табылады.
Шоқан Уәлиханов дін туралы сөз еткенде, адамзат- 
тың даму сатысында көп уақыт ешқандай да дін болма- 
ғанына, діндердіқ кейін шыққанына, оның шығу себеп- 
теріне, соның ішінде шаманизмнің, ислам дінінің қазақ 
даласына қалай, қашан келгеніне кең тоқталады.
Шынында да, адам баласының жануарлар дүниесі- 
нен бөлініп шыққанына бір миллиондай жыл болса, со- 
нын 950 мыңдай жыл уақытында ешбір дін болмаған. 
Діни түсініктердің алғашқы белгілері бұдан 40—50 мың 
жыл бұрын көмілген адамдардың жерлеу дәстүрінен, 
тәсілдерінен көрінеді. Олар өліктің қол-аяғын денесіне 
таңып, байлап, матап көмген. Сондықтан да олардың 
табылған қаңқасы бүріскен күйінде кездесетінін архео- 
логтар жазып жүр. Адамдарды бұлай көму — тірілердің 
өлгендерден қорқуының белгісі.
Шокан діннің шығуын материалистік тұрғыдан тү- 
сіндіреді. Адам баласының санасы, ойы, сезімі оны кор- 
шап түрған болмыска тәуелді екендігін Ш. Уәлиханов

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: