«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

кені оларды үстемдік жүргізушілердің қуаттайтынды- 
ғына, «молданың абыройына» тілі тиген кісіні казак, 
арасындағы ел ағалары сол бойда-ақ «кәпір» деп жаза- 
лайтынына»1 қатты қынжылады.
Ыбырай дінді, дін иелерін, діни оку орындарын сы- 
наумен ғана шектелген жоқ, сонымен бірге ағарту- 
шылық жұмысының негізгі бағыты — халық санасын 
қараңғылықтан, дін ықпалынан арашалау деп түсінді. 
«Мәселенің ең мәнді жері,—■
дейді Ыбырай,— қазақтар- 
ға татар фанатизмінің (ислам дінінің ықпалын) тигіз- 
беу»2
Ағартушының пікірінше, халық санасын дін ықпа- 
лынан арашалаудың негізгі құралы — мектеп. Сондық- 
тан да баска ағартушылардан гөрі Ыбырай мектеп ашу 
мәселесіне көп көқіл аударды. Барлык саналы өмірін 
жас ұрпақты тәрбиелеу, оқыту жұмысына арнады. Өзі 
ашқан мектептердің негізгі мақсаттарының бірі — әуелі 
халық арасында ислам дінінің ыкпалын бірте-бірте, бі- 
рақ «алған бағыттан қайтпай» бәсендету, сонан соң 
мүлде жою деп санайды. Мектептерге артта калған ха- 
лықты қызықтырып тарта алған күнде, жас ұрпакка 
жүйелі білім бере алған күнде, оқушылардың санын 
үнемі өсіріп, мұғалімдерге ерекше жағдай жасаған күн- 
де, «әр нәрсеге дұрыс көзқарасы бар адамдар казак, 
арасында көбейіп, бүкіл халыққа эсер ете алады»,— 
міне, сол кезде діни фанатизмнің жойылуы сөзсіз 
дейді.
Ыбырай өзі ашқан оқу орындарын діни оку орында- 
рына, орыс-қазақ мектептерін медреселерге карама- 
қарсы қояды. Ағартушының айтуынша, біріншіден, ка­
зак қоғамының экономикалық және саяси дамуы казак 
арасында медресе емес, мектептер ашуды күн санап 
талап етіп отыр. Екіншіден, бұл халық өзінің табиғи 
жаратылысында әр нәрсені білуге құмар, ұғымтал, зе­
рен халық, сондықтан да ойдағыдай оку орындары 
ашылса, істің әрі қарай дамуы аса киындыкка сок- 
пайды.
Азаматтық оқу орындары жоқ болғандыктан, халык- 
тың білім қүмарлығын шеттен келген дін иелері еркін 
пайдаланып, «анқау елге арамза молда» болып, калың 
бұқараны қараңғылыкка бастап отырғанына ағартушы

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: