Қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі әдеби тілдердің жайы. Әдеби тіл және сөйлеу тілі ұғымдары

 

Қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі әдеби тілдердің жайы.  

Әдеби тіл және сөйлеу тілі ұғымдары 



Мақсаты: Қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі 

әдеби тілдердің жайы туралы және  әдеби тіл және 

сөйлеу тілі ұғымдары жайлы түсінік беру. 

Әдеби тіл туралы жалпы сипаттама 

Әдеби  тіл  -  жалпы  халықтық  тілдің  белгілі  жүйеге 

түскен, 

жазу

  дәстүрі  мен  әр  түрлі  жазба  және  ауызша 

әдебиеттің  негізінде  қалыптасқан  тұрақты,  орныққан 

қалыптары,  стильдік-жанрлық  тармақтары  бар,  сол  тілде 

сөйлейтін адамдардың бәріне 

ортақ

, түсінікті. 

Әдеби  тілдің  жүйелік  сипат  алып,  тұрақты  нормаланып 

қалыптасуында,  сұрыпталып,  икемделіп,  жетіле  түсуінде, 

жанрлық-стильдік тармақтарының қалыптасып, дамуында 

жазба әдебиеттің алатын орны  

Әдеби тіл дегеніміз: 

    Әдеби  тіл  -  жалпы  халықтық  тілдің  белгілі  жүйеге 

түскен,  жазу  дәстүрі  мен  әр  түрлі  жазба  және  ауызша 

әдебиеттің  негізінде  қалыптасқан  тұрақты,  орныққан 

қалыптары,  стильдік-жанрлық  тармақтары  бар,  сол  тілде 

сөйлейтін  адамдардың  бәріне  ортақ,  түсінікті.  Әдеби  тілдің 

қоғамдағы  басты  қызметі  —  адамдар  арасындағы  қатынас 

құралы  болу.  Сондықтан  жалпы  тіл  атаулыға  тән  қасиет-

коммуникативтік  қызмет  .  Әдеби  тілге  де  тән.  Әдеби  тіл 

арқылы  айтушының,  жазып  қалдырған  адамның  ойын, 

пікірін ұғамыз, сұрағына жауап береміз.  

Әдеби тілдің  қалыптасуының негізгі үш 

жолын көрсетуге болады: 

   1.    Әдеби тіл белгілі халықтың бір ғана тобы сөйлейтін бір диалектісінің негізінде 

қалыптасады.  

    2.   Әдеби тіл кейде сол халықтың өз ана тілі емес, бөтен халықтың тілі болуы да 

мүмкін. Бөтен тілдің Әдеби тіл болуы сол халықтың тәуелсіздігінің 

жоқтығымен, басқа бір елге бағынышты болуымен, мәдениетінің мешеу 

қалуымен байланысты. Кейде ондай Әдеби тіл ол халық үшін белгілі бір мерзім 

ішінде өмір сүріп, кейін ол қасиетінен айрылып қалуы мүмкін, немесе 

жергілікті халық тілімен қатар өмір сүріп, көбіне тек ресми әдеби тіл 

шеңберінде қалып та қояды, немесе жергілікті халық тілімен қарым-қатынасқа 

түсудің нәтижесінде әр түрлі өзгерістерге ұшырауы да ықтимал. 

    3.  Көп  жағдайда  әдеби  тіл  сол  халықтың  бар  болса  барлық,  я  бірнеше 

диалектісінің  негізінде  немесе  жалпы  халықтық  тілінің  негізінде,  сол 

сияқты 

сөйлеу 

 тілі мен бай ауыз әдебиетінің дәстүрінде қалыптасады. 

 

Әдеби тіл — жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, 

жазу дәстүрі мен әр түрлі жазба және ауызша әдебиеттің 

негізінде қалыптасқан тұрақты, орныққан қалыптары, 

стильдік-жанрлық тармақтары бар, сол тілде сөйлейтін 

адамдардың бәріне ортақ, түсінікті. 

Әдебиеттер тізімі: 

1. Әуезов  М.,  Қазақтың  әдеби  тілі  құралы,  “Әдебиет  және 

искусство”, 1951;  

2. Аманжолов С., Вопросы диалектологии и истории казаского языка, 

А., 1959;  

3. 3.  Әбілқасымов  Б.,  ХҚХ  ғасырдың  екінші  жартысындағы  қазақ 

әдеби тілі, А., 1982;  

4. Сауранбаев  Н.,  Проблемы  казахского  языкознания,  Избранные 

труды, А., 1982; 

5. Балақаев М., Қазақ әдеби тілі және оның нормалары, А., 1984;  

6. Исаев С., Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1996;  

7. Сыздықова  Р.,  XVҚҚҚ  —  XҚX  ғасырлардағы  қазақ  әдеби  тілінің 

тарихы, А., 1984.