ВОЗМОЖНОСТИ УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА ВУЗА КАК

339
338
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Для большинства студентов за пять лет обучения знания не стано-
вились  средством  развития  их  личности  и  педагогического  мышления.  
Целью  подготовки  будущего  учителя  было  вооружение  его  знаниями, 
умениями и навыками, развитие  его  профессионально значимых лич-
ностных  качеств  и  совсем    не  указывается  на  необходимость  развития 
профессионального  сознания,  самосознания,  субъектной  позиции    сту-
дента, нет нацеленности на самопознание и саморазвитие. «Содержание 
разных видов деятельности, способы их организации не позволяли сту-
дентам реализовывать творческие способности, духовные потребности, 
интеллектуальный потенциал, а это отрицательно влияло на их профес-
сиональное становление и социальную адаптацию» [3, 74].
Складывались парадоксальные ситуации, когда полученное педаго-
гическое  образование  не  являлось    «толчком»  к  успешной  профессио-
нальной деятельности. Многие выпускники педагогического вуза в пер-
вые годы работы в школе испытывали стрессы, разочарования, так как не 
могли самостоятельно  справляться с ежедневными, ежечасными  обыч-
ными школьными ситуациями  не только образовательного, но и воспи-
тательного характера, то есть не могли самостоятельно решать профес-
сиональные задачи, испытывая значительные трудности адаптационного 
периода, а многие, так и не адаптировавшись  в школе, вынуждены были 
менять профессию.
Подготовка в педагогических вузах была в  основном ориентирована 
на подготовку учителя-предметника, низкий процент учебных часов был 
отведен методике, получению психологической подготовке и практике. 
В  результате,  первые  годы  работы  в  школе  показывали,  насколько 
процесс подготовки учительских кадров оторван от жизни и реалий вре-
мени, когда требовался творческий, нестандартный подход к построению 
учебно-воспитательного процесса урока и неумением выпускников осу-
ществить  такой  подход,  так  как    не  создавались    условия  и  к  тому  же 
этому ведь не учили в вузе. 
Многочисленные попытки усовершенствовать подготовку педагогов 
носили  экстенсивный характер: увеличивалось число новых курсов, уве-
личивались часы. Но процесс перестройки не затрагивал личность препо-
давателей и студентов, следовательно, не мог увенчаться успехом. Такой 
подход к перестройке образовательного процесса, к подготовке педаго-
га на основе  преобладания типовой стабильности  учебной  структуры 
противоречили индивидуально-творческому характеру  педагогического 
труда и почти полностью исключали возможность общей и профессио-
нальной самоактуализации личности  студента – будущего педагога.
Сегодня  можно с уверенностью сказать, что в вузах есть ряд пред-
посылок, создающих условия для самоактуализации личности. Процесс 
перестройки    педагогического  образования  в  последние  годы    связан, 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
прежде всего с внедрением идеи гуманизации образования, вслед за гума-
низацией всего общества, утверждением приоритета общечеловеческих 
ценностей. Гуманистическая цель профессиональной подготовки форму-
лируется исследователями как непрерывное общекультурное, социально-
нравственное и профессиональное развитие учителя.
В настоящее время осмыслены и новые подходы к организации выс-
шего  педагогического  образования  –  культурологический,  личностно-
деятельностный,  полисубъектный  (диалогический),  индивидуально-
творческий. 
По  мнению  многих  теоретиков,    специфика  педагогического  обра-
зования  требует,  прежде  всего,  культурологического  подхода  к  форми-
рованию   содержания. Основным средством  культурологического под-
хода  является    гуманитаризация  содержания  образования,  при  котором 
системообразующим  фактором  формирования  педагогического  образо-
вания выступает человек, развитие личности, возможности его творче-
ской самореализации. Здесь наблюдается «перевод учителя из объектной 
в субъектную позицию, то есть позицию активного профессионального 
самовоспитания»[1,95]. Субъектная позиция требует отношения к буду-
щему учителю как к уникальной личности, требует персонализации про-
фессиональной подготовки, которая обусловлена установкой на восприя-
тие каждого человека как заведомо интересного, на признание за каждым 
права быть непохожим на других.
Персонализация  педагогического  взаимодействия,  наряду  с 
личностно-ориентированным  требует  и  полисубъектного  подхода.  Он 
основан на убеждении, что в каждом человеке заложен  позитивный по-
тенциал, неограниченные творческие возможности постоянного развития 
и самосовершенствования. Второе обозначение полисубъектного подхо-
да как диалогического, объясняется тем, что такие качества личности, как 
активность и его потребность в самосовершенствовании получают наи-
большее  развитие  в  условиях  взаимоотношения  с  другими  людьми,  на 
основе партнерства в общении, эмоциональной открытости и доверии к 
другому, принятии его как ценности. Это создает условия для взаимного  
личного развития и творческого соучастия в нем.
Следовательно,  полисубъектный  (диалогический)  подход  в    про-
фессиональной    подготовке  учителя  обеспечивает    приоритет  субъект-
субъектных отношений.
Педагогическое образование должно быть направлено на формирова-
ние творческой личности, ориентировано на своеобразие индивидуально-
сти будущего учителя, следовательно, процесс профессиональной подго-
товки должен опираться также и на индивидуально-творческий подход. 
Пути  реализации  данного  подхода  в  педагогических  вузах  идет  в 
процессе  оптимизации  и  интенсификации  преподавания  учебных  дис-

341
340
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
циплин, а также на основе разработки новых технологий обучения, при-
званных обеспечить учет индивидуальных познавательных особенностей  
студентов, их интересов и склонностей, способствовать актуализации их 
возможностей.
Общеизвестно, что обучение должно строиться с обязательным закре-
плением на практике. Поэтому  увеличение часов практики, которая бы 
проходила не формально, а в реальном  учебно-воспитательном процессе  
школы  –  важный  аспект  профессиональной  подготовки,  вырабатываю-
щий у студентов чувство уверенности в собственных силах, убеждающих  
их в правильности выбора профессии и нацеливающих на дальнейшее  
совершенствование.
Развитию  творческой  активности  студентов  способствует  примене-
ние методов активного обучения, позволяющих решать творческие зада-
чи, способствующих поиску новых способов действий, выработки навы-
ков педагогического действия и др. Это такие активные методы обучения, 
каковой является проблемная лекция, творческие дискуссии, «мозговой 
штурм», метод ситуаций, имитационные и неимитационные методы обу-
чения и др.
Важно отметить рейтинговую систему оценки работы студентов  в 
вузе. Она активизирует свободу выбора, который осуществляет сам сту-
дент. Он сам решает, через какие формы работы и в каком  количестве 
он может набрать необходимую сумму баллов.  Самостоятельная работа 
стимулирует творческую  активность каждого студента, к тому же, воз-
можность использования  тестирования в качестве экзамена, способству-
ет снижению «экзаменационного напряжения».
Таким образом, рассмотренные нами идеи совершенствования  педа-
гогического процесса в вузе, реализация их на практике содержат в себе  
большие возможности для стимулирования самоактуализации личности 
будущего педагога.
Список литературы:
1. Сластенин В.А., Мищенко А.И.  Профессионально-педагогическая 
подготовка современного учителя // Педагогика. – 1991, №10. – 159с.
2. Абдуллина О.А. Личность студента в  процессе  профессиональной 
подготовки // Высшее образование в России. – 1993, №3. – С. 165
3. Белозерцев Е.И. Педагогическое образование: реалии и перспекти-
вы // Педагогика. – 1992, № 1-2. – С.74
Резюме
В данной статье говорится о роли учебного процесса вуза  и его влия-
нии на процесс самоактуализации личности.
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
ЖАСӨСПІРІМДЕРДІ  БЕЙНЕЛЕУ  ӨНЕРІНІҢ   ҚҰРАЛДАРЫ  
АРҚЫЛЫ КӨРКЕМ  ӘДЕБИЕТКЕ  БАУЛУ
Жүнісова А. 
Академиялық инновациялық университетінің  менеджері.
Оңалбек Жарылқасын.
Педагогика ғылымдарының докторы, профессор.
Қазақстанның қоғамдық өмірінің әртүрлі салаларында болып жатқан 
өзгерістер  жас  ұрпақ  тәрбиесіне  тікелей  әсер  етеді.  Республиканың 
тәуелсіздігі  мен  егемендігі,  ұлттық  сана-сезімнің  өсуі,  мәдени,  руха-
ни  дәстүрдің,  тіл  мен  діннің  жандану  жағдайы  жоғары  зиятты  (интел-
лект) адамдарға деген қажеттілікті өсіруде. Қазақстан Республикасының 
«Білім  туралы»  Заңында  көрсетілген  басты  міндеттердің  бірі 
-«индивидуалдылықты  дамыту  жағдайларын  жасау  арқылы  түлғаның 
шығармашылық, рухани мүмкіндіктерін дамыту., ой-өресін байыту».[1]. 
Бұл міндетті жүзеге асыру жас ұрпаққа білім беруде жаңа көзқарастар 
мен жаңа ұйымдастыру формаларын, оқытудың жаңа технологияларының 
қарастырылуын талап етеді, өйткені оқыту оқушылардың қабілеттілігі мен 
танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруға, дамытуға бағытталған 
болуы тиіс.
Жасөспірімділік - бұл терең ойлы, эмоционалды, ой-өресі дамыған 
адамның  қалыптасу  кезеңі.  Осы  жаста  бейнелі  ой,  өнер  туралы  пікір, 
көркемдік  талғам,  эстетикалық  қажеттілік  пен  идеал  қалыптасады, 
өнерге  деген  қызығушылық  пайда  болады.  Әсіресе  өнер  саласында 
құндылық  бағдар  ізденісі,  сондай-ақ  көркем  шығарма  түрлеріне  деген 
тұрақты  қызығушылық,  осының  негізінде  жоғары  мәртебеге,  ұжымда, 
белгілі  бір  қоғамдық  ортада  беделге  қол  жеткізу  жасөспірімдерге  тән 
касиет.  Олар  алғарлығымен,  аңғарымпаздылығымен,  логикалық  ойлау 
қабілеттілігімен  ерекшеленеді.  Сондықтан  да  олардың  эмоционалдық 
ортасына, зияткерлік әлеует мүмкіндіктеріне, уәждемелік бағытына көңіл 
аудару маңызды.
Жасөспірімдердің  эмоционалды  мәдениеті  мен  зияткерлік  әлеуеті 
өнерге деген қызығушылықтың  әсерінен қарқындай түседі. Осы тұрғыда 
бұл  қызығушылықты  алдыменен  әдебиет  пен  бейнелеу  өнерінің  өзара 
байланысына  бағыттай  отырып,  кешенді  түрде  қабылдау  негізінде 
жоғары  көркем  шығарма  құралдарымен  олардың  қызығушылықтарын 
қанағаттандыру.  Жасөспірімдерге  өнердің  ерекшеліктері  мен  өзара 
байланысын,  заңдылықтарын  тиісті  деңгейде  меңгерту  үшін  мақсатты 
педагогикалық  күш  жүмсалуы  қажет.  Бастысы  -  олардың  бейне-
леу  мен  әдебиетке  деген  шығармашылық  талап-қызығушылығы.
Сонымен,жасөспірім  түлғасын  әдебиет  пен  өнерге  қызықтыру  арқылы 

343
342
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
жетілдіру, ең алдымен, өнерді қабылдауға деген қызығушылық мәселесіне, 
оның шығармашылық жақтарына қызықтыра білуге көңіл аударуды та-
лап етеді.
Жасөспірімдердің  қызығушылығын  қалыптастыруды  зерттеу 
мақсатында ең алдымен оқу мақсаттарына сәйкес материал ұсынылады: 
оқу-әдеби  мәтіндер  -  оған  қатысты  суретшілердің  туындылары,  жазу-
шы  шығармалары  -  олармен  үндес  суретшілердің  жұмыстары,  белгілі 
суретшілердің  классикалық  әдеби  шығармалар  бойынша  суреттері. 
Жасөспірімдердің қызығушылығын жетілдіру және байыту мақсатында 
әдебиет пен  өнердің  өзара байланысқан     варианттағы  материалдары 
да ұсынылады: жазушылардың (ақындардың)  шығармалары мен сыни 
мақалалары, 
суретшілердің  шығармашылығы:  автопортреттері, 
көрнекіліктері, картиналары; әлем әдебиеті классиктерінің замандас та-
нымал  суретшілермен  қарым-катынас  ортасы  туралы  танымдык  білім 
беріледі. Осылайша оқу-әдебиет материалының өрісі кеңейе түседі, жан-
жакты  мүмкіншілігі  мен  көпқырлылығы  айқындалады.  Осы  тұрғыда 
белгілі  ғалым  А.Я.Зись  «Объективті  әлемнің  көпқырлылығын,  оның 
әралуан жақтарын бір ғана өнердің құралдарымен ашу мүмкін емес» деген 
пікірі орынды. Сондай-ақ өнер кешені көркемдік, адамгершілік, эстетика-
лык және зияткерлік сезімді дамытады, жасөспірімдердің дүниетанымын 
қалыптастырады (әсіресе сыныптан тыс жүмыста тиімді).
Сонымен,  әдебиет  пен  бейнелеу  өнеріне  деген  қызығушылық 
жасөспірімдерге нені үйретеді? Әдебиет пен бейнелеу өнерін байланы-
стыра  оқу  түрлі  толғаныстар  мен  сезім,  эмоцияларды  -  эмоционалды 
мәдениетті жетілдіреді, жалпы оқу материалының қандай да кұбылысын 
жан-жақты тану оқу-әдеби білім саласын кеңейте түспек.
Мысалы,  ұлы  жазушылардың  шығарма  мәтіндері  мен  портреттік 
мінездемесінің  өзара  толығуы  арқылы  олардың  әлеуметтік,  жеке 
тұлғалық,  психологиялық,  идеялық,  дүниетанымдық,  адамгершілік, 
сыртқы  эстетикалық  кейпін,  оның  өзіне,  қоршаған  ортаға,  шындық 
болмысқа  деген  көзқарасын  түсінуге  болады.  Осылайша  жазушының 
жеке тұлғасы біртұтас меңгеріледі.
Мысалы,  жазушының  биографиялық  материялдарымен  үндес  бей-
нелеу  өнерінің  пейзаждық,  тұрмыс-тіршілік  т.б.  жанрларын  мақсатты 
қолдану,  оның  өмір  сүрген  ортасы,  әлеуметтік-қоғамдық  ахуалы,  сол 
кездегі тарихи жағдайдан көрініс береді. Сондай-ақ, әдебиет пен бейне-
леу өнерінің өзара байланысы мен өзіндік ерекшеліктері танылады. Бұл 
қызығушылық эстетикалық талғамды өсіруге, әдеби ой-өрісін кеңейтуге, 
логикалық  ойды,  шығармашылық  киялды  байытуға  әсерін  тигізеді, 
қарапайым  және  күрделі  тәжірибені,  жоғары  эстетикалык  мәдениетті 
кешенді түрде меңгертеді. Жасөспірімдердің әдебиетке және өнерге де-
ген  қызығушылығы  олардың  өзара  байланысында  қоғамдық  түйсіктің 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
белгілі бір формасы болатын (сезу, пайымдау, қабылдау, пікір, көзқарас, 
идеал,  әрекет  сияқты  түрлері)  эстетикалық  түйсіктің  қалыптасуына 
ықпалын  тигізеді.  Жасөспірімдердің  ақиқат  көркем-эстетикалық 
құндылықтарға деген қызығушылығының ықпалымен олардың көркем-
эстетикалық құндылықтарды мақсатты кешенді қабылдау - түсіну - са-
раптау  -  бағалау  -  қатысы  -  бейнелеу  үдерісін  шиеленістіре  дамытады. 
Әдебиетті бейнелеу өнерімен байланыстыра оқуда белсенді эстетикалық 
ойлау негізінде қалыптасқан қызығушылықғың әсерімен жеке тұлғаның 
өсуіндегі  маңызды  факторлардың  бірі  -  эстетикалық  дүниетанымды 
қалыптастыруға және байытуға жағдай жасалады.
Мысалы,  өзара  байланысқан  әдеби  және  бейнелеу  материалы 
(портреттік, тұрмыс-тіршілік жанр) жазушының әлемге, қоршаған ортаға 
деген көзқарасты,  өмірлік  құбылыстар  мен  жеке тұлғалық талғамдарды 
түсіну, қоғамдық идеалдарды қабылдау (сол кезеңнің идеалдарына сәйкес 
келе ме, маңызды қоғамдық міндеттерді орындай ала ма), жазушылар өз 
шығармаларында жоғары идеалдар мен озық дүниетанымдарды қолдай 
ма деген мәселелерді тереңінен қарастыруға жол ашады.
Жасөспірімдер қазіргі заманның зәру мәселелері жазушы шығарма-
ларында  көрініс  тапқан  қоғамдық  озық  идеал,  ғибрат,  дүниетанымдық 
аспектілерін  бағалай  отырып,  классиктерге  дүниетанымдық  мінездеме 
береді. Жасөспірімдер сол кезеңге, класиктердің өміріне «етене кірігіп» 
уақыт  пен  ұлы  жазушылардың  тұлғалық  ерекшеліктерін,  олардың 
идеялық  ұстанымдарын,  дүниетанымдық  көзқарастары  туралы  түсінік 
алады. Классик-жазушылар жасөспірімдердің алдында өздерінің бай ру-
хани  әлемімен,  әлеуметтілігімен,  берік,  озық  көзқарастарымен  таныла-
ды. Мұғалім тек дүниетанымдық жақтарын айқындай отырып, кешенді 
қабылдауға басшылық ете білуі керек. Әдебиет пен бейнелеу өнеріне де-
ген жасөспірімдердің қызығушылыгын қалыптастыру, ең алдымен, клас-
сик шығармаларын эмоционалды-образды тану негізінде, оқу үдерісінде 
қабылдау,  талқылау  нәтижесінде  жүзеге  асырылады.  Осылайша  бейне-
леу өнері сабақтарында жазушы туындысын қабылдау, көркем-образды 
құрылымын түсіну, оқушылардың шығармашылық ойын дамыту, сарап-
тау қабілеттіліктерін арттыруға, көркемдік және эстетикалық баға беруге 
баса назар аударылады. Әдебиетті оқу үдерісінде оқушылар әлем әдебиеті 
классикасына ене отырып, көркем мәтіндерді сезіне, түсіне қабылдайды, 
әлемдік,  соның  ішінде  қазақ  классикасының  көркемдік-эстетикалық 
әлеуетін оқуда әртүрлі сыныптан тыс жұмыстарға қатысады.
«Қазақ әдебиеті» бағдарламасында өнерлердің байланысы мен өзара 
қатынасы,  осы  мүмкіндіктерді  қолданудың  әр  алуан  варианттары  мен 
әлеуеті  қарастырылған.  Бағдарламада  жазушы  шығармаларын  түсініп 
қабылдауға  оқушыны  шығармашылық  танымға  дағдыландыруға,  білім 
алушының жеке тұлғалық қасиеттерін жетілдіруге ерекше көңіл аудары-
лады.

345
344
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Әдеби шығармаларды бейнелеу өнерімен байланыста терең меңгерту 
жасөспірімдердің  көркемдік  қабылдауға  деген  қызығушылығын 
қалыптастыруға бағытталған әдебиеттің білімдік (таным) және тәрбиелік 
қызметінің тиімділігін арттырады. Көркемдік қабылдау - бүл эмоционал-
ды  қабылдау,  түсіну,  саралау,  шығарманы  бағалау,  оған  деген  көзқарас 
(өнер  ерекшелігін  білу  негізінде  оның  тілі,  көркемдік  саралау  логика-
сы). Жалпыға танымал формула «синтез - анализ (саралау) - синтез» үш 
эмоционалды-бағалау рәсімдерін талап етеді: қабылдау, саралау және тал-
дау. Бұл формула бойынша өнер туындысын қабылдаудың үш аспектісі 
бар: 
I. Ең алғашқы, көпқырлы, бірақ эмоционалды-мағыналық көқарас; 
II.  Жоспарлы,  жүйелі  -екінші  көзқарас.  Ең  алғашқы  эмоционалды 
негізде логикалық бағдармен шығарманы көркемдік-аналитикалық оку; 
III.  Шығарманың  көркемдік,  эстетикалық  ерекшеліктерін,  мән-
мағынасын  түсініп,  қабылдаушыға  тигізетін  әсері  жөнінде  ой  қозғап, 
жалпы қабылдау. Көркемдік қабылдауда тек аталған өнердің бейнелеуіш 
(көркемдеуіш) құралдарын біліп қана қоймай, сонымен  қатар шығар ма   
авторын,    оның    шығармашылығын, шығарманың туындау тарихын білу, 
сондай-ақ  шығармашылық  тұрғыдан  қабылдау,  біртұтас,  жігерлікпен, 
өзіндік ойлау қабілеттілігімен қабылдау, сөзсіз, маңызды болып табыла-
ды. Бұл жерде шығармаларды дұрыс таңдай білу қажет.
Туындыларды  таңдап  алуға  қойылатын  басты  талаптар:  жас 
ерекшелігіне сәйкес болуы; эмоционалдық әлеуеті; мазмұн түсініктілігі; 
оқу  материалымен  үндесуі;  мазмұндылығы;  идеялық  маңыздылығы; 
көркемділігі;  эстетика;  оқу-әдеби  материалын  ашу,  толықтыру  және 
тереңдету мүмкіндігі.
Әдебиет  және  бейнелеу  өнерінің  туындыларын  қабылдаудың 
логикалық  моделкуәждеме  -  эмоционалды  беталыс  -  білім  белсенділігі 
-  педагогикалық  және  әдістемелік  бағдар;  әр  шығарманы  байланысты-
ра  отырып  қабылдау;  қабылдау  компоненттерін  жалпылау;  қабылдау 
нәтижесін қорытындылау.
Әдебиет  пен  өнер  (бейнелеу)  байланысының  жасөспірім  тұлғасы 
дамыту  мүмкіндіктері  айқын,  өнерге  деген  танымдық  қызығушылық, 
олармен  «қарым-қатынас»  қажеттілігі,  сондай-ақ  олардың  байланысын 
қабылдау;  осы  қызығушылықты  байыту  және  қажеттілікті  өтеу,  жаңа 
қажеттіліктерді  сезініп,  оны  қанағаттандыру  сияқты  жасөспірімнің 
жеке  түлғалық  қасиеттерін  жетілдіру.  Бұл  зерттеуде  жасөспірімдердің 
эмоционалдық  мәдениетін,  көркемдік  білімдері  мен  ой-өрісін,  рухани-
эстетикалық  әлемін,  эстетикалық  түйсігі  мен  дүниетанымын  байытуға; 
жасөспірімдерге әдебиет пен бейнелеу өнерінің байланысу ерекшеліктерін 
түсіндіріре отырып, оқу-әдеби, визуалды-бейнелеу, көркемдік-жалпылау 
білімдерін тереңдетуге, әдебиет пен өнер байланысына деген танымдық 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
қызығушылығын қанағаттандыруға деген бірқатар зияткерлік қабілеттерін 
жетілдіруге болжам жасалады.
Сонымен,  зерттеу  үдерісінде  жасөспірімдердің  жеке  тұлғалық 
адамгершілік  қасиеттері,  дүниетанымдық  көзқарастары  мен  әлеуметтік 
сапасы жете меңгеріледі.
Әдебиеттер:
1. Закон   Республики Казахстан   «Об образовании» // Казахстанская 
правда, 2007 г.
2. Зись А.З.  Теоретические  предпосылки синтеза  искусств: Взаимо-
действие и синтез искусств. Л., 1981. -199 с.
Резюме
В статье изложены пути повышения интереса учащихся к литературе 
средствами изобразительного искусство. 
Summary
The  article  is  discussing  the  ways  of  pupils  interest  to  the  literature 
promoting by performing arts means.
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДА 
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ 
ҚАЖЕТТІЛІГІ
Салгараева Г.И.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.
Мұғалiм  жас  ұрпақты  компьютерлiк  сауаттылықпен  қамтамасыз 
ететiн  және  жаңа  ақпараттық  технология  идеологиясын  жүргiзетiн 
түйiндi көздiң бiрi болып табылады. Информатика курсын бастуыш мек-
тептерге енгiзу және мектеп курсындағы информатика мен бiлiмдегi жаңа 
ақпараттық технологияны пайдалануды байланыстыру бастауыш сынып 
мұғалiмдерiнiң тереңiрек дайындығына талап қояды.
Информатика және ақпараттық технология жөнiндегi педагогикалық 
кадрлар дайындауда болашақ мұғалiмнiң бiлiмi мен бiлiктiлiгiн арттыра-
тын келесi  төрт жағдайды айтуға болады:
1) жалпы мәдениеттiлiк;
2) жалпы бiлiмдiлiк;
3) психолого-гигиеналық;
4) әдiстемелi-педагогикалық.

347
346
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Жалпы мәдениеттiлiк өзiне қажет бiлiм мен көрiнiстi енгiзуден тұрады, 
яғни әрбiр бiлiмдi адамзат көзқарасының оны жеке тұлға немесе құраушы 
бөлiм  ретiнде  санауы  қажет.  Бұл  бiлiмдi  адам  өзiнiң  бар  өмiрiндегi 
өмiрлiк тәжiрибесiнен, бiлiм мекемелерiнен, өзiн өзi бiлiмдендiру негiзi 
мен  жалпы  ақпараттық  құралдардан  алады.  Қазiргi  кезде  информатика 
ең жас ғылымдардың бiрi болып саналады және онымен осы аймақтағы 
мәдениет деңгейiн көтеру мәселесi өте жақын байланыста. Осыған бай-
ланысты  мұғалiмге  гуманизация  және  даму  идеясын  таратушы  ретiнде 
жоғары  талаптар  қойылады.  Бiздiң  көзқарасымыз  бойынша,  мұғалiм 
төменде айтылғандай болуы қажет:
- қоғамды ақпараттандыру процесiнiң мәнiн, әлеуметтiк алғы шарт-
тары мен салдарын түсiнетiн;
- жеке тұлғаға компьютерлендiру процесiнiң әр түрлi аспектте әсер 
етуiн талдай бiлетiн;
- информатиканы ғылыми пән ретiнде, оның техникалық дамудағы 
мәнiн қарастыра алатын;
- информатика және ақпараттық технология түсiнiктерiнiң айырма-
шылықтарын  ажыратып,  түсiне  алатын,  оларды  қандай  аймақтарда 
қолданатынын;
- осы бағыттағы информатика ролi мен бiлiмдi гуманизациялау тура-
лы түсiнiктi қалыптастыра алатын;
- мектеп бiлiмiндегi жаңа ақпараттық технологияның алатын орны, 
жаңа  ақпараттық  технологияны  пайдаланатын  орталар  мен  оның 
болашағы болжай алатын;
- әлемнiң ғылыми суреттемесiнде информатика ролiнiң қалыптасуын 
түсiнетiн;
-  мектеп  бағдарламасындағы  информатика  пәнiнiң  орны  мен 
ролiн,  оның  мән-мағынасының  мектеп  оқушысына  жеке  тұлға  ретiнде 
қалыптасуын түсiнетiн.
Жалпы  бiлiмдiлiк  дайындығына  кәсiби  дайындықтың  iрге  тасы 
(фундаментi)  болатын  бiлiм  саласы  жатады.  Бұл  бiлiм  бiртiндеп  орта 
бiлiм беру деңгейiнде және өзiн өзi бiлiмдендiру нәтижесi мен үйiрмелер, 
кәсiптiк  бағыттағы  дайындықтарда  қалыптасады.  Берiлген  бағыт  бой-
ынша  жоғарғы  оқу  орындарындағы  педагогикалық  факультеттердiң 
студенттерiн дайындаудағы мақсаттары мыналар болып табылады:
- жоғарғы оқу орны бiлiмiне дейiнгi алған бiлiмдерiн жүйелеу;
- информатиканың негiзгi сұрақтарын жоғары деңгейде қарастыру;
- информатика курсын уағыздаудың теориялық концепциясын оқу;
-  бiлiм  жүйесiнде  қолданылатын  жаңа  ақпараттық  технологияның 
техникалық құралдарымен танысу.
Берiлген бағыт бойынша ақпараттарды игеру нәтижесiнде жоғарғы 
оқу орнын бiтiрушiлерге қойылатын талаптар:
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
- информатиканың түпкi түсiнiктерi туралы, яғни ақпарат, модель, ал-
горитм, программа, орындаушы туралы мағлұмат;
-  компьютер  жұмысының  атаулары,  мiндеттерi  және  негiзгi 
принциптерi мен әр түрлi құрылғыларының қалай жұмыс жасайтындығы 
туралы; 
-  файлдар  мен  программалар  жүйесiн  және  компьютер  жадысын 
ұйымдастыру принциптерiн түсiну;
- жаңа қазiргi операциялық жүйелер туралы бiлу;
-  негiзгi  программалық  кешендер  мiндетi  мен  жұмыс  жасай  бiлуi 
керек,  олар:  мәтiндiк,  музыкалық  және  графикалық  редакторлар, 
электрондық кестелер; мәлiметтер базасы; белгiлi бiр пән аймағындағы 
арнайы пакеттер;
- жалпы программалау принциптерi туралы түсiнiгi болу;
-  қоғамдағы  компьютердi  пайдаланудың  негiзгi  бағыты  мен  оның 
даму болашағы туралы түсiнiгi болуы;
-  қазiргi  заман  мектептерiнде  қоланылатын  техникалық  оқыту 
құралдарымен жұмыс жасай бiлуi қажет.
Психолого-гигиеналық дайындыққа бастауыш мектеп мұғалiмдерiнiң 
сабақ өту барысындағы компьютердi пайдалануда оқушылардың өнiмдi 
жұмыс  жасауы  мен  қауiпсiздiгiн  қаматамасыз  ететiн  қажеттi  бiлiм  мен 
бiлiктiлiк жатады. Денсаулық пен психологиялық жағдай баланы оқыту мен 
оның дұрыс дамуындағы басты факторларлар болып табылады. Мұғалiм 
оқушының  компьютермен  жұмыс  жасау  кезiн  бақылап,  компьютерлiк 
техниканы  пайдаланудағы  мүмкiндiктерi  туралы  бағыттары  болуы  ке-
рек.  Берілген  тақырып  бойынша  сұрақтарды  қарастыру  нәтижесiнде 
педагогикалық  факультеттi  бiтiрушiлерге  төмендегi  талаптар  қойылуы 
керек:
-  бастауыш  сынып  оқушыларымен  жұмыс  барысында  анықталған 
компьютерлiк техника гигиенасы талаптарын;
-  компьютерлiк  сыныптарда  жүргiзiлетiн  сабақтарды  ұйымдастыру 
барысындағы медициналық талаптарын;
- есептеу техникасы кабинеттерiндегi қауiпсiздiк ережесiн;
- оқушылардың компьютерде отыру уақыттарының мөлшерiн;
- баланың компьютерге отыруы мен алатын орнындағы гигиеналық 
талаптарын;
-  компьютерлiк  техниканы  пайдаланудың  кiшкене  мектеп  жасын-
дағы  баланы  оқытуы  мен  дамуы  процесiндегi  кемшiлiктерi  мен 
артықшылығын;
-  баланың  компьютермен  жұмыс  жасаған  кездегi  пайда  болған 
психологиялық әсерлерiнiң алдын алуын;
-  баланың  ойлау  қабiлетiнiң  дамуына  программаның  сәйкес 
келетiндiгiн;

349
348
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
- қамтамасыз ету программасымен жұмыс жасау барысында оқушы 
мен машина арасындағы кедергiлердi болдырмауын;
-  компьютердi пайдалану  мүмкiндiгiн әрбiр оқушының  оқу  құралы 
мен дамуы ретiнде  қарастырып, тексеруiн.
Әдiстемелi-педагогтық  дайындыққа  бастауыш  сынып  мұғалiмдерi 
үшiн  бiлiм  мен  бiлiктiлiгiнiң  ерекшелiгi  жатады.  Осыған  байланысты 
берiлген  кешендегi  маманды  кәсiби  дайындаудағы  ортақ  мәселе  бiлiм 
мен бiлiктiлiк деңгейiн қамтамасыз ету. Болашақ жас маман:
- өз жұмысында жаңа ақпараттық технологияны пайдалану мүмкiн-
дiктерiн көрсете алуды бiлуi керек;
-  бiлiмдегi  жаңа  ақпараттық  технологияны  пайдаланудың  жалпы 
принциптерiн бiлуi керек;
-  бастауыш  мектептерде  пайдаланатын  жаңа  ақпараттық  техно-
логияның құралдары мен оларды пайдаланудың техникалық құралдарын 
бiлуi керек;
- педагогикалық ерекшелiктерi мен оқу бағдарламалық құралдарының 
кемшiлiктерiн талқылауды бiлуi керек;
- бастауыш сыныпты оқытудағы оқу процесiнде компьютерлiк техни-
каны пайдаланудың мүмкiндiктерiн бiлуi керек;
- пән бойынша ақпараттық технология есебiмен оқу жұмыстарын жо-
спарлай бiлуi керек;
- пән сабақтарындағы мектеп оқушыларының әр түрлi ұйымдастыру 
формасында компьютерлiк техниканы пайдалануды бiлуi керек;
-  мектеп  курсындағы  пән  аралық  байланыс  пен  дидактикалық 
принциптерiн бiлуi керек;
- бастауыш мектеп курсындағы пәндер мен информатиканы байланы-
стыра бiлуi керек;
- информатиканың басқа пәндермен оқыту процесiндегi сәйкестiлiгiн 
пайдаланудың элементтерiн бiлуi керек;
- информатика элементтерiн мектеп курсына енгiзудi дәстүрге айнал-
дырып, енгiзiлген мәлiметтердiң сәйкестiлiгi туралы талдқылаулар жасай 
бiлуi қажет;
- бастауыш мектептерде информатика курсының мазмұнын, мақсаты 
мен мәнiн уағыздай бiлуi керек;
- мұғалiм тәжiрибесiн кеңейту мен әдебиеттердi талдау негiзiнде ин-
форматика курсы мазмұнын iрiктей бiлуi керек;
- ақпараттық технологияны ақпараттық-әдiстемелiк қамтамасыз ету 
құралы  және  оқу-тәрбие  процесiн  басқару  құралы  ретiнде  пайдалануа 
бiлуi керек;
- компьютерлiк техника принциптерiн қолдануды және оны мектептегi 
бiлiмдi ұйымдастырушы ретiнде пайдалана бiлуi керек;
-  бастауыш  мектептердегi  информатика  курсының  даму  негiзiнде 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
компьютерлiк технология арқылы түзету жұмыстары мен мүмкiндiктерiн 
пайдалана бiлуi керек;
- бастауыш мектеп үшiн педагогикалық бағдарлама құралдарын жа-
сап, оларды пайдалана бiлуi керек;
- белгiлi бiр педагогикалық программа құралына талдау жасап, олар-
ды пайдаланудағы жұмыс нәтижесiн көрсете бiлуi керек;
-  педагогикалық  мамандар  дайындауда  өз  әдiстемелерiмен  сабақ 
берудi қалыптастыру керек.
Жоғарыда  көрсетiлгендердi  ескере  отырып  студенттiң  бiлiмi  мен 
бiлiктiлiгiн  тек  информатика  курсы  аймағында  кәсiби  шебер  дайындау 
мүмкiн емес екендiгi байқалады.
Педагогикалық  кадрлер  дайындау  мәселесiн  бiздiң  көзқарасымыз 
бойынша екi әдiспен шешуiмiзге болады. Оның бiрiншiсi информатика-
ны оқытуды жоғарғы оқу орындарының оқу процесiне барлық мамандар 
қосымша сабақ ретiнде енгiзу. 
Бұл  мәселенi  шешудiң  екiншi  жолы  бiздiң  көзқарасымыз  бойынша 
өте  тиiмдi.  Ол  оқыту  процесiнiң  кешендiк  концепциясына  негiзделген. 
Кешендiк амал барлық оқу пәндерi циклiнде студенттердiң ақпараттық 
мәдениетi  мен  олардың  орта  мектеп  курсында  алған  компьютерлiк 
сауаттылығының бiр- бiрiмен байланысын қалыптастырады.
Педагогикадағы  кешендiк  амал  маман  дайындаудағы  оқыту  мен 
ұйымдастыру процесiнде жеке тұлғаны қалыптастырады. Кешендiк амал 
оқу  процесiнiң  тиiмдiлiгiн  арттырады  және  төмендегi  функцияларды 
орындайды:
-  берiлген  процеске  қатысатын  барлық  оқушылар  орталығын 
құрайды;
- кәсiби-бiлiм мен тәрбие мәселесiндегi шешiмдердi жоспарлай бiлудi 
қаматамасыз етедi;
-  студенттердің  барлық  жеке  тұлға  аумағындағы  маман  дайындау 
процесiн енгiзудi қамтамасыз етедi;
-  оның  барлық  бөлiмiн  құрудағы  маман  дайындау  процесiндегi 
сабақтастықты құра бiлудi.
Педагог  дайындау  процесiнiң  кешендiк  амалын  ұйымдастырудың 
бiрнеше кезеңдерi бар, олар:
Бiрiншi  кезең  -  студенттi  бiлiмдiлiкке  дайындап,  ойлау  қабiлетiн 
дамыту,  өздiгiнен  таным  iс  әрекетiн  қалыптастырумен  байланыстырып 
уағыздау. Бұл кезең бойынша жүргiзiлген жұмыстың ерекшелiгi студенттi 
жеке тұлға ретiнде қалыптастырып, онымен жалпы таным әдiсiн байла-
ныстыру.
Екiншi кезең кәсiби артықшылығына байланысты болады. ұйымдас-
тыру жалпы бiлiм беру және кәсiби дайындық арасындағы маманданды-
ру пәндерiн оқытумен байланыстыруды қаматамасыз етедi. Бұл кезеңде 
кең салалы кәсiби мамандар сипатындағы әдiстер пайда болады.

351
350
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Үшiншi кезең арнайы артықшылықтарына байланысты. Бұл кезеңде 
арнайы  және  мамандандыратын  пәндердi  оқытқанда  студенттер  мен 
оқытушылар арасында келiсiмдi байланыстар болуы қажет.
Әрбiр  айтылған  кезеңде  информатиканы  оқыту  туралы  қажет 
жұмыстарды  жүргiзiп,  студенттердiң  жаңа  ақпараттық  технология 
құралдарымен жұмыс iстеуi қажет.
Бiрiншi кезеңде берiлген жұмыс студенттерде қоғамды ақпараттандыру 
процесi  туралы  түсiнiктi  қалыптастыруға  бағытталған.  Жалпы  бiлiм 
беретiн “Математика және информатика” курсын осы кезеңдерде оқыту 
қажет.
Екiншi кезеңде мүмкiндiгiне қарай көп оқу пәндерiнде компьютерлiк 
техника  жоспарлы пайдалану арқылы жүргiзiледi. Студенттердi техникалық 
құралдарды  пайлану  арқылы  оқыту,  олардың  берiлген  құралдарды  өз 
жұмыстарында пайдалану әдiстерiн бiртiндеп қалыптастырады.
Үшiншi  кезеңде  әдiстемелiк  пәндердi  оқыту  жұмысы  екi  бағытта 
жүредi. Бiрiншi бағыттағы жұмыс компьютерлiк техникаға үйрету және 
талдау  мүмкiндiгi  мен  әдiстемесiн  байланыстырып  бастауыш  мектеп 
сабақтарында пайдалану. Екiншi бағыт бастауыш мектептердегi инфор-
матика  курсының  сұрақтарын  қарастыруға  және  бастауыш  мектептегi 
дәстүрлi курстарда информатика пәнiнiң кейбiр мүмкiндiктерiн оқытуға 
бағытталған.
Жоғарыда  жасалған  концепцияларға  қарай  отырып  жоғарғы  оқу 
орындарындағы оқу барысында студенттердi информатика пәнi бойын-
ша кәсiби дайындау туралы тереңiрек айтып, сипаттағанын байқаймыз. 
Педагогикалық жоғары оқу орындарында студенттердi дайындау келесi 
оқу пәндерi блогынан тұрады: жалпы мәдениеттi, медико-биологиялық, 
психолого-педагогикалық  және  пәндiк.  Бұл  оқу  пәндерi  блоктарының 
әрқайсысын  оқытқанда  олардың  мазмұнына  қарай  информатика  және 
ақпараттық технологиямен байланысты сұрақтар қарастырылады.
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi:
1. Каймин В.А. и др. Основы информатики и вычислительной техни-
ки. М.: Просвещение, 1989
2.  Кушниренко  А.Г.  и  др.  Основы  информатики  и  вычислительной 
техники. М.: Просвещение, 1990
3. Гейн А.Г. и др. Основы информатики и вычислительной техники. 
М.: Просвеùение, 1993
4. Гейн А.Г. и др. Информатика. М.: Просвещение, 1994
5. Балапанов Е.К., Бөрiбаев Б., Даулеткулов А.Б. Информатикадан 30 
сабақ. Алматы, Шартарап, 2000
6. Қараев Ж.А. Информатика –8. Алматы. Жазушы, 2001
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
ОРГАНИЗАЦИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ДЕТЕЙ СТАРШЕГО 
ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ПРИ ОБУЧЕНИИ ТВОРЧЕСКОМУ 
РАССКАЗЫВАНИЮ 
Ханина Н.Н. К.п.н., 
ЖГУ им. И.Жансугурова, г.Талдыкорган.
Дошкольный  возраст  -  тот  период  жизни  подрастающего  человека, 
когда закладываются все основные психические свойства и способности 
и в том числе языковая способность, «дар слова» [1].
В    дошкольной    педагогике    благодаря    работам    Е.И.Тихеевой, 
А.М.Леушиной, А.А.Люблинской, Е.А.Флериной,  также исследованиям, 
выполненным  под руководством А.П.Усовой, заложены основы теории 
и  методики  обучения  родному  языку  и  развития  речи  детей  в  детском 
саду. Большим достижением теории и практики дошкольного воспитания 
было введение обучения детей родному языку на занятиях, обоснование 
принципов отбора содержания, разработка методов воспитания звуковой 
культуры речи, обогащения словаря, формирования связной, граммати-
чески правильной речи (Н.И. Жинкин; А.И.Максаков, Г.А. Тумакова, Г.Н. 
Приступа; Н.Д. Зарубина; Н.И. Политова).
Развитие связной речи является главной, центральной задачей обуче-
ния дошкольников, имеет важнейшее значение для подготовки ребенка 
к обучению, где монологическая речь является необходимым условием 
успешной учебы. От ученика требуется умение давать развернутый от-
вет,  полно  и  последовательно  рассказывать,  рассуждать,  доказывать. 
Все эти умения закладываются в еще в дошкольном возрасте   и далее 
в начальной школе. Правильное развитие навыков связной устной речи 
закладывает  основы  успешного  формирования  у  школьников  письмен-
ной  связной  монологической  речи  (Т.А.Ладыженская  [2]).  Умение  рас-
сказывать помогает ребенку быть общительным, развивать уверенность 
в своих силах. Психологическая природа связной речи, ее механизмы и 
процессы становления форме, связно и последовательно излагать мысли, 
имеет большое значение в общении ребенка с окружающими. В играх с 
товарищами, в общении с родными и с воспитателем он пользуется этой 
формой речи.
Внимание  и  понимание  слушателей  дает  ребенку  чувство  удовлет-
ворения,  а  это  ведет  к  развитию  общительности.  Умение  рассказывать 
влияет на положительное самочувствие ребенка в школе. Связное и по-
следовательное изложение тесно связано анализируются многими иссле-
дователями, такими, как С.Л. Рубинштейн, Л.С. Выготский, А.А.Леонтьев 
и многие другие. 
Умение рассказывать - это из важнейших показателей подготовлен-
ности ребенка к дальнейшему обучению.

353
352
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Каждый  ребенок  должен  научиться  в  детском  саду  содержательно, 
грамматически правильно, связно и последовательно излагать свои мыс-
ли. В то же время речь детей должна быть живой, непосредственной, вы-
разительной. Связная речь не отделима от мира мыслей: связность речи 
- это связность мыслей. В связной речи отражается логика мышления ре-
бенка, его умение осмыслить воспринимаемое и выразить его в правиль-
ной, четкой, логической речи. По тому, как ребенок умеет строить свои 
высказывания, можно судить об уровне его речевого развития.
Педагогические вопросы развития связной речи изучались многими 
педагогами: К.Д.Ушинским, Е.Н.Тихеевой, Е.А. Флериной, А.М.Бородич, 
А.М.Леушиной. Развитие связной речи должно вестись в процессе пла-
новой  и  систематической  работы  над  текстом  или  обучение  самостоя-
тельному  рассказыванию  (А.М.Леушина).  Обогащать  детские  рассказы 
наблюдениями,  научить  подбирать  точные  слова,  правильно  строить 
предложения и соединять их в логической последовательности.
При обучении рассказыванию две взаимосвязанные стороны - связ-
ность и целостность (А.А.Леонтьев; Е.А.Нефедова рассматривают тем-
поральные (временные) и причинные связи). Раскрывая психологические 
процессы, лежащие в основе порождения речевого высказывания, уче-
ные выдвигают на первый план мотивацию, рассматривая ее как импульс 
для всего речепроизводства. 
Одним  из  видов  рассказывания,  используемых  в  практике  работы 
детского сада, является творческое рассказывание, которое предполагает 
рассказывание о себе, о дружбе со сверстниками, об интересных прогул-
ках и играх, о трудовых делах. При этом у детей формируется умение 
понятно, четко, связно, последовательно излагать свои мысли (Л.В.  Во-
рошнина [3]).
Программой  занятий  родного  языка  определены  основные  задачи 
обучения: дети учатся придумывать завязку, ход события и развязку, опи-
сывать место и время действия, соблюдать логику развития сюжета, эмо-
ционально передавать переживания действующих лиц.
Однако, в практике мы наблюдаем несоответствие уровня подготовки 
развития связной речи и школьного обучения. Дети дошкольного возрас-
та не могут составить рассказ по картине, придумать свой вариант рас-
сказа. Мы предполагаем, что развитие связной речи детей будет прохо-
дить наиболее эффективно в игровой деятельности, так как игра является  
ведущим видом деятельности детей дошкольного  возраста, это средство 
воспитания и обучения. Игра должна быть включена в целостный педаго-
гический процесс. В игре дети согласовывают свои действия с действия-
ми другого. Игровая ситуация требует от каждого ребенка определенного 
уровня развития речевого общения. Необходимость объясняться со свер-
стниками в игре стимулирует развитие связной речи. Влияние на разви-
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
тие со стороны взрослых и сверстников осуществляется главным образом 
в процессе деятельности. Организуя деятельность детей, взрослые дают 
советы и указания по поводу сюжета игр. Желание хорошо сыграть роль 
настолько велико, что дети выполняют такие условия, которые сами по 
себе для них трудны и непривлекательны. В игре же эти противоречия 
легко преодолеваются.
Цель  нашего  исследования:  изучить  особенности  развития  творче-
ского рассказывания у детей  старшего дошкольного возраста, раскрыть 
методы и приемы обучения рассказыванию по воображению, подобрать 
наиболее эффективные игры и упражнения по развитию связной речи де-
тей.
Под творческим рассказыванием мы понимаем деятельность, резуль-
татом которой является придуманный ребенком рассказ с самостоятельно 
созданными  новыми  образами,  ситуациями,  действиями,  с  естествен-
но развивающимся сюжетом, логический построенный и облаченный в 
определенную словесную форму, соответствующую содержанию. Инте-
рес к рассказыванию определяется выбором тем. Поэтому они должны 
быть конкретными, будить мысль ребенка, отмечала Е.И. Тихеева. Увлечь 
детей, затронуть их чувства возможно и правильно отобранными приема-
ми обучения, заинтересованностью самого педагога процессом придумы-
вания рассказа.
Если обучение творческому рассказыванию на предложенную тему 
широко освещено в научно-методической литературе, то придумыванию 
рассказов на самостоятельно придуманную тему мало уделяется внима-
ния. Между тем, придумывание рассказов на самостоятельно предложен-
ную тему дает возможность педагогу разнообразить занятия, формировать 
умение решать задачи разного плана, развивать инициативу, творческие 
умения, самостоятельность и активность детей.
Современная  методика  обучения  рассказыванию  вообще  и  творче-
скому  в  частности  все  более  предполагает  не  разрозненное  изолирова-
ние обучения отдельным видам, а системный подход к обучению связной 
речи.
Система обучения, как всякая система, состоит из множества элемен-
тов. Это с одной стороны, факты, явления, понятия, которые составля-
ют содержание предмета, то, чему учат; с другой стороны это методы и 
приемы обучения, то и как учат. Эти элементы определяются задачами 
обучения.
Каждый вид рассказывания проводится последовательно: осень - об-
учение рассказыванию на предложенную тему, зима - обучение расска-
зыванию на самостоятельные темы, весна - рассказывание по пейзажной 
картине. Таким образом, в практике работы могут использоваться разные 
виды  творческого  рассказывания.  Причем,  обучение  предполагается  в 

355
354
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
определенной последовательности и концентрированности. Назовем это 
- методической системой.
Основной недостаток детских рассказов заключается в том, что дети 
недостаточно используют выразительные средства, мало применяют ху-
дожественные описания, придающие речи особую красоту. Детям необ-
ходимо практически показать, что значит использование выразительных 
средств в сочинениях, научить сознательному использованию структурно-
композиционных элементов рассказа. Этим мы будем способствовать со-
вершенствованию связной речи в целом и рассказыванию, в частности. 
Хорошо развитая речь является залогом успешного усвоения программы 
1-го класса школы.
План детского сочинения организует мысль ребенка, делает рассказ 
логичным, последовательным, завершенным. Умение планировать позво-
лит видеть ребенку перспективу изложения.
Особое  внимание  обращаем  на  оценку  детских  рассказов.  Данный 
прием не только позволяет ребенку узнать, что у него получается, в чем 
он еще затрудняется, но и является существенным мотивом активизации 
деятельности дошкольника на занятиях. Поэтому воспитатель должен да-
вать анализ каждого сочинения по ходу занятия, непосредственно после 
рассказывания, а не в конце занятия, когда многие нюансы забываются 
самим педагогом.
Таким  образом,  обучение  детей  творческому  рассказыванию  осу-
ществляется  в  определенной  методической  системе,  включающей  под-
готовительную работу обучения композиции рассказа и выразительным 
средствам раскрытия образа: обучение разным видам рассказывания: на 
тему, предложенную педагогом, на самостоятельно придуманную тему, по 
сюжетной картине; и использование приемов мотивации для активизации 
деятельности детей. Обучение творческому рассказыванию является од-
ним из ведущих методов воспитания выразительной связной речи. Важ-
ным элементом в обучении детей в настоящее время является мотивация 
деятельности детей на занятии. Важно не только показать, что и как надо 
делать, но и то для чего и почему надо овладеть этой деятельностью.
При организации формирующего эксперимента мы пытались воссо-
здать условия естественного хода развития языка, когда ребенок пытлив, 
самостоятелен.
Опираясь на саморазвитие языковой способности, мы предполагаем 
вместе с тем активную роль взрослого. Педагог заинтересован в речевой 
активности ребенка, внимателен к любому высказыванию, поощряет по-
знавательный интерес к слову, вовлекает в совместную речевую деятель-
ность, создает необходимые условия.
Основным средством обучения, как на занятиях, так и вне их была 
языковая игра. Обучение проводилось в двух группах детского сада № 42 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
г. Талдыкоргана, Алматинской обасти. В контрольной группе обучение 
строилось на основе традиционной методики развития речи. В экспери-
ментальной группе обучение проходило на этой же основе, но с вклю-
чением  специальной  дополнительной  работы  по  развитию  творческого 
рассказывания.
В течение года  решались следующие задачи обучения творческому 
рассказыванию:
1) Последовательно учить детей творческим рассказам на тему по ли-
тературному образу, по пейзажной картине. Совершенствовать самостоя-
тельность,  целенаправленность  рассказа,  его  композиционную  целост-
ность и художественную выразительность.
2) Формировать интерес к творческому рассказыванию, активизиро-
вать деятельность детей.
3) Развивать оценочные суждения о содержании и качестве приду-
манных своих сочинений и рассказов товарищей.
4) Воспитывать положительное отношение к рассказам других детей, 
умение выслушать внимательно, дать оценку.
Осмысленное  понимание  рассказа,  как  совокупность  отдельных 
структурных и композиционных элементов, осуществлялось путем обу-
чения детей умениям:
1) Описывать одежду вымышленного героя (элементов костюма, от-
делка, части, цвета).
2) Придумывать описание портрета (цвет глаз, форма носа, губ, во-
лосы).
3) Описывать чувства и настроение героя.
4) Описывать природу и место действия.
Тематика творческих рассказов, предложенных воспитателем.
1) «Как мы нашли щенка» - 1 занятие.
2) «Как Сережа помог Наташе» - 1 занятие.
3) «Приключения котенка в детском саду» - 1 занятие.
4) «Случай на прогулке» - 1 занятие.
5) «Звери в гостях у Белки и Стрелки» - 1 занятие.
6) «Как Дед Мороз на елку спешил» - 1 занятие.
7) «На горке» - 1 занятие.
Обучение умению сочинять рассказы по литературному образцу про-
водится в 2-х вариантах. В первом - детям предлагается заменить героев, 
сохраняя сюжет литературного произведения. Во втором - сохранив геро-
ев, придумать новый сюжет рассказа.
1) «Купание медвежат» В.Бианки - 2 занятие.
2) «Медвежонок» Е.Чарушин - 2 занятие.
3) «На горке» Н.Носова - 1 занятие.
4) «Просто старушка» В.Осеевой - 1 занятие.

357
356
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
5) «Печенье» В.Осеевой - 1 занятие.
6) «Девочка и грибы» Л.Толстого - 1 занятие.
Подбирая произведения для этого вида занятий, мы стремились ис-
пользовать такие рассказы, которые были бы не только доступными, ин-
тересными и занимательными, полезными в воспитательном отношении, 
но были бы вместе с тем высоко художественными, написанными точ-
ным, выразительным языком, были бы небольшими по объему.
Обучение сюжетным рассказам по пейзажным картинам. На этих за-
нятиях можно использовать следующие картины:
1) «Утро в сосновом лесу» И.Шишкина - 1 занятие.
2) «Золотая осень» И.Левитана- 1 занятие.
3) «Зима» И.Шишкина и «Конец зимы» Ю.Кона - 1 занятие.
4) «Аленушка» В.Васнецова - 1 занятие.
5) «Грачи прилетели» А.Саврасова - 1 занятие.
6) «Березовая роща» А.Куинджи и «Березовая роща» И.Шишкина - 1 
занятие.
7) Картины родной природы в произведениях русских художников - 1 
занятие. 
Формирующий эксперимент включал 3 блока: 
1- й блок. Дети должны придумать рассказ по предложенному плану 
воспитателя. План намечает последовательность рассказа, а развитие со-
держания дети придумывают самостоятельно.
 Во 2-м блоке дети должны придумать рассказ по предложенной теме 
педагога.  Ребенок  выступает  автором,  сам  выбирает  содержание  и  его 
форму.
В 3-м блоке дети должны придумать рассказ на самостоятельно вы-
бранную тему.
Приведем примеры игр. 
Игра: «Приключения котенка ».
Цель: Учить придумывать рассказ на предложенную тему, умея пере-
давать сюжет самостоятельно, используя выразительные средства в за-
висимости от сюжета повествования, учить оценивать рассказы других 
детей. Развивать интерес к творческому рассказыванию.
Ход занятия: Педагог начинает с обращения к детям: «Дети, сегодня 
мы будем придумывать рассказы на тему «Приключения котенка». Луч-
ший рассказчик вечером пойдет к малышам, чтобы порадовать их своим 
сочинением. При составлении рассказа не забудьте рассказать: 
В какое время года произошло это событие? Какая была погода? Здесь 
можно использовать стихи, пословицы о природе. Опишите, как выгля-
дел котенок, какое у него было настроение? Какие приключения ожидали 
котенка? Затем, мы все вместе, оценим рассказы и выберем лучший.

жүктеу/скачать 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: