«Қазпошта», «Эврикапресс», Подписной индекс по каталогам

393
392
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
ния, принцип историзма, дать теоретическую и методическую подготов-
ку,  необходимую  для  успешного  обучения  математике  учащихся  школ, 
воспитания  и  развития  их  через  этот  школьный  предмет.  Содержание 
курса и последовательность рассмотрения материала способствует повы-
шению творческого потенциала учителей математики в плане дальней-
шей  самостоятельной  работы  по  углублению  и  расширению  историко-
математических знаний. Общий объём курса - 24 часа, из них лекционных 
занятий - 14 часов, семинарских - 10 часов.
Примерное тематическое планирование
 
Количество часов 
№ 
п/п 
 
Название темы 
 
Всего  Лекции  Семинар, 
занятия 
1.  Гуманизация математического образования 
2 
2 
- 
2.  Изучение истории науки как средство гуманизации 
математического образования 
4 
2 
2 
3.  Методические рекомендации по использованию 
истории математики в общеобразовательной школе  
в условиях гуманизации образования 
 
18 
 
10 
 
8 
 
 
24 
14 
10 
 
ПРОГРАММА
1. Гуманизация математического образования
1. Гуманизация образовательного процесса в средней школе.
2. Гуманизация обучения математике.
3. Аспекты гуманизации математического образования.
2. Изучение истории науки как средство гуманизации математическо-
го  образования.
2.1.Принцип историзма - один из принципов диалектического метода 
познания.
2.2. Историзм - перспективное средство обновления структуры и со-
держания системы математического образования.
2.3.Актуальная задача - использование историзма в преподавании ма-
тематики.
3. Методические рекомендации по использованию истории математи-
ки в общеобразовательной школе.
3.1.Пути реализации принципа историзма в обучении математике в 
общеобразовательных школах.
3.2.Принципы использования элементов истории математики Ближ-
него Востока, Средней Азии и Казахстана в обучении математике в шко-
лах центрально-азиатских республик.
3.3.Использование историко-математических сведений для активиза-
ции познавательной деятельности учащихся.
Дифференциация обучения школьников - одно из условии реализа-
ции гуманизации образования.
3.5.Организация  самостоятельной  работы  учащихся  на  основе  ис-
пользования историко-математических материалов.
В заключении отметим, что в программах учтены изменения соци-
ального  заказа  к  профессиональной  подготовке  учителя  школы,  идеи 
реформирования  образования;  изменения,  происходящие  в  учебно-
воспитательном процессе, новые тенденции в развитии школьного обра-
зования.
Отсутствие исторических сведений в курсе математики школы при-
водит к тому, что её выпускник вступает в жизнь, преклонив голову перед 
всесилием  науки  или  испытывая  определенную  неприязнь  к  научным 
догмам. Избежать этого можно, если на материале истории науки пока-
зывать конкретные пути научного познания. В итоге это будет содейство-
вать повышению уровня математического образования учащихся.
Освещать  историю  развития  науки  даже  в  самом  кратком  виде  в 
школьном курсе математики не представляется возможным. Можно го-
ворить  только  о  сообщении  учащимся  некоторых  сведений  из  истории 
математики в процессе классных и внеклассных занятий. Вряд ли можно 
и нужно строго регламентировать объем, содержание и формы сообще-
ния учащимся таких сведений. Важно дать учащимся ясное и увлекатель-
ное представление о возникновении и развитии математических знаний. 
Здесь представляется широкий простор для появления инициативы учи-
телей математики. Важно, чтобы каждый учитель математики осознавал 
необходимость сообщения учащимся историко-математических сведений 
и сумел это сделать.
Список использованной литературы:
1. Г.И. Саранцев. Гуманизация математического образования. В кн. 
Проблемы гуманизации математического образования в школе и в вузе. 
Тезисы докладов научной межрегиональной конференции. Саранск. Фев-
раль, 1995.
2. Г.К. Нур. История математики. РИК КАО им. И. Алтынсарина. Ал-
маты, 2001.
3. Г.К. Нұр. Математика тарихы. «Ғылым» ғылыми баспа орталығы. 
Алматы, 2002.
4. Г.К. Нур Использование истории математики в общеобразователь-
ных школах в условиях гуманизации образования. Научно-издательский 
центр «Ғылым». Алматы 2002.
5. Глейзер Г И. История математики в школе IV-VI, VII-VIII, IX-X 
классы - М., Просвещение 1981-1983.
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ

395
394
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
6. Юшкевич А.П. История математики с древнейших времен до на-
чала 19 столетия. Т-1-3. M., Наука 1970 - 1972.
Түйіндеме
Бұл  мақалада  математика  мұғалімдерінің  кәсіби  дайындығын 
жетілдіру мәселелері қарастырылған. Математика тарихынаң біліктілігін 
арттыру бағдарламасы ұсынған.
Conclusion
This article touches upon problems of improving professional training of 
mathematics teachers. The programmer of qualification course on mathematics  
history is offered.
«ҮЛКЕН ОЙЫН» ЦИКЛІ КОМПЬЮТЕРЛІК ИНТЕРАКТИВТІК 
БАҒДАРЛАМАСЫ ТУРАЛЫ
                                                                                            Жашиев Р.              
«Үлкен  ойын»  циклі  компьютерлік  интерактивтік  бағдарламасы 
–  Білім  және  ғылым  министрлігінің  2005  жылғы  22  қаңтардағы  №29 
бұйрығымен  қабылданған,  ұлы  даланың  екі  мың  жылдық  ғажап 
тереңдігімен нәрленген бес мың сағаттық күрделі жоба. 
Жоба  ғылыми  ортада  талқыланып,  жоғары  бағасын  алып,  Алматы 
қаласының  мектептерінде  аса  қажеттілік  тұрғысынан  сұраныс  түсіріп, 
жоғары  нәтижеге  қол  жеткізіліп,  білім  мен  тәрбиені  тең  ұстаған    өз 
менталитетімізге сай  мектеп құруға бағытталған аяқ алыс деп бағалануда( 
1.10.2009.«Қазақстан Zaman»дағы мақаланы оқыңыз).
Атап айтқанда, Алматы қаласындағы Еңбек Ері Аягүл Миразованың 
мектебінде  бұл  бағдарлама  элективті  курс,  дидактикалық  материал 
ретінде  пайдаланылса,  И.Мандоки  атындағы  мектепте  факультативтік 
сабақ  ретінде  пайдаланылып,  «Ғалым»  ұлттық  гимназиясында  таңдау 
курстары, гимназиялық компонент есебінен, тағы басқа мектептерде де 
өз таңдаулары бойынша оқытылып, нәтижесі бойынша Ы.Алтынсарин, 
И.Мандоки  мектептері  мен  №36  гимназия  оқушылары  «Ұлы  дала  та-
рихы» интерактивтік бағдарламасы бойынша 2008 жылдың қазаны мен 
2009 жылдың ақпан айлары аралығында «Қазақстан» ұлттық телеарна-
сынан  «Ұлы  даланың  ғұламалары,  тектілері,  нояндары»  тақырыптары 
бойынша жеті ашық сабақ берді; ғылыми жобалар жазып, оны абырой-
мен қорғап қанаттанды. «Қазақстан мұғалімі» газеті арқылы «Ұлы дала 
тарихындағы» үлгі жолдар тағылымы бойынша сырттай оқу сабақтары 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
ұйымдастырылуда.  Осы  жылдың  қазан  айында  Атырау  қаласында 
өткен  «Ғылыми–әдістемелік  идеялар  жәрмеңкесі–2009»  облыстық 
фестивалінде  бұл  жобаның  тұсаукесері  болып,  жоғары  бағасын  алып, 
Атырау облысы мектептерінен сұраныстар түсуде. Маңғыстау облыстық 
білім басқармасының 02.10.2009. №247нқ. бұйрығымен оқу жоспарының 
вариативтік  бөлігі  есебінен  оқыту  көзделіп,  Батыс,  Шығыс  Қазақстан 
облыстық білім басқармаларынан тұщымды ұсыныстар түсуде.
Бүгінгі  таңда  ҚР  Әділет  министрлігінен  тіркеуден  өткен  жобаның 
«Ата  тәлім  мектебі»,  «Жұмбақ  сөз»,  «СОА»,  «Мемлекеттік  конкурс: 
Аймақ  Әкімі»,  «Шешендік    мектебі»,  «Көбейту,  бөлу  топтамасы»,  үш 
ойыннан тұратын «Алақай» топтамасы мен баланың жетілуін зерттейтін 
«Diagnosis» бағдарламасы , «Ұлы дала тарихы», «Қазақ елінің тарихы», 
«Қазақ тілін жүйелеп оқу және ҰБТ–қа дайындалу» тақырыптарындағы 
тоғыз жүз сағаттық он үш  өнім қолданыста. Дайындалу үстінде: «Сенім» 
жүйесінің Имандылық мектебі, Бизнес мектебі  және Қазақ тілінен «Са-
уатты  жазу»,  «Көркем  сөйлеу»    сабақтары.  Бұлар  шыққанда  оқушы  өз 
кемшілігін өзі тауып, оны жою жолында ешкімнің көмегінсіз, ата–баба 
айтқандай «өзім дегендегі өгіз қара күшін» іске  қосатын кез басталады, 
қазақ феноменінің жолы айқара ашылады. Ойымызды жинақтасақ: бала 
3-6  жасында  табиғат  картасымен  жүріп  отырып,  өз  бойына  оған  деген 
сүйіспеншілігін мәңгі орнатады;  7-9 жасында не жақсы картасы жолы-
мен жүру арқылы, жақсы мен жаманды жан күйімен сезінетін дәрежеге 
көтеріледі; 10-12 жасында өзінің өмір жолының айқын картасын адамның 
ішкі  болмысын  терең  түсіну  арқылы  ғылыми  дәрежеде  меңгереді.  Бұл 
бағдарлама баланың ҮШ- те тілін шығарып, БЕС- те ақынша сайратып, 
ОН- да шешенше толғатып, ОН ҮШ- інде ел қамын ойлай алатын ұлан 
қалыптастырады. Осы «ой қаруы жүйесімен» жарақты  тұлға он  үшінде 
ата–бабаның аңсаған биігіне көтеріледі. 
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: «түсіндіру түсінікті байлайды», 
«тіршілік әрекетіне үйретпеген оқыту атақтының беретіні – өлі білім», 
«алдымен тәрбие берілуі керек», «ақылменен ұққан сөз, бойға жұқпас, 
сырғанар», «жүрегіңмен сезбесең, әлемнің сырын ұқпайсың», «көр, тер, 
түй», «оқу ойдан озық емес» т.б.  ұлы дала ғұламаларының ұлылығына  
сенуге  және  олармен  келісуге  шақырамын... 

397
396
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
МУЗЫКА ПӘНІ ДИДАКТИКАЛЫҚ КЕШЕНІНДЕГІ МУЗЫКА 
ТЫҢДАУ БӨЛІМІНІҢ МАЗМҰНЫ
Оразалиева М.А., Ибраева Қ.Е.
             
Музыка тыңдау – сабақтың негізі. Сабақта тыңдауға, дауыс  алдымен 
тыңдалып, талданады.
Музыка  тілі  --  өнердің  басқа  салаларымен  салыстырғанда  күрделі 
тіл. Музыкада айтылатын ой мен оқиға сазды дыбыстар арқылы беріледі. 
Осыған  байланысты  музыканы  қабылдауды  оқушылардың  бойында 
қалыптастыру  елеулі  қиындықтар  тудырып,  жан-жақты  ойластыруды 
қажет етеді. Музыка өнерінің ерекшелігі – адамның жан дүниесіндегі сөз 
бен тіл жеткізіп айта алмайтын құбылыстарды, сезімді дыбыс арқылы бе-
руге мүмкіндік тудыруында.
«Музыка  тыңдатпайынша,  тәрбие  беру,  балалық  шақтың  өзінде 
адамның  сүйіп  тыңдайтын  ән-күйлерінсіз  тәрбие  беру  деген    -    менің 
басыма қонбайтын нәрсе»,- дей келе, белгілі педагог В.В.Сухомлинский 
бала тәрбиесіндегі ең маңызды сәттерді музыка тыңдаумен байланысты-
рады
1
. 
Музыка  тыңдауға  үйрету  –  күрделі  де  маңызды  мәселелердің  бірі. 
Н.А.Гродзенская:  “...  Менің  ойымша,  тыңдауды  вокалды  музыкадан 
бастасақ, оқушының зейіні әннің сөзіне немесе орындаушының орындау  
мәнері мен мимикасына ауып, музыка сазына аз көңіл бөледі, ал аспаптық 
музыканы  тыңдағанда,  керісінше,  орындау  жағына  аз  көңіл  бөлініп, 
негізінен  музыканы,  әуенді  тыңдайды...”  –  деген  ой  айтады.  Демек,  
оқушыларды музыка тыңдауға баулудың алғашқы сатысында қарапайым, 
мәтінсіз (текстісіз) шығармаларды тыңдату музыкаға бірыңғай ден қоюға 
мүмкіндік береді
2
.  
Музыка  –  адамның  өзін  қоршаған  ортаның,  табиғаттың  т.б.  әсерін 
ойы  мен  сезімі  арқылы  қабылдап,  оны  дыбыс  арқылы  беруі,  қысқаша 
айтқанда,  адамның  ойы  мен  сезімінің  нәтижесі.  Музыка  сабағында 
мұғалім оқушы бойындағы осы қасиеттерге сүйенеді. Әсерлене, сезіне 
тыңдаған  оқушы  музыканың  көркемдік  құралдарын  ажырата  отырып, 
оның  музыка  мазмұнын  жасаудағы  маңызын  түсінеді.  Бұл  оқушының 
біртіндеп  тәжірибе  жинақтауы,  оның  сөздік  қорын  байыту,  мұғалімнің 
көмегімен  тиісті  дағдылар  қалыптастыруы  арқылы  жүзеге  асады. 
Оқушылардың сезімін оятып, толғаныс тудырмаған сабақ нәтижесіз бо-
лады. Әр музыканың өзіндік сыры мен құпиясын анықтауда мұғалім бар 
мүмкіндігі мен өнерін салуы қажет.
1
Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям.- Киев.: Родяньска  ш., 1988.- 263 с.
2
Ғизатов Б., Жәрдемалиева Р.Р., Қарамолдаева Г. Қазақ орта мектеп программалары.
Музыка 1-3 кластар үшін.(Қазақ ССРоқу Министрлігі).- Алматы.: 1984 
Оқушыларға  музыкалық  тәрбие  беруде  музыка  мұғалімінің  алдына 
белгілі мақсат пен міндеттер қойылады. Музыка сабағында нақты мақсат 
қойылу арқылы музыкалық тәрбиенің міндеттері жүзеге асырылады.
Бірінші міндет – музыкалық іс-әрекеттер арқылы оқушының сезімін 
(эмоциясын)  ояту.  Оқушылардың  сабақ  үстіндегі  іс-әрекетінде  эмоция 
өзіндік бағыттанушы және реттеші роль атқарады. Ол: 
а)  музыкалық  шығармалардың  мазмұнын  оқушылармен  бірге  тал-
дау;
ә) музыкалық дидактикалық ойындар ұйымдастыру;
б) тиімді әдіс-тәсілдерді таңдай білу;
в) оқушылардың жас ерекшеліктері мен музыкалық даму ерекшелігін 
ескере отырып, музыкалық шығарма талдау арқылы жүзеге асырылады.
Екінші  міндет  –  музыканы  саналы  түсінуге  баулу.  Саналы  түсіну 
үшін белгілі бір деңгейде музыкалық білім болуы қажет. Музыканы са-
налы түсіну:
а)  музыканың  көркемдік  құралдарының  (екпін,  ырғақ,  әуен,  дыьыс 
бояуы,  дыбыс  биіктігі  т.б.)  музыкалық  шығарма  мазмұнын  жасаудағы 
ерекшеліктерін түсіндіру;
ә) түрлі көрнекі құралдарды пайдалануы;
б) ырғақтық қимылдар жасау (нота биіктігін көрсету, ырғақты қолмен 
шаплақтап көрсету) арқылы меңгертіледі.
Үшінші  міндет  –  музыкалық  шығарманы  өз  шама-шарқынша 
орындауға  үйрету  барысында  орындаушылық  дағдыларды  меңгерту. 
Бұл:
а) шығарманы тыңдап, талдай білу дағдысын қалыптастыру;
ә) музыкадан алған әсеріне байланысты сурет салдыру;
б) тақырыптар ойластыруға үйрету;
в) күйлерден шағын үзінділерге қысқа қайырымдар орындату арқылы 
жүзеге асырылады.
Бұл  мақсат  –  міндеттер    бағдарламада  ұсынылып  отырған  қазақ 
халық аспаптық музыкасы. Музыка тыңдау бөліміне тікелей байланысты. 
Музыка  тыңдау  бөліміне  күйлерді  жүйелеу  барысында  қарапайымнан 
күрделіге біртіндеп өту, бірізділік, түсініктілік, жас ерекшелігін ескеру 
және т.б. тәрізді дидактикалық принциптер басшылыққа алынды.
Балалар  бірінші  сыныпта  алғаш  рет  “күй”,  “күйші-композитор” 
ұғымымен  танысып,  әрі  қарай  білімін  бірте-бірте  кеңейте  түседі.  Ор-
кестр және жеке халық аспаптарымен танысып шығады. Мәселен, дом-
быра  аспабының  құрылысы,  дыбыс  бояуы  жөнінде  мағлұмат  алады. 
Әрбір аспаптың (домбыра, жетіген, қобыз, сыбызғы, шертер, үскірік т.б.) 
шығуына байланысты аңыздары мен қызғылықты оқиғалармен хабардар 
болады
3
. 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
3
Ән-күй  бағдарламасы мен әдістемелік нұсқаулар. 1-2 сыныптар. (авт: 
Құлманова Ш.Б., Оразалиева М.А., Сүлейменова Б.).- Алматы.:РБК, 1995.- 64 б.

399
398
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Екінші сыныпта оқушылар күйлерді ойнау әдісі бойынша ажырата-
тын болады, яғни күйшілік мектептермен (шертпе күй, төкпе күй) таны-
сады. Құрманғазы, Тәттімбет, Қазанғап, Қорқыт, Дәулеткерей тәрізді ірі 
күйші-композиторлар  өмірі  және  шығармашылығымен  таныс  болады. 
Сонымен қатар күйлердің жіктемесі (классификациясы) жөнінде кеңірек 
түсінік  алады,  (төрт-түлік  малға  арналған  күйлер,  табиғатқа  арналған 
күйлер, арнау күйлер, әлеуметтік теңсіздік күйлері, жоқтау күйлер, тари-
хи күйлер, аңыз күйлер, тартыс күйлер т.б.
Үшінші сыныпта күйлердің ең қиын түрі – тартыс күй өнерімен  таны-
сатын болады. Тартыс күй түрлерін, халыққа кең тараған ірі күйшілердің 
жанрдағы шығармаларын тыңдап, олардың шығу тарихын естиді
4
. 
Төртінші  сыныпта  оқушылар  Қазақстан  композиторларның  туын-
дыларымен  танысып  дәстүрлі  күй  өнерінің  қазіргі  композиторларынң 
шығармашылығына жол ашқанына көздері жетеді.
Бастауыш  сынып  оқушыларына  музыка  (күй,  аспаптық  музыка) 
тыңдату дәстүрлі төрт саты бойынша жүргізіледі. Олар мыналар: 
- мұғалімнің кіріспе әңгімесі, 
- музыка тыңдау,
- музыканы әңгімелеу-талдау,
- музыканы қайта тыңдау, пысықтау, бекіту.
Қазақ  жері  өз  білімі  мен  ғылымының  даму  жолын  сала  бастады. 
Оның негізгі бағыты – білім жүйесін қайта құру және дүниежүзілік білім 
жүйесін зерттеп-тану, ұлттық нышаны бар тұжырымдама негіздеу. 1997 
жылдан бастап қадам басқан төл оқулықтар ұлт болашағына апарар жаңа 
үрдісті, ұлттық нақышты бойына жия отырып, бала тәрбиесінің негізгі 
көзіне айналды. Бала тәрбиесінің көзі болар өнер пәнінің  ішкі-сыртқы 
мазмұнына  жауапкершілік  таныту  әрине,  оқу-әдістемелік  кешеннің, 
оқулықтың мазмұнының сапасын арттыру ісіне деген жанашырлық деп 
білу керек.
Бүгінгі  таңда  мектептің  музыка  пәні  сабағын  жүргізу  ісіне 
шығармашылықпен  келіп,  оқу-тәрбие  жұмысын  өз  деңгейінде  жүргізу 
педагог-маман тарапынан көп еңбек  пен қажырлылықты талап етеді.
Халық  болашаққа  бет  бұрып,  алдағы  мақсат  пен  міндеттерге  ден 
қоюға аяқ басты. Дүниежүзілік өркениет мемлекеттері қатарына ұмтылыс 
жасау жолындамыз. Тарих талқысынан шыққан, теңдік алған елдің жаңа 
бағытына жол салу ең алдымен мектептен басталары белгілі. Білім ұлы 
бетбұрыс  жасауда.  Келешекке  ұмтылыс  жасау  кезінде  баланы  ұлттық 
сезімге  бөлейтін,  нағыз  елжанды,  отансүйгіш  тұлға  тәрбиесі  -    тәлім-
тәрбие  ошағы  есептелетін  музыка  пәнінің  бүгінгі  жағдайы    ең  өзекті 
мәселелер қатарында.         
4
Әдістемелік нұсқаулар. Музыка  3 сынып .(авт:Құлманова Ш.Б., 
Оразалиева М.А.,Сүлейменова Б.).- Алматы.: Атамұра, 1999.- 84 б.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Әдістемелік нұсқаулар.Музыка 1-2 сынып .(авт:Құлманова Ш.Б., 
Оразалиева М.А.,Сүлейменова Б.). Алматы.: Атамұра, 1998.- 96 б.
2. Әуезов М.О. Зерттеулер, мақалалар. Алматы.: Жазушы, 1985. -472б. 
Байтұрсынов А. Ақ жол.-Алматы.: Жалын, 1991.-464б.
3. «Білім» мемлекеттік бағдарламасы.// Қазақстан мұғалімі, 2000, 28 
қазан.
4. Білім беру реформасының стратегиясы. //Қазақстан Республикасы-
ның Президенті мен ҚР үкіметінің актілер жинағы. Астана, 2001, №43-
44.
5.  Диваев Ә. Қазақтың халық творчествосы. А.:Ғылым, 1989.-320 б.
6.  Ерзакович  Б.Г.  Песенная  культура  казахского  народа.  Алматы.: 
Наука,1975.-300 с.
7.  Қазақстан  Республикасы    жалпы  білім  беретін  мектептері 
тұжырымдамасы.//Қазақстан мұғалімі.1992, 4 желтоқсан, №22.
8.  Қазақстан  Республикасы    әлеуметтік-мәдени  дамуының 
тұжырымдамасы. Алматы, 1993, 32 б.
9.  ҚР  «Білім  беру  туралы»  заңы  //  Қазақстан  мұғалімі,  1999,  23 
шілде.
10.  ҚР жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стан-
дарттары. Жалпы бастауыш білім. Алматы, 2002.- 136 с
11. Қазақ фольклорының тарихилығы.Алматы.: Ғылым, 1993.-313 б.
12. ҚР жалпыға міндетті білім стандарты. Музыка бөлімі. (112-119 б.)
Алматы.: РБК, 1997.-211 б.
13. ҚР жалпыға міндетті білім стандарты. Бастауыш буын. Музыка 
бөлімі. (114-121 б.) Алматы.: РБК, 1998.-211 б./2-ші басылым/.
14.Музыка оқулығы 1- 4 сыныптар.(Оразалиева М.А.) Алматы: Алма-
ты кітап,2004-2008 жылдар. 
15. Музыканы оқыту әдістемесі. (Оразалиева М.А.Қалымова А., Ома-
рова С.Қ.) Алматы: Алматы кітап, 2004-2008 ж.
          

жүктеу/скачать 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: