«Ғылымның құндылығы» атты еңбегінде (1905ж.) ғылымдағы прогресс
ондағы қалыптасқан ұстанымдардың ӛзіне күмәнмен қарауға әкеледі деді.
Мысалы, Эйнштейннің ашқан жаңалығы жарықтың жылдамдығы жарық
кӛзінің
жылдамдығына
байланысты
болмайтынын
кӛрсетті.
Радиоқабылдағыштан берілетін қуаттың салмағы тұрақты әрі әрекетке сай
және ол әрекетке қарсы балама жоқ екендігі Ньютонның үшінші заңына да
сенімсіздік тудырды. Евклидтің геометриясы жалғыз болуы мүмкін жалғыз
геометриялық жүйе екендігі жоққа шықты. ХІХ-ХХ ғасырлардың тоғысында
осындай сәйкессіздіктер физиканы тоқырауға ұшыратты.
Қалыптасқан теориялық түсінікке сай келмейтін жаңа ғылыми
деректер табиғаттың заңдарына конвенция түрінде, яғни шартты сӛйлемдер
түрінде қарау керектігін кӛрсетті. Заңды шартты түрде жазылған сӛйлем деп
түсіндіру Пуанкаренің таным теориясының басты ерекшелігі болды,
нәтижесінде ол «конвенционализм» деген атау алды. Пуанкаренің ойынша,
«бұл конвенциялар біздің рухымыздың еркін әрекет етуі нәтижесінде туады
және оған бұл салада ешқандай кедергілер жоқ. Ол ӛзінің қалауынша
пайымдайды...» деді.
