Олжаны бірінші — әйелге, екінші — жасы

алмайтын
бай а ға йы нд ы сынайды, э ж у а л а й д ы . Асылын- 
да, т а й д ы ң тері, ешкі ні ң ш а л а б ы үшін ма лы н
б а қ т ы р а -
тын, шөбін ш а пт ыр а т ы н кім еді? Сол — ағайын. А з а м а т
өлсе «әмеңгері м» деп әйелін алып, үйін жы ғ а т ы н, мал- 
мүлкін т а л а п әкететін кім еді? О д а сол ағ а йын б о ла ты н ,
Б үл көріністі п а т р и а р х а л д ы қ - р у ш ы л д ы қ қ а ры м - қ а т ы -
н астың б ая у д а болса біртіндеп ы дырай б ас т ау ын ың ны- 
ша ны деуге болады.
Б а р л ы қ қ о ғ а м д а ж а н мен ма л үшін ғ ан а емес, ар-на- 
мыс үші н де айт ы с - т арт ыс та р жиі болған. Өйткені өзім- 
шіл билеуші топ х а л ы қт ы м а т е р и а л д ы қ қ а н а емес, руха- 
ни ж а ғ ы н а н д а қа н а п, ж а н ш ы п келген. Бі р е у ма лғ а, біреу 
б ас қ а т а п шы Ос ығ ан орай қ а з а қ қ а у ы м ы н д а
ж а р л ы н ы
басыну, әйелді қорл ау , ж а л ғ ы з д ы кемсіту с и яқ ты у а қ и ғ а -
л а р жиі кездесетін. Х а л ы қ өкілі кезекті сөзге келгенде 
к а те р лі ж а у, қ а һ а р л ы хан а л д ы н д а да тілін т а р т п а ғ а н ,
ер шекіспей бекіспейтіндігін, т ең д і кке ж а ғ а л а с п а й ж а л ы -
нып жетпейтіндігін түсінген.
Ж а ғ а л б а й л ы Ж а н т а й бай есігіндегі ж а л ш ы с ы Қуат- 
бекті ж а з ы қ с ы з са ба п басын ж а р а д ы . Ба с ын қ ор ғ ап ж ү р -
генде Қ у ат б ек т і ң қ ол ы тиігі, Ж а н т а й д ы ң тісі сынады.
Ж а н т а й өз қ ы л ы ғ ы н а қ а р а м а й а т а қ т ы билерді ша қы-
рып, Қ уа т б ек т і ж а з а л а у д ы т а л а п етеді. Сонд а Қ у а т б ек
билерге б ыл ай дейді:
Ж а ғ а л б а й л ы Ж а н т а й ғ а
Қ а н ж ы ғ а л ы Бөгенбай,
Ж а л д а н ы п ем бір тайғ а.
Қ а з да у ыс т ы Қ а з ы бе к,
Ж а р ы т п а д ы асына,
Қ о ш қ а р ұ л ы Жә ні бек!
Ж а р а са лд ы б асыма 
Б і р і ң б а л ға , бірің төс,
Ж а ғ а л а с ы п жүргенде,
Бі рі ң айт та бірің кес,
Қ о л ым тиді тісіне. 
Сөзі ң шекер, ті лің бал,
Қ а р а к ер е й Қ аб а н б а й ,
Ақыретті ойлай кес!
Сонда төрт би кеңесіп « Ш ы н д ы қ қ а өлім ж о к » дегт 
б ай ды ң дауын а я қ сы з қ а л д ы р у ғ а үй ға р а д ы.
Бі з Қ уа т б е к т і ң бұл сөзінен ж а л ш ы л а р д ы ң ж а р т ы м -
сыз ж а л а қ ы с ы н , о л а р д ы ң а с қа ж а р ы м а й т ы н ауыр ж а ғ -
дайын жә не б а й л а р д ы ң м а л а й л а р ы н қ а л а й қорлайтынын: 
көреміз. Ад а л дық пе н а й тыл ға н батыл н а р а з ы л ы қ қ а н а
Қ уатб екті а р а ш а л а п қ а л а д ы . Б и л ер х а л ы қ т а н к а й м ығ ы п
ж а з ы қ с ы з ж а н д ы ж а з а ғ а кесе а л ма йд ы; сонымен қ а т а р
Ж а н т а й байғ а айып б үйыруғ а да б арма йд ы.
Әлеуметті к қ а р а м а - к а й ш ы л ы к т а р қ о ғ а м ын д а а д а м н ы а
өмірі бір қ а л ы п т а т ү р м а қ емес. Әсіресе б а р л ы қ тіршілігі 
б аянсыз дәулетпен — мал ш а р у аш ы л ы ғ ы м е н бай ла ные т ы
125
.

қ а з а қ елі нде т ұ р мы с т ү р а қ с ы з болған. Б і р д е бар, бірде 
жо қ , бірде аш, бірде т о қ тұру қ а з а қ
ш а р у а л а р ы үшін 
әд е т к е ай н ал ға н . Ер т е г і - а ң ы з д а екінің бірінен кездесетін 
«оп асыз ж а л ғ а н » , «б ая н с ы з дүние» деп өмі рден түңілу,
т о р ы ғ у л а р содан туған.
Ар д а у ы ж е к е а д а м д а р а р а с ы н д а ғ ы н ам ы с ж ы рт ум е н 
ше ктел ме йді . Ж е р , жесі р, қүн, ма л д а у л а р ы н ы ң бәрінде 
д е бір ж а ғ ы н а н д үни е - мүл і к т а л а с ы , екінші ж а ғ ы н а н
а т а қ - а б ы р о й үші н т а р т ы с ж а т а д ы . Әсіресе ел-елді ң ара- 
с ы н д а жүрг із і леті н елші лі к-к елі сі м сөздерде елші ең ал- 
дым е н елінің н ам ы сы н қ ор ғ ай д ы. Өйткені ж е р ді ң бүтін- 
дігі, ел ді ң дербестігі, әр х а л ы қ т ы ң өзін-өзі билеу қ үқ ығ ы
ж ә не т а б а н ақы, м а ң д а й тері мен т а п қ а н ы н а
өз 
иелігі, 
с а йы п келгенде, әр х а л ы қ т ы ң ө мі рл і к мүддесі, а р ы мен 
н а м ы с ы болып т а б ы л а д ы . Е л д ің н амысын қ о р ғ а у ғ а а рн ал -
ғ а н с ондай ар д а у ы н ы ң бірі — Қ а з ы б е к т і ң қ а л м а қ ханы- 
на а й татын сөзі.
Сен темі р де, мен көмір, 
Ер іт ке лі келгенмін.
Екі елі кті ң б ал ас ы н
Те л іт к е лі келгенмін. 
Ж а ң а үйретке н ж а с
т ү л п а р
Ж а р ы с қ а л ы келгенмін. 
Т а н ы м а й ты н ж а т т а р ғ а
Т а н ы с қ а л ы келгенмін. 
Қ а з а қ , қ а л м а қ б а л ас ы
Егесетін ер шықс а,
Иі лт к е л і келгенмін. 
Түтқыр с а р ы желі ммін,
Ж а б ы с қ а л ы келгенмін. 
Т а б ы с қ а л ы келгенмін. 
Таб ысуғ а келмесек,
Тү рысатын же рі ң д і айт, 
Сен — қ а б ы л а н , мен — 
арыстан,
Ал ы с қ а лы келгенмін.
Б ұ л ше ше н д і к сөзде қ а з а қ елі нің т ы ны шт ық т ы , тату- 
тәтті көрші л і кті тілейтіндігі көрінеді. 
Е к і еліктің б а л а ­
сы н теліткелі к е л г е н м ін
деп бейнелеу а р к ы л ы қ а з а қ , қал* 
м а қ б а л а с ы т а б ы с қ а л ы келгенін білдіреді. 
Б і р а қ е лд ің
ө к і л і
— 
е л ш і бейбітшілікті ж а л ы н ы п-ж ал б ары н ы п сүро,-
м а й д ы , халы қт ы қ ар-намысын, аб ы р о й ы н ж оғары ұстай-
ды.
Ж а т елде, ж а у а л д ын д а б асы қ а т е р д е тұр са да, 
Т а -
б ы с у ғ а к е л м е с е ң , тұрысатын ж еріңді айт, а л ы с қ а л ы кел-
ген м ін, 
б ір а қ
о й л а н , сен
— 
қ а б ы л а н , м ен арьістан
деп елінің күшін ескерте, 
абыройын 
көтере сөйлейді. 
Он д а й елшіге, әрине, өлім жоқ.
А с ы л ы , адам
ш ы найы
достыққа к іш іл і к п е н жетпейді, к іс іл ік п е н жетеді. Х а л ы қ -
тар арасы да сондай, К ісі кем сініп с ө й л е у д е н ұтпайды,
теңсініп с ө й л е у д е н ұтады.
Б ү л ере же н і ң елдер а р а сынд а-
ғ ы е л ші лі к сөздерге де қ а т ыс ы бар.
Сөйтіп, ше шенд і к д а у л а р екі кісі а р а с ы нд а ғ ы мал-мү-
126

лік үшін бола тын д а у - т а л а п т а н бастап, екі ел а р а с ы н д а -
ғы д и п л о м а т и к а л ы қ - м ә м л е г е р л і к сөздерге дейін қ а мт и д ы .

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: