Б. Адамбаев апық

— 
М е н м а л ғ а а л д а н а а л м а й м ы н , ұрыньі устап бер, жа-
з а л а й м ы н ,
— дейді.
— 
Устап б ер е а л м а й м ы н ,
— дейді Бе к бо ла т.
А б ы ла й Б е к б о л а т т ы ң інісін сыр ттан ұ ста тып әкетеді
Ха нн ың қ о л ы ж о л д а түстеніп ж а т қ а н д а ,
Б е к б о л а т
а р т ы н ан қ у а келіп:
— 
Уа, А б ы л а й ! Ж о л д а с қ а м е н қ а н д а й едім, б а с қ а б и
- 
л е р қ а н д а й ?
— дейді ат үсті нде тұрып.
— 
С ен б ір төбе едің, б а с қ а л а р бір төбе,
— дейді хан.
О р а л т а у д ы ң ор түлкі сі
А й н а л а қ ус а ит жетпес.
О р а л т а у д ы ң а қ иығы,
А ш ы р қ а н с а тек кетпес,
А ш у л а н с а мерт етпес, —
деп би б а й л а у д а н інісін босатып, а р т ы н а мінгестіріп жү- 
ре береді.
Хан қ а р с ы л ы қ ж а с а т п а й д ы , тек Б е к б о л а т ұ з а п кеткен 
соң к а с ы н д а ғ ы билеріне:
— 
Ж а ң а Бекболат не деп кетті?
— дейді. Ешк ім ж а у ­
ап бере қ о йм а йд ы. С онд а хан с у р а ғ ын а
өзі ж а у а п бе- 
ріп,
— 
О л « О р а л таудың ор түлкісі» д еп өзін түлкіге,
« О р а л таудың а қ и ы ғ ы » деп м е н і бүркітке теңеді. А з ғ ы р -
ғ а н ғ а көніп, а ш у ғ а б е р іл іп адам қ а н ы н м о й н ы ң а жүкте
- 
ме, м а л ы қ м ен а й ы б ы м д ы артыңнан ап а р ы п б ерерм ін деп
кетті. С онда оны ң сө зін е түсініп, б ір е у ің оған ж ауап қай-
тара а л ғ а н ж оқсы ңдар, е к ін ш іл е й оны к ү н д е м ең д ер ,
— 
депті-міс.
Б е к б о л а т — әкесі Қ а з ы б е к
с ия к т ы
х а н д а р ғ а ка рсы 
к е лі спе уші лі к б ағ ыт үста ғ ан , А б ы л а й д ы ң кейбір саясаты- 
на, к а т а л ш а р а л а р ы н а к а р с ы ш ы ққ а н .
Ш еш е нд і к к ү ші - ш ы нд ы қ т а , ш ы н д ы қ т ы т а р т ы м д ы ой, 
т а т ы м д ы ті лмен т ы ң д а у ш ы л а р ғ а же ткі зе, ү ғ ы нд ы р а бі- 
луде. О с ын да й көрк ем тіл, ж ү й ел і оймен б а т ыл
айтыл- 
ған ж ә н е м а қ а л , н а к ы л с ия қ т ы белгілі х а л ы қ д а н а л ы ғ ы -
мен шегеленген ше ш е н д і к - т а п қ ыр л ық , көркем сөздер р а ­
на т ы ң д а у ш ы н ы ң а қ ы л ы н бау рап, сезімін тербете а л а д ы .
Бі р бай Т а р а қ т ы Т а у б а й шешенні ң а уы сқ а н токты- 
сын ж ы л бойы қ а й ы р м а й жүрі п, ке ле р ж ы л ы т оқ тысын а 
т оқ т ы беріп қ ү т ы л м а қ болады. Б і р а қ Т а уб ай т оқ т ы м д ы 
өсімімен бересің деп д а у л а с а д ы . Екеуі Ж и е м б е т Н а з а р -
бек биге б арып жүгінеді.
— 
Тоқтыңа тоқты б ер се а л м а й д ы дейді, не а л а сы ң
б ар еді?
— дейді би.
130

— 
Тоқтылы қой, тоқымдай киіз, тоқты қ а р ы н май,
тоқсан қүрт а л а сы м бар, Н а зе к е !
— 
Өйткені м ұ н ы ң тоқ-
тымды а л ғ а н ы н а бір жыл болд ы . Ж ы л а с қ а н тоқты бір
рет қозд а й д ы , екі рет қ ы р қ ы л а д ы , тоқсан к ү н с а у ы ла д ы ,
— депті Таубай.
— 
Айтқанын б еріп тезірек құтыла көр, к е л е с і ж ы лға
қ а л с а қ о р а л ы қ о й д а у л а р м ы нау,
— депті Н а з а р б е к қа- 
рия.
Әлбетте, мұ нд ай т а п қы р, дәл ел д і сөз д а у д а
ұтад ы,
т ы ң д ау ш ы с ын ұйыта ды. Е же л г і грек софистері ( д а н а л а -
р ы ) : «Сөз — ұлы күш, өте к і шк ен тай ж ә н е тіпті елеусіз 
б ола тұ ра ғ а ж а й ы п нәрселер ж а с а й а л а д ы . Ол қорқ ы-
нышты қуады, қ а й ғ ын ы жоя ды , қ у ан т а да а л а д ы , а я ны ш 
т а т у ғ ы з а д ы » 1, — деп бекерге айтпағ ан. Келті рілген мы- 
с а л д а н шешендік сөздерді ң т ағ ы бір ерекшелі гі б а й қ а л а -
ды. «Тоқты», «тоқым», «тоқсан» — деген сөздер ма ғын а-
сы мен қ а т а р т үл ғ а ла с , д ыб ыс т а с ( а лл и т е р а ц и я )
келіп 
сөйлемді көркейтіп, күшейтіп т үр ғ ан ы анық.
Шеше нд і к сөздерді көрк емдеу әді стері ні ң б і р і — са- 
лыстыру, шендестіру. 
Б ір оқты қ ұ л а н көтереді, екі оқты
б ұ л а н көтереді
деп қ а з а л ы - қ а р а л ы ж а н д ы ж а р а л ы жа ну-
а рғ а теңеп, же бе п- де меп сөйлеу сөзге а ж а р береді, сезім- 
ге әсерін күшейтеді.
М а к т а ғ а н ы н есіре, д а т т а ғ а ны н өші ре суреттеу де ше- 
шендік сөздерді өткірлей, а ж а р л а й түсуді ң әдеби тәсілі.
Алда келе ж а т қ а н И с а т а й ғ а Ж ә ң г і р хан бірде:
— 
К а р а тазыдай с у м а ң д а п а л ғ а іиыға бермей, қатар-
д а жүрсең не етеді?
— депті. Со нд а х анның ж а н ы н д а ғ ы
ж а р а м с а қ билерді ң сыртынан ханға 
ш а ғ ыс тыр ып келе 
ж а т қ а н ы н сезген И с а т а й батыр:
— 
А л д ы қ д а с ы л а ң д а п мен к е л е жатқанда, 
артықда
қ а р ғ ы л ы төбеттей сүм еңде п төрт б иің к е л е жатқанда
көктен құдай, ж ерден қ ұ м а й а л а р деп қ о р қ ы п келес ің
бе?
— деген екен.
Ос ын ау уытты әзіл, зілді қ а қ т ы ғ ы с т а Ж ә ң г і р ханның 
к о ш е ме тші л билерін қ а р ғ ы л ы итке теңеп, өлті ре ж е р л е у
б а р да, х а л қ ы үшін туған б ат ыр ды көте рмелеу бар.
Ш еше нд і к — көп көріп, білумен, білгенді көкейде то- 
кумен, а й т ы с - та рт ыс та р ға түсіп, ж а л ы қ п а й ж а т т ы ғ ум е н 
жетілетін өнер. Н а ғ ы з шешен үшін бір ғ ан а сәзге шебер 
болу жеткі ліксі з, т а б а н д а тауып айтатын т ап қыр , шар- 
шы топта т а р т ы н ба й сөйлейтін батыл,
сөз 
са йы с ы н да
саспайтын с а бы р л ы болуы шарт. Ше ше нд і к өнердін, қи-

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: