Б. Адамбаев апық

х а л ы к
Лтың б а р д а жер таны ж еліп жүріп, асың б ар д а е л
таны беріп жүріп
деп ж е р мен елді ә р қ а ш а н қ а т а р атай- 
ды.
Эр а д а м өзінің жерінде, елінде қа ді рлі . Со нд ық т а н
Е л і н е н б е зге н ер оңбайды , к ө л і н е н б езген қ а з о ң б а й д ы
дейді хал ық .
М а қ а л - м ә т е л д е р д і ң б ірс ып ыр асы х а л қы ме н,
қа уым- 
мен бірге болуға, өмі рдің қ ыз ығ ын бірге көруге, қиынды- 
ғын бірлесіп көтеруге ш а қ ы р а д ы .
К ө п п е н к ө р ген у л ы той;
Ж а я у д ы ң ш а ң ы ш ы қп а й д ы , ж а л ғы з д ы ң үні ш ы қ п а й д ы ;
Ж а л ғ ы з жүріп жол тапқанша, к ө п п ен жүріп адас
дейді. 
А д а м н ы ң құдыретті лігі , а қ ы л д ы л ы ғ ы ү й ы м ш ы л д ы ғ ы н д а ,
бірлігінде. 
Кеңесті е л а зб айды ; К ө п іи іл ік жүрген жер
— 
б е р е к е ; Е л д і ң к ү ш і
— 
се л д ің к ү ш і
деген м а қ а л д а р д ы ң ма- 
ғ ы на сы соған саяды.
Бі рлі к, ұ й ы м ш ы л д ы қ — қ а й з а м а н н ы ң а д а м д а р ы үшін 
де ескірмейтін қасиет. Со нд ық т а н х а л ы қ қ а ша н н а н бері- 
а қ
Ы р ы с а л д ы
— 
ынтымақ; Көптеген жау қаіиы рады ,
көмектескен қ о н а қ аттандырады; Т озған қ а з д ы топтанған
қ а р ғ а жем қ ы л а д ы
деп ж а с т а р д ы т а т у л ы қ қ а , сый ла ст ы қ-
қ а үндейді.
Ауыз әдебиеті — х а л ы қ оқулығ ы. Онда еңбек тәрбиесі
ер е кше орын ал ад ы.
Ж е р де ең б е к п е н
— 
жер, ел де ең б ек-
пен
— 
ел. Ж е р д і гүлдендіретін, е л д і көркейтетін
— 
еңбек.
К ө з қ о р қ а қ , қ о л батыр; Еңбектің көзін тапқан, б а й л ы қ -
тьің өзін табады; Бейнетің қатты болса, жегенің тәтті
б о л а д ы
дейтін м а қ а л д а р соны а ң ға р та ды .
Қ е зегі к е л с е
кетпен шап, орайы к е л с е о р а қ ор. Х а л ы қ қ а за н ы н қ а й -
наттым, қ о л ы м н ы ң к әне қарасы , ер қ а з а н ы н қайнаттым,
етімнің к әне жарасы?
— дейді еңбеккер. А д а м н ы ң шабьгт- 
т ы ш а ғы — ж а с шағы, ал ж а с ы ү л ғ а й в а н д а кісі ж а с ы н д а -
ғы еңбегінің р ақ а т ы н көруге тиіс. С о ңд ықтан д а
Ж а с ы м д а
бейнет бер, ңартайғанда дәулет бер
деп ті лейді қ а з а қ .
М а л д ы т аб у б а р да, ү қ с а т а білу бар. Ос ыған орай 
Қатты
жерге қ а қ тұрар, қайратты е л ге бақ тұрар
деп ерді, ең- 
беккерді жі гер л і де сергек болуға мегзейді.
Е р л і к те еңбектен б ас т а ла д ы. Е л де еңбектене білетін 
ад ам м а й д а н д а ерлі к те істей ал ад ы.
Е р е л у д е б а л а мі-
незді; Е р л і к білекте емес, жүректе
дейді х алық.
Үйде ш е­
ш е н ,
— 
д а у ғ а жоқ, үйде батыр,
— 
ж ауға жоқ
деп ма қтан -
ш а қ т ы кекетеді. Ер л і к т әуекелмен б айланысты. Екінің бі- 
рі қ а уі п- қ а т е р г е қ а р сы т ү ра ал ма йд ы. Ар ы с т а нша а ж а л -
ға қ а р сы ш а бу үшін туған жерін, елін ж о ғ а р ы санайтын 
ар- намысты, а б з а л - м ү р а т т ы азама.т болу керек. Сондай 
ерлерге қ а р а п х а л ы қ
Е р д і нам ы с өлтіреді, қ о я н д ы қам ы с
34

ълтіреді
деген. Д е ме к , ер — б ат ы р елі үшін, елінің еркін- 
дігі, жеріні ң бүтіндігі үшін н ам ы ст ан өлсе, к о р қ а қ қорғ а - 
л а п , көрінгеннің а л д ын д а қ у р д а й ж о р ғ а л а п жүрі п, бұта- 
дан, камьістан өледі. Х а л ы қ ж а с т а р д ы
Т ә у е к е л тау жы-
ғады; Т ә у е к е л деп тас жұт, ажал жетпей ө л м е к жок,
деп 
б а т ы л д ы қ қ а баул ид ы, б і р а қ көзсіз көбелектей о тқ а түс, 
о қ қ а ұш демейді. 
Сақтықта қ о р л ы қ жоқ; А й л а л ы батыр
а лды рм ас; Е р л і г і ң арыстандай б олс ы н , а й л а ң
түлкідей
б о л с ы н
деп с а қт а н д ы р а д ы .
Әдетте, а д а м д ы а л д а м а , а қ ыс ын
жеме, қ а й ы р ы м д ы
бол деп үгіттейтін қ а у ы м ж а у ғ а қ а т а л , қ а й ы р ы м с ы з бо- 
л у ғ а ш а қы р ад ы .
Ж а у д ы а я ғ а н ж аралы болад ы .
Ж а у д ы тек ер л і к жеңбейді, елд і к- б і рлі к жеңеді . Х а ­
л ы к бір жеңнен кол, бір ж а ғ а д а н бас шығ ар ып , топтан- 
ғ анд а ғ ан а же ңі лмейті н кү шк е а й н а л м а к . Аз а ттығ ы, елді- 
гі үшін жүргі зген сан ғ а с ы р л ы қ к а н д ы күресте сол бірлі к 
күшін білген х а л ы к
Батыр м ы ң қ о л д ы бастайды; Б ір кісі
м ы ң кісіге олжа с а л а д ы
деп м а к а л д а й д ы . Б і р а қ мың кісі 
бір кісіні б асшы тұтып, бір кол (әскер) болса ғ а н а жеңіс- 
ке жетеді дегенді н а с и ха т т а й түра, қол д ы (әскерді) бас- 
таган а да м мынның ақ ыл ын тыңдап, күшін бірі ктіре білуі 
керек, өзіне л а й ы қ сенімді серіктер та у ы п оны сыйлай,
т ы ңд а й білу керек дейді. 
Е л с ү й ін ген д е й досы ң б олсы н,
жер сүйін ген д е й қосы ң болсы н ; Е к і батыр е л д е жатыр,
жеке батыр жерде жатыр
деп 
с а қ т а н д ы р а д ы . Ж а қ с ы
а дам мың кісіні ү й ы м д а с т ы р а білетін болса, ж а м а н а д ам
мың кісіні іріте а л ад ы.
Б і р д щ кесірі м ы қ ға , м ы ң н ы ң ке-
сірі т ү м е н г е Б і р қ а р ы н м а й д ы бір қ ү м а л а қ шірітеді, мы ң
қ о л д ы бір жаман ірітеді
деген сөздер соны а ң ғ а р т а ды .
Ел қорғ ау, ерлі к ж а с а у — а б ыр о йл ы әрі. ауыр іс. С о н ­
дай ер ж о л ы н д а ғ ы а у ы р т п а л ы қ т ы да, қ и ы н д ы қ т а р д ы да 
х а л ық әзі ні ң д а н а л ы қ сә зде рі нд е ескерте о т ырад ы.
Е л
даусьіз б олм ас, ер ж аусыз б олм ас; Ат басы на к ү н туса,
а у ы з д ы қ п е н с у ішер, ер басы на к ү н туса, етігімен с у ке-
шер; Е р өзі үш ін туады, е л і үш ін ө л е д і
деп ерді күні бұ- 
рын ш и ра т а ды , шы ң да йд ы . Сонымен бірге х а л ы қ на ғ ыз
ерлерді қ а ді р л ей білуге ш а қ ы р а д ы .
Асты көрсе ң 
қ а д ір
түт, ерді көрсең қ ы д ы р түт; Асты қ о р л а м а
— 
қустырар,
ерді қ о р л а м а
— 
састырар; Батыр
— 
е л ырысы, 
жаң-
быр
— 
жер ы рысы
дейді. Е р л і к т а қ ы р ы б ы н д а ғ ы с ө з д е р — 
к а з а қ ма қа л - м ә т е л д е р і ні ң ен. көлсмдісі, көркемі, мазмұн- 
Дысы. Ж а с т а р д ы б а т ы л д ы қ қ а , өже тті к ке, о т а н ш ы л д ы к қ а
тәрбиелеуде ондай м а қ а л д а р д ы ң а т қ а р а т ы н мәнін, 
ма-

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: