Сірге — сырғанын, мұрынға салатын түрі

с е қ қ о й қ а л а р , щоймай жесең не ң қ а л а р
деп б а л а - ш а ғ а -
сын қ а н а ғ а т т ы л ы қ қ а , ш ы д а м д ы л ы қ қ а баулиды, т а м а қ қ а
т а р т ы м д ы , үнемді
болуға, а з ы н - а у л а қ м а лы ны ң б асын
с а қт а п , өсімін, өнімін п а й д а л а н у ғ а үйретеді.
Т ү р м ы ст а ғ ы осында й жетімсі здік, т а б и ғ ат к ү былыс-
т а р ы а л д ы н д а ғ ы дәрменсізді к, ғылыми д әрі г ерлі кті ң жо қ -
т ы ғ ы м а лш ы, көшпелі елде ү д а й ы ауру - сырқауд ың, өлім- 
жі ті мн і ң көзі болған. Көптеген х а л ы қ 
м а қ а л д а р ы
осы 
а у р у- сь і рқ ауд ан с а қ т а н д ы р у ғ а , денсаул ық, т а з а л ы қ мәсе- 
л ел ер і н е а р н а л ғ а н .
А у р у д ы еле м еге н өледі, д а уд ы елем е-
г е н төлейді. К ө з ің а уы р са қ о л ы ң тый, ііиің ауы рса а у з ы ң
тый; Сынықтан б а с қ а н ы ң б әрі жүғады; Т а за л ы қ -д е н с а у -
я ы қ негізі, д е н с а у л ы қ - б а й л ы қ
негізі
деп х а л ы қ ден- 
с а у л ы қ қ а үлкен мән берген, н а у қа с т а н с а қт а н уд ың бірін- 
ші ш а р т ы т а з а л ы қ с а қ т а у екенін дұрыс ұ ққ а н , ж а с ұр- 
п а қ қ а ү ғ ы н д ы р а білген.
ӨНЕР ЖӘНЕ БІЛІМ
Б а л а л а р үшін о л а р д ы қ о р ш а ғ а н т а б и ғ а т пен қоға м-
д ы қ қ ү б ы л ы с т а р қ үп ия с ы р л а р ғ а тол ы ж ү м б а қ дүние 
болып көрінеді. Осының б а р л ығ ын б а л а есі кіре баста- 
ғ а н на н білуге қ ү м а р т а д ы , «мын ау не?», «ан ау не?», «бүл 
қ а л а й ? » — деген с ү р а қ т а р қоя б астайды, Б а л а н ы ң
ал- 
ғ а ш қ ы ұ с т а з д а р ы — а ға сы мен апасы, шешесі мен әкесі, 
ә ж е с і мен атасы.
Төңкері ске дейін б ал а тәрбиелейті н мекемесі, мектебі, 
медресесі кемші н болған қ а з а қ елі нде б ал а н ы бағып б а у ­
лу, күтіп тәр б ие л еу ісін өмі рлі к тәжі р н б есі мол қ а р и я л а р
а т қ а р ғ ан . Көп ж а с а ғ а н , көпті көрген кәрі қ ұ л а қ т ы
ата 
мен ә ж е л е р б а л а ғ а тілі ш ы қ қ а н н а н б аста п к ы с қ а ш а әң- 
гіме, ертек айтып береді жә не әңгімені б а л а н ы ң өзі күн- 
делі кті көріп-біліп жүрген ж а н у а р л а р дүниесінен б а с т а й ­
ды. 
Қ ой сүйеді б а ла с ы н қ о ң ы р ы м деп, қ о й д а н -қ о й ғ а жү-
г ір г е н м ом ы ны м деп; Е ш к і сүйер б а ла с ы н л а ғы м деп, тас-
тан-тасқа се к ірге н ш үн ағы м деп
деген секілді қ ы ск а
ө леңде рмен, т а қ п а қ сөздермен әрбір төлді мінездей, су- 
реттей отырып -таныстырады. Б а л а с ы қ а нд а й болғанмен 
оған деген а т а - а н ан ы ң мейірін, ы қ ыла сын әсірелеп 
К ір п і
б а л а с ы н «жұмсағым» деп, Қ а р ға б а ла с ы н «ап п а ғы м » деп
сүйеді
деп а р а - т ұ ра күлді ріп те қояды. Сыр тта й К ар а г а н ­
да осынау күлкілі, әзілді өл еңде рді ң астарьінда ана мен 
б а л а а р а с ы н д а ғ ы ізгі ниетті а ң ғ ар т ат ы н а б за л ой жа тыр.
О д а н әрі 
Е несі тепкен қ ү л ы н н ы ң еті ауы рм айды ; Т үлпар-
доің өз тұяғы өзіне май
деп а т а - а на ны ң о й ла ға н ы бал а-
32

нын к а м ы мен пайда сы, о л а р д ы ң ұ р ы сқ а ны н д а кек тұт- 
пау керек дегенді а ң ғ а р т а д ы .
Ж ы ғ ы л с а қ қ ой тұяғын тө-
сейді; Сиыр м ү й ізін төсейді
дегі қ о з ы - л а қ қ а , бұзау-тор- 
п а қ қ а мінуден шошытып,
Ж ы л қ ы жалын. төсейді; Түйе
шудасы н төсейді
деп б а л а н ы киын д а болса б о л а ш а қ кө- 
ліктеріне үйір ғып бейімдей береді. 
Отпен пйнам а,
— 
к ү й
- 
есің, қояндьі қ у м а
,— 
ш а р ш а й с ы ң ; Б ір е у г е п ы ш а қ оқта-
ма, қ а р а пы іиақ қа р ы с ү з а р а д ы
; 
От
— 
тілсіз жау, су
— 
тілсіз жау
деп қ а уі п- қ а т ер де н с а кт а н л ы п а д ы . Осы сияқ- 
ты күнделі кті өмі рден а лы н ғ ан а қ ыл -к ең ес т е р 
б а л а н ы ң
есінде ұ з а қ с а қ т а л а д ы .
А й т ы лғ а нд ы 
б а л а л а р
ж а т т а п
алып, біріне-бірі: 
К өп ойнақтаған. бота от басады ; С ы ры н
б іл м е ге н аттық сыртынан огсүрме
деген ә ж е м деп қ а йт а - 
лайды. Б а л а т ай ғ а, т а й л а қ қ а мініп, мал қ а й ы р ып , есі кі- 
рісімен үл кен д ерд ен сөз т ыңд ап , үлгі ал уғ а, а л ы с - ж а қ ы н -
ды айыра білуге т а л а п т а н а д ы .
М а қ а л - м ә т е л — а т а - а н ан ың , көпті көрген көненің ба- 
л а ғ а, ж а с қ а а й т а р тәжі р и б есі мен ақыл-кеңесі , өсиет-на- 
сихаты. Әуел баста б а л а л а р ғ а а р н а л ғ а н м а қ а л - м ә т е л д е р
өңделе, ж ө нд ел е келе ү лкен д ер де ғ иб р а т а л а т ы н үлгілі, 
өнегелі сөзге а й на л ад ы. Өйткені а та мен ә ж е ғ ан а емес, 
к о ғ а м н ы ң о зы қ ойлы ақ ыл ды. білімді а д а м д а р ы , а қ ы н д а р
мен шешендер өзінің з а м а н д а с т а р ы н а , к е ле ше к ү р п а қ т а -
рына ақыл-кеңесі н, аманат-өс ие ті н м а қ а л - н а к ы л сөздер 
а р қ ыл ы айтқан.
Атадан алтау туғанша ж а л ғы з туса не-
теді,
— 
ел ге тұлға б о ла р ғ а , Қ а р а ғ а й ғ а қа р с ы бұтақ бітсе
нетеді, қ ы р а н қ ү с қ а тұғыр б о л а р ғ а
( М а х а м б е т ) ;
Б ір
б а л а атаға жете туады, бір б а л а атадан өте туады, бір
б а л а кері кете туады
( Мә шһ ү р Ж ү с і п ) деген н а к ы л д а р
мен қ а н а т т ы сөздер соны а ң ғ а р т а ды .
Әркімге өзінің туып-өскен а та мекені, кір жуып, кін- 
дік кескен жері қ ы м б ат . Өйткені әр х а л ы қ т ы ң өмір сүруі, 
өсіп-өркендеуі, б ақыт ы, б а й л ы ғ ы — сайып ке лг е нде же рі -
не, же рі н і ң кеңдігіне, т а б и ғ а т ы н а , б а й л ы ғ ы н а б а й л а н ы с ­
ты. 
Ж е р і б а й д ы ң е л і бай; Ж е р
— 
таусылмайтын щазына;
Әркімнің туған жері
— 
өзіне М ы сы р шаһарьі
деп бекер 
айтылмағ ан.
Ана ж ы л а м а ғ а н б а л а ғ а е м ше к бермейді. Ж е р де с о н ­
дай, еңбек еткенге, күткенге мейірімді, қ а йы р ы м д ы , ал 
ж а л қ а у ғ а са раң. Соны а ң ғ а р ғ а н ш а р у а ж а с т а р д ы
Бсйнет
қыл да міндет ң ы л ; Е ң б е к етсең е м е р с ің
; 
Т у ғ а н жерге ту
тік; Е р
— 
туған жеріне...; Е р е л ін д е әз,
— деп жерін, елін 
сүюге, оны көркейтіп, гүлденте беруі үшін а д а л қы з ме т 
істеуге баулиды.
Ж е р мен ел — егіз, бірінсіз бірі жо қ. Соны түсінген

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: