Б. Бурамбаева терісі бағалы аңдарды
жүктеу/скачать 6,11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.5 Сүттену маусымы кезіңде төлді өсіру
- 4 Терісі бағалы аңдарды азықтандыру
- 10-4 %. Құрғақ зат
- 4.2 Ац өсіру шаруашылығында колданылатын негізгі азықтардыц снпаттаіиасы
- Жануарлардан жасалынатын азыктар Ет.
- 4.3 Азықтың қоректік кұндылыгын анықтау
Күзендердің күйлеуі. Күйлеуді жүргізу тәсіліне байланысты әрбір бөлімшенің аңдарын әр түрлі жабады. Кейде барлық аталықтарды бір орында қораның ортасына отырғызады, ал аналықтарды жеке ұстайды. Аң өсіруші әрбір аталыққа оган бекітілген бір аналықтан отырғызады және оларды бақылайды. Төбелессе немесе ұзақ уақыт бойы олар бір - біріне қызыгушылық танытпаса аналықты алады және оның орынына басқасын қояды. Аталықтарды бір орынға орналастыру барлық жүптардың әрекеттерін бақылауга мүмкіндік береді, бірақ
23 аналыңтарды басқа тордан әкелуге көп уақыт және еңбек жұмсауды талап етеді. Аталықгарды топтармен қораның бірнеше жеріне орналастыруда қолданылады. Мұндай жағдайда еңбек шыганы азаяды, бірақ ангтарды бақылау қиынға түседі. Бес аталықпен күйлеуді жүргізуде оларға бекітілген аналықтар тобына жақын отырғызады. Шағылысуды бақылау үшін аң өсіруші қораның бойлап жүреді. Күзен өсіруде күйлеудің «құбырлық» әдісі қолданылады. Бұл әдістің мәні алты торлы жемдік жол арқылы қарапайым тордан жасалынған құбырмен біріктіреді. Құбырлардың қиылысы 15 х 15 см. Әрбір үйшікте торлы қүбырға саңылау бар, оны темір сырғытпамен жабуға болады. Торлардың біріне аталықты орналастырады, ал қалган бесеуіне оған бекітілген аналықтарды орналастырады. Күйлету кезіқде жүмыскер сыргытпаны ашады және аталықгы құбырға жібереді, содан кейін
аналықтардың үйшіктерінің сырғытпаларын кезек - . кезек ашады. Егер аналық шағылысуға құштарлық білдірсе шағылысу болады. Шағылысқаннан кейін аталық және аналықты өздерінің торларына кіргізеді. Егер аналық шағылысуға құштарлық білдірмесе онда оны үйшікке қамайды, ал аталыққа басқасын жібереді. Бұл тәсіл күйлетуді жүргізу кезікде өндіргіштілікті жоғарлатуға мүмкіндік береді. Күзендер 5-20 наурыз аралығында жыныстық белсенділік танытады. Күйлеу кезеңі бойында күзендерде шағылысуға қүштарлық бірнеше рет болады; шағылысуға құштарлық 1-2 күнге созылады және белгісіз уақыт аралығында қайталанады, көбінесе 7—10 күннен кейін қайталанады. Аналықтың шагылысуға құштарлығы аталық қасында болғанда анықталады. Егер олар бір — біріне өшпенділік танытпаса, онда аналық шағылысуға қүлгтяр деп есептелінеді. Күйлетуді бастағанда аталықгарды және аналықтарды күн сайын немесе күнара таңертен және түстен кейін отырғызады. Бірінші рет жапқаннан кейін үзіліс жасайды және шағылыстырудың екінші кезеңінде, бірінші шағылыстырудан 7-10 күннен кейін қайталайды. Шағылысуға қүштарлықтың осындай кезеңінде аналықты екі күн қатарынан екі
рет жабуға
тырысады. Содан
кейін ол
ұрықтандырылған болып есептелінеді. Кейбір шаруашылықтарда жұптарды шағылысуға құштарлықтың үшінші кезеңінде 14-16 күнде шагылыстырады. Күйлету соңында шағылысуға құштарлық кезеңдері арасы қысқартылады және қайталап шағылыстыру бірінші жапқаннан кейін 3-4 күндері жүргізіледі. Күзендерді шағылыстыру 20
минутқа созылады кейбір жағдайларда бірнеше минуттан 1,5-2 минутқа
созылады. 24
Шағылыстыруды 20
минуттан кейін
бүзу өндіргіштілік көрсеткіштеріне эсер етпейді. Аталықтьщ енуызының (сперма) сапасын шағылыстырылғаннан кейін аналықтың кынабынан алу жолымен тексеріледі. Күйлетудің соңында белсенді емес немесе белсенділігі төмен аталықгар және аналықтар бракталады және сойылады.
аналықтардың шағылысуға қүштарлығы көбею кезеңі бойында бір рет болады және ол 2-3 күнге созылады. Күйлеудің басталғандығы және және
шағылысуға күштарлығының басталғандығы аңдардың қылықтары және жыныстық мүшелерінің сыртқы жағдайы бойынша анықгауға болады. 15-20 каңтардан бастап 2-3 күннен кейін аналықтарда жыныс мүшелерінің жағдайы тексеріледі. Жыныс мүшелерінде алгашқы өзгеріс болғанда келесі тексеруді 1-2 күннен кейін тексереді. Түлкілердің жыныстық мүшелерінің сыртқы өзгерісі бірнеше кезеңнен тұрады. Ең алдымен жыныс мүшесі аздап ісінеді және ағарады, тексеру кезіңде көрінетін болады. Бұл алғашқы кезең 2-3 күнге созылады. Екінші кезең 1-2 күнге созылады. Жыныс мүшесі негұрлым ісінеді. Үшінші кезең - шағылысу қүштарлығына ауысуы. Жьшыс мүшесі қатты ісінген, дөмпек. Бұл кезең 1— 2 күнге созылады. Төртінші кезең — шағылысуға қүштарлық. Жыныс мүшесі дөңгелектеу, қара, іріткі немесе кілегей сұйықтық бөлінеді. Бұл кезеңде аталықты отырғызғанда аналық құйрығын бір жаққа қарай бұрады, содан кейін аталық оны жабады. Бұл кезең 2—3 күнге созылады. Бесінші кезең - тыныштықтың басталуы. Жыныс мүшесінің ісінуі азаяды, түсі ағарады. Бұл кезеңнің басында аталық жабуы мүмкін, бірақ одан ешбір нәтиже болмайды. Содан кейін аналық аталықты өзіне жақындатпайд ы. Әрбір белімшеде аналықтардың номерлері жазылған дәптер болуы керек. Онда күйлеу барысы тіркеледі, жыныс мүшесінің жағдайы үнемі жазылып отырылады. Түлкілерді күйлету екі әдіспен жүргізіледі: 1) аналықтардың жыныс мүшесінің жағдайы күн ара тексеріледі, күйлеу басталған жағдайда оларды оларга бекітілген аталыққа отырғызады. 2) аталықтарга 1-2 күннен кейін жыныс мүшесінің жагдайына қарамастан оган бекітілген барлық аналықтарды отырғызады. 25
Бірінші жапқаннан кейін аналықты аталыққа тағыда 1—2 күнге отыргызады. Шағылысу бірнеше минутган екі сағатқа дейін созылады. Оны бөлуге болмайды. Қара тулкілердің күйлеуі. Күміс түсті қара түлкілердің күйлеуі ақпан айының екінші жартысында, ал вуальды қара түлкілерде ақпан айының соңында басталады. Ең көп жабулар наурыз айында болады. Күйлеу сәуір айында аяқталады. Ал вуальды қара түлкілерде күйлеу мамыр айында аяқталады. Күйлеу кезіқде қара түлкілердің аналықтарының жыныс мүшесі түлкілердің жыныс мүіпесі сияқты тәртіпте өзгереді, бірақ уақыт бойынша ұзақ болады. Қара түлкілердің аналықтарының күйлеуі 12-14 күнге созылады. Шағылысуға қүштарлық кезеңі 3-5 күнге созылады, кей кезде 3-5 күнге созылады. Бірінші жапқаннан кейін аналықта аталықпен екі күнге отырғызады. Содан кейін аналықгардың жыныс мүшесін тексеру жалғастырылады. Аталықпен аналықгы олардың жыныс мүшесінде өзгеріс болғанға дейін отырғызады. Ол қара түлкі аналықтарының овуляциясының созылуымен түсіндіріледі. Қалғанында қара түлкілерді күйлету техникасы түлкілердікіндей болады.
Күзендерді күйлету. Күзендер жыл бойы көбейе алады, негізінде оларды 5-8 айда жабады. Күйлеу күшіктегеннен соң 2-3 күннен кейін басталады және әрбір 23—33 күнде қайталанады. Шағылысуға қүштарлық 1— 2 күнге созылады. Күзендерді шағылыстыру түрлі әдістермен жүргізіледі.
Торларға ересек немесе жас 8-10 аналыққа бір аталықты отырғызады. Ол шағылысуға қүштарлық білдірген аналықгарды жабады. Екі айдан кейін аналықтарды тексереді және буаздарын жеке торға отырғызады. Үйірде қалған аналықтарды отырғызады және мінгестіру әдісімен жабады. Бүл әдіс кезіңде аналықтарды сауын маусымы кезіңде отырғызу мүмкін емес. Мінгестіру әдісі Күшіктегеннен соң алғашқы күндері аналықты үш күн бойы аталыққа отырғызады. Аналықтың буаз бллғандығына қарамастан күшіктегеннен соң 24 күннен кейін оны аталыққа 6-8 күн қатарынан аталыққа отырғызады. Шағылыстырудың үшінші кезеңінде оның буаздығы тексеріледі. Буаз аналықтар аталыққа жіберілмейді. Бұл әдіспң кемшілігі болып, көп еңбектену қажеттілігі есептелінеді. Қүрамдастырыпган шагылыстыру. Тәжірибеде кей — кезде шағылыстырудың үйірлік және мінгестіру әдістерін құрамдастырады. Сүттілік мауысымындагы аналықтар аталықтың торларында аналықгы жеке енгізу жолымен шағылыстырылады. Сауын маусымы 26
кезіңде ұрыктандырылмаған аналықгар олардан
күшіктерін айрыганнан кейін үйірлік шагылыстыру үшін торга отырғызылады. Еркін іиагылыстыру . Оны жас аналықтарды шағылыстыру үшін қолданады. Үлкен қашаға 30-50 аналықты және бірнеше жас аталықгарды 1 : 8-12 деген есеппен отырғызады. Егер аталықтар бір топта өсірілсе, онда олардың арасында төбелес болу мүмкіндігі аз. Күзен өсіретін шаруашылықтарда оларды көбейтудің екі жүйесі қолданылады: жыл бойғы және кезеңдік. Жыл бойғы шагылыстыру кезіңде
шағылыстыруға негізгі
табынның аналықтары ғана босатылады, бірақ сонымен бірге 5— 6 аилық жастағы жас аналықтарда босатылады. Күздің соңында жэне қыста туған төлдерді келесі күзге дейін ұстауға немесе оларды жазда союга тура келеді, бірақ олардың терісінің сапасы аса жоғары болмайды. Көбейтудің кезеңцік жүйесінде бірінші шағьшыстыруды 20 тамыздан 20 қараша аралығында жүргізеді, екіншісін ақпан айынан мамыр айы аралығьгада жүргізеді. Шағылыстыруға негізгі табынның аналықтарынан басқа ағымдағы жылдың басында туған жас аналықтарды да жібереді. Мұның өзінде жастарды шағылыстыруға табынды жинақтауға қажетгі мөлшерден артық жібереді. Жылдың соңында аналықтардың буаздылықтары тексеріледі, ұрықганбаган және өсімталдыгы төмен аналықтар тері үшін сойылады. Мұндай жағдайда төлді 8-10 айлығында сояды және ірі жақсы түктелген тері алады.
Буаздық
кезіңде аналықтар толыққанды, сапасы
жақсы азықіандырылуы және жақсы қолайлы және тыныштық күйде күтімді қажет етеді. Осы ережелердің бұзылуы салдарынан түсік тастау, дүрыс күшіктемеу болады. Аналықгардың жағдайы, азықтану үнемі бақыланады. Түрлі шаруашылықтарда төлі жоқ аналыктардың саны 5-8 ден 20 % аралығында ауытқиды, ол көбінесе күйлетуді жүргізуге, аңды азыктандыруга және күтуге байланысты. Күзендердің буаздық мерзімі 36-80 бірінші жабуға байланысты. Мерзімдегі айырмашылық латентті кезеңнің ұзақтылыгына байланысты. Күйлеу кезівде
жабылған аналықтар бірінші шағылыстырудан кейінгі 50-54 күнде күшіктейді Сыртқы бейнесі бойынша күзендердің буаздығын анықгау қнын. Кушіктеуге 10-15 күн қалғанда аналықтардың іші ұлгаяды, олар ақырын қозғалады, олар буаз емес аналықтарға қараганда түлей 27
бастайды. көздерінің айналасындағы түкті жабынның орыны «көзілдірік» сияқты оолады. Күзендер күшіктер алдында әзірленген үйшіктерде күшіктейді. Үйшіктерді дайындау сәуір айының соңында аяқталады, себебі аналықтар күшіктей бастайды. Түлкілердің буаздыгы 51-52 күнге кейде 49-54 созылады. Соңғы шағылыстырудан кейін 24-26 күннен кейін буаздылықтьфын тексеріп көру керек. Аналықтар таңертен азықтандырғанға дейін тексеріледі. Қысыр екендігі анықталған түкті жабыны жақсы аналықтарды күзге дейін қалдырмай терісін алуга сойгак дұрыс. Әрбір трафареткаға күшіктеуі мүмкін деген күн қойылады. Оны бірінші жапқаннан күнге 51 күн қоса отыра анықтайды. Күшіктеуге 10-15
күн қалғанда үйшіктер мүқият
тазаланады және
зарарсыздандырылады. Аналықтар ашық торда
үсталынатын шаруашылықтарда ұяны үйшікке орнатады. Ауа райы суығанда оны жылытады, түбі, қабырғасы жэне төбесінің арасына шөп, сабан, жоңқа салады. Қораларда үйшікті торга орнатады. Ауа райы жылы болғанда үйшіктерді жылыту қажет емес. Түлкілердің күшіктеуі 10-15 наурызда басталады жэне мамыр айыньщ басында аяқталады. Күшіктегендігін үйшіктен шыгып түратын күшіктерінің дауысы бойынша анықтайды. Түлкілердің аналықтарының буаздыгы соңғы
рет шагылыстьфылганнан кейін 51-52 күнге созылады. Түлкілермен салыстырганда қара түлкілердің буаздық мерзімі біраз ұзақтау болады, және олар 53-54 күнде тіпті 56-57 күнде босанады. Брактау және наурыз айында терісін алу үшін сою мақсатында буаздықтарын және қысыр қалгандықтарын анықтау үшін ұстап тексеріп көреді. Қара түлкілердің аналықтары түлкілермен салыстырганда кеш кушіктейді. ■' " ^
Солтүстік аудандарда күшіктеу кезіңде ауа температурасы 25-40 градус болады, үйшіктер мұқият жылытылады. Қара түлкілердің күшіктеуі сәуір айынан - маусым айына дейін болады. Аналықтардың көп бөлігі мамыр айында күшіктейді. Құндыздардың буаздықтары оларды жапқаннан кейін 45-50 күннен кейін тексеріледі. Қүндыздар жиі түсік тастайды. Оган себеп аңдарды дүрыс азықтандырмау, жарақат алулары болып табылады. Аңдар күшіктейтін кезеңде фермада аң өсірушілердің кезекшілігі қойылады. Кезекші күшіктеген анапықтарды бақылайды. Келеңсіз жагдайда аналыққа көмек көрсетеді немесе ветеринар дәрігерді |К " 28
шақырады. Түсік тастағанда және күшіктегенде қиыншылық болса ол аналықтың трафареткасына тіркеледі. 3.5 Сүттену маусымы кезіңде төлді өсіру Күшіктер туған күні
тексеріледі. Оларды
анапықтарды азықтандырып жатқанда олар торға шыққанда тексерген жақсы. Басқа кезде аналықты үйшіктен абайлап қуып және оның кіретін жерін жауып қою керек. Тексеру кезіңде аналықтың, күшіктердің, үйшіктің жағдайына көңіл бөлінеді. Үйшікте, ылғалдылығы кір екендігі байқалса төсемдерін айьфбастау керек. Әрбір күшік қолға аішп байқау керек, әлсіздерін байқамай қалмау үшін. Күзендерде 1-17 күшікке дейін болуы мүмкін. Олар жалаңаш, денелерінде эрбір жерінде қылтық түктері болып туады, орташа салмақтары 5-16 г. Аналықтың астында 7-8 күшік қалдырады, егер оның сүтгілігі жақсы болса кейде 9-10 күшік қалдырады. Күшіктерді үйшіктердің кіре берісінде қалдырады аналық оларды ұясына өзі алып кетеді.
сүттілік маусымы кезінде күшіктерді үнемі тексеріп отырады, оларды бөлімше бригадирі және аң өсіруші тіркейді. Күзендердің күшіктері туғаннан кейін 3-4 күнде түкті жабынмен жабылады, бір айлык
жастарында аталықтарының салмағы 170-200
грамм аналықгары 150-180 грамм болады. Күзеннің күшіктерінің көзі туғаннан кейін 30-32 күнде ашылады, кұлактары 25 күнде, тістері 16-26 күнде шығады. Түлкілерде 1-15 күшік туады, ал қара түлкілерді 1-20 күшік, түлкі күшіктерінің салмагы 80-100 грамм, қара түлкілерде 80—110 грамм. Күшіктерінде қысқа әрі қалың түк жабыны болады. Туғаннан кейінгі 14-15 күндері күшіктердің көздері ашылады және тістері пайда болады. Түлкілер 6-7 күшікті жақсы өсіреді, қара түлкілер өздерінде сүттің көп болуына байланысты 12-14 күшікке дейін өсіре алады.
Күшіктер жылдам өседі. Қара түлкінің аталықтары бір айлық жасында 630-750 грамм салмақ тартады, аналықтары 580-690 грамм, осыган сәйкес екі айлық жасында 1700-2000 және 1600-1700 грамм. Күміс §| қара түлкілердің аталықтары бір айлык жасында 650-800 грамм салмақ тартады, ал аналықтары 600- 750 грамм, ал 2 айлығында 1700-2000 грамм, ал аналықтары 1550—1750 грамм салмақ тартады. Құндыздарда жақсы дамыған, түктенген, көздері ашык, тістері бар (күрек және алдыңғы тістері), салмағы 150-250 грамм 5-14 күшік туады. Күшіктер өмірінің алғашқы күнінен бастап жем жей бастайды. Құндыздар баяу өседі, олардың өсуі 14-18 айлығында аяқталады. Бір 29
айлық жасында олардың салмағы 0,6-0,8 грамм, 2 айлыгында 1,2—1,4 кг. болады. Өмірлерінің алғашқы бір жарым - екі аптасында күзендердің күшіктері үнемі үйшікте болады жэне тек қана анасының сүтімен азықтанады. Аналықтары күшіктерінің қиын жейді, сондықтан да осы кезеңде олардың үйшіктері таза болады. 18-20 күн болғанда аналық ұяларына жем таси бастайды және әлі көздері ашылмаған күшіктер оны жеуге тырысады. Төлдерді осы кезде жемге үйрете бастайды және ол үшін үйшікке жемсауыт орнатады. Күшіктер жем жей бастағанда, аналықтар олардың қиларын жемейтін болады. Үйшіктің іші ластанады, сондықтанда үйшіктегі төсемді жиі ауыстырып отыру қажет болады. Үйшіктегі .төсемдердің саны ауа райына байланысты реттеледі. Күн жылы болғанда оны азайтады, ал ауа райы ыстық ’ болғанда оларды мүлдем алып тастайды. Сүттілік мауысымы кезіңде аналықтың трафареткасында кушіктердің сапасы (жақсы, әлсіз), түсік тастауы, күшіктеу туралы белгі жасайды. Бұл мәліметтер кейіннен өндірістік журналға көшіріледі және асылдандыру жұмысына аналық және төлдерді іріктеу кезіңде есепке алынады. Күзендердің күшіктерін (барлық үяластарды немесе бөлшектеп) отырғызу олардың 40-45 күндік жасында басталады, ал қатты жүдеу аналықгардан 32-35 күндік жасында. Ірі жануарлар отырғызылады, ал негұрлым әлсіздерін бірнеше күнге аналықпен қалдырады. Торкөз жеткшіксіз оолғавда ұлдары егер аналығы асылдандыруға арналған жануарлар қатарынан бракталган болса анасымен бір торда қалдырылады. Кейбір бакьілаулар бойынша төлді жеке ұстауды олар дұрыс көтермейтіндігі байқалады. Бірақ күшіктердің санын 4-5 бастан артық ұстау
ұсынылмайды, себебі
осылай көп
мөлшерде шоғырландырып ұстағанда төл дұрыс дамымайды, оньщ түк жабынының сапасы нашарлайды. Біркатар шаруашылықтарда төлді ұяластарымен отыргызады және біраз уақыттан соң жұптастырады. Мұндай жағдайда күшіктер анасын қатты іздемейді деп есептелінеді. Кейде отырғызғанда күшіктерді торға екеуден орнапастырады. Бірге ұстау үшін андарды іріктеу, даму жағдайы ұқсастарын таңдап алынады. Төбелесқор жүптарды бірден жеке бөлу керек. Қүндыздардың төлдерін күту
олардың өсуін
жүйелі түрде
бақылаумен, үйшіктің үяшық бөлімінде төсемдерді жиі ауыстырып отырумен шектеледі. Аналықта сүт жеткіліксіз болғанда күшіктері сүттілігі жақсы аналыққа отырғызады. Аналықты үйшіктен қуады, ал күшіктерді 30
үйшікке кіргізеді. 10-15 күндіктерінде бидай бөлшектері қосылған сүг,
үнтақталған сүлы және арпа сияқты қосымша жем беріп азықтандыра бастайды, содан кейін ересек құндыздардың жемдерін бере бастайды. 40-50 күндік жастарында төлдерді бөледі. Кейбір жағдайда 10-15 ұстайды. Төлдерді бөлген к дамуы бойьгаша сұрыптайды 3.6 Төлді енесінен айырғаннан кейін өсіру Бұл кезеңдегі негізгі міндет алынған төлді жүқпалы аурулардың, ас қорытуының бұзылуы салдарынан болатын шыгынга жол бермей толығымен сақтау, көлемі ірі, түктенуі жақсы дамыған аңдарды өсіру. Аңдарға қызмет көрсеткенде үйлерді жылытуға көңіл аударылады. Ауа райы ыстық болғанда төсемдерді алып тастайды, ағаш тақтайларды алады және үйшіктердің төбелерін ашады. Ауа райы салқын болғанда үйшіктерді қайта жылытады. Түлік және қара түлкілер үшін жеке таңбалау қолданылады. Төлдерді маусым - тамыз айларьгада (2-3 айлық жастарында) таңбалайды. Таңбалауды қүлақтың ішкі жағына түгі жоқ жеріне санды жазып жасайды. Аңның оң жақ қүлағына аңның реттік санын, сол жагына туған жылының соңғы сандарын жазады. Асылдандыру шаруашылықтарында барлық төл таңбаланады, ал тауарлық шаруашылықтарда асылтұқымдық ядро төлдері
таңбаланады. Басқа төлдерге шартты номер беріледі, оны күшіктің үйшігінде ілін тұрған трафареткаға жазады. Күзендердің құлақтары кішкентай болғандықтан оларды таңбаламайды. Аңдар жылдам өседі, 5 айлық жасында олар ересек аңдардың көлеміндей болады. Төлдің өсуін бақылау үшін, олардың салмақтарын әрбір айдың басында өлшейді. Табынның барлық аңдарын өлшемейді, тек бақылау топтарының аңдарын гана өлшейді. Бакылау тобын қүру ушін әрбір корада кездейсоқ брактау жолымен 30 аталық және 30 аналықты, қораның басында, ортасында және соңында отырған 10 аңнан алады. Аңдарды азықтандырғанда дейін өлшейді. 15 қазанда жөнДеу төлдерінің барлығын өлшейді, асылдандыруға берілетін төлді оларды апаратын жерге тиер алдында өлшейді. Аталықтардың және аналықтардың дамуы жеке бақыланады. Түсі бойынша әр түрлі күзендер салмағы бойынша бөлінеді. Аңдар қыркүйек айына дейін өте екпінді өседі, содан кейін олардың өсуі елеулі түрде төмендейді. 31
Тамыздың екінші жартысынан бастап, аңдардың дамуын және дене бітімін, түктенуін есепке ала отыра асылдандыру үшін төлдерді қайтадан іріктейді. Асылдандыру жұмыстарына іріктеп алынган түлкінің және қара түлкінщ төлдері жақсы жарық торларға орналастырады, ал бракталғандарды олардың терісінің түсін күн сәулесі бұзбау үшін қараңғы торга орналастырады. Қыркүйек айында түлеу барысын ерекше бақылауга алады. Бүл көрсеткішке күздегі брактау кезіңде көп көңіл бөледі, себебі түлеу аңдардың денсаулық жағдайын, оның өндіруге дайындық деңгейін білдіреді. Қысқы түктің өсуі кезіңде аңдардың үйшіктерін таза ұстау өте маңызды. Салқын түскен кезде күзендердің үйшіктерін төсеммен қамтамасыз ету керек, ол олардың түктерін таза сақтауға көмектеседі, әсіресе түрлі - түсть күзендердің сонымен қатар оларды салқын тиіп ауырьш қалудан сақтауға, түлеген жазгы түктен аңдардың терісін тазалауга көмектеседі. Қазан айының соңында - қараша айының басында төлдер бонитировкаланады және аңдарды асылдандыру жұмыстарына іріктеу жүргізіледі. Күзендері терісін алуға сою 8-10 қарашада басталады, ал түлкі және күміс түсті түлкілерде қараша айының ортасында, вуальды қара түлкілерде - қазан айының соңында. Күзендердің негізгі бөлігін сою қазан - қараша айларында жүргізіледі. Ең алдымен түсі ақшыл ақдар сойылады. Жекелеген жануарлардың терісінің жетілу мерзімі елеулі түрде ауытқып отырады, сондықтаңда аңдарды жеке қарап тексергеннен кейін ғана сояды. Сойылатын жануарлардың саны терісін өңдеу мүмкіндігіне байланысты болады. Сонда да аңдарды сою қысқа мерзім ішінде жүргізілуі қажет. Көп аң сойылғанда майы алынбаған терілерді суыққа қатырады. Қатырылған терілерді өңдеу олардың сапасын нашарлатпайды. Аңдарды сою кезіңде фермадағы жұмысты дүрыс ұйымдастыру өте маңызды. Көптеген аң өсірушілер бүл кезеңде теріні өңдеу жұмыстарына қатысады. Алайда еш нәрсеге қарамастан асылдандыру жұмыстарына арналған аңдарды күтуді әлсіретпеу керек. Оларды күтудің нашарлауы өндіріске эсер етеді, олардың аурып қалуына жэне әсіресе жас аңдардың шыгынына әкеледі. 32
4 Терісі бағалы аңдарды азықтандыру Аңцарды дұрыс азықтандырудің терісі бағалы аңдарды торда өсіруді дамытудың жетістікті болуьшьщ міндетті бір шарты болып енеді.
Осындай жетістіктерге жету үшін, азықтандыру теориясын меңгеру, ғылымның осы саладағы жетістіктерін білу, азықтандырудың озық тәжірибелерімен танысу қажет және оны шаруашылықта қолдана білу қажет. Азықтандырудың аталық және аналықтардың асылт^қымдық қабілеттерін сақгауға тікелей қатынасы бар, ол өз кезегіңде өте маңызды. Дұрыс азықтандырмау немесе шамадан тыс артық азыктандьфу табында ұрықсыз жануарлар санының көбейтеді. Дұрыс азықтандырса жыныстық жасушалар уақытында қалыптасады. Дұрыс азықтандьфмау салдарынан ұрықтардың аналықхың жатьфында өлуі, тусік тастаулар, төлдің өлі туы жиі болады. Терісі бағалы аңдарды сапасы жақсы, аңдардың азықтан уланып қалуына жол бермейтін азықтар болуы қажет. Төлдің өсуі кезіңде сапасыз азықпен азықтандыру олардың терісінің көлеміне, олардың түлеуіне және жыныстық мүшелерінің дамуына кері эсер етеді. Дұрыс азықтандыру үшін азықтардың қоректілігін, тағамның кұрамында қандай заттардың бар екендігін, олардың маңыздылығын және оның жануардың денсаулығына және өнімділігіне қалай эсер ететіндігін жақсы білу қажет.
Тағам әр түрлі қарапайым және күрделі химиялық қоспалардан тұрады. Бзрі қоспалар негізгі екі түрге бөлінеді: сұйық - су және қатты зат.
Су ағзада үлкен роль атқарады, оның маңыздылығы нәруыз, май және азотсыз экстра белсенді заттардан кем емес. Оның үлесіне жануардың дене салмағының жартысынан көп бөлігі тиесілі. Тіпті ағзаның маңызды қызмет атқаратын талшықтарының құрамының өзіңде судың мөлшері көп. Ми және қанның құрамында 80
су,
бұлшық ет талшықтарында 75 %. Ет - балықтан жасалынған жемдердің кұрамындағы судың мөлшері шамамен 53-81 %, жасыл шөптің, өсімдік тамырларында, шөптің құрамында су өте көп; сүт өнімдерінде 87-94 %, астықта 10-4 %. Құрғақ зат органикалық және минералдық заттардан тұрады. 33
щ Органикалық заттар азықты затгардьщ төрт тобына бөлінеді: көмірсутектер, майлар, протеиндер және дәрумендер. Көмірсутектері М / Л Т ? Л Ж
Ш А ▼ • Г Г Л « Л W V W
w ш
----------^ —
-------- — ____ ш Ч /
қүрамында және олар^ азотты заттар деп аталады. /д,әрумендер деп химиялык құрамы бойынша әр түрлі, азыктың құрамында аз мөлшерде болатын және ағазаның қалыпты өміршеңділігі үшін қажетті органикалық заттардың тобын атайды. Су, минералдық тр д ар және дәрумендерден басқа тағамда стік заттар сол күйінде сіңіп кете алмайды және оны ағза сол күиінде қолдана алмайды. Ac қорыту жұмысында нәруыздар, майлар және көмірсутектері физикалық әсерге (үсатылады және үгітіледі) сондай — ақ химиялық өзгерістерге ұшырайды. Химиялық өзгерістер ас қорыту бездерінің сөлдерінде болатын ферменттердің әсерімен болады. Минералдық заттар немесе күл негізгі екі топқа бөлінеді: макро жэне микроэлементтер. Макроэлементтер тобына кальций, фосфор, калий, натрий, ал микроэлементтер құрамына кобальт, мырыш^ темір, мыс, мырыш, магний жэне т.б. жатады. Кальций жэне
фосфор ауылшаруашылық жануарларыньщ ағзасында болатын минералдық барлық затгардьщ 65-70 % қүрайды жэне жануарлардың салмағының шамамен 2
күряйдм Кальций жэне фосфор сүйекгің кэдрамында көп мөлшерде болады. Осы минералдық затгардьщ азықтың құрамында жетіспеушілігі жас жануарлардың өсуін тежейді жэне рахит ауруының шалдьнуына себеп болады. Кальций және фосфордың сүйек талшығындағы қатынасы 2 : 1 , ал сҮтте : 1* Осы заттардың жақын қатьшасы терісі бағалы аңдардың азығыньщ қүрамында да болуы тиіс.
ағзаның құрамында судыц болуын реттеуге қатысады. Хлор жэне натрий жануардың денесінде көбінесе хлорлы натрий - ас тұзы түрінде болады. Ақцар жануарлардан және балықтардан алынатын азықтардан натрий жэне хлорды жеткілікті ргрде алады. Тұздың шамадан тыс азықтың құрамында болуына жол бермеу керек, себебі ол денеде нәруыздың көп шығындалуын тудьфады жэне улануға әкеледі. Калий жетіспеген жағдайда жануарлар нашар өседі және көбейеді. Азықтандырудың қалыпты жағдайында аңдар калийден таршылык көрмейді. Темір ағзаға қажетті зат, ол қанда гемоглабиннің синтезіне зат алмасу үрдісінде тотықтыру - қалыпына келтіру үрдістеріне, агзаның қорғаныс қызметтеріне қатысады. 34
Темірдің жетіспеушілігі анемия түрінде байқалады. Бүл ауру түрінде жануардың өсуі тоқтайды және ол жүдейді. Көмірсутектер - жасымық және азотсыз экстра белсенді затгар. Көмірсутектері есімдіктен алынатын азықтардын құрамында көп мөлшерде болады және кұрғак заттың негізгі бөлігін құрайды шамамен 80 %. Жануарлардан алынатын азықтардың құрамында кемірсутегі аз болады.
қуаттылығы крахмалмен салыстырғанда 2 есе көп. Майлар құрамына карай қанықтырылған және қанықтырылмаған болып бөлінеді. Майларды дұрыс сақтамаған жағдайда олар бұзылады да улы затқа айналады олардың құрамында А, В1, В6, С, Е дәрумендері, қышқыл және биотин бұзылады. 4.2 Ац өсіру шаруашылығында колданылатын негізгі азықтардыц снпаттаіиасы Жабық жерде өсірілетін ет қоректі терісі бағалы аңдарға күзен, қара түлкі, түлкі және бұлғындар жатады. Олардың ас қорыту жолдары
шөппен қоректенетін жануарлармен салыстырғанда құрамында жасымық бар шөптен алынатын азықтарды қорытуга аз бейімделген. Жыртқыш аңдардың күрек тістері тағамды тістеп алып,оны кесектеп бөлуге арналған және шайнай алмайды. Асқазаны және ішектерінің көлемі шағын және асты жылдам қорытады. Ет қоректі терісі бағалы аңдарға жануарлардан алынатын азықтар - үй және жабайы жануарлардан, балық және сүт өнімдерінен жасалынатын тағамдар қажет. Өсімдіктен жасалынатын азықтардан жарма және ұндарды қолданады. Жануарлардың қалыпты дамуы және олардың ағзасынын дұрыс жұмыс істеуі үшін құрамына минералдық түрлі заттар енетін қосымша азықтар қажет. Осыдан басқа жануарлардың ағзасына дәрумендер, дәрумендер кешені және дәрумендермен байытылған азықтар қажет.
еттерін атайды. Жылкы, сиыр, қой, елік, теңіз жәндіктерінің еттері терісі бағалы аңдар үшін қоректілігі жогары азық. Оның қүрамында 17-20
% нәруыз бар. Еттің нәруыздары биологиялық толыққанды. Еггің күрамында 2-30
май, В1 (тиамин), В2 (рибофлавин) дәрумендері және темір, фосфор көп. 35
Биологиялық құндылығының жоғары екендігіне қарамастан етпен аңдарды шектеулі мөлшерде азықтандырады, себебі олар тым қымбат жэне оны көп мөлшерде қолдану өнімнің өзіндік құның жогарлатады. Етті шикі күйінде береді, бірақ кейбір жагдайда ветеринар дәрігердің нұсқауымен оны пісіру қажет болады. Суб. өнімдер - жануарлардың ұшасын өңдеу кезіңде алынатын өнімі. Ол жақсы және арзан азық. Аң өсіретін шаруашылықтарға азық ретінде кеңінен қолданылады. Бауыр — емділігі жоғары суб. өнім. Оны аңдарға дәрумен ретінде ғана береді. Оның құрамында А, Д және В топтарының дәрумендері және темір, мыс көп. Бауырмен күйлеу алдында, буаздық және суттену маусымы кезіңде, сонымен қатар дамуы жағынан қалып қойған төлді азықтандырған дұрыс. Қан — тағамдық құндылығы жоғары және жақсы қорытылатын азық. Онымен аңдарды өндірудің барлық кезеқдерінде азықтандыруға болады.
■ ■ - \
Сүйектер жануар ұшасының салмағының 20-30 % кұрайды. Сүйек құрамында кұндылығы төмен нәруыздар және минералдық заттар көп мөлшерде болады. % Б алы қтан жасалынған азы қтар Балық (азықтық емес) терісі бағалы аңдардың азығында алатын үлесі жоғары. Аңдарды азықтандьфуда балықты кеңінен қолдану оның тағамдық кұнарлығының жоғары болуымен түсіндіріледі. Қоректік заттардьщ құрамында болуы бойынша, жануарлардың етінен қалыс қалмайды және оған Караганда арзан. Аңдарды азықтандыру үшін тұздалмаған және сапасы жақсы азықтық емес балықтар және балық қалдықгары қолданылады. Балғын емес және түздалған балық өнімдері аңдардың улануын және ауруға шалдығуын тудьфуы мүмкін. Балықтардың кейбір түрлерімен ұзақ уақыт бойы және көп мөлшерде азықтандьфу күзендерде түрлі ауруларды тудьфады, өндіргіштіліктерін төмендетеді, өсуін тежейді, түкті жабының түсін бұзады. Осындай бұзулардың себебі — бапықгың жекелеген түрлерінде арнайы заттардың болуына байланысты. Ж ануарлардан алы наты н қүрғақ азы қтар Аң шаруашылығында көбінесе балық ұны және жібек құртты қолданады. ^ Н И М М Н Е I 36 Балык ұны. Балық ұнын азықгық емес балықтан және балық калдықтарынан эзірлейді. Сапасы жоғары балық ұнының кұрамында 65-70 % пшкі протеин, 6-8 % май жэне 10 % дейін күл болуы керек. Оның тусі ақіпыл - сұр, сары болуы қажет. Қара түсті ұнды күзендер әзер қорытады. Егер оньщ құрамында күл аз болса, онда ұн тұгас балықтан жасалынған деген сенімде болуға болады. Балық ұнының қүрамында оның шикі салмағының 3 % артық емес мөлшерде ас түзы болуы керек. Оның кұрамында тұздың болуы, ұн әзірленген пгакізаттың сапасының көрсеткіші. Жібек құрт куыршағы - ол жібек тоқитын енеркәсіптің калдықтары. » 100 г құрғақ қуыршақгың құрамында 43,1 г қорытылатын протеин, 19,4 май, 5,8 г азотсыз экстра белсенді заттар жэне 398 ккал ауыспалы энергия болады. Аңдарды жануарлардан алынатын кэдэғақ
азықтармен азықтандырғанда оньщ құрамында дәрумендердің жекілікті түрде болуы және тәулік бойы жануарларды сумей қамтамасыз етуді колға алу керек. Сүт өнімдері
жеткілікті түрде дәрумендер және минералдық заттар бар, құндылыгы жоғары өнім. Оны төлді емізетін аңцарға жэне жас төлдерге берген пайдалы.
Сүтгің қурамында 3,4 % нәруыз, 3,7 май және 4,9 % сүт қанты бар. Сүтті негізінен 5-15 % мөлшерінде тағамның жалпы мөлшеріиде береді.
қалыптасады, кілегейді айыру салдарынан оның құрамындағы майдың мөлшері 0,2-0,3
азаяды. Айырылган сүттің кұрамында тұтас сүтгегідей мөлшерде нәруыз және
сүт қанты
қалады. Майсыздандырылған сүтті күшіктерді аналарынан айырганнан кейін берген дұрыс.
к^рамындагы майдың пайызы 1,3-7,3 арасында ауытқиды. Ірімшікпен ет және балықтан жасалынатын азықгы жылдың кез келген мезгіліңде 60
% айырбастауға болады. Ол аңдардың өндіргіштілігін және мамығының сапасын төмендетпейді. 37
Өсімдіктен алы наты н азы қтар Дәнді
дақы лдан алынатын азықтар оның
құнарлығына байланысты 15—30 % дейін терісі бағалы андардың тағамына енгізеді. Күміс түсті қара түлкілерге берілетін олардың мөлшері 40
дейін
жоғарлатылуы мүмкін. Түлкілер терісі бағалы басқа аңдармен салыстырғанда дәнді дақылдардың нәруыздарьш тиімді колдана алады. Дәнді дақылдардан аңдарға азық ретінде сұлы, арпа, бидай, жүгері жэне сұлы жармалары қолданылады. Олармен яипярди ұсақталған ұн түрінде немесе жақсы пісірілген ботқа түрінде береді. Азықтандыру тәжірибесінде дәнді дақылдың қандай да бір түрінің басымдылығы байқалған жоқ. Күнжара және ш роттар нәруызға бай (30-46 %). Сондықтан да оларды аңдар үшін жануарлардан алынатын азықтардың орынын алмастыру үшін колданады. Аңдар үшін күнбағыс, соя, зығыр, жержаңғақ күнжарасын қолдануға болады. Түлкі және қар түлкілердің елтірілік төлдеріне күнжараның протеинімен жануарлардан алынатын азықтың 25 % нәруызын алмастыруға болады. Күнжарамен аңдарды ұсатылған жэне ылғалдандырылған немесе бүқтырылған күйінде береді. Соя күнжарасын аңдарға берер алдында пісіру керек, ол нэруыздардың қорытылуын жоғарлатады. Қоспа жемдер. Терісі бағалы андар үшін бидай, арпа, сұлы ұнадарына азықтық ашытқылар қосылған қоспа жемдер дайындалады. Ауылшаруашылығы жануарларына әсіресе құстарға арнап шығарылатын қоспа жемдер, олардың қүрамында механиалық қоспалардың болуына байланысты аңдарға беруге болмайды. Олар бұзау жэне тораиларды азықтандыруда ғана қолданылады. Қоспа жемдерді жақсылап пісіру керек. Оны алдын - ала тазалау қажет. Картоп қүрамында көмірсутегінің мөлшері бойынша дэнді дақылдардан кейін екінші орын алады. Оның қүрамында 25 % қүрғақ зат бар. Картоппен аңдардың тағамында 70 % дейін дәнді дақылдарды алмастыруға болады. Алмастыруды 1 кг дәнді дақылдың орынына 3,5 кг картоп есебінде жүргізуге болады. Ш ырынды азы қтар. Шырынды азықтар қатарына өсімдіктен жасалынатын, құрамындағы судың мөлшері жоғары әр түрлі азықтар жатады (70-90 %). Көкөністерден қызылша
және сәбіз
жиі қолданылады. Қырыққабат және қызанақтарда аңдарды азықтандыру үшін жиі қолданылады. 38
Көкөністермен шикі күйінде, ұсатылған түрінде басқа азықтармен араластырып азықтандырылады. Шырынды азықтардың маңыздылығы олардың андардың ас қорытуларына жақсы эсер етуінде және олардың осыған сәйкес С, Е және К дәрумендерінің көзі екендігінде. Қосымша азы қтар А ш ы тқы лар сыра,
наубайханалық, азықтық
болады (гидролизді). Оларды аңдардың тағамында протеин және В тобының дәрумендері түрінде қолданады. Құрғақ ашытқылардың құрамында қорытылатын 32-38 % дейін протеин бар. Олармен күзендердің, түлкі жэне қара түлкілердің төлдерінің азықтарының құрамындағы жануарлардан алынатын 20-25 % қорытылатын протеинді алмастыруға болады. Құрамында дәрумендердің көп болуымен сыра ашытқысы бірінші орын алады, екінші орында наубайханалық және үшінші орында азықтық.
М айлар (сиыр, қой, шошқа, сүйек және жинақталған және т.б.). Егер олар өздерінің балғъшдығьш жоғалтпаса терісі багалы аңдарды азықтандыруға жарамды болады. Майдың кең көлемде қолданылуы оның
тағамдық қүндылығымен түсіндіріледі. Майды
аңның физиологиялық жағдайына байланысты енгізеді. Б алы қты ң майы — А жэне Д дәрумендерінің жақсы көзі болып енеді. Олар балықтардың бауырынан дайындалады. Балық майының кұрамындағы дәрумендердің мөлшері ол дайындалатын балықтың түріне байланысты. Құстарға арналып жасалынған балық майы аңдарга жарамайды, себебі оның қүрамында Д дәрумені тым көп. М инералдық заттар. Минералдык заттар ретінде сүйек ұнын және тұзды қолданады. Сүйек ұнын ересек аң дарга 1 г - нан, төлдерге 1,5 г берген дұрыс. Аңдарды ет - балық азықтарымен азықтандырылган қосымша минералдык заттар қажет емес.
Қоректік заттар (нәруыздар, майлар және көмірсутектері) азықтың қажетті бөліктері. Ac қорытуда олар неғұрлым қарапайым қоспаларга өзгертілгеннен кейін оларды агза жақсы қорытады. Азықтардың қорытылуын жануарлармен жүргізілетін арнайы тәжірибелермен желінген азық және бөлінген қиын дәлдікпен есептеу жолымен анықтайды. 39
Қорытылатын заттардың желінген азыққа қатысты пайыздық мөлшері қорытылу пайызы деп аталады. Мысалға күзен азықпен 30 г нәруыз алды, ал қимен 3 г бөлді. Қорытылған бөлігі 27 г тең болады (30-3). Осыдан тағамдағы қорытылган нәруыз коэффициеенті 90 % (27 х 100 : 30) тең. Осындай жолмен майдың және басқадай заттардың корытылуы есептелінеді. г ^ •
ф :
5 ' Әр түрлі азыктардың құрамындағы қоректік заттарды андар әр түрлі қорытады. Олардың қорытылуы көптеген жағдайларға байланысты. • ; к Т ' Аңдар еттен жасалынған шикі азықгарды жақсы қорытады. Жануарлардан алынатын азықтарды пісіру жэне оларды жоғары температурада кептіру нәруыздың және майдың қорытылуына 7-10 % төмендетеді. Азықтың қорытылуы жануардың жасына қарай өзгереді. Күішктер өмірінің алғашқы күндері ерсек аңдармен салыстырғанда қоректік заттарды нашар қорытады. Азықтардың жалпы қоректілігін бағалайтын көптеген әдістер бар; олардың барлығының қандай да бір кемшіліктері бар. 4.2 Биологиялы қ түрлі кезеңдерде аңдарды азықтандырудын ерекшеліктері Ересек аңдарды азықтандыруды келесі кезеңдерге бөлуге болады: аналықтар үшін
- тыныштық, күйлеуге дайьшдау, күйлеу (шағылыстыру), буаздық және сауын (сүттілік) маусымы; аталықтар үшін — тыныштық және күйлеу. Күзен, түлкі және қара түлкілерде биологиялық кезеңдер жылдың бір мезгілінде, бірдей дәйектілікпен өтеді және олардың азыққа мұқтаждықтары бірдей заңдылықка бағынышты. Т ы ны ш ты қ кезіңде ересек аңдарды азы қтанды ру: Бірінші жартыжылдықта — күйлеу алдында, күйлеу кезіңде және сауын (сүттілік) маусымында күзен, түлкі және қара түлкілерде олардың денелерінің тірі салмақтары 25-30 % төмендейді. Осыған байланысты күшіктерді аналықтан айыру кезіңде ересек аңдардың қалыпты қондылығын қалыпын келтіруді және табынды көбеюдің жаңа кезеңіне дайындауды қамтамасыз ету керек. Аналықгы төлінен айырғаннан кейін біраз уақыт оны сүтгілік мауысымы кезіңдегі азықпен азықтандыру қажет. Ересек аңдардың жыл бойғы энергетикалық және протеинді азықтарының нормасы 2,3, 4-кестелерде берілген. 40
4.1-кесте - Ересек күзендерді жыл бойы, сүттілік маусымынан басқа кезевде азықтандыру нормасы (бір аңға шаққандағы ккал тәулігіне) Айлар »
Ш Л\ Қараша айының басынді салмағы (кг) ағы тірі
Қорытылатын протеин (100 ккал келетін г) аналықтар аталықтар 1,15
1,3 1,5
1,9 2,2
2,4 2,6
Қаңтар, ақпан 220
230 250 300 320 330 350 10-11 Наурыз
240 260
280 280 290 310 330 10-11
Сәуір-мамыр (аналықтары буаз) 220
240 260 280 300 320 340 10-11
Маусым 220
240 260 320 350 390 420 9-10 1 Шілде
230 250 270 340 360 400 430 8-9 Тамыз
240 260 280 350 380 410 440 8-9 Қьфкүйек
250 270
300 360 400 430 460 8-9
Қазан 270
300 330 390 420 440 470 10-11
Қараша 240
250 Һ 270 310 320 340 ! 360
- — . - • - - 10-11 1 Желтоқсан ! 220 1 230 250 300 310 330! 350 10-11 4.2-кесте — Ересек түлкілерді азықтандьфу нормасы (бір аңға шаққандағы ккал тәулігіне)_____________________________________ Айлар
Желтоқсан айының басындағы тірі сапмагы (кг) Қорытылатыһ протеин
(100 ккап келетін г) 5,5 6
7 7,5
8 Қаңтар
400 420
440 460
480 510
9,5-10,5 Ақпан
390 410
430 450
470 490
9,5-10,5 Наурыз-Сәуір аналықтары қысыр аналықтары буаз 380 520
400 550
420 580
460 480
500 8.5-9,5
9.5-10,5 Мамыр
(аналықтары қысыр) 400
Ш 420
440 480
500 530
7,5-8,5 Маусым
430 460
480 510
540 580
8,5-9,5 Шілде
480 520
550 580
610 640
7,5-8,5 Тамыз
520 560
590 630
660 700
7,5-8,5 Қыркүйек
530 570
600 640
670 710
9-10 Қазан
490 530
560 600
630 660
9-10 Қараша
460 490
530 550
580 610
9-10 Желтоқсан 410 430 1 470 480 510
530 9,5-10,5
41 4.3-кесте - Ересек қара түлкілерді азықтандыру нормасы (бір аңға шаққандағы ккал тәүлігіне) Айлар Желтоқсан айының басындағы тірі салмагы (кг) Қорытылатын! протеин (ІООккал келетін г) 5,5
6 6,5
7 7,5
8 Қаңтар
450 480
500 450 550 570
9,5—10,5 Ақпан
420 440
450 480 490 500
9,5-10,5 10,5Наурыз (аналықгары жабьшғанға дейін) 400
420 440 460 470 1 480
9,5-10,5 Сәуір—
мамыр аналықтары қысыр аналықтары буаз 470 640
500 670
530 700
550 580 600
7,5-8,5 10,5-11,5 Маусым 500
530 560 590 620 630 650
8,5-9,5 Шілде
510 540
570 610 370
7,5-8,5 Тамыз
550 580
610 660 690 720
7,5-8,5 Қыркүйек
590 630
670 1 710 760 800
7,5-8,5 Қазан
570 600
640 700 740 780
9-10 Қараша
540 580
610 650 690 730
9-10 Желтоқсан 500 530
560 600 630 660
9,5-10,5 Нормада қоршаған ауаның 10 градус С
темперахураға төмендеуі кезіңде азық қосымшасы қарастырылған. Одан әрі температура төмендеген сайьш тағамның қүнарлылығын әрбір 1 градусқа жоғарлатып отыру қажет. Берілген нормалар бойынша аналықтарға және аталықтарға, салмактары әр түрлі жануарларға жыл мезгіліне байланысты жеке — жеке азықтың қажетті нормасына есептеуге болады. Дұрыс азықтандьфудың жақсы көрсеткіші түкті жабынының дамуы. Қалыпты дұрыс азықтандырғанда аңдардың жазғы терісі қараша айьшың басьшда қысқы түріне толығымен ауысады. Аңдарды өндіруге дайьшдықтьщ дңэыс болмауының салдары олардың түкті жабынының түлеуінің кешеуілдетуі және күзде олардың қоңдылықтарының төмен болуы. Мүндай аңдарды қараша —
желтоқсан айларында табыннан брактайды. Күз кезіңде аналықтарды дұрыс азықтандырмауға жол берілмейді, себебі ол олардың өндіргіштілік қабілеттеріне кері әсерін тигізеді. Ересек аңдардың азығының қатынасы төмендегі кестеде берілген. 42
4.4-кесте — Тынъшггық кезіңце ересек аңцарды азықтандыратын азықтардың қатынасы (тағамның алмасуы энергиясынан %)_________ I Азық
Күзендер I "
- - - - - - - - - — Түлкілер Қара түлкілер Ет және балықтық 65-80
60-70 60-75
Дэнді дақылдық 13-28
22-32 16-31
Шырынды О Z 3 4 Ашытқылар 3 3 3 Балық майы 2 2 2 Жаз кезінде аңдардың азығының құрамында май көп болуы керек: түлкілер үшін 100 ккал ға 4,8 г деген есеппен, қара түлкілер үшін 5 г және күзендер үшін 5,3 г, бірақ күз — қыс мезгілінде көбейер алдында нәруызқа деген қажеттіліктің өсуіне байланысты майды аз беру керек. Жаз кезіңде азықты тәулігіне 2 рет таратады (35-40
таңертен және 60-65 % кешке). Тамыз айынан қыркүйек айының басында аңдарды сою аяқталганға дейін бір рет азықтандыруға көшеді. Күйлеуге дайындық кезіңде азықтандыру: Күзендердің, түлкілердің және қара түлкілердің аналықтары қаңтар - ақпан айларында шектеулі азықтандырғанда олардың қоңдылықтары біраз төмендегендігі байқалады. Қоңдылықтарының төмендеуі құнарлығы төмен азықтармен азықгандырумен байланысты. Аңдарды күйлеуге дайындау кезеңінде аңдарды азықтандыруда қолданылатын азықтардың қатынасы 4.5-кестеде берілген. Кестеден тағамның қүрамындағы ет - балық жэне дәнді дақылдық азықтардың болуымен ерекшеленетіндігін көруге болады. 4.5-кесте - Күйлеуге дайындау кезеңінде аңдарды азықтандыруда қолданылатын азықгардың қатынасы____________________________ Азық Күзендер
Түлкілер Қара түлкілер 1 Ет жәые балықтық 65-82
50-70 65-75
"1 Дәнді дақылдық 10-23 22-42
16-26 ! Шырынды 2 1 з 4 I Ашытқылар 3 з 1 .п - з ; Балык майы 2 2 1 ШВЯШ 7 43
Тагам құрамын құрастыру үшін ет - бапық азыктарынын құрамындағы майдың мөлшерін білу қажет. Түлкі және қара түлкілерді күніне бір рет, күзендерді 2 рет азықтандырады. Үзақ уақыт аяз болганда түлкі және қара түлкілерді де осылайша күніне екі рет азықтандырады. Азықтың мөлшері аз болғанда түнгі аяздарда таңертен және кешке азықтық қоспалар бірдей мөлшерде беріледі. Күйлеу кезінде азықтандыру Бұл кезеңде аңдардың тәбеті нашарлайды, сондықтанда азықтың құнарлыгын төмендетеді. Күйлеу
кезіңде аналықтарды және аталықтарды құрамы бірдей қоспа жеммен азықтандырады. Тагамның құрамындагы минералдық заттар және дәрумендер бірдей мөлшерде болуы керек. ^ Күйлеу кезінде аталықтарда енуыздың күшейтіліп бөлінуіне байланысты, олардың нәруызға қажеттілігі жоғарлайды, сондықтанда ет, бауыр және сүттен тұратын қоспа жемдер беріледі. Күйлеу кезіңде азықты тәулігіне бір рет кешке таратады. Буазды қ кезіңде азықтандыру Буаз аналықтарды азыкгандырудың міндетті шарты - тагамда нәруыздың толыққанды болуы. Буаз аналықтардың тағамында көмірсутектерінің болуы да маңызды. Бауыр болмаған жағдайда дәрумендерге деген мұқтаждык ашытқы және дәрумендік дәрмектерді берумен қалыпына келтіріледі. Сүттілік кезеңінде азықтандыру Төлді сақтау және оның өмірінің алғашқы 3—4 күнінде дамуы аналықтардың сүтплігіне байланысты. Олардың сүттіліктері жоғары болуы үшін оларды құрамынды нәруыздары жэне энергиясы мол жоғары шоғырландырылған азықтармен азықтандыру қажет. Сүтплік маусымы кезіқде аналықтардың азықты қолдануы тыныпггық кезеңмен салыстырғанда екі есе ұлғаяды. Сондықтан да қоспалардың қорытылуы жоғары және кұрамында қажетті қүнарлы заттардың болуы міндетті. Тагамның толыққандьшығының оңтайлылыгы жекелеген азықтарға тиісті қатынаста затгарды қосуға байланысты (4.6-кесте). Сауын маусымының бірінші жартысында буаз аналық үшін қолданылатын тағамның құрамын өзгертпейді. I 44 4.6-кесте - Сүттілік маусымындағы аналықтардың азықтарының қатынасы _____________________ 1 Азық _____ Күзендер Түлкілер
Қара түлкілер Ет және балықтық 60-70 55-65
60-70 Дәнді дақылдық 10 10
Шырынды 10-20
15-25 10-20
Ашытқылар 3 з 3 Балық майы 3 3
4.7-кестеде емізетін аналықтарды төлімен азықтандырудың нормасы берілген (телді аналықтан айырғанға дейін). 4.7-кесте - Емізетін аналықтарды азықтандыру нормасы Аңньвд түрі, тірі салмагы (кг)
А н ал ы ққ а бе рі ле ті н
н ег із гі
а зы қ Сүтгілік маусымының онкүндіктері бойынша бір күшікке берілетін қосымша азық Қорытылать н протеин (100 ккал келетін г) I П
___________ -- ПІ 1 __________________ IV V
М ай ды кө п б ер ге н д е жүктеу/скачать 6,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|