Б І р І н ш І б ө л ім тарихи грамматика пәНІ


нің құрамында) қосымшасынан сыртқы пішін жағынан да алыста-



Pdf көрінісі
бет44/46
Дата18.09.2022
өлшемі2,52 Mb.
#39425
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   46
Байланысты:
кіріспе

нің құрамында) қосымшасынан сыртқы пішін жағынан да алыста- 
ды. Көне түркі тілінде -ғуЦ-гү, ығЦіг (кейде еріндіктермен де ай- 
тылған) қимыл есім жасайтын қосымшалары болғаны мәлім. Осы 
қосымшалардың қатаңдаған түрін іиапқы, кескі, басытқы, өлік, 
білік (білікті сын есімнің құрамында), көрік сөздерінің құрамынан 
көреміз. Осы процестің нәтижесінде бұл қосымшаның екінші бір 
^арианты — қазіргі тіл құрамында тұйық етістік жасайды деп есеп- 
телетін қосымша қалыптасқан: к әр у (кәрік сөзімен салыстыр), 
білік (білу сөзімен салыстыр), өлу (өлік сөзімен салыстыр). Көне. 
түркілік -ғу қосымшасының грамматикалық мәні мен ерекшелігін 
•сақтаған варианты деп барғысы келді, айтқысы келді күрделі фор- 
масының құрамындағы -ғы жұрнағын қарауға болады.
Қазіргі қазақ тілінде еле (ұн еле), жара (іске жара), ата, қура 
тәрізді сөздер құрамынан -ғаЦ-ге аффиксінің жоғарғы процеске 
ұшыраған варианты байқалады. Солай екендігі кура, құрға тәрізді 
параллельдерді салыстырудан көрінеді.
Көне түркі тілінде д, з, л, %п, р дыбыстарынан да сөз басталма- 
^ан. Яғни, бұл дыбыстар сөздің абсолют басында айтылмаған. Қа- 
зіргі қазақ тілінде осы аталған дыбыстардан басталатын сөздердің 
бірсыпырасы шеттен енген сөздер екенін (замат, зирек, зейін), ен- 
д і бірсыпырасы т — д сәйкестігінің нәтижесі екенін (тиірмен — 
-диірмен) көруге болады.
Л , р дыбыстары тарихи тұрақсыз дыбыстар деп аталатын топқа 
жатады . Л  дыбысы сөз ортасында, сөз соңында түсіп қалады (эли- 
зи я ). Қазақ тілінде мынадай фактілер кездеседі: апкел (алып кел), 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   46




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет