Б. С. Исмакова, М. А. Умирбекова

20 
фия» - «бір адам жазады» деген сөздің қате түсіндірмесін кездестіруге бо-
лады, дегенмен, оны жасаушылар бір автор немесе тұтас ұжым болуы 
мүмкін, ал сөздің өзі ондағы қарастырылатын мәселелердің ерекшелігін, 
оның салыстырмалы түрде тар шеңберін білдіреді; «жазу бірлігі», бірақ 
жазушыны емес. 
Баспа ісінің мемлекеттік стандартына сәйкес (МЕМСТ 7.60-2003, 
3.2.4.3.1.1 тармақ) монография «бір мәселенің немесе тақырыптың толық 
және жан-жақты зерттелуін қамтитын және бір немесе бірнеше авторларға 
тиесілі ғылыми немесе ғылыми-көпшілік басылым» болып табылады [9].
Монография типтік мазмұнымен сипатталады: кіріспе, негізгі бөлім, 
қорытынды. Оған перифериялық мәтіндер кіреді: 1) аннотация; 2) алғысөз; 
3) қорытынды; 4) библиографиялық тізім; 5) мазмұны және т.б. Моногра-
фияның құрылымдық тұтастығы оның мазмұнының тақырыптық-
мағыналық бірлігімен қамтамасыз етіледі. [10]. 
Монография мазмұнының тақырыптық-мағыналық бірлігі оның құры-
лымдық тұтастығын қамтамасыз етеді. Аннотация, алғы сөз, қорытынды, 
библиографиялық тізім, мазмұны бір мақсатқа қызмет етіп, прагматикалық 
шеңберді құрайды. Бұл перифериялық мәтіндер ғылыми-танымдық тұрғы-
дан артық болып көрінеді, өйткені олар қысқаша және жалпылама түрде 
негізгі мәтінді қайталайды, бірақ, біріншіден, олар алынған білімнің ең 
маңызды аспектілерін білдіреді; негізгі мәтіннің тақырыптық кеңеюін 
бағдарламалау; межелік ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру. Осы-
лайша, перифериялық мәтіндер монографияның мәтіндік құрылымының 
қажетті компоненттері болып табылады. 
Аннотация мен алғы сөз негізгі бөлімнің мазмұны туралы алдын ала 
мәлімет береді. Сонымен қатар, қысқаша аннотация оқырманды ғылыми 
эссенің мазмұны мен құрылымы туралы хабардар етеді. Негізгі бөлімде 
зерттеу мәселесі ұсынылады, автордың мақсаттары мен міндеттерін 
сипатталады. Қорытындыда зерттеудің ең маңызды нәтижелеріне және 
оны практикалық қолдану мүмкіндіктері туралы есептерге назар 
аударылады. 
Мазмұнда 
мәтіндік 
кеңістікте 
ғылыми 
ақпаратты 
орналастыруда оқырманға бағыт-бағдар береді. Библиографиялық тізім 
анықтамалық-библиографиялық қызмет атқарады. 
Монографияның айрықша ерекшелігі – ғылыми мазмұнның жоғары 
дәрежеде жалпылануы. Аннотация нақты прагматикалық жағдайға ие, ал 
негізгі мәтінге қатысты аннотация автосемантиканың жоғары дәрежесіне 
ие[10].
Монографияның көлемін реттеу мүмкін емес, өйткені ол ғылыми 
шығармашылықтың нәтижесі, бірақ «классикалық»-Times New Roman 
шрифтінің он төртінші өлшемімен бір жарым интервалмен жазылған А4 
120 беттен асатын мәтін көлемі, бұл шамамен 5 басып шығарылған 
параққа тең. Монографияның қолжазбасын кітап түрінде жариялау 
алдында ғылыми дәрежесі бар монография профилі бойынша мамандар 

21 
қарастыруы тиіс. Рецензенттер туралы мәліметтер монографияның 
шығарылымында көрсетілген. Кемінде екі рецензент болуы керек деп 
есептеледі. Егер кітаптың шығарылымында рецензенттер туралы ақпарат 
көрсетілмесе, мұндай басылым ғылыми болып саналмайды. 
Ғалымдар арасында белгілі бір тақырыпты зерттеу бойынша кез 
келген жеткілікті ұзақ жұмысты тиісті монографияны жариялаумен 
аяқтайды, әдетте ол зерттеу әдістемесінің егжей-тегжейлі сипаттамасын, 
жүргізілген жұмыс нәтижелерінің баяндамасын, сондай-ақ, оларды 
түсіндіруді қамтиды. 
Монография жарыққа шықпас бұрын ғылыми жұмыстардың 
нәтижелері ғылыми конференциялар жинақтарында жарияланады [11]. 

жүктеу/скачать 1,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: