Б. С. Исмакова, М. А. Умирбекова
жүктеу/скачать 1,16 Mb. Pdf көрінісі
|
Ismakova i dr
| Аргумент
–ақиқаттығы тәжірибеде сыналған және дәлелденген логи- калық дәлел. Аргумент кез келген дәлелдеудің қажетті бөлігі болып табы- лады. Аргументтер күшті, әлсіз және дәлелсіз. Күшті дәлелдер сын ту- дырмайды, оларды жоққа шығаруға, жоюға, елемеуге болмайды. Дәлелдеу процесіндегі ең күшті дәлел – шындыққа күмән келтірмейтін фактілер. Әлсіз дәлелдер қарсыластардың күмәнін тудыруы мүмкін. Қолдануға кел- мейтін аргументтер оларды пайдаланған қарсыласты әшкерелеуге және бе- делін түсіруге мүмкіндік береді. Дәлелдердің күштілігі мен әлсіздігі сөй- леушінің көзқарасымен емес, тыңдаушының (қарсыластың) көзқарасы бойынша анықталуы керек. Аргументтер бес түрге бөлінеді: Терминнің мәнін ашу, анықтау. Кейде тезисті дәлелдеу жеткілікті. Мысалы: Арсыз адам өз ісіне жауапкершілікті мойындамайды. Ар деген ұғымның өзі жауапкершілік сезімін білдіреді. Аксиома дәлелдеуді қажет етпейді және, әдетте, жаңа аргументке сілтеме болып табылады, одан кейін дәлелденетін тезис (немесе басқа ар- гумент) өзін ұсынады. Бұрын дәлелденген үкімдер мен заңдар. Шартсыз фактілер. Айлаларды көрсету (егер табылса), кез келген жағдайда жеңіске же- туге тырысып жатқан қарсыластың жалғандығын ашу және осылайша олардың ақиқаттығына қарамастан, оның мәлімдемелерін бұзу, өйткені қарсылас шындыққа қызығушылық танытқанда, ол тек дұрысты қолдана- ды. Дәлелдеу –тезистің ақиқаттығын анықтау операциясы. Дәлелсіз кез келген мәлімдеме сенім мен сезімге шақыратын жалпы мәлімдемелер мен ілімдер жиынтығынан басқа ештеңе емес. Бірақ оларды қабылдау жолы әрқашан анық бола бермейді. Дәлелдеу арқылы дәлелдеу тікелей немесе жанама болуы мүмкін. Тікелей дәлелдеу әдісіне сүйенген кезде дәлелдер (себептер) тезистің ақиқаттығын тікелей негіздейді. Дәлелдеудің жанама әдісімен ақиқат қайшылықты ұстанымның жалғандығын дәлелдеу арқылы ақталады. Теріске шығару– алға қойылған тезистің (позицияның) жалғандығын немесе негізсіздігін анықтаудың логикалық операциясы. Тергеуді құрудың екі нұсқасы бар: 1) тезисті жоққа шығаруға және тұжырымдалған антитезаға келуге көмектесетін дәлелдер қолданылады; 57 2) антитеза алға қойылып, оның ақиқаты дәлелденеді: антитеза ақиқат болса, тезис жалған болады. Тезистің ақиқаттығын (немесе антитезаның жалғандығын) шығару процесі демонстрация деп аталады. Демонстрацияның мақсаты - диссерта- цияның шын мәнінде ұсынылған дәлелдерден туындайтынын көрсету. Мұның қалай болатынын көрсету, бұл сендіру тұрғысынан дәлелдеудің ең маңызды бөлігі. Әдетте демонстрациялардың маңызы шамалы, ал кейде олар қажет емес. Бірақ көбінесе салмақты дәлелдерді алға тартқан кезде нәтижеге жету мүмкін емес, өйткені анық тұжырым ойланғысы келмейтіндерге жете алмайды (содан кейін бұл ақымақтық деп есептегенде,олар даудың нысанасын да ұмытып кетуі мүмкін). Әсіресе, тыңдаушылар тезисті шындық деп тануға мүдделі болмаса. Қарым-қатынас жағдайында сөйлеу этикетінің ережелерін сақтауды есте сақтау керек. Сөйлеу этикеті – сөйлеу мінез-құлық ережелерінің жүйесі және сыпайы қарым-қатынастың тұрақты формулалары. Кез келген жағдайда сөйлеу этикетіне ие болу беделді иеленуге ықпал етеді, сенім мен құрмет тудырады. Сөйлеу этикетінің ережелерін білу, оларды сақтау адамға өзін сенімді және еркін сезінуге мүмкіндік береді, қарым-қатынаста ыңғайсыздық пен қиындықтарды бастан кешірмейді. Ғылыми қарым-қатынас барысында сыни пікірлерді жиі айту қажет болады, сондықтан сын мәдениетін есте сақтау қажет. Сын мәдениеті сыни мәлімдемелер сұхбаттасушымен қарым-қатынасты бұзбауы және оған қателігін түсіндіруге мүмкіндік беруі үшін қажет. Ол үшін әңгімелесушінің тұлғасы мен қасиеттерін емес, оның жұмысындағы нақты қателерді, ұсыныстарындағы кемшіліктерді, тұжырымдардың дұрыс еместігін сынға алу керек. Сын әңгімелесушінің сезіміне әсер етпеуі үшін жұмыс тапсырмалары мен алынған нәтижелер арасындағы сәйкессіздікке назар аудара отырып, пікірлерді дәлелдеу түрінде тұжырымдаған жөн. Күрделі мәселелерді шешу жолдарын бірлесіп іздеу ретінде жұмысты сыни талқылауды құру пайдалы болып табылады. Даудағы қарсыластың дәлелдеріне сын айту бұл дәлелдерді әңгімелесушінің сөзсіз жалпы ережелерімен, сенімді фактілерімен, эксперименталды түрде тексерілген қорытындыларымен және сенімді статистикалық мәліметтерімен салыстыру болуы керек. Қарсыластың мәлімдемесіне сын оның жеке қасиеттеріне, қабілетіне, мінезіне қатысты болмауы керек. Пікірталастарды, семинарларды және басқа да ғылыми жұмыс түрлерін өткізу кезінде сөйлеу этикеті мен сын мәдениетінің ережелерін есте сақтау қажет. жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|