Бағдарламасы Абишева Альмира Қазақстан мен Ресейдің венчурлық қаржыландыру нарығының ағымдық жағдайына салыстырмалы талдау
жүктеу/скачать 128,43 Kb.
|
Абишева А венчурлык капитал
- Бұл бет үшін навигация:
- Гранттар беру
- Бизнес періштелер
| Технопарктер
Өнеркәсіптік технопарктер бүгінгі таңда резиденттері өнеркәсіп өнімдерін өндіруге, мамандандырылған қызметтерді көрсетуге, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға маманданған өндірістік және технологиялық жабдықтармен жабдықталған учаскелер болып табылады. Ресейде 55 аймақта 179 технопарк бар, оның ішінде 65 индустриалды парк, оның 50-і 2020 жылы табысты жұмыс істейді, 15-і құрылу сатысында[12]. Қазақстанда Astana Hub IT стартаптарының халықаралық технопаркін ерекше атап өту қажет. Технопарк қатысушыларына жұмыс кеңістігі, сондай-ақ салық жеңілдіктері – корпоративтік табыс салығынан, АКТ-да пайдалану үшін импортталатын тауарлар импорты бойынша ҚҚС, Қазақстанда өткізілген тауарлар мен қызметтердің айналымына ҚҚС, Астана қаласының Хабқа қатысушы компаниялар қызметкерлеріне жеке табыс салығынан босату көзделген. Сонымен қатар, қатысушылар шетелдік жұмысшылар үшін оңайлатылған еңбек тәртібін қолданады. Astana Hub-та акселерация, ставка трекерлері, инкубация, виртуалды акселератор сияқты даму бағдарламалары бар; Iot, Smart City және Big Data, VR/AR және Blockchain сияқты әртүрлі бағыттар бойынша Huawei, CISCO және IBM компанияларының қатысуымен 17 ҒЗТКЖ зертханасы ашылды. Бүгінде технопарктің 250-ден астам тұрғыны бар[13]. Гранттар беру Шығындардың әртүрлі түрлеріне гранттар түрінде де мемлекеттік қолдау көрсетіледі. Қазақстанда 2016 жылдан бастап «Ғылым қоры» АҚ ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру жобаларын гранттық қаржыландыру тетігін тарта отырып қолданбалы ғылымға көшу тетігі ретінде іске асыруда. Ресейде «Ғылым және мемлекеттік ғылыми-техникалық саясат туралы» Федералдық заңға сәйкес құрылған Ресей ақпараттық технологияларды дамыту қоры мемлекеттік қоры грант ұсынады. Бизнес періштелер Қазақстандағы алғашқы қазақстандық бизнес-періштелер клубы – QazAngels, ол Қазақстандағы жаңа әрі қызықты жобалар мен стартаптарға бірлесіп инвестиция салу үшін жиналған табысты бизнесмендер мен жеке инвесторлардың қауымдастығы. Клуб мүшелері А.Нұрғожин, А.Сейфуллин, Т.Худайбергенов, Р.Рақымбай, М.Әбдірахманов, О.Жиенқұлов сынды кәсіпкерлер мен инвесторлар[14]. Инвесторлар эксклюзивті оқиғаларға, әлеуеті жоғары стартаптар картасына қол жеткізе алады, сонымен қатар әртүрлі семинарлар мен тренингтер кезінде басқа инвесторлармен тәжірибе және білім алмасу мүмкіндігіне ие болады. Клуб стартаптарға қаржыландырудың жетіспеушілігі, сондай-ақ арнайы және сараптамалық білім сияқты дамудың бастапқы кезеңіндегі мәселелерді шешуге қолдау көрсетеді. Жарияланбағандықтан көптеген періштелік инвестициялар статистикада есепке алынбайды. Жеке ресейлік инвесторлар өздерін іскер періштелер ретінде көрсете отырып, аймақтық топтарды, клубтарды (мысалы, Венчурлық клуб, Сколково іскер періштелер клубы, Сколково бизнес мектебінің инвесторлар клубы) және ірі салалық бірлестіктерді - Ұлттық іскер періштелер қауымдастығын және Ұлттық Достастық іскер періштелері жұмыс істейді. Александр Румянцев , Виталий Полехин, Сергей Дашков, Андрей Головин, Роман Поволоцкий, Дмитрий Сутормин, Эдуард Фияксель, Богдан Яровой, Олег Евсеенков, Алексей Менн сынды бизнес періштелер белгілі[15,16]. Нарықтың дамуын тежейтін жүйелі проблемалардың бірі – ақпараттың жетіспеушілігі. Атап айтқанда, венчурлық капитал нарығы, жетістік тарихы туралы халықаралық есептер мен аналитика жоқ, транзакциялар мен қор қызметінде ашықтық жоқ. Бұл нарықтың айтарлықтай жақындығы мен мөлдірлігі транзакциялардың айтарлықтай санының аналитиктер мен сарапшылардың көзқарасына сәйкес келмеуіне әкеледі. Бұл жағдай саланы түсінуді қиындатып қана қоймай, әлеуетті инвесторлар үшін тартымдылықты төмендетеді. 2 ҚАЗАҚСТАН МЕН РЕСЕЙДІҢ ВЕНЧУРЛЫҚ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ НАРЫҒЫНЫҢ АҒЫМДЫҚ ЖАҒДАЙЫНА САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ Қазақстанның ұлттық инновациялық қорының нвестициялық саясатының негізгі бағыттарының бірі – бұл құрылған венчурлық қордың капиталына бақылаусыз қатысу (49%-ға дейін) арқылы отандық және шетелдік инвесторлармен бірлесіп венчурлық қорларды құру. Венчурлық индустрияны дамытуға мемлекеттің белсенді көмегі ұлттық экономикадағы инновацияларды құру және капиталдандыру процесін жеделдетуге бағытталатын болады. Ж.Б.Баймулдиннің «Қазақстан Республикасындағы компаниялардағы венчурлық қаржыландырудың даму мәселелері және оларды шешу жолдары» атты мақаласында венчурлық қорлардың қаржыландырылатын жобалары туралы ұсынылған қорлар іс жүзінде технологиялық жобаларға инвестиция салмағанын, бірақ сыртқы көзден бизнесті қаржыландыруды қажет ететін жас, жаңадан құрылған компанияларда қаржыландыруды жүзеге асырғанын көрсетеді. Яғни, шын мәнінде, «венчурлік» термині және «венчурлық капитал» және «венчурлық қаржыландыру» ұғымдары жедел және ауыртпалықпен несиелеуден ерекшеленетін және көп жағынан жобалық қаржыландыруға ұқсайтын қаржыландырудың кез келген түрін білдіреді. Аталмыш мақалада қарастырылған венчурлық қорлардың портфельдік компанияларының ешқайсысы дерлік сөздің тікелей мағынасында венчурлық болып табылмайды, яғни оның иелерінің «жабық» құрамы, «технологиялық» бағыттылығы сияқты белгілері жоқ. Компаниялар ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) жоғары шығындармен сипатталмайды, материалдық емес активтердің басым көлемі жоқ және т.б. Осылайша, қазақстандық венчурлық қорларды келесі себептерге байланысты технологиялық бизнес үшін венчурлық капитал салымдарының көзі ретінде қарастыруға болмайды деген қорытындыға келеміз[17]. Біріншіден, қазақстандық венчурлық қорларды қолдау жобалар басында емес, қалыптасқан даму сатысында. Екіншіден, іс жүзінде қорлардың көпшілігінде жобалық портфель «меншікті жобалардан» тұрады және бұл қаржыландырылатын жобалардың аз болуының себебі болып табылады[18]. Дегенмен, дәл осы себептер венчурлық капиталды құру және пайдалану тұрғысынан да проблемалар болып табылады, яғни проблемаларды бүкіл инновациялық инфрақұрылымды дамытумен бірге қарастырған жөн. Қазақстанда компаниялардың, кәсіпорындардың венчурлық капиталды инвестициялаумен «QazTech Ventures» АҚ айналысады. Қаржы ресурстарын басқару тиімділігін арттыру және QazTech Ventures қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін стратегиялық даму бағыттары аясында QazTech Ventures үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету үшін инвестициялық портфельді одан әрі жақсарту және инвестицияларды қайтару шаралары қабылданды. Компанияның инвестициялық портфелін талдау нәтижелері арқылы инвестицияның басым бөлігін«стрестік активтер» құрайтынын көрсетті. Осыған байланысты Холдингтің шешімдеріне сәйкес 2015 жылы Компанияның инвестициялық қызметі тоқтатылды және жобалардан шығуды және инвестицияларды қайтаруды қамтамасыз ету бойынша дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асыру басталды. 2019 жылы 4 жобалық компания және 5 венчурлық қор бойынша жұмыс жүргізілді, оның ішінде 2 отандық және 3 шетелдік қор, атап айтқанда: - 2 589 млн.теңге сомасында инвестиция қайтарылды; - қайта ұйымдастыру шеңберінде қоғамның функционалдық мүмкіндіктерінің өзгеруіне байланысты 6 проблемалық актив («Жан-Ами и К» ЖШС, «Павлодар ағаш өңдеу зауыты» ЖШС,«Металлс», «Строитель» ЖШС, «ФВТ «Әрекет» АҚ, «Delta Technology» АҚ) сенімгерлік басқаруға берілді. «Қазақстанның инвестициялық қоры» бойынша тиісті жұмыстарды жүргізу мақсатында (28.06.2019 ж. келісім) осы активтердiң қызметiн басқару, оның iшiнде олар бойынша берешектердiң мониторингiн, өндiрiп алуды, олар олардан толығымен алынғанға дейiн; - тұрақты негізде шетелдік венчурлық қорлардың қаржылық-шаруашылық қызметіне мониторинг жүргізіліп, Flagship, Vertex, Wellington Partners портфелі үшін инвестицияларды шығару және қайтару бойынша жұмыс жалғасуда[5]. Әлемдік тәжірибеде венчурлық қаржыландыру инновациялық даму мен технологияларды коммерцияландыруды қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады. Сонымен қатар, әлемде венчурлық капитал нарығын дамытуда алғашқы кезеңдердегі шешуші рөлді мемлекет венчурлық қорларды бірлесіп қаржыландыру, инновациялық компаниялар мен венчурлық капитал кәсіпорындары үшін ынталандыру және салық жүктемесін азайту арқылы атқарады. Қазақстандағы венчурлық қаржыландыру толық қалыптаспаған нарық болғандықтан, инновациялық дамудың қазіргі кезеңдерінде мемлекет шешуші рөл атқарады, өйткені жобалардың жоғары тәуекелділігі банктік және жеке капиталға қолжетімділікті шектейді. Венчурлық капитал, ең алдымен, дамушы компанияларды инвестициялауға маманданған, бұл ҒЗТКЖ-ны қаржыландырудың бір түрі. Бұл бөлімде мемлекет пен ғылымның дамуының, инновацияның негізгі көрсеткіштерін қарастырамыз. Себебі, венчурлық бизнес пен инновацияның дамуы ғылымның қатысуынсыз мүмкін емес[17]. Инновациялық белсенділік деңгейінің динамикасын анықтау үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері негізінде талдау жүргізілді. Инновациялық белсенділік көрсеткіші инновацияға бағытталған кәсіпорындардың жалпы санындағы үлесі болып табылады. Төмендегі Диаграмма 4-те көріп отырғанымыздай, Қазақстанның инновациялық белсенділігі 2016-2020 жж. аралығында 2,22%-ға өскен. Ресейдегі инновациялық белсенділік деңгейі өте өзгермелі. Жалпы, 2020 жылы 2016 жылмен салыстырғанда, 25%-ға өсім көрсеткен. Қазақстан мен Ресейдің инновациялық белсенділік деңгейін салыстырсақ, 2018 жылы Ресейдің көрсеткіші Қазақстаннан 20%-ға жоғары. Ал қалған жылдардағы көрсеткіштері төмен болып табылады. Дегенмен, Қазақстанның қысқа мерзімді перспективада инновациялық қызмет саласындағы салыстырмалы ілгерілеуіне қарамастан, тұтастай алғанда кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі инновациялық белсенділік деңгейі бар дамушы елдермен салыстырғанда өте төмен деңгейде қалып отыр. Жаһандық инновациялар индексі 2021 рейтингі бойынша Қазақстан 79-шы, аймақтық рейтингте 3-ші орында, ал Ресей 45-ші, аймақтық рейтингте 29-ші орында[19]. Жаһандық инновациялар индексі – белгілі бір елде инновацияны дамыту жөніндегі күш-жігердің тиімділігін объективті бағалауға мүмкіндік беретін шығындар мен пайданың арақатынасы. Диаграмма 4. Қазақстан мен Ресейдегі нновацияның барлық түрлері бойынша кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Инновациялық тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің үлесін ұлғайту бойынша жұмысты жүйелендіру, технологиялық кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу үшін қажетті заңнамалық және институционалдық база мен инфрақұрылым жасалды. Үздік халықаралық тәжірибе негізінде заңнаманы жетілдіру бойынша тұрақты жұмыс жүргізілуде. Себебі, ресурсқа негізделген экономикасы бар ел ретінде Қазақстан үшін инновацияларды дамыту ЖІӨ-нің биыл соңғы жиырма жыл ішінде рекордтық құлдырауын көрсеткен әлемдік мұнай бағасына тәуелділігін азайтады. Сондықтан мемлекет инновациялық экожүйенің негізін қалауға тырысуда, технопарктер мен инновациялық хабтарды ашып, инновацияны қолдауға инвестициялық қаражат бөлуде, венчурлық қаржыландыруды дамытуда. Германия, Франция, Канада, АҚШ сияқты Батыс елдерінің, сондай-ақ Шығыс елдері – Қытай, Жапония, Корея тәжірибесі көрсеткендей, шағын кәсіпорындар мен стартап жобалар инновациялар мен жаңа идеялардың негізгі жеткізушілері болып қала береді[20]. Төменде 2016-2020 жж. аралығындағы Қазақстан мен Ресейдің инновациялық өнімдерінің (тауарлар, көрсетілетін қызметтер) ЖІӨ-дегі үлесі бойынша мәліметтер берілген. Инновациялық өнім - жаңа өнім, қызмет, өндіріс әдісі (технология) немесе басқа да қоғамдық пайдалы нәтиже түрінде практикалық іске асырылған инновациялық қызметтің нәтижесі. Инновациялық қызметтер – сипаттамалары немесе пайдалану әдістері түбегейлі жаңа, не сапалы, не технологиялық жағынан айтарлықтай жақсартылған қызметтер. Ол сондай-ақ өндіру немесе беру әдістері жаңа немесе айтарлықтай жақсартылған қызметтерді қамтиды. Талданған мерзімде Қазақстанда ЖІӨ-дегі инновациялық өнімдердің үлесі артқан. 2016 жылы 0,95%, ал 2020 жылы 2,43% деңгейіне дейін артқан. Ал Ресейдегі инновациялық өнімдердің ЖІӨ-дегі үлесі керісінше, 2016 жылы 5,1%-ді құраса, 2020 жылы 4,9%-ды құрап отыр (Диаграмма 5). Диаграмма 5. Инновациялық өнімдердің (тауарлар, көрсетілетін қызметтер) ЖІӨ-дегі үлесі,%, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Қазақстан мен Ресейдің ғылымының жағдайы мен даму деңгейін салыстырмалы талдау үшін, ҒЗТКЖ-ға ішкі шығындар, ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар саны, ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер саны, жарияланымдардың саны сынды негізгі көрсеткіштер алынды (Кесте 1, кесте 2).
Кесте 1. Қазақстан ғылымының жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Кесте 1-ден көріп отырғанымыздай, ҒЗТКЖ-ға ішкі шығындар 2016-2020 жж. аралығында айтарлықтай өзгеріске ұшырамаған. Дамыған елдерде ҒЗТКЖ шығындары ЖІӨ-нің 3-4%-ын, Қазақстанда ЖІӨ-нің (жалпы ішкі өнім) 0,12-0,14%-ын құрайды. Іс жүзінде Қазақстанда ҒЗТКЖ-ға жалпы ішкі шығыстар төмен, яғни арақатынас 0,12–0,14% диапазонында, ҒЗТКЖ мен өндіріс арасындағы алшақтық туралы айту керек, өйткені бұл венчурлық ағынды ҒЗТКЖ құрайды. Венчурлық капиталға жарамды жобалардың аз болуы бірнеше себептер түсіндіріледі: венчурлық қорлар тарапынан білікті кадрлардың жетіспеушілігі, уәждеменің жоқтығы, сондай-ақ компания басшылығының – өтініш берушілердің жеткіліксіз дайындығы, венчурлық капиталдың елеулі Қазақстандық көздерінің болмауы, кәсіпорындар арасындағы бәсекенің жоқтығынан инновацияға сұраныстың болмауы, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың нәтижелерін коммерцияландырудың төмен деңгейі, Қазақстан Республикасының салық кодексінде венчурлік қызметті тікелей ынталандырудың болмауы сынды себептер әсер етуде. Ал, ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар саны 2020 жылы 2016 жылмен салыстырғанда 3,4%-ға артқан. ҒЗТКЖ жүргізетін ұйымдардың (кәсіпорындардың), ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды жүзеге асыратын қызметкерлердің саны 2020 жылы өткен 2019 жылмен салыстырған 3,8%-ға артқан, ал 2016 жылмен салыстырғанда 1,4%-ға кеміген. 2016 жылдан бастап ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстармен айналысатын қызметкерлер санының аздап қысқаруына қарамастан, біз сапалық құрамның, атап айтқанда, доктор, философия ғылымдарының кандидаты, PhD докторы сияқты ғылыми-зерттеу жұмыстарына тікелей қатысатын мамандардың санының артқанын байқадық. Сонымен қатар, ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер санының кемуіне қарамастан жарияланымдар саны 74%-ға артқан [19].
Кесте 2. Ресей ғылымының жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Ресейдің ғылымының жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіші кесте 2-де берілген. Берілген мәліметтер бойынша, ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар саны 2020 жылы 2016 жылмен салыстырғанда 3,5%-ға артқан. 2016-2020 жж. аралығында ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер санының 6%-ға кемуіне қарамастан жарияланымдардың санының 31%-ға артқанын байқаймыз. Талданған 2016-2020 жж. аралығындағы кезеңде Қазақстан мен Ресейдің ҒЗТКЖ-ға ішкі шығындарында тұрақты өсім немесе кему байқалмайды. 2020 жылы Қазақстанның ҒЗТҚЖ-ға ішкі шығындардың үлесі 0,13% болса, Ресейде 1,10%. Талдау жасалған жылдар аралығында Қазақстанның ҒЗТКЖ-ға ішкі шығындарының үлесі Ресеймен салыстырғанда аз (Диаграмма 6).
Диаграмма 6. ҒЗТҚЖ – ға ішкі шығындардың үлесі, жалпы ішкі өнімге пайызбен, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Төменде жұмыс түрлері бойынша ішкі ҒЗТКЖ шығындары бойынша мәліметтер берілген. Негізгі үш жұмыс түрі алынған, олар іргелі зерттеулер, қолданбалы зерттеулер және әзірлемелер. Іргелі зерттеулер адам өмір сүретін әлем туралы іргелі білімді кеңейтеді. Олар осы дүниенің заңдылықтары мен құбылыстардың себептерін, қоғамдық қатынастардың табиғатын және қоғамдағы өзгерістердің себебін түсіндіретін теорияларды тексерумен (растау немесе теріске шығару) байланысты. Іргелі зерттеулер дүние туралы көптеген ғылыми идеялар мен ойлау әдістерінің қайнар көзі болып табылады. Олар когнитивтік, сипаттаушы немесе түсіндірмелі болуы мүмкін, дегенмен, ең көп таралғандары түсіндірме болып табылады. Ал қолданбалы зерттеулер әлеуметтік және практикалық мәселелерді шешуге бағытталған ғылыми зерттеулер болып табылады. Ғылыми-зерттеу, ақпараттық, ұйымдастыру-экономикалық, ғылыми-білім беру, тәжірибелік-конструкторлық (ROC) және т.б. зерттеу түрлерінен құралады. Әзірлемелер деп ғылыми зерттеулер және (немесе) практикалық тәжірибе нәтижесінде алынған бар білімге негізделген және жаңа материалдарды, өнімдерді немесе құрылғыларды жасауға, жаңа процестерді, жүйелерді және қызметтерді енгізуге немесе оларды айтарлықтай жақсартуға бағытталған қазірдің өзінде өндірілген немесе қолданысқа енгізілген жүйелі жұмыс түсініледі. Оларға мыналар жатады: инженерлік нысанның немесе техникалық жүйенің нақты жобасын әзірлеу (жобалау жұмыстары); жаңа нысанның идеялары мен нұсқаларын әзірлеу, соның ішінде. техникалық емес, сызба деңгейінде немесе символдық құралдардың басқа жүйесі (конструкторлық жұмыс); технологиялық процестерді дамыту, яғни, физикалық, химиялық, технологиялық және басқа процестерді еңбекпен белгілі бір пайдалы нәтиже (технологиялық жұмыс) беретін бүтін жүйеге біріктіру жолдары. Жұмыс түрлері бойынша ішкі ҒЗТКЖ шығындарының үлесіне талдау жасайтын болсақ, Қазақстан мен Ресейдің ішкі ҒЗТКЖ шығындарының әр түрлі басымдылық бере отырып жұмыс түрлеріне жұмсалатындығын байқаймыз. Мысалы, Ресейде ішкі шығындардың жартысынан көбі әзірлемелерге жұмсалса, Қазақстанда керісінше әзірлемелерге жұмсалатаны шығын 2016-2020 жж. аралығында 30%-дан аспаған. Бұл Қазақстандағы жаңа материалдарды, өнімдерді немесе құрылғыларды жасауға аса мән берілмейтіндігінің дәлелі. Шығынның басым бөлігі қолданбалы зерттеуге жасалған, яғни, әлеуметтік және практикалық мәселелерді шешуге бағытталған ғылыми зерттеулер.
Кесте 3. Жұмыс түрлері бойынша ішкі ҒЗТКЖ шығындарының үлесі, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Диаграмма 7-де Қазақстан және Ресейдегі ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар санының салыстырмалы графигі берілген. Берілген диаграмма бойынша байқағанымыздай, 2020 жылы Ресейде Қазақстанмен салыстырғанда ұйымдар саны 10,5 есе көп. Ресейде 2016 жылдан 2020 жылға дейін 3,5%-ға артса, Қазақстандағы ұйымдар саны 3,4%-ға артқан. Диаграмма 7. Қазақстан және Ресейдегі ҒЗТКЖ-мен айналысқан ұйымдар саны, бірлік, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Қазақстан және Ресейдегі ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер санының салыстырмалы диаграммасы төменде көрсетілген (Диаграмма 8). Берілген мәліметтер бойынша, 2020 жылы Ресейдегі қызметкерлер саны Қазақстанмен салыстырғанда 30 есе көп екенін байқаймыз. 2016-2020 жж. аралығында Ресейде де, Қазақстан да қызметкерлер саны азайған. Осылайша, 2020 жылы Қазақстанда 2016 жылмен салыстырғанда 1,4%-ға азайған. Ал Ресейде 2020 жылы 2016 жылмен салыстырғанда өзгеріс 6%-дық кемуді білдіреді. Қазақстан мен Ресейдегі 2016-2020 жж.аралығындағы ең аз қызметкерлер саны 2019 жылы Қазақстанда 21843 адам, Ресейде 682464 адам тіркелген. Диаграмма 8. Қазақстан және Ресейдегі ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер саны, aдам, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) 2016-2020 жж. аралығындағы Қазақстан және Ресейдегі ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер санының кемуіне қарамастан, екі елде де жарияланымдар санының біршама артқанын диаграмма 9-дан байқай аламыз. Ғылыми жарияланым – ғалым еңбегінің негізгі нәтижесі. Материалды жариялау арқылы автор ғылыми қауымды өз зерттеулерінің нәтижелерімен, олардың талдауларымен және қорытындыларымен таныстырады. 2020 жылы Ресейдегі жарияланымдар саны Қазақстанмен салыстырғанда 21 есе көп. Қазақстанда 2020 жылы 2016 жылмен салыстырғанда, жарияланымдар саны 74%-ға артқан. Ресейде жарияланымдар саны 2016 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 31%-ға артқан (Диаграмма 9). Диаграмма 9. Қазақстан мен Ресейдегі жарияланымдар саны, (21,34 негізінде автормен құрастырылған) Елдің ғылымы мен экономикасы тұтастай алғанда ғылыми-техникалық салада инновациялық кәсіпкерлікке ие. Осыған орай, жаһандану жағдайында Қазақстандағы компаниялардың кәсіпкерлік қызметі өз қаражатын инвестициялау және тәуекелге бару арқылы жаңа бизнесті ұйымдастыруға бағытталуы керек. Инновациялық дамуда шағын кәсіпкерлік маңызды рөл атқаруы керек. Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, шағын инновациялық бизнес өте серпінді және салыстырмалы түрде шағын инвестицияларды қажет етеді. Дамыған елдерде барлық инновациялардың жартысына жуығын қамтамасыз ететін шағын компаниялар. Бірлік үшін шығындар, шағын фирмалардағы инновациялар саны орта фирмаларға қарағанда 4 есе, ал ірілерге қарағанда 24 есе жоғары. Сонымен қатар, шағын фирмалар ірі корпорацияларға қарағанда екі есе көп инновацияларды қабылдауда. Қазақстан мен Ресейде ЖОО-да болашақ кәсіпкерлерді даярлау курстары көбейгенімен, кәсіпорындарда басқарушылық және кәсіпкерлік қабілеті бар мамандар жетіспейді. Бастапқы деңгейдегі қаржыландырудың тапшылығы инновациялық кәсіпкерліктің төмен деңгейімен, венчурлық капиталды қаржыландыру саласындағы білімнің жетіспеушілігімен, инвестордың ішкі қаржы нарықтарында үлесін сату перспективаларының белгісіздігімен байланысты. Жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу ұйымдары арасындағы қалыптасқан байланыстар да жеткіліксіз, бұл КСРО-да болған білім мен ғылым жүйелерінің ажырауының салдары. Қазіргі уақытта ғылым мен өндіріс арасындағы байланыс нығайып келеді, бірақ әлі де әлсіз. Ресейдің ұзақ мерзімді дамуының негізгі бағыттары экономиканы тиімді шешімдерді талап ететін инновациялық әлеуметтік-бағдарланған даму моделіне көшу болып табылады, олардың ең өзектілері: экономика құрылымында принципті жаңа технологиялық нарықтар мен нарық сегменттерінің қалыптасуының өсу қарқынының артуы; бәсекеге қабілетті технологиялардың, капиталдың, кадрлардың және т.б. елден кету қаупін азайту; басым ғылыми-техникалық салаларда Ресейдің артта қалуын азайту және т.б.[23] Dow Jones Venture Source және Wall Street Journal дереккөздері ресейліктердің әлемдік венчурлық капитал нарығындағы үлесі соңғы он жылда 0,3-тен 8,5%-ға дейін өскенін хабарлайды. Ресей инвесторлар үшін елдің венчурлық капитал нарығының тартымдылық дәрежесі бойынша 125 елдің ішінде 39-шы орында, оны Шығыс Еуропа елдерімен (Литва – 45 орын; Эстония – 44 орын), кейбір азиялық елдермен салыстыруға болады. елдері (Түркия – 35, Индонезия – 37, Филиппин – 42 орын) және Оңтүстік Америка (Мексика – 41 орын)[24]. 2016–2018 жылдарға арналған Ресей экономикасының секторлары бойынша венчурлық капиталға салынған инвестицияларды талдау [25] инвестициялардың ең үлкен көлемі (70%-дан астамы) ақпараттық-коммуникациялық технологияларға келетінін көрсетті, өйткені IT-технология саласы ең тиімді болып табылады. Венчурлық инвестициялардың ең аз көлемі ауыл шаруашылығына, жеңіл өнеркәсіпке, көлікке, құрылысқа, биотехнологияға, экологияға және электроникаға келеді [26]. Халықаралық зерттеулер [27] Ресей Федерациясында кәсіпкерлік белсенділіктің даму деңгейі төмен екенін көрсетеді. Талдау көрсеткендей, кәсіпкер болуға дайын еңбекке қабілетті халықтың үлесі (2%) бойынша Ресей 64 елдің ішінде 64-ші орында тұр. Ұсынылған мәліметтерге талдау инновациялық, венчурлық қызметке қаржыландырудың өте төмен деңгейін көрсетті. Инновацияның барлық түрлері бойынша Қазақстан кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі 2016-2020 жж. аралығында Ресейден жоғары болғанына қарамастан, инновациялық өнімдердің (тауарлар, көрсетілетін қызметтер) ЖІӨ-дегі үлесі бойынша Қазақстан артта қалып отыр. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ҒЗТКЖ шығындарының 0,1%-ға ұлғаюымен ұзақ мерзімді перспективада ЖІӨ өсімі 1,2%-ға жетуі мүмкін. Дегенмен, Қазақстанда соңғы он жылда ЖІӨ-ге қатысты ҒЗТКЖ-ға жұмсалған шығыстардың үлесі 0,3%-дан 0,17%-ға дейін төмендеп, төмендеу тенденциясын көрсетті[21]. Жұмыс түрлері бойынша Қазақстанның ішкі ҒЗТКЖ шығындарының 60%-ы қолданбалы зерттеулерге жұмсалса, Ресейдің ішкі ҒЗТКЖ шығындарының 60%-ы әзірлемелерге жұмсалады екен. Ресейде Қазақстанмен салыстырғанда ҒЗТКЖ-мен айналысатын ұйымдар саны 10 есе көп. Ал Ресейдегі ҒЗТКЖ-ны орындаған қызметкерлер саны Қазақстанмен салыстырғанда 30 есе көп, жарияланымдар саны бойынша да Қазақстанмен салыстырғанда 21 есе көп. Осылайша, Қазақстандық кәсіпорындар ҒЗТКЖ-мен өз бетінше айналысуға ұмтылмайды және жаңа өнімдерді жасауға инвестиция салуға бейім емес деген қорытынды жасауға болады. Бұл тұрғыда өндірісті жаңғыртумен айналысатын кәсіпорындардың өзі салыстырмалы түрде инертті. Олар импорттық машиналар мен жабдықтарға технологиялық шешімдер енгізілген кезде «кілтке» тапсырылған жобаларды қалайды. Қазақстандағы бизнес-инновацияға ең маңызды кедергі инновациялық өнімге сұраныстың төмендігі болуы мүмкін. Әдетте, жергілікті кәсіпорындар технологиялық емес инновацияларға жеткілікті инвестиция салмайды, өз процестері мен маркетингтік стратегияларын өзгертуге аз көңіл бөледі. Өнеркәсіппен ынтымақтастықта жүзеге асырылатын ғылыми жобалардың нәтижелерінің саны шектеулі, ал мәдениет деңгейі мен жеке сектормен ынтымақтастық үшін инфрақұрылымды қолдау төмен. Қазіргі жағдайда Қазақстан мен Ресейдегі венчурлық инвестиция айтарлықтай дамыған жоқ. Ресей мен Қазақстанда шетелдік венчурлық капиталды пайдаланудың аз ғана дамуы байқалады, сондықтан Ресейде және Қазақстанда венчурлық капитал нарығының даму шарттарын зерттеу ұлттық инновациялық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады. Халықаралық агенттіктердің бағалауынша, Қазақстан мен Ресейдің инновацияларды дамыту үшін қажетті жағдайлар бар, атап айтқанда, кадрлық ресурстар, перспективалы жоғары оқу орындары, мемлекеттік қолдау шаралары, өнеркәсіптік нысандардың болуы және т.б. Алайда, іс жүзінде Қазақстан мен Ресей әлсіз нәтижелерді көрсетіп отыр. Ресейдегі және Қазақстандағы жеке инвестициялардың уақытша жетіспеушілігі әлі де мемлекеттік инвестициялармен сәтті ауыстырылуда, дегенмен инновациялық экономиканы құрудың жаһандық стратегиясын тиімді жүзеге асыру үшін жеке ресейлік және шетелдік венчурлық капитал үшін тұрақты нарық құру қажет. Оңтүстік Кореядағы шағын және орта бизнес тәжірибесін пайдалана отырып, мамандандырылған венчурлық қорларды құру орынды [28]. ҚОРЫТЫНДЫ Ресей және Қазақстан үшін тиімді венчурлық тетіктерді құру бірінші кезектегі міндет болып табылады, өйткені олар инновациялық өнімдердің жаппай өндірісін, жұмыс орындарын және т.б. құру арқылы ел экономикасының инновациялық дамуын ынталандырады. Бәсекеге қабілетті компанияларды қолдау үшін мемлекеттік қаражатты тарту, инновациялық инфрақұрылымды кеңейту, инновациялық экономикаға көшуін ынталандыру ел экономикасын дамытудың маңызды міндеті болып табылады. Осылайша, инновациялық және венчурлық инвестициялардың жай-күйін зерттеу келесі қорытындыларға әкелді: Қазақстанда венчурлық қаржыландыру әлі де қалыптасу кезеңінде, 2015 жылға дейін қаржыландыру дұрыс жасалмаған соған байланысты көптеген өзгерістер орын алуда; қазіргі таңда Қазақстандағы венчурлық қорлардың нақты саны мен нарықтың көлемі туралы нақты, ресми дерек жоқ; кәсіпорындарының инновациялық белсенділігі төмен, жоғары технологиялық және ғылымды қажетсінетін өнім шығаратын кәсіпорындар іс жүзінде жоқ; тұтастай алғанда кәсіпорындардың технологиялық базасы нашар; салалар өздерінің инновациялық қызметінің жағдайы туралы нақты сенімді ақпаратқа ие емес; Ресеймен салыстырғанда Қазақстанда ҒЗТКЖ-мен айналысатын ұйымдар саны да, орындайтын қызметкерлер саны да аз; ҒЗТКЖ-ға жұмсалған шығыстардың үлесі Ресеймен салыстырғанда Қазақстанда төмен; Бүгінгі таңда Қазақстандағы венчурлық инвестициялар нарығы белсендіру сатысында. Нарықта ерте кезеңдегі мәмілелер басым, ал соңғы кезеңдегі мәмілелер сирек кездеседі, өйткені бұл кезеңге аз жобалар жетеді. Электрондық коммерция және қаржылық технологиялар ғаламтордың өсіп келе жатқан енуіне және елдің салыстырмалы түрде жас тұрғындарына байланысты венчурлық инвестициялар үшін нарықтың негізгі секторлары болып табылады. Сонымен қатар, көптеген стартаптар бастапқыда жергілікті нарыққа назар аудара отырып құрылады, бұл ауқымдылықты және жаңа нарықтарға шығу мүмкіндіктерін шектейді. Айта кету керек, Қазақстан өтпелі экономикасы бар басқа елдермен салыстырғанда айтарлықтай тартымды. Инновациялық экожүйенің дұрыс дамуы және нарыққа қатысушылардың кәсіби құзыреттілігінің қалыптасуы жағдайында венчурлық капиталды қаржыландыру Қазақстандағы жетекші бағыттардың біріне айналады. Өңірлік деңгейде де, ұлттық деңгейде де инкубаторлар арасында өзара әрекеттесу және ақпарат алмасу алаңының болмауы қиындық туындыруда. Қазақстандағы бизнес-инкубатор бағдарламалары ел ішінде және шетелде аз белгілі. Бұл басқа инновациялық серіктестермен байланысуға және білімнің таралуы жүзеге асырылатын ұлттық және халықаралық желілермен байланысуға күш салуға үлкен кедергі болып табылады. Көрсетілімдер мен кері байланыс тетіктері арқылы осы жағдайды жақсарту бойынша шараларды жүзеге асыру бойынша күш-жігерді жалғастыру керек. Ресейде, Қазақстанда және шетелде бизнеске венчурлық инвестициялардың өсуін ынталандыратын әртүрлі мемлекеттік бағдарламалар бар, бірақ мемлекет венчурлық инвестициялау құралдарына, соның ішінде бюджеттік инвестицияларға, несиелерге, субсидияларға және т.б. қатысуын кеңейтуі керек, бұл бизнеске қолайлы жағдай туғызады. Сондай-ақ, салықтық жеңілдіктерден басқа бизнес-инновацияларды қолдаудың басқа түрлерін дамытуға болады. ҒЗТКЖ салық шегерімдері мен ынталандырулары көп бизнеске пайдалы болуы үшін жалпы болуы керек. Қазіргі уақытта ҒЗТКЖ бойынша салық жеңілдіктерінен, әсіресе салықтық несиелерден тек бірнеше ғана бизнес пайда көреді. Салық режимі халықаралық озық тәжірибеге сәйкес қайта қаралуы керек, оның ішінде ҒЗТКЖ кеңірек анықтамасы және босатуды қамтамасыз ететін неғұрлым нақты шығындар жағдайлары. Бүгінгі күні ҒЗТКЖ қызметі негізгі қызмет түрі болып табылмайтын кәсіпорындар тарапынан күрделі салымдар мен сыртқы ҒЗТКЖ-ға байланысты шығындарды қоспағанда, мұндай шарттар шектеуші болып табылады. Бұл бағыттағы тағы бір маңызды қадам инновацияларды қаржыландыру құралдарының аясын кеңейту болмақ. Олардың міндеттеріне барлық инвестицияларды адекватты қаржыландыруды және бастапқы кезеңдегі венчурлік қаржыландыру тетіктерінің болуын қамтуы тиіс. Қазақстан өзінің ғылыми әлеуетін одан әрі нығайту үшін мемлекеттік ғылыми ұйымдардың (МҒҰ) қаржылық және кадрлық ресурстары мәселелеріне ерекше көңіл бөлуі керек. ЖОО-ны мемлекеттік қолдау деңгейін қаржыландыру көлемі жағынан да, түрлері бойынша да кезең-кезеңімен арттыру қажет. Базалық қаржыландыруды жоғары оқу орындарына ғылыми зерттеулерге конкурссыз және ұзақ мерзімді перспективада мақсатты қаражат бөлу арқылы арттыру керек. Сонымен қатар, конкурстық гранттық жүйе оның тиімділігіне әсер ететін құрылымдық проблемалардан зардап шегетіні туралы кейбір деректер бар. Өте шағын жобалардың үлкен саны әдетте осындай гранттық жүйе бойынша қаржыландырылады, ал зерттеу топтарын (жеке зерттеушілердің орнына) мақсатты қаржылық қолдау мұндай жобалардың тиімділігі мен коммерциялық әлеуетін арттырады. Зерттеу нәтижелерін қорытындылай келе, мынадай қорытындыға келеміз: венчурлық қаржыландыру ұлттық экономиканың инновациялық дамуын қамтамасыз етудің нақты механизмі болып табылады. Венчурлық бизнестің іргелі мәселелерін шешу үшін инновацияларды енгізу үшін қолайлы жағдайлар мен инфрақұрылымды құру бойынша белсенді мемлекеттік саясат қажет. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР Nelson R.R., Winter S.G. An Evolutionary Theory of Economic Change. Cambridge University Press, 1982. Кондратьев Н.Д. «Большие циклы экономической конъюнктуры», 1925. Р.Исмаилова, Венчурные фонды инновационной системы Казахстана. Данные базы Dealroom. Годовые и финансовые отчеты АО «QazTech Ventures» за 2009-2019. Глобальный индекс конкурентоспособности Всемирного экономического форума, 201. Www.weforum.org. Venture Capital and Private Equity Country Attractiveness Index 2018. Www.ies.edu. Венчурное финансирование в России: Https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BD%D1%87%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8 Global Startup Ecosystem Report 2019, www.startupgenome.com. Бизнес инкубаторы в России: Https://viafuture.ru/privlechenie-investitsij/biznes-inkubatory-v-rossii Аналитический отчет по развитию венчурного рынка в Республике Казахстан, Нур-Султан, 2020. Обзор технопарков России : Https://akitrf.ru/upload/VI_Obzor_Technoparki_Rossii_2020.pdf Астана Хаб: Www.astanahub.com Бизнес періштелер: Www.qazangels.com Дмитрий Калаев. Гайд: Где стартапу найти деньги для проекта. Нетология (26 января 2013). Александр Сидоровский, Валдис Белых, Константин Ильченко, Катя Османова, Роман Федосеев, Светлана Луконина. Топ-27 самых активных бизнес-ангелов Slon.ru (декабрь 2014). Ж. Б. Баймульдин, Проблемы развития венчурного финансирования компаний в Республике Казахстан и пути их решения, 2018. Тургинбаева А. Н. Проблемы и перспективы инновационного развития в Казахстане. Алматы, 2014. С. 190. Global Innovation Index 2021 Стартап-проекты помогут увеличить долю инноваций в ВВП до 5% к 2024 году: Https://inbusiness.kz/ru/news/startap-proekty-pomogut-uvelichit-dolyu-innovacij-v-vvp-do-5-k-2024-godu Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ресми дерегі бойынша: https://stat.gov.kz/ Web of Science Core Collection (Clarivate Analytics), 2016-2020 жылдар. Кузьменкова В.Д. Венчурное инвестирование в России и за рубежом Обзор венчурной индустрии России за 2017 год и первое полугодие 2018 года. Pryamye i venchurnye investitsii v Rossii – 2018. Obzor rynka. RA-VI.[Direct and Venture Investments in Russia – 2018. Market Review. RAVI.]. Http://www.rvca.ru/upload/files/lib/RVCA-yearbook Aleksandrin Yu.N. Ekonomika i biznes: teoriya i praktika. 2018. № 9, рр. 10–16. Global Entrepreneurship Monitor, 2016/17 (Global Entrepreneurship Research Association), pp. 107–108. Александрин Ю.Н. Специфика системы государственной поддержки малого инновационного бизнеса в Южной Корее // Экономика:теория и практика. 2016. № 1 (41). С. 75–80. Щербакова Л. И. Государственное регулирование развития инновационного предпринимательства на базе венчурного капитала. Research and Development Expenditure 2019: Http://www.uis.unesco.org/ Федеральная служба государственной статистики: https://rosstat.gov.ru/ Қазақстанның ғылымы және инновациялық қызметі. 2016-2020 Статистикалық жинақ Федеральная служба государственной статистики: https://rosstat.gov.ru/ жүктеу/скачать 128,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||