Екінші тарау. ТЫҢ ТӨСІНДЕ ТАБЫСҚАН

336
Мапыраш, Төртқарағай, Қоңырағаш, 
Жыртынды етер оны көңілі оғаш! 
Арымды, өз бетімді жырту ғой ол, 
Ағатай, ақылға көш, жөніңе бас.
Бабалар зираты бар жақын маңда,  
Мұныңды былайғы жұрт мақұлдар ма? 
Халықтық бақылаушы сапында боп, – 
Жасауға жалған ақпар хақым бар ма?!
Кең дала азса, дұрыс дейік пе енді? 
Кейіп ол кейуаналық кейіпке енді!
Жырттық та ата жұртты, жайылым жоқ,
Еттік қой жермен-жексен бейіттерді!?.
Бригадир Мұқан:
– Көбі елдің көрсеткіш деп жанталасад, 
Артық па, біз де абырой арқаласақ: 
Артық танап бұл да бір сауын сиыр, – 
Мен оны әкетпеспін қалтама сап. 
Батырым, ұзамассың бұл кеппенен, 
Үлкенге болушы еді құрмет деген. 
Өнімін осы жердің ортаға сап, 
Шарықтап шықпас па еді міндеттемең!
Мұндайда шел қаптайды көздеріңе, 
Ермеңші кей пысықтың сөздеріне. 
Бұл – астық, артық наряд толтыратын, 
Қып-қызыл пайда емес пе өздеріңе.
Баян:
– Онсыз да жер қалмады жайылымға, 
Осы да елге деген қайырың ба?!
Көз бояп көрсеткішке жетем дейсіз, 
Ақ-адал ниет те жоқ пайымыңда.
Тағы да тірелдік сол кепке келіп, 
Серідей серпілесіз сертке берік, – 
Тігерге тұяқ қалмай қыл құйрықтан, 
Шетінен жібердіңдер етке беріп.

337
Желсе – жел, ішсе – дәру, дос та сында, 
Жылқысын қашанда атам қосты асылға. 
Сізден ол сүт пен сұлы сұрап па еді, – 
Сары қымыз сапырмас па ек қос басында!
Бригадир  Мұқан:
– Мен айтсам, айтам елдің берекесін, 
Кеп емес керауызға келеке үшін. 
Жер жыртсақ жоспардан тыс – жұрттың қамы, 
Ауданнан асып көр ал, ер екенсің!
Жалпақ ел жайланса деп жан саламын, 
Жақсыға жанасқаным – жанса бағым.
Түзді ойлап, түйе тіздеу неңді алған, ей, 
Жау шапқан барымтада қанша малың?!
Сен бала, серттен кетіп, сесті ұмыттың, 
Кейпіңді қияс-қыңыр кеш біліппін. 
Күні озған жылқының да жыры біткен, 
Қалдығын қайтпек едің ескіліктің?
Сопиып соқа басың – сол уайым ба:
Айла-амал кетер сендей қонбай ұлға. 
Жылқы деп былшылың не, машина анау, 
Жеткен соң трактор мен комбайнға.
Баян:
– «Ұрымқай» шыққанда алға тіптен ерлеп, 
Біздерде мәз болмады-ау күткен еңбек: 
Ауыспалы егіске құлақ аспай,
Өнім де кеткен жоқ па күрт төмендеп?
Бригадир Мұқан:
– Бесіктен белің шықпай беттен алып, 
Түсінбей тепсінесің текке налып: 
Былтыр ол бұлт қысырап, бұрыс жауып, 
Түсімнің тым құлдырап кеткені анық.
Күпінткен мұнша сені күші ненің!
Қиястық түбіңде бар, түсінемін.

338
Шаптығып шаужайдан ап шабаландың, 
Өзіміз асыраған «күшік» едің...
– Сол кезде дауыс шықты,  – қойыңыздар!.. 
Мынаны естігеннің бойы мұздар: 
Сіздерге не жетпейді, аға, Баян, 
Ұят та елден – ертең тойымыз бар!..
Бұл келген агроном болатұғын,
Бұларға басу айтты ол ақырын;
Полина Борис қызы жас та болса,
Сезетін ойын Мұқан сорақының?..
Полина:
– Эх, Баян, ер көңілді Баян, Баян! 
Намысқой өр мінезің маған да аян. 
Алқынба, албыртсың ғой, анық бас тек, 
Ту ұстап тура жолдан таяр ма адам?!
Қызығып құр олжаға қарамағын, 
Қыз не дер, түзде болса бар алаңың. 
Айтпақшы телеграмма алдық, ертең – 
«Шортанға» келіп түспек «мамаларым!»
5.  Қожабек  отағасының  майданда  хабарсыз  кеткен 
жолдасының  баласы  –  Болат  пен  полинаның  үйлену 
тойы.
Баянның көкесі бар Болат деген, 
Бақытын бала кезде «тонатты» өрен: 
Анадан ерте қалған, әкесі – мерт, 
Өксіткен өзегінде сан «әттеген».
Соғыстың соқпаған бұл қанды зілі 
Үй бар ма – өртте кеткен бар қызығы: 
Жұрағат Қожаекеңе бауыр басқан, – 
Осы еді бір әулеттің жалғыз ұлы!
Сақадай сайлайтұғын күш-көлігін, 
Инженер осындағы іске мығым, 
Бойдақ ед, ырқын билеп алды осы қыз: 
Жирен шаш, аспан көзді, пісте мұрын.

339
Нұр жауар деген рас талаптыға, 
Талпынып ұшты биік таң атты да. 
Баулыған жақсылыққа қамқор аға, 
Қақтырмай өсіріпті қанаттыға.
Полина ол да құлаш сермеді ме, 
Жыл жарым жолдамамен келгеніне. 
Жас маман – украин қызы еді бұл, 
Жолыққан қазақтың қас мергеніне.
...Тойдың да ажары кеп ғажап бүгін, 
Сапырды құдалар да қазақ тілін. 
Достарға  – қуанышты қызықты шақ, 
Жастарға       – естен кетпес ләзатты күн:
...Құдағи ашық жарқын адам екен, 
Айтушы ед: «Жан жоқ қой деп мамама тең!» 
Аяулы достары екен ере келген, 
Пейілі жекжат десе алабөтен!
Не керек, қымыз бенен қойдың саны, 
Ән мен күй, ықылас қой тойдың сәні. 
Жарықтық нан келгенде жүре берді, – 
Жарқ етіп сезім білте, ойдың шамы!
Тәлім мол тап осы бір тәуір шақта, 
Салтыңды санаға сай, бауыр, сақта: 
Диқанның өзі өсірген өбек қағып, 
Шашылды шашу болып бауырсақ та!..
Жөніне жер мен елдің қарамастан, 
Басталған мынау елде жаңа дастан: 
Тілмен – тіл, тілекпенен тілек тұтас, 
Салт пен салт жарасымды араласқан.
Ұмытпай бабалардың мол мұрасын,
Озығын қорғамасаң, қор қыласың;
Жыршы да бастап кеткен беташарын,
Бабына келтіріп ап домбырасын:
«...Ауыл-аймақ мақтаған, Арпа-бидай қаптаған.
Аққан тері ақық боп, Алтын-күміс қаптаған;

340
Ата дұшпан шапқанда, Ала балта саптаған;
Ағайынға – айдын көл, Айтқан сөзін жаттаған.
...Бүркіп тұрған бұршақ оқ, Бүлк етуге мұрша жоқ;
Бұғып қашқан бұл емес, Бұралқы иттер мұнша көп;
Жалынға еніп, от кешкен, Жауырынын оқ тескен;
Жау жағында жан қинап, Жомарт қолын жоқ кескен!
Сұмын суға сұлатқан, Сауына – сауға сұратқан...
Сұлу өмір сүруде, Сүрінбей кеп сынақтан;
Қайын атаң – Қожекең, Қайын атаңа бір сәлем!..»
Толқыған түсіп қиял сорабына, – 
Құдағи разы болды соларына... 
Қожекең тебірене бастап тойды, 
Сөз берген енді құтты қонағына:
Аупартком хатшысы бұл ер тұлғалы,
Ойлайтын ертелі-кеш ел туралы;
Ерсұлтан Тоғжанұлы Әділбеков, –
Рзалық айтып елге, серпілді әрі...
Болатты – аты жүрген ардақталып 
Құттықтап, ізгі ойларын салды ақтарып: 
Айналған Тыңның жарқын тұлғасына, 
Сөйледі хатшы жолдас салмақтанып:
– Ел барда тіршіліктің тынбас әні, 
Түлеткен қырды, міне Тың жасағы?! 
Осы отау – сол достықтың бір шоқ гүлі, 
Осы отау ұлы тыңның бір масағы!..
Ұл – өжет, қызың мынау – балғын, нәзік, 
Табысып сом алтынды алдың қазып: 
Бұл күнде көк тіреген Элеватор, – 
Кешегі белгі қаққан жалғыз қазық!
Өмірдің қала берер қиыны артта, 
Самға, Тың, алтын дәнді үйіп арт та! 
Мұхитқа маңдай терден маржан тамып, 
Старт ап барады елім Миллиардқа!
Бұл істің не көрмедің барысында, 
Құм болып жігерің де, намысың да; 

341
Қарысқан қияметпен, қарбаласпен, 
Тағдырың тұр тап осы табысыңда!
Киевтен, Минскіден, Москвадан, 
Бауырлар бір тілекпен бас құраған. 
Кеңесті ел керегесін кеңге жайып, 
Осылай құт құшағын ашты далам!
Болмаса қулық-сұмдық, жалған есеп, 
Бұл достық жанған бақыт, жанға да сеп. 
Қазағым өркен жайып өседі енді, 
Қапталда қалады деп таңған өсек.
Береке жайлап бүгін бар ұлысты, 
Жұт көрмей жұрағат боп сағынысты. 
Жеткізіп шырқау көкке төбемізді, 
Тың бізді ғарышқа да алып ұшты!
Нұрлы күн – кәрі де іңкәр, жас та ғашық, 
Асыққан асуға өрлеп, асқар асып. 
Тойымыз тойға ұласып торқалы елім, 
Болсын тек күншуақты аспан ашық!..
Сын кешіп, салған жауын ұлтанына, 
Жеткізген ерлер еді нұр таңына. 
Солар ғой махаббаттың жебеушісі, 
Тілейік ғұмыр мынау ұрпағына!
Егіс бітіп, асудан асқасын да, 
Құттықтап той иесін, басқасын да;
Сүйсініп қарап қойды ол Баянға да, 
Бұл тойдың зыр жүгірген басы-қасында.
Разы боп жақын-жекжат, бала-шаға, 
Елтіген құдағи да тамашаға: 
«Құдай-ау, қайдан көрдім, жүзі таныс, 
Сөзінің төркініне қарашы ана!..»
Тәнті қып «Аупарткомның» тілегі ізгі, 
Жалғасты әңгіме де жүре қызып: 
Таң қалды ол қолын алып құдағидың: 
«Пәлі, сіз... Тамара ма... міне, қызық!..»

342
Көңіл бір құпияның кілтін ашып, 
Тағы да сұрақ көміп, күлкі басып; 
Кездейсоқ басын қосқан бейтаныстар, 
Әп-сәтте шыға келді шұрқырасып:
«– Жақсы екен... жан едіңіз жан бақпаған,
...Қабыңыз қайда әлгі ардақтаған?!» 
«– Атбасын тірегеміз Шортандыға, –
Бараев бас боп өзі дән баптаған!..»
Кейпіне ел де аң-таң мына күйдің, 
Кеп сырын ақсақалы сұрады үйдің:
– Апырай, айтсаңызшы түсіндіріп!
– Танысы болып шықты құдағидың!..
Төртінші  шегініс.  Тың  игерушілерді  ұйымдасты-
рушылардың бірі жас маман әділбеков пен Тамараның 
алғашқы жолығысуы туралы.
Составтар... шыққан бекет шалғай қалып, 
Жүйткиді кең далаға таңдай қағып: 
Жүйткиді қара түнді қақ жарып та, 
Жүйткиді атқан таңды маңдайға алып.
Жеткізбей көсіледі қиян дала, 
Талайлар таң боп өткен қиялдана. 
Тек қана тұлпар жеткен тұяқтыда, 
Қанаты талып жеткен қыран ғана.
Машина, соқа, тырма – тасығаны, 
Тербетіп жастық шақтың асыл әні; 
Ерлікке үндеп, ерекше құлшыныспен, 
Составтар күншығысқа асығады!
Трактор, кірпіш, цемент – тасығаны, 
Жас ұрпақ – жасақта жоқ жасығаны; 
Кешегі тылға қарай – тыңға қарай 
Составтар тыным алмай асығады!
Жанармай, тақтай, кітап – тасығаны, 
Жас ұрпақ ата даңқын асырады. 

343
Дәуірдің жалынымен, арынымен 
Составтар болашаққа асығады!
Қапталда қалып орман иір-иір, 
Алқабын жылқы жапқан үйір-үйір: 
Жол мынау шумақ-шумақ желі тартқан, 
Шегіне жеткізе ме түйіні бір?!
Жүйткиді жапан түзде жаны қалмай, 
Зырылдап доңғалақтар дамыл алмай; 
Заулайды шығыс жаққа эшелондар, 
Сол жерден бар мұраты табылардай!
Жаңғыртып жапан төсін түн ішінде, 
Суыт бір асығу бар жүрісінде. 
Қауіп жоқ, абыржу жоқ – алаңдау бар, 
Сан арман сапырлысып жүр ішінде!
Шаруаны тындыратын нелер алып,
Халықтың «Өнер – жастан» дегені анық:
Жас маман Әділбеков Көкшетауға,
Бір қауым тыңгерлерді келеді алып...
Ел осы, ерлік осы Тыңыңды ашқан, 
Сырласқан, сұхбаттасқан, сыбырласқан: 
Өр намыс, өжет арман, өршіл қиял, 
Шертіскен кең даланың сырын бастан:
«Асанның жерұйығы табылмастан, 
Сарғайтып санаңды сан сарын басқан; 
Бақытың баянсыз боп келген еді, 
Бұл ғасыр, байтақ дала бағыңды ашқан!
Самалың аймалаған сүйіп беттен, 
Сан ғасыр бір өзіңе сыйып кеткен: 
Табылған құмыра дән Отырардан, 
Өртінде сол заманның күйіп кеткен!..
Сері жұрт сергек жортып сол күндерден, 
Түндігін ән мен күйі желпіндірген. 
Жайлаудай жаны таза жайсаң қауым, 
Ерке өсіп, ерте тұрып, еркін күлген.

344
Сол аймақ танымастай енді, міне, 
Әлем таң ерлігіне, елдігіне: 
Көрінбей көкжиегі көсіледі, 
Ұқсаған көңілінің кеңдігіне.»
Составтар асығады, асығады, 
Арманы алтын дәннің тасығаны: 
Жүрісі баяғыдай суыт және 
«Ел үшін, Отан үшін!» асыл әні!
Сан жоқтай бұл составтар тізбегінде, 
Ел мынау шаттық ойнар жүздерінде. 
Сан ұлттан, сан тараптан сайланған ел, 
Жасамақ ғасыр нанын түзде бірге!
Салқар көш сабылған тың – Арқа алыпқа,
Көкшеге, Қостанайға, Арқалыққа, 
Ақмола, Қызылжарға, Керекуге, – 
Жасампаз күшін елдің, ал парықта!..
Составтар кең далаға таңдай қағып, 
Жүйтиді өзенді өрлеп, жарды айналып: 
Жүйткиді қара түнді қақ жарып та, 
Жүйткиді атар таңды маңдайға алып...
«Табарсың талабыңды талпынғаның, 
Татарсың берекенің, халқым, дәмін. 
Арқаның асты тұнған алтын дейді, – 
Алармыз ағыл-тегіл алтын дәнін.
Өрлеген өрен болсаң көкке ғашық, 
Көрерсің зейнетіңді көп бел асып. 
Алдымен тұрғызамыз үй, баспана, 
Қала сап, аурухана, мектеп ашып!
Түсерміз талай талқы, әбігерге, 
Өтерміз көрген түстей бәрінен де. 
Бас қосссын агроном, құрлысшы да, 
Аспазшы, сатушы да, дәрігер де!
Тағы өрге тарландарым талпынды деп,
Қосады жақсы істерге халқым білек:

345
Арқаның аязынан сескенбеңдер, 
Еселеп еседі әлі
 
алтынкүрек!»
Купе іші – талай тағдыр табыстырған, 
Тарқатқан шерін, жақын таныстырған. 
Таппақшы өңшең өрен маңдай термен 
Бағын да, бақытын да алыс қырдан.
Ынтыққан ыңғайыңды қыздар да аңдар, 
Қызығын қызды ауылдың қызғанбаңдар: 
Балауса махаббаттар бүршік жарып, 
Көктеуде көз алдыңда ізгі армандар.
Тоқтаса көлік, бәрі таласа қап, 
Қарайды тар есіктен, жанасалап. 
Кейбірі күдік те алып күбірлейді: 
«Орнату қайдам мұнда тамаша бақ!»
– Жаным-ау, жапан түз ғой, жазы қайда!? 
Көктемі, көкегі мен қазы қайда!
Мұрты да сынбапты ғой мұз-қарының, 
Апырмай, алты ай қысы азынай ма?!
Біреудің бұны көріп бұзылды үні:
– Қайда әлгі қырға шыққан қызыл гүлі; 
Қай жақта алма бағы, алмұрттары, 
Жер жұтып кеткен бе, жоқ жүзімдігі!
Соңғысы солардан да мол дәметті, 
Сорлы екен сома қуып болған епті.
Саяқтап сая таппай сайлы орын деп, 
Сандалып Сарыарқаға ол да кепті!
– Қап, әттең, қайдан кеп ем сорыма азып, 
Кім берер жылы киім, жолыма азық:
Бұл жердің не жарыттық жерін жыртып, 
Тон киіп тозамыз ба тоңын қазып.
Е, кімге есе берген есіл арман, 
Шығады қайда барсаң кесір алдан. 
Жүгі аздай қасымдағы байғұс әйел, – 
Бір қапшық тұқым сүйреу несін алған?!

346
Саңқ етті сұңқар дауыс сол кезде бір:
– Жолсерік болмас бізге жолкезбе бұл,– 
Жетекші жас маман ол қорғап көпті, 
Ерсұлтан Әділбеков толғап кетті:
– Иранбақ орнатамыз қолымыздан, 
Ез болсақ, көрейік өз сорымыздан. 
Егін сап, қала орнатып, канал тартсақ, 
Сүйсініп жетер ұрпақ соңымыздан.
Жасық па ең, мойынына ері кеткен, 
Кесір ме ең, кенеуі жоқ кері кеткен? 
Орын жоқ – ондайларға біздің саптан, 
Сенімін жігеріне серік еткен!
Жә десең желбуазға желік кірер, 
Осынша күш сапырып ерікті ме ел?! 
Партия сенім артса, серпілер Тың, –
Ерліктің жолын қуған еріктілер!
Мың есе мықты болып құрышыңнан, 
Сүрінбей өттік аман ұлы сыннан. 
Сақ қорып шебімізді, жатқан елміз, – 
Балқытып соқа жасап қылышыңнан!
Тыңымыз тың арнаға бұрды көпті, 
Құлшынып құрдас кепті, құрбы кепті: 
Жатсынба, айқара ашық құшағымыз, 
Жүнжімей беліңді бу, түр білекті!
– Дұрыс-ақ! Кешірім жоқ келімсекке,– 
Деп жатыр шүйіліп бір келіншек те,– 
Басталған кезде Тыңға ұлы аттаныс, 
Орын жоқ ортамызда еріншекке!
Десек те қайғы-шердің жасы кепті, 
Тарттық қой кеше ғана қасіретті. 
Түйір дән тіршіліктің өзегі еді, 
Дән сепсек не бар одан қасиетті!
Табалап табанда әлгі «масқараны», 
Дуылдап қостады оны басқалары. 

347
Ұжымы берік қауым ұғынысып, 
Жадырап шыға келді қас-қабағы.
Жасықтар жым боп іле қала берді, 
Басылды көңілдегі алаң енді. 
Қыздырып кетті бәрі отырысты, 
Қызықтап жүре берді дала-белді.
Ерсұлтан елді көрсе уайымшыл-ақ, 
Жанасты келіншек те жайын сұрап: 
«Ізетті, ілтипатты жан екенсің, – 
Жортқанда жолың болсын дәйім, шырақ!..»
– Тамара! Агроном мамандығым, 
Полина – қызым мынау балаң гүлім. 
Кешегі қан майданда не көрмедік, 
Тәуір ғой, тәлім алсақ, заман бүгін.
Болатын агроном жолдасым да,
Дән баптап көп талпынды ол басында.
Көп еді арманы да, әттең бәрін, – 
Кетті ғой айырбастап қорғасынға.
Жігітке тап болады сор қайдан да, – 
Мерт болған боздақ аз ба сол майданда. 
Болатын осы жақта жан жолдасы, 
Білмеймін Ақмола ма, Торғайдан ба?!
Ысырсын тағдыр соғыс бұлтын әрі, 
Жас өмір бүршік атып бұлқынады. 
Жарасақ керегіне – Тыңға келдік, 
Табармыз жақын, жекжат мүмкін әлі.
Қайыспас қалың дауыл қаптаса алдан, 
Осы екен тұқымды әлгі қапқа салған: 
Лениннің қаласының тұрғыны еді, – 
Айналып бір-ақ шықты Атбасардан...
6.  Құдандалы  болып  жатқан  Тамараның  жолдасы, 
полинаның әкесі – марқұм Борис Тимошенко Қожабектің 
майдандағы  коман дирі,  қанды  көйлек  жолдасы  болып 
шықты!

348
Қызық қой тағдыр жолы асқаныңда, 
Сұрақ та, сиқыр да жоқ басқа мұнда: 
Құтты той бүгін тағы шыға келді 
Ғажап бір сырды ақтарып қас-қағымда:
Баянның домбырасы шертілгелі, 
Ел елтіп, ерке көңіл еркіндеді... 
Бұл кезде сыр шертіскен қос құдағи, –
Төр үйге өткен еді желпінгелі.
Таңсық боп төрдің әсем тұс кілемі, 
Тұр еді... нені ойлады, ішті нені?!.
Талықсып кетті бір сәт қайран жүрек, 
Айта алмай... күреңіте түсті реңі...
– Тағы не? Тапты қайдан мына дұшпан?
Елгезек ел де бәйек құрақ ұшқан:
– Маматай, не боп қалды, тіл қатсаңшы!
– Болса игі босағаны қуаныштан.
Болмаса сыр түйіні көңілдегі, 
Қасірет табы тіпті көрінбеді: 
Сілтейді саусағымен тұс кілемді, – 
Төр үйдің тұрған жайнап төріндегі.
– Маматай, көзің қайда түсті,– деді, – 
Төрде тұр айшықты әсем тұс кілемі. 
Сарғайған үш-төрт сурет ілген... басқа,  
Басқадай ештеңе жоқ сұсты реңі!
Төрге ілген тұр айшықты түс кілемі, 
Тұс кілем, түсіндірші, түскір енді?! 
Суретке сонда ғана көзі түсті, – 
Не деген қиял шіркін ұшқыр еді!..
Бұл гәптің байыбына барды-ау, сірә, 
Аңдаусыз шығып кетті жан даусы да:
– Дәл өзі ...қайдан келген, ұқтым, мама... 
Сыр болды-ау шым-шытырық аңдаушыға!
Тамара:
– Борисім, арыстаным, сол ма, шын ба?! 
Жолыққан жортуылда жолдасың ба? 

349
Жоқ әлде, жоғалтқаның осы ма еді, – 
Жығылар ез емес ең қорғасынға!
Полина:
– Папажан, сен алыста қалмап па едің, 
Сүйген соң сүйеді ме ардақты елің! 
Бұл не сыр, алып-ұшып әлде бүгін, – 
Тойыма ұйқыңды ашып, арнап келдің?!
Тамара:
– Жұмбақ сыр жанымызға салдың майдан, 
Борисім, қайдан келдің, қалдым қайран? 
Жақсылық жаныңа егіз жебеді ме,
Кім айтты, хабарымды алдың қайдан!
Полина:
– Бұлтты күн бойың сыздап шекпедің не? 
Ойыңнан жатсаң-тұрсаң кетпедім бе! 
Ғұмырың ерте үзіліп кетсе-дағы, 
Жалғызды жебесем деп жеткенің бе?!
Тамара:
– Десек те заман жарқын нұр ойнатты, 
Бұлайша кездесем деп кім ойлапты. 
Кездейсоқ келген әлде бейбақпысың, 
Айтшы-айтшы, қалай таптың бұл аймақты!
Полина:
– Қанатын қағып еді қыз – кептерің... 
Ізгіден үмітіңді үзбеп пе едің?
Тап келдің тап осы үйге қалай ғана, 
Адаспай, қалай, әке, іздеп келдің?!
Арайлап атсын деуші ең күліп таңым, 
Аңсатты ма әлде ерке қылықтарым?! 
Айтшы аға, айтшы Болат, айтшы Баян, – 
Жанәке, қайтіп бізді ұмытпадың?!.
Көңілде күдік бұрқақ борап тағы, 
Қалған ед аңтарылып қонақтары; 

350
Жұбатып мұңлықтарын, түсіне алмай, – 
Абыржып бәрі, Баян, Болат-тағы.
«Қожеке-ау, бұл не жұмбақ, сіз не білдің? 
Назыңды, назарыңды бізге бұрғын! 
Сырыңды түсіндірші, айтшы ақтарып, – 
Ізінен не бағып ең ізгі өмірдің?!»
Қожабек сонда аңғарды сыр ұшығын, 
Ол да бір жайсаңы еді-ау ұлысының:
«Борисім, барысым» деп толқыды ол да, – 
Тағдырдың көрген бірге ұлы сынын!
Қожеке-ау, құтты болды-ау бұ шаңырақ! 
...Көзде – жас, қоя берді іші аңырап, 
Келінін, құдағиын құшып тұрды, – 
Қызым деп, «қызығым» деп құшағына ап!
Жарасқан Тамара апай, Қамар апай, 
Қожеке, босай берме, ал ағатай! 
Ала жоқ көңілінде қайран жекжат, – 
Шарпыған шат сезімнің ғаламаты-ай.
Тамара:
«Соғыстан – соққан дауыл, сорға айналған, 
Оралды ол өлімші боп зор майданнан. 
Қалтылдақ қайық-тағдыр батып тынды, – 
Шыға алмай шырғалаңда сол қайраңнан.
Сұм тағдыр кімге шексіз берген ерік, 
Жамандық ойлады ма ол пендеге еріп. 
Ұрпаққа ер атанған даңқы қалып, 
Әйтеуір көз жұмды ғой елге келіп.
Сезді ме болатынын алда нені, – 
Бізге де жақсы өмірді жалға деді: 
Өсіру қос масақты құтты бидай, –
Бізге – аманат, өзінің арманы еді!..»
Бұлт тарап тұрған бір сәт бойды басып, 
Тілек қосты ел, ортақ бір ой құрасып: 

351
Табысқан тағдырлардың тауаны асып, 
Тойлары жүре берді тойға ұласып!..
*   *   *
Бұл тойда – бақ орнатқан алыс қырда,
Баянның қалды есінде арыс тұлға:
Ерсұлтан – кішіпейіл, іскер басшы, 
Сыр ашты жігер беріп намысты ұлға!
Аңғарды Мұқанның да кесірлі ісін,
Мерейін Баянның да өсірді шын:
«Қайтпа деп, алған беттен, адалдықтан, –
Басыңа түсседағы не түрлі сын!»
Әулеттің қолдай жүріп жарқын ісін,
Құптады Баянның да талпынысын:
Сын айтты, сергітті де, сенім артты, – 
Жалындап еңбек ет! – деп, – халқың үшін!..
Үшінші тарау. БАТЫР БАЯН 
7.  Баян  мен  Бағдаттың  сырласуы.  Баянның  інісі 
Аянның егіске жайылған өртті сөндірем деп мерт болуы.
Өбеді таң нұры, Төгеді жаңбыры, 
Ақ бидай еңісте, – Диқанның тағдыры; 
Жұмылған ер іске, – Барлығы, барлығы!
Күн қара, түн қара, Жүздері нұрлана, 
Тындырып ұлы ісін, Сезбейді мұң-нала: 
Тербеткен ырысын, – Тың дала, тың дала!
Қиялың шарқ ұрған, Диқандар нар тұлғаң: 
Кіл ерлік – жолдарың, Қияға талпынған; 
Қотарған қолдарың, – Алтын дән, алтын дән!
Қамында болашақ, – Канал мен қала сап; 
Аймағың – жарқын іс, Қайнарың тамаша-ақ: 
Қайрат-күш, талпыныс, Парасат, парасат!
Ұмтылған ертеңге, Құлпырған өлкең де, 
Өзіңмен бүр атқан, – Диқандар өр кеуде; 
Бақытты ұлы Отан, – Өркенде, өркенде!

352
Болашақ – нұрлы аспан, Самғай бер тынбастан. 
Молшылық сыйын арт, Ауырға қыңбастан: 
Миллиард, миллиард, – Таусылмас жыр-дастан.
Ақ боран, ашық күн, – Алқындың, асықтың: 
Сеніп зор күшіңе, Ел құтын тасыттың. 
Қаһарман ісіңе, – Тәнтімін, ғашықпын!
Бүр атып гүл, шыбық, Күн батып, күн шығып: 
Егінжай найқалар, Түрленіп тіршілік: 
Осы әнді қайталарғ Жас ұрпақ құлшынып!
Ерлікті ән қылып, Атады таң күліп: 
Тау, дала, ну орман, – Жатады жаңғырып; 
Бұл әуен, бұл арман, – Мәңгілік, мәңгілік!..
Бұл жырды жаныменен кім ұқпаған, 
Ұрпақтан ұрпақ жаттап ұмытпаған. 
Осы әнге қосылады тебіреніп, 
Жаны адал, жақсылыққа құлықты адам.
Рухы да, мұраты да тел ағыста, 
Сүйсінген шалқып бірге елі арысқа: 
Ежелден диқан үшін дән баптау бұл, – 
Шабытты еңбек, шат тұрмыс, демалыс та!
Баян да шыққан бүгін қыр асқалы, – 
Баяғы егінжайдың тынбас қамы. 
Бет алған Ақтөбеге, Бағдат та ерген, – 
Екі жас сұхбат құрып, сырласқалы.
Екеуі көтеріліп қыр басына,
Көз сүзді туған жердің сұлбасына:
Тоқтауыл, Мапырашты көлбеңдейді,
Тарих та, даңқ та сыйған бір басына!..
Туған жер ер парызын салады ойға,
Туатын ел болмаса, дана қайда?
Бір ауыл, бір бауыр боп қауымдасқан, 
Қол бұлғап тұрды Кіндік-Қарағай да!..      

353
Бағдат:
– Бірге сап бораздасын алғаш тыңның, 
Сен-дағы қырман үйіп, дән бастырдың. 
Баян-ау, бәрі де әсем жарастықта, – 
Атақты ата жолын жалғастырдың!
Баян:
...Әрине, ата жолын қуған мұрат, 
Мен жаңа уақытта бұл туғам бірақ. 
Заманым қарбаласты, жауапты да, 
Сындарлы, қызғылықты, думандырақ!
Сол үшін маңдайымнан жақұт тама 
Еңбек етем – жетерміз бақытқа да. 
Кім болам, қалай өмір сүрем әлі, 
Көрсетер оның бәрін уақыт қана!
– Өрт! – деді даусы кенет қатты шығып, 
Зәресін Бағдаттың да қатты ұшырып... 
Сезгендей бір қауіпті төніп келген,
Қара жер қайран таппай жатты сұлық.
Апырмай, айналды ма сөзі шынға, 
Көрінді көлгірсіп өрт көз ұшында. 
«Төртқарағай» алабын жайлап алған, – 
Бар ма бұл табиғаттың тезі сұмға?
– Мен анау... тракторға... қосқа барам, 
Сен үйге... – Алаңдама босқа маған!.. 
Тезірек жүгірейін, бейқам ауыл, 
Көрді ме, көрмеді ме – бейқарауыл...
Алқынып қосқа жетті бір-ақ демде, 
Жоқ болды қыбырлаған бірақ пенде. 
Жалма-жан соқа тіркеп тракторға, 
Өрт буған тура тартты қырат-белге:
«Қалың өрт қаңғырған бұл қайдан шықты?
Жарқ етіп жасын түсіп, жайдан шықты?! 
Жаңбыр жоқ, найзағай жоқ – әлде мынау 
Сауықшыл сайран құрған сайдан шықты?

354
Шіліңгір шілде ыстығы басталған ба, 
Нәр тамбай қойды жарты ай аспаннан да. 
Созылса тағы осылай не болмақшы, 
Тамырын табиғаттың басқан бар ма?
Су керек егіске де, құраққа да, 
Құрысты-ау көн терідей қырат, дала. 
Таңдайы кепкен әбден тақырлар да 
Бозарып шыға келді бір аптада.
Нәр тамбай көп алқапқа бұлт қысырап, 
Тап болды тағы да бір мықты сынақ. 
Аңызақ, аптап ұрып соңғы күндер, 
Саяға саяқтайды жұрт пысынап.
Ылғал жоқ, ылғал жоқта жеміс күтпе, 
Бір жаңбыр, нөсер керек егістікке. 
Сапалы, қатты, күшті бидай алмай, – 
Тұрмайды жеңіл-желпі жеңіс түкке!
Су берсе танаптарға пайда-ақ бүгін, 
Қолынан келер іс бұл қайраттының. 
Рақымаш, Болат
12
 ағай не дер екен, – 
Маман ғой бұрса арнасын Қайрақтының!..
Мұқан-ай, айтып жүрміз кемістікті, 
Кей істерің керенау теріс тіпті. 
Мұнда да сақтық айлап, жерін айдап, 
Жөн еді қоршауымыз егістікті!..»
Мына өрттің кете берсе беті жаман, 
Әлек боп сөндіріп жүр екі-үш адам. 
Сөнер ме... сабайды құр киімімен, 
Дегендей шапшиды өрт те шекісе алам...
Адамы – жасөспірім жастар екен, 
Өрт салған өңкей осы қасқа ма екен? 
Кес-кестеп өрттің жолын өтті Баян, 
Шара сол – көмек те жоқ басқа бөтен.
12
Су шаруашылығының мамандары.

355
...Көрмеген «жекпе-жекті» бұрын бала, 
Түтіккен, күйе-күйе түрін қара: 
Ішінде естияры Аян болса, – 
Мектепті бітіргені бүгін ғана!
Түстеген Баян да жоқ ешбірін де, 
Өрт те бұл селт еткізбес сесті мүлде. 
«Шөп шауып жүрген бұлар... босқа ұрынды-ау, 
Әлде кім шыңғыра ма, естідің бе?!»
Арқырап астындағы азбан қара, 
Азынап аза тұтқан азған дала: 
Жүрсе де сонадайда соларда ойы: 
«Жазым боп жүрер ме екен жазған бала!»
Жалмаған бір саржыны бір саржыдан, 
Ұйысқан үйме-жүйме мың сан жылан; 
Лап қоймақ ордасымен мол астыққа, – 
Мұның не, мылқау тағдыр, мұнша алжыған?!
Буын жоқ, былқ та сылқ бұлқынады, 
Жұт болып жұлынады, жұлқынады: 
Еліріп, екіленіп, есерленіп, 
Еңіске, егістікке ұмтылады.
Қырғидай тиіп тентек үкіліңе, 
Көндірмек дүниені үкіміне. 
Ісіндей жымысқының ізім-қайым, 
Көмескі көлбеңдейді түтіні де.
Қарбытып бір-ақ асап шөмелені, 
Бұтаны бырт-бырт үзіп жөнеледі. 
Қолына түссе Баян бұл тажалдың, –
Көмейін көң-қоқыспен көмер еді...
Жебір ме, жеті басты жалмауыз ба, 
Жеткенін жеке-жеке салды ауызға. 
Желкесін қию қиын, жеңіл бұдан 
Қайыспай қарсы шапқан қандыауызға.
Ізіңнен қалар емес «қашсаң-дағы», 
Жерге де ауыр түскен тас салмағы: 

356
Жас ұлан сөндірмек боп жан ұшырса, 
Жалын да жармасады бас салғалы.
Аптығып, ашкөзденіп, бөктерге еніп, 
Өшігіп, өршеленіп, өктемденіп: 
Біресе қауып түсіп, тарпа бас сап, 
Біресе шүйіледі көктен келіп;
Сұрланып, сыпың қағып, сылқымданып, 
Сұстанып, сақ-сақ күліп, сиқырланып.
Желегін жемір емген жесір дала, – 
Қоңырсып, қотырланып, қиқым қалып;
Құтырып, құйындатып, қырды айналып: 
Тырысып, тәні жидіп, тіл байланып; 
Қайран жер қалып жатыр қапа болып, 
Қап-қара, қан-қан, күйік, күлге айналып;
Шамданып, шамырқанып, шабаланып, 
Шатынап, шақарланып, шабады анық; 
Шарпылып, ине сұғып, қамшы үйіріп, 
Содыр күш сойыл сілтеп, сабап алып;
Жұлқынып, жүз бүктеліп, жұмарланып, 
Жұтынып, құлқыны ойнап, құмар қанып; 
Қылқынып, көздің алды тұманданып, 
Артында айғыз-айғыз мұнар қалып;
Абалап ақ тер еткен, көк тер еткен, 
Аян да жұлқысып жүр көп төбетпен: 
Көз жазсаң көмілгені көк түтінге, 
Күл болып күллі егісің өртке кеткен!
Жалмауыз кемпір баспақ аранын аш: 
«Қорықпай құшағыңды, қарағым, аш!» 
Жаламыр жалмап түспек жайлап келіп, 
Тілсіз жау тілін созып сала құлаш!
Қаз бассаң: «Көзіңді сал енді егінге!» 
Елде осы – еңбегің де, ермегің де: 
Сол үшін тері тамған күллі ауылдың, 
Әкенің, ағаның да, жеңгенің де!

357
Көрсем деп талаптыны биік төрден, 
Түлекке білім нәрін иіп берген, 
Нанның жайын ұстазы Ғалымжан да, 
Сіңіріп санасына құйып берген.
Алысты, арпалысты аласұра: 
Тимесін тепсінген өрт даласына. 
Егіннен қасиетті ештеңе жоқ, 
Еңбекпен өскен ауыл баласына.
Толқынын тоғытып өрт жалғасады, 
Тоқтаусыз, тоқыраусыз алға асады. 
Сезімі селк етпестен сесті ұмытып, 
Жауығып жағасына жармасады.
Нан қадірін сезді ме, сезбеді ме, 
Өжеттік пе, ерлікті көздеді ме: 
«Астық өртке кетпесін!» – басқа ештеңе 
Салған ол жоқ ақылдың безбеніне.
Албырт ой елігеді ол: «қашпа, қашпа!» 
Жан оты жалынды да жасқамас па. 
Ішке-ішке тепкілейді қызыл итті, 
Сабайды сары бас жылан – басқа-басқа.
Біресе от боп, біресе мұздады ұлан, 
Шарпиды ыстық жалын жүз қарыған; 
Қыздың демі тимеген тәнін құшып, 
Көрді-ау қорлық перінің қыздарынан!
«Бозбала, бұл жарамас, бұл жарамас, 
Қызықта, қызуың бас, қызға жанас!» 
Монтансып мойынға да асылады, 
Жалбырап жирен шашы тыр жалаңаш.
Алдайды, амалдайды баласынып, 
Арбайды аярланып, алас ұрып... 
Үйіріп алып кетті шайтан қыздар, 
Маңдайын тасқа соғып дала сұлық...
Бота боздап, құлын ба кісінеген?! 
Қысылмайды-ау, қылмайды өрт кісіні елең: 

358
Шаруасы жоқ пенденің ісіменен, 
Сұмдық-ай, суық еді сұсы неден.
Шыбын жан шырылдай ма, шыңғыра ма, 
Таскерең тағдыр, баттың мың күнәға! 
Қарабет, не демексің қарт анаға, 
Не демексің әкеге – сұңғылаға?!
...Ел де жеткен бұл кезде жырақтағы, 
Қалды аман қалың орман, құрақ-тағы; 
Ел аман, егіс аман, күйген – Аян, 
Кеш білді-ау, кеш үлгерді бірақ-тағы.
Жас қыршын арпалысқан жарағанша әл, 
Бырысып күйген дене шала-жансар. 
Ауданға жеткізгенше... демі үзілді, 
Тағдырдың тәлкегіне шара қанша ал!?.
Осылай мерт болатын жұрты үшін ер!.. 
Мәз болып жүруші еді күлкісіне ел; 
Еркелеп қоюшы еді, тауып сөйлеп, 
Ойлы еді... Баян жанын кім түсінер!?
Тағдыр-ай тап келтірген жат амалды, 
Қамықты ол, қан жылады, қапаланды... 
Езіліп ет-жүрегі ана шөгіп, 
Аһ ұрып аңыраған ата қалды!..
Қайғылы көздің жасы құрғасын ба, 
Уатты аға-жеңге мұңдасын да; 
Баян деп, жас қыршынға жаны егілген, 
Бәйек боп Бағдаты да жүр қасында.
...Көрді ме көн даласын күйіп кеткен, – 
Аспанның тұрғаны осы иіп көптен: 
Ұзамай күн күркіреп, ағыл-тегіл 
Шелектеп жаңбыр жауды құйып көктен!
Жаңбыр ма, малшынтқан бұл қырат-қырды?! 
Жай оғы тағдыр жүзін бір-ақ тілді: 
«Жүзқара, жүзқара» деп өксіп аспан, 
Жас жуып омырауын жылап тұрды.

359
Ойпырмай, күйдірмеген күйік кімді?! 
Даласы жатты жоқтап сүйікті ұлды. 
Шіркін-ай, аңғардың ба, сол бір сәтте 
Бастарын масақтар да иіп тұрды!..
*   *   *
...Тербеледі егінжай, теңселеді, 
Тасиды ырыс тағы да, ел сенеді: 
Маңдай терін сыпырып өбектеген, – 
Көтерілер ерлердің еңселері!
Желкілдейді егінжай, желпінеді, 
Жеті қырға жайылған ел тілегі. 
Дән тасыту диқанның серті ме еді, – 
Ән асқақтап, күй де енді шертіледі.
Шалқар егін шалқиды, шаттанады, 
Алтын дәннің арнасын ақтарады. 
Құт қотарған Отанның қамбасына, 
Өңкей өрен өрлеген бақ-таланы.
Сары алтын самсап масақ ырғалады, – 
Сыңғырлаған сұлудың сырғалары; 
Шалқар дала кеудесін шабыт буып, 
Тың дастаны тағы да жырланады.
Ыңылдайды егінжай, ән салады, 
Тау-тас та, орман, көл де тамсанады: 
Әр сабақ, әр қауыздың сырын ұққан, 
Кім қуанбас ерінің жанса бағы.
Уілдейді іңгалап балаға ұсап, 
Аспан анау мейірбан ана құшақ. 
Еміреніп, еркелеп өскен сайын, 
Қуанады даланың алабы шат.
Құмар қанбай ақ бұлақ төсін емген, 
Құлпырып күн нұрымен өсіп-өнген; 
Топырақ нәр жұтқызып, жел тербетіп, 
Қаз басып қанаттанған осы белден.

360
Даланы ұққан бұлай диқан ғана, 
Солардай сұлу белді сүй таңдана! 
Сол үшін жанын беріп, дамыл алмай, 
Көнбейді ол қылтың-сылтың қиқаңға да!
Желбіреп жез қанаты түскен көзге, 
Сусылдап, сан құбылып түспен де өзге:
Көз тартып, көңілді арбап тұрады алап, 
Толықсып алтын бидай піскен кезде!
Татымас тұзы еңбектің терлеместен, 
Неше күн қиын сынмен ер де егескен: 
Баян жүр тебіреніп енді, міне, 
Аңқиды нанның исі бел-белестен:
«Не деген қасиетті ең, 
                                     нан жарықтық, 
Кей кезде қадіріңді арзан ұқтық. 
Күннің бір жерге сіңген сәулесіндей,
Тұрасың дүниені жап-жарық қып!»
Толқиды бұрынғыша шіркін дала, 
Сұлу бел сылаң қағып сылқымдана: 
Қаптаған қатты бидай, күшті бидай, – 
Масақтың өнген өңкей сұрпын қара!
«Жабайы кезінде сыр жанға ашпаған 
Сен қалай болдың екен дәмді ас, тағам?! 
Аллаға мың шүкірлік ризық берген, – 
Дән сепкен, мың рақмет, алғашқы адам!
Адамнан асылың жоқ аяп қалған, – 
Жайсаңға, жасыққа да саяқ қалған; 
Аяғыңа жығылып астамшыл да, 
Жас ұлан да өзіңмен аяқтанған!
Үзілмей содан бері салтың келген, 
Адамзат қасиеттеп нарқын берген; 
Диқан ер тыным алмай содан бері, 
Осы аңыз басталды ма «алтын көмген!»

361
Бесінші шегініс. Табылған «алтын»...
Алтын көмген демекші, былтыр күзде, 
Сабан жинап, сүдігер жырту кезде; 
Түрен тісі шақылдап қалғаны бар, – 
Тас та емес, түбір де емес бір түрлі өзге...
Бала емес аңыз сырын қалпынша ұғар, – 
Мына өмір маңдай термен жарқын шығар; 
Сонда да бір ойы кеп сыбырлайды: 
«Баяғы атам айтқан алтын шығар?!»
Тимеген жәдігер ме жат қолдары? 
Сақталған сайын белде сақ қорғаны?!
Ойда жоқта Баянның олжалы боп, 
Ежелгі тас мүсінге тап болғаны!
Өзі таң сенеріне, сенбесіне: 
Қыса ұстап тостағанын кеудесіне; 
Бағзы заман төрінен тас мүсін де 
Таңдана қарап қапты жерлесіне.
Қалды ма «қарғысына», алғысына?! 
Сұңғыла тарих бағы жанды, сірә. 
Оянып кететіндей ойға батқан, 
Жыбырлай ма мұртының шалғысы да...
Қиналмай көндіксе де қазуына, 
Дал болды айқұш-ұйқұш жазуына: 
Мыңқ етпеген ғасырдың салмағына, 
Азбаған арлан – уақыт азуына!..
«Шаң борап, тозаң басып текті мекен 
Алмағайып замандар өтті ме екен?! 
Ізгілік жырын бабам аманат деп, 
Тастай қып тасқа қашап кетті ме екен!..»
Маңайын аршып жатыр ол асыға: 
«Шынымен көне ғасыр обасы ма? 
Арудың арманда өткен сынтасы бұл, 
Жоқ әлде бақсының бір моласы ма?

362
Соңына түмен-түмен сарбаз ала, 
Шаруасы – шауыпкелшіл ханзада ма?! 
Алдынан ел тараған ана ма екен, 
Хан ба екен даңққа әуес, даңғазаға!»
Тірлікте не тындырды, кім білді ісін?! 
– Бітікші, ақынбысың, бұлбұлмысың! 
Екі ауыз сөзбен шешкен ердің құнын, 
Аузымен құс тістеген дүлдүлмісің!
Жоқ әлде шапқын көріп қамықты елің, 
Сол кезде қудың ба екен халық кегін. 
Қол бастап жауға тиген жолбарыстай, 
Ата жұрт ардақтаған алып па едің?!
Қиырын шола алмаған қыран байқап, 
Қарт тарих Сақ пен Ғұнды, Тұранды айтад: 
Сол жерді баптадың ба, сақтадың ба, 
Ұрпақтың мұрасы деп ұлан байтақ?!
Ұмытпас, – дедің бе, әлде, – пейілдіні ел, –
Мұнымды құлағына зейінді ілер: 
Тың қамын түптеп біліп түу басында, 
Әжетке жаратар деп кейінгілер!
Табынтып От, Су, Аспан, Жер, Күн, Ай, Пұт!.. 
Семсерліге серінің сертін айтып; 
Түлігің табын-табын, үйір-үйір, – 
Жүрдің бе мал сұрыптап, жер тыңайтып!..
Не керек заң өзге енді, заман басқа, 
Жерұйық бұдан өзге таба алмас та; 
Айтады жаңа дәуір өсиетін: 
«Арманда, арың сақта, арандаспа!..»
Тасырлап сансыз тұяқ кісінеген 
Өтті ғой... бүгінгі елдің ісі де ерен: 
Диқан ер жаңа заман салтын бағып, 
Тартты алға миллион аттың күшіменен!
Ат баптаған, қол емес жасақтаған, 
Бүгінгі қыр кейпіне масаттанам: 

363
Жусаған жирен айғыр үйіріндей, 
Құлындай шұлғып жатыр масақты алаң!
Қиылған тамырынан байырғы амал, 
Өткеннің тұқымын да пайымдап ал! 
Жебе мен масақ сонша ұқсағанмен, 
Жер мен көктей алайда айырма бар!
Шаруасы дүйім елдің дөңгеленіп, 
Шуақтан – ел, алғыстан ер көгеріп; 
Самсаған масақ болып өсті заман, 
Жебелерді жеті қат жерге көміп!
Бұл күнде салтанатын құрған еңбек, 
Шабыт қыз шақырады тыңға кел деп. 
Майдан емес, махаббат мәңгі екенін, – 
Масақтар масаттана тұр дәлелдеп!
Бақытқа келген елді қаталап та, 
Жеткізген ұлы мұрат шапағатқа!.. 
Атасының айтқаны ол «көшпелі» алтын, 
Көшпелі бақыт та емес, махаббат та!
Бұл жерден бәрі шығар, амал қанша, 
Ие жоқ, әттең дүние қараң қалса. 
Елеген жәдігерін қауым қайда?
Тынбас ер «саф» алтынды таба алғанша!
Қуантсам деп қаһарман халқымды бұл, 
Тапсам деп сол бақытты талпынды ма ұл: 
Санасында сайраған іңкәр қылып, 
Алтын – ой, алтын – мұрат, алтын – ғұмыр!..
*   *   *
«Май берейін, құрт берейін,        Жент берейін, бал берейін,
Күннің көзі шық, шық!»             Жаңбыр, жаңбыр, жау жау!..
Ер асырған жұрт мерейін,          Тасытқандай жан мерейін,
Маңдайдан тер шыпшып!..         Көк, биеңді сау, сау!..
Қалықтап қиялында жаңа бір ән, 
Танапқа бойлай еніп барады ұлан: 

364
Кеудесін шаттық кернеп Баянның да, 
Аңқиды нанның исі алабынан...
Кұт мынау туған елдің төрінде өскен, 
Көргенде сырлы самал көңілде ескен; 
Диқан жүр тебіреніп, егінжайда, – 
Көсілген көкжиегі көрінбестен.
Толқыған кеудесінде мың бір ағыс: 
Астасып араласқан мұң, қуаныш; 
Диқан жүр тебіреніп, бойын билеп, 
Асқақ ой, тәтті уайым, нұрлы намыс!
Бұл теңіз – тоқтық көзі мол қайыры, 
Іні жоқ дән баптасқан – сол уайымы! 
Келеді Баян елтіп, рухтанып, 
Жай қалқып егінжайда комбайыны.
Ізгілік істегені баяны бар, 
Көрген жоқ, көрмейді де аянып ал! 
Аяны мерт болса да ізгі жолда, – 
Құлшынып соңына ерген Саяны бар!
Тоқтауыл – гүлдендірген жұрт аймағын:
Рақымжан, Торғай, Сәттар, Нұртай, Ғалым; 
Садықов, Қазжан, Тоқтар – диқан әулет, 
Тағы да топқа қосқан бір тайлағын...
Ел іші – ер кеніші, толған түлек,
Байтемір, Айып, Құрман болған тірек;
Жағыпар, Неғметжан, Балғабаев,
Қиқара, Төрахмет, Молдахмет!..
Баян да өтті жолдан талай даңғыл,
Өрен көп өнеге алған ағайдан бұл:
Оразбай, Құрманхандар озса төрге,
Жүзді өрге Әлтай, Хамит, Абай, Жамбыл!.. 
Сезінген бір-бірінің тынысын әр, 
Жандары мыналардың сірі шығар: 
Көз шырымын ала сап тізгінге ие – 
«Інісі бардың осы – тынысы бар!»

365
Кеудеде шабыт оты шарпылғалы, 
Ер жігіт тыншыр емес нар тұлғалы: 
Лақылдап шүмегінен үсті-үстіне, 
Саулайды, құйылады алтын дәні...
Нан сыры сіңген ерте зердесіне, 
Дәл қонып қиялының пернесіне: 
Қастерлеп, қасиеттеп Тамара апай 
Айтқан бір әңгіме енді келді есіне...
Алтыншы  шегініс.  ленинград  блокадасында  қалған 

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: