Бағдарламасы бойынша шығарылды Құрастырған және алғы сөзін жазған Қанипаш Мәдібаева Қанайұлы Ш

51
Елді еркіне қоймады,
Буыршындай тақымдап.
Дуан басы, болыс түр,*
Кәпірдің сөзін мақұлдап.
Бейшараның пұлы жоқ,
Қорыққаннан қақылдап.
Жарысқа кірген жақсылар,
Аша алмассың көзің деп,
Сол себепті қорқамын!
Елге егін жайылды,
Байға қоңсы жоламас.
Алдап-арбап жүрем деп,
Өз тілегін тілемес.
Арам сулы балаға
Атаның сөзі ұнамас.
Заман ақыр боларда,
Алуан-алуан жан шықты,
Қайыры жоқ бай шықты.
Сауып ішер сүті жоқ,
Мініп көрер күші жоқ,
Ақша деген мал шықты.
Жарлы кедей жоқ десек,
Қорлық пенен күні өтер,
Таңда махшар күн туса,
Таразыны аударар,
Жаһаннам деген дозақта.
Шайтан болар жолдасы,
Құбыласын білмей құл*
Сонда тартар жазасын.
Кешірмейді құдайым 
Бес намаздың қазасын.
Құрт-құмырсқа жиылып
Сонда алады мазасын.
Жаһаннамның белгісі –
Жалғанға болар расың.
Мұқып қылмай құдайым
Ол залымның таубасын.
Сақта құдай солардан,
Сол себепті қорқамын!

52
Байлар ұрлық қылады,
Көзіне малы көрінбей,*
Билер жейді параны
Сақтап қойған сүріңдей.
Заманың сенің құбылды
Текеметтің түріндей.
Ойлағаны жамандық
Жарадан аққан іріңдей.
Жеті жұрт кеткен қожадан
Сен тұрмайсың бүлінбей.
Қазақ ұлы жиылып,
Құдайына сыйынып,
Қондыгерге хат жазып,
Өлместің де қамын қыл
Басың сотқа ілінбей.
Мына заман қай заман?
Азулыға бар заман,
Азусызға тар заман.
Тарлығының белгісі:
Жақсы жаннан түңілген,
Жаман малдан түңілген.
Мұның өзі – зар заман,
Зарлығының белгісі:
Бір-бірлерін күндеген,
Жай-жайына жүрмеген
Мұның өзі – тар заман.
Тарлығының белгісі:
Мұсылманнан хал кетті,
Тәңірім болғай демесін.
Анты жұқпас бойына,
Әрне түсер ойына,
Жалмауыз болды үлкенің
Қазақ, сенің сорыңа.
Арқадан дәурен кеткен соң,
Қуғындап орыс жеткен соң
Тіпті амал жоқ, қазақтар,
Енді сенің торыңа.
Орыс – бүркіт, біз – түлкі,
Аламын деп талпынды,

53
Орыстан қорлық көрген соң,
Отырып билер алқынды.
Мың-мың жылқы айдаған,
Сары қазы шайнаған.
Қымызын судай сапырған,
Ішіп мас боп ақырған
Арқаның жазын қашырған,
Жылқының етін жемес-ті,
Жағаласқан мынау жау
Кетірер сонда* сиқыңды.
Қолыңды қойса айдарға
Жарар солда жылқыңды.
Бұқарға жетер күн болса,
Тыншытар ма едің ұйқыңды?
Қонар кәпір халықы
Көп жасады неліктен?
Көтерілді керемет
Кәламдағы алыптан,
Тәубасы қабыл бір жан жоқ,
Қазақ деген халықтан.
Сөйлеген сөзі жалған-ды,
Шайнаған асы арам-ды
Кім мұсылман, кім кәпір,
Бір Аллаға аян-ды.
Дос кісіге қас қылсаң,
Өз бойыңа жаман-ды.
Атасы ұлға нанбайды,
Көңіліне қуаныш қылмайды,
Уәліден кетті керемет,
Патшадан кетті ғаделет,
Ақыр заман таянды.
Бұл асылық асқан заманда,
Ұл туады атаменен егесіп,
Қыз туады анаменен теңдесіп,
Баласы кетті тыюдан.
Масқаралар таймайды
Жас сыйласып тұрудан.
Адал зада баланы
Таба алмассың рудан.

54
Ұлың киді дүрия,
Ұстараның жүзіндей
Аударылған дүния.
Қызың киді биқасап,
Тергеп кимей байқастап,
Кешкі тұрым болғанда 
Құлан менен бұландай
Үйде тұрмас ойқастап.
Қыз, жігітте әдеп жоқ,
Үшбу күнде халықтың
Домбыра болар шерткені,
Зина болар қылғаны.
Деген екен бұрынғы
Ол бір өткен сапасын,
Бұрынғының сөзінің 
Бір қатасы болсашы!
Дәулет, бақтан әуелден,
Жесір қатын, жетім ұл
Бір қараны сан қылып
Айдаған бұ дүниеге тойсашы!
Қартайғанша мал дейді,
Өлгенінше жан дейді, –
Бұ дүниенің қызығын
Көңіл шіркін қоймайды.
Патша жұртын қанады,
Байлар жөргем санады.
Жарлының жаны берік екен,
Мал үшін он екі ай қой бағып,
Жалғыз тоқты алады.
Тоқты берсе, ісек деп,
Құнан шығар тұсақ деп,
Саулық берсе, егіз деп,
Қыстан шыққан семіз деп,
Жарлының тынышын
Құрттай санап мал алды,
Ел қамқоры сандалды.
Кетейін десе, алдың тар,
Тұрайын десе, кәпір бар –

55
Қайсы бірін айтайын,
Қазақтың ұлы қамалды,
Қамалмай енді неғып тұр,
Таубасынан қазақ жаңылды
Тұс-тұсынан жау шығып
Дұшпанға жаман табынды.
Көдесі қалың Арқаңыз
Ақ шөбін қимай бағынды,
Бағынғанның белгісі:
Билік кетті басыңнан,
Қорлық көрдің жасыңнан.
Ұл-қызыңнан үміт кетті,
Айрылдың құда, досыңнан.
Мұнан қатты не болсын,
Өмір менен осыдан.
Жамандықтың белгісі:
Ұлың көңілі – бір бөлек,
Қызың көңілі – бір бөлек.
Алысар түсшің болса да,
Әлсіз айбар не керек?
Ендігі жанның ақылы –
Отқа түскен көбелек.
Көбелектен несі артық,
Өлген қазақ көрмедің,
Жалға жүрген жалшыдай
Жан кәдірін білмедің.
Білмегеннің белгісі:
Балаңды бер деп орыс тұр,
Қайтемін деп болыс тұр,
Қорқар ма орыс қой дегенге,
Қазақты қамай түсіп тұр.
Басыңнан билік кеткен соң,
Малыңнан асып, балаңды
Бер деп ақыл тапқан соң
Тоғайды жеңіп қолға алған,
Өз ақылы жеткен соң.
Бұ құсаға ел қайтып шыдасын,
Шабынан шоққа түрткен соң!
Қазақ кез мойын атқа міне алмас,

56
Кең шалбарды кие алмас,
Шалғын жайлар күйретіп,
Мың кісі мінер үйретіп,
Ақылы жоқ есер құл,
Бір қайрылмас кеткен соң,
Көтерер ме осы жақ,
Кеткенде қайда барасың
Алдыңызда Қоқан бар,
Орыстан жаман тым-ақ жау,
Қазаққа атар таң бар ма,
Мұнан өзге аң бар ма?
Қом туған сылты қазақты,
Қамарға бірме-бір шағып тұр,
Руданға қағаз салып тұр,
Асылық асқан заманда!
Сүйтсе де жұртта ар бар ма?
Қатын ұрыс болып тұр,
Аяғыңды қия бастырмай,
Малыңды билеп басшы тұр,
Дос-жарыңа шаштырмай.
Сыртыңнан билеп келіп тұр,
Ақ-құласын қостырмай.
Жүгіңді билеп қызың тұр,
Басына ине шаныштырмай.
Күңнен туған көбеген
Қонаққа қазан астырмай.
Құлың кетті құтырып,
Күң көтіне қыстырмай.
Осы күнде адамның
Ешнәрсе жоқ ойында.
Адам қылар ұрлығын,
Әдет қылар қорлығын,
Қасиет қалмас бойында,
Арамға баулыр баласын.
Құда-тамыр келерде,
Ине жүрмес арадан.
О дүние азабын,
Бұ дүниеде не деп айтайын,
Көңілінде иман бар адам.

57
Бір пара жанды малды қып,
Бір пара жанды малсыз қып,
Бір пара жанды ғалым қып,
Бір пара жанды залым қып,
Бір пара жанды дінді қып,
Бір пара жанды дінсіз қып,
Шерне үшін жанды жаратты.
Мұсылманды бір бөлек,
Кәпірлерді бір бөлек,
Ауылдарды бір бөлек
Өз дініне қаратты.
Алладан жарлық келгенде,
Соң тараған сауал шығарып,
Шар тарапқа тарапты,
Алты мың да, алты жүз
Алпыс алты аятты
Кітап пенен құранды,
Мақұлықатты жаратты.
«Сопы Аллаяр» кітаптан,
Сұрап тұрсаң осымды
О, тәңірі-ай, қымбат-ты.
Бас бермеймін дегеннің
Жалғызын жардан құлатты.
Мал бермеймін дегеннің,
Үстіне шекпен кигізіп,
Иніне қоржын ілгізіп,
Ақ таяғын ат қылып,
Айуаннан жат қылып,
Елден тамақ сұратты.
Байлар сәнге мінеді
Жазы-қысы құр атты.
Жарлы да өліп қалған жоқ,*
Оның да көңілін жұбатты.
Жалғанның беріп жарығын,
Бишара жанды қуантты.
Мінер атқа кем қылып,
Бір пара жанды жылатты.
Ашты-тоқты болсаң да,
Иманың сақта ұятты.

58
Ардан кешкен ұятсыз
Дінсізге қылар мұятты.
Қолында тұрып ұрлығы,
Мойында тұрып зорлығы,
Ойында тұрып жалғаны
Көңілінде тұрып арманы,
Баласын беріп моллаға,
Көңілін беріп Аллаға,
Дүнияға көңіл жұбатты.
Зар заманның аяғы –
Заманың кетті баяғы,
Ықылас-ниет қалмады,
Үлкенге билік салмады,
Жарлының жалғыз сүйеніш,
Мал болыпты таяғы.
Ұлықсыған ұл туып,
Бұлықсыған қыз туып,
Заман жауға кеткен соң
Кім үлкенін сыйлайды?
Жан есінен адасты,
Жамандық мұнша ұласты,
Жарысқа кірген жақсылар,
Жақыным деп жан тартпай,
Кәпірменен қынасты.
Аузына кәпір қаратты
Бұ дүниенің тұтқасын.
Ойлап тұрсам, мал екен,
Соған енді, жігіттер,
Кәпір, қазақ таласты.
Заманың енді өткен соң,
Адам қайтіп қуансын:
Жандарал болды ұлығың,
Майыр болды сыйынғаның,
Айрылмайтұғын дерт болды,
Кедейге қылған қорлығың.
Кәпірді көрдің піріңдей,
Тілмашты көрдің жеңгеңдей,
Дуанды көрдің үйіңдей.
Абақты тұр қасыңда
Қазылған қара көріңдей!..

59

жүктеу/скачать 17,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: