Бағдарламасының Нысан титул парағы (syllabus) пму ұс н 18. 4/19
Әдебиет: Негізгі (1,2,3) Тақырып 3
жүктеу/скачать 292,65 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдебиет
Әдебиет: Негізгі (1,2,3) Тақырып 3. Бұлшық ет физиологиясы Жоспар: 1. Бұлшық ет талшықтарының қасиеттері. 2. Н.Е.Введенскийдің парабиозы Бұлшық еттер тегіс және қөлденең жолақ болып екіге бөлінеді. Тегіс бұлшық еттердің ішкі органдар құралған – ішек-қарын, бауыр және т.б. Дене бұлшық еттері көлденең-жолақ мускулатурадан тұрады. Көлденең-жолақ мускулатура бөлек-бөлек талшықтардан құралғанБұлшық ет талшығының қабы екі қабат: шықтың ішіндегі сарколемма, ішкісі сұйық зат протоплазма деп аталады. Онаң басқа талшықта көптеген миофибрилдер бар. Әрбір миофибрилл 2500 дейін протофибрилл деген белок жіптерінен құралған. Протофибрилдер
жуан және жінішке болып екіге бөлінеді. Көлденең-жолақ мускулатура изотроптық және анизотроптық дскілерден құралған. Изотроптық дискілер жеке сәулелерді ал анизотроптықтар сәулелерді екі түрлі жолмен сындырады Сондықтан да изотроптық дискінің түсі ақшыл анизотроптық диск қоныр болады.. Миофибрилдер арасында саркоплазмалық ретикулым орналасқан. Ретикулюмдарда кальций йондары цистернаралы орналасқан. Цистерналар қабырғаларының өткізгіштігі жөғарылғанда, олардан йондары бөліне алады. Бұлшық ет талшықтарының қасиеттері: 1.тонус-бұлшық еттердін күш қуаты. Тонусты бұлшық еттердің созылымдылығынан білуге юолады. Қанқа мускулатурасының тонусы бірінен кейін бірі ұзақ интервалмен келіп тұратын нерв импульстарына байланысты. 2. созылымдылық-түскен күштің арқасында бұлшық еттің созылуы 3. иілимділігі- эластичность- созғаннан кейін бұлшық еттінің орнына келуі 4.пластикалылығы- бұлшық еттің берілген форманы сақтауы Бұлшық еттерге өзіне тән жауабы – жиырылуы. Жиырылуы оқшауланған және тетаниқалық болып екіге бөлінеді. Бұлшық еттердің оқшауланып жиырылуының қзі изотониялық, изометриялық және ауксотониялық болып үшке бқлінеді. Көбнесе бұлшық еттерге импульстер бірінен кейін бірі кельгендіктен, олар үнемі – тетаниқалық жиырылып тұрады . Эксперемнт жағдайында тетаниқалық жиырылудың екі түрі болады: 1- толық немесе тегіс жиырылуы; 2- толық емесс немесе тісті жиырылуы. Ал оқшауланған жиырылуы кездеседі тек қана жұрек бұлшық еттерде және эксперемент жасағанда. Бұлшық еттердін жиырылуы механизмі туралы бірнеше теориялар бар. Энгелгард теориясы бойынша белгілі мөлшерде калий мен магний йондарды, АТФ болғанда актиномиозин жіптері шұғыл және жылдам қысқарады. Бұлшық еттердің шаршауы дегеніміз олардың жиырылуы қабілетінің төмендеуі. Шаршау механизмі туралы бірнеше көзқарас бар:1. Шиффтің болжамы бойынша бұлщық еттердегі куаттық заттардың- гликогеннің таусылуынан.2- Пфлюгердің улану теориясы бойынша заттар алмасудағы сүт пен фосфор қышқылдарының жиналуынан.3. Введенскийді бұлшық еттердің шаршауын екі нервінің түйіскен жерінің лабильдігі төмен болғандықтан, оны шаршауымен байланысты деп санайды. Нерв клетканың өсімділері- дендриттер мен аксондар нерв талшықтарды құрайды.Нерв талшықтары ұлпалы және ұлпаоы емес болып екіге бөлінеді Ұлпалы талшықтардың шван мен миэленді қабығы болады. Қлпалы емес талшықтарда миэлин қабығы болмайды. Миэлін қабығы әрбір 1—2,5 мм-ден соң қзіліп отырады Оны Ранвье буыны деп атайды. Нерв талшықтарының 60 проценті дәнекер тканьнен, 30 проценті миэлін қабығынын, ал 10 проценті нейрофибридерден тұрады. Нерв талшығының қабығын нейролемма, ал ішіндегі сұйығын нейропалзма дейді. Ұлпалы талшықтарға соматикалық, ұлпылы еместерге вегетативтік нервтер жатады. Нерв талшықитарының қасиеттері: 1. қлпалы нерв талшығының екі жақты өткізгіштік қасиеті бар.Бірақ организмде нерв талшықтары нерв орталығы мен синапстар болғандықтан қозуды тек бір бағытта ғана өткізеді; 2- талшықтар қозуды тек бүтін болғанда ғана өткізе алады; 3.- әрбір нерв талшығы қозуды жеке өткізеді; 4.- өткізу жылдамдығы әр түрлі; 5.- заттар алмасуының деңгейі төмен болғандықтан, ұзақ уақыт шаршамайды; 6.- қозу бір Ранвье буынынан екінщісі не секіріп тарайды. Миэлин қабығы екі түрлі: электрлік изоляторлық және трофикалық қызмет атқарады. Нерв талшықтары А,В және С болып үш түрге бөлінеді. А типті талшықтар ạ, β, γ болып бөлінеді Бұлардың бәрінде миэлін қабығы бар. Нервтің В топтары вегетативтік преганглиенарлы талшыұтарына жатады, жылдамдығы секундына 3-14 м. С- топтары постганлионарлы симпатикалық талшықтарға жатады, диаметрі 0,5 м, жылдамдығы секундына 2-6 м. Н.Е.Веденский нерв-бұлшық ет препаратының нервісің кураремен уландыпып, нерв арқылы әр түрлі күші бар электр тогін өткізген. Бұл жағдайда нерв-бұлшық ет препаратының үш түрлі кезені болатыны аныұталады: 1- тепе-тендік кезеніңде кұшті немесе әлсіз тоққа препарат бірдей жауап береді.2- парадоксальдік кезенінде күшті тоққа препарат нашар, ал әлсіз тоққа күшті қайтарады; 3- тежелу кезеңінде күшті немесе әлсіз тоққа препарат ұзақ уақыт жауап бермейді. Осы тәжірибенің нәтежесі арқасында Введенский қен тараған тежелу құбылысының механизмнің анықтайды. Өзінің тірі жағдайында нервтің функциональдық қасиетін жоғалтуын Введенский – парабиоз деп атады. Латынша – пара- деген сөз екі мағнада қолданалады. Бұл жерде пара – жуық деген мағнаны көрсетеді. Ал, биос-тіршілік деген сөз.
1. Нерв-бұлшық ет талшықтарының қасиеттері Нерв клетканың өсімділері- дендриттер мен аксондар нерв талшықтарды құрайды.Нерв талшықтары ұлпалы және ұлпаоы емес болып екіге бөлінеді Ұлпалы талшықтардың шван мен миэленді қабығы болады. Қлпалы емес талшықтарда миэлин қабығы болмайды. Миэлін
қабығы әрбір 1—2,5 мм-ден соң қзіліп отырады Оны Ранвье буыны деп атайды. Нерв талшықтарының 60 проценті дәнекер тканьнен, 30 проценті миэлін қабығынын, ал 10 проценті нейрофибридерден тұрады. Нерв талшығының қабығын нейролемма, ал ішіндегі сұйығын нейропалзма дейді. Ұлпалы талшықтарға соматикалық, ұлпылы еместерге вегетативтік нервтер жатады. Нерв талшықитарының қасиеттері: 1. қлпалы нерв талшығының екі жақты өткізгіштік қасиеті бар.Бірақ организмде нерв талшықтары нерв орталығы мен синапстар болғандықтан қозуды тек бір бағытта ғана өткізеді; 2- талшықтар қозуды тек бүтін болғанда ғана өткізе алады; 3.- әрбір нерв талшығы қозуды жеке өткізеді; 4.- өткізу жылдамдығы әр түрлі; 5.- заттар алмасуының деңгейі төмен болғандықтан, ұзақ уақыт шаршамайды; 6.- қозу бір Ранвье буынынан екінщісі не секіріп тарайды. Миэлин қабығы екі түрлі: электрлік изоляторлық және трофикалық қызмет атқарады. Нерв талшықтары А,В және С болып үш түрге бөлінеді. А типті талшықтар ạ, β, γ болып бөлінеді Бұлардың бәрінде миэлін қабығы бар. Нервтің В топтары вегетативтік преганглиенарлы талшыұтарына жатады, жылдамдығы секундына 3-14 м. С- топтары постганлионарлы симпатикалық талшықтарға жатады, диаметрі 0,5 м, жылдамдығы секундына 2-6 м.
1. ОЖЖ-ң жалпы сипаттамасы 2. Нерв орталығы және оның қасиеттері 3. Синапс- құрамы, қызметі Орталық нерв жүйесі нейрондар жиынтығынан құралған. Нейрон дегеніміз дендрит пен нейрит юөліктері бар нерв клеткасы. Нерв жүйесі эволюция тұрғасының ең сонғы пайда болған құрылым. Орталық нерв жүйесі- ОНЖ жұлын мен бас миға бөлінеді Бұл жұйенінің ең басты қызметі рефлекс. Рефлекс латыншыдан аударғанда қарсы жауап деген сөз. Алғашқы рет бұл термінді ғылымғы енгізген француз ғылымы Рене Декарт- 1644 ж. Қазіргі түсінік бойынша рефлекс – дегеніміз орталық нерв жүйесінің сыртқы немесе ішкі тітіркенулерге беретін күрделі жауабы. Әрбір рефлекстін өзіне тән рефлекторлық доғасы болады. Рефлекторлық доға дегеніміз тітіркенудің жүретін жолы. Бұл доға бес звенодан құралады: 1. тітіркенуді қабылдайтын рецепторлар; 2- тітіркенуді орталыққа жеткізетін афференті нерв талшықтары; 3- нерв орталығы; 4- қозуды орталықтан эффекторға жіткізетін эфференті нерв талшықтавры; 5- эффектор –жауап беретін орган. Рефлекс болу ұшін рефлекторлық доғаның барлық буындары қатысуы шарт. Әрбір рефлекстің рецептивтік өрісі болады. Белгілі бір рефлексе қатысатын дененінің аймағын рецептивтік өріс дейді. Рефлекстің күрделі классификациясы бар. Өзінің пайда болуы жағынан рефлекстер шартсыз және шартты болып екіге бөлінеді. Шартсыз рефлекс – дегеніміз туа пайда болатын рефлекстер. Мысалы жаңа туған бұзау еме алады, жұта алады және т.б. шартты рефлекс- дегеніміз белгілі бір жағдайда, үнемі қайталанудан пайда болатын рефлекстер. Өзіннің функциональдық маңызы жағынан азықтану, қорғану, жыныс және нысаналық рефлекстер болады. Жұмысы жағынан рефлекстер ұнамды және ұгнамсыз болып бөлінеді.Басталу жеріне байланысты рефлекстер экстероциптивті және интероцептивті болып екіге бөлінеді. Ми бөлімдерінің қатысуына байланысты рефлекстер жұлынды, сопақша мидың қатысуымен- бульбарлы, орта мидың қатысуымен- мезэнцефальды, аралық мидың қатысуымен – кортикальды болып бөлінеді. Нерв орталығы дегеніміз, орталық жүйесінде орналасқан бельгілі бір қызмет атқаратын нерв клеткаларының тобы. Нерв орталықтарының қасиеттері: 1.Иррадиациялық қозу – қозудың нерв орталығы арқалы таралуы. 2.Бір бағытқа қарай өтетің қозу – қозу сезу нейрондарынан ену нейрондары арқылы қозғалыс нейрондарына өткізіледі? 3. Қозу нерв орталықтары арқылы өткенде баяулайды 4.Трансформациялық қозу – қозудың күші мен жиілігінің өзгеруі. 5. Әрекеттен кейінгі қозу – тітіркенуге берілген жауап, тітіркенуге жұмсалған уақыттан ұзақ болады 6. Бір ізді жинақты қозу- бірнеше әлсіз тітіркенулерге нерв орталығынын бір жауап қайтаруы. Жинақты қозудын екі түрі болады: 1. бір ізді- нерв орталығына қозудың бірінен соң бірінің, қысқа интервал арқылы бір афференттік нерв талшықтары арқылы баруынан болатын;2- кеңістіктегі қозу – егер екі немесе бірнеше тітіркендіргіштер бір уақытта бір рецептивтік өріске жататын әр түрлі рецепторларды қоздарғанда 7. Жеңіл қозу – қайталанған тітіркенулер нерв орталығы арқылы оңай өтеді. Басқаша айтқанда, нерв орталығының шамалы санын ғана қоздырады. 8. Конвергенция- орталық нерв жүйесіне әр түрлі талшықтар арқылы келетін қозулардың ұшырасуы. Бұл принципті ашқан алғашқы ғалымы Ч.Шеррингтон 9. Доминантты қозу- уақытша қатты қозған нерв орталығының басқаларға қарағанда басым болуы. Доминанты қозуға тән ерекшеліктер төменгідей; 1- жоғарғы қозуға бейімділігі; 2- жинақталу қабілетінің болуы; 3- инерттіліктік болуы; 4- тұрақты қозудың болуы. Доминанты орыс ғалымы А.А. Ухтомский ашты. 10. Тонусты қозу- нерв орталықтарының үнемі жұмыс жағдайында болуы 11. Инерттік қозу- қозу іздерінің сақталуы Нерв жүйесіндегі ес пен ақыл, әдет пен үйрену инерттіке байланысты. 12. қажуы- нерв орталығының жылдам болдыруы Мұның себебі олардағы газдардың алмасуы тыныштықтағы бұлшық еттерге қарағанда 20 есе жоғары болады. 13. Пластиқалық қозу- жұмыс органы өзгергендегі нерв орталығы қызметінің өзгеруі және т.б. Синапс немесе жалғама деп қозуды немесе тежелуді біржақты өткізетің торшааралық үзілмелі байланыстың ерекше түрін айтады. Ол арқылы қозу толқыны жүйке талшықтарынан атқарушы құрылымға-жұйке, ет, без торшаларына- беріледі. Синапстар бөлінеді – химиялық, электірлік, қоғыштық, тежелү. Қөбнесе организмде кездеседі химиялық синапстар. Синапс үш бөліктен тұрады. – алдынғы шептикө пресинапстық, артқы шептик- постсинаптсық мембраналардан және синап ссаңлауынан. Әдебиет: Негізгі (1,2,3) Тақырып 6. Орталық жұйке жүйесінің бқліктерінің физиологиясы Жоспар: 1. Жұлынның құрылысы мен орталықтары 2. Артқы және мишықтын мидын құрылысы мен орталықтары 3. Ортанғы және аралық ми. Жұлын ақ пен сұр заттардан құралған. Ақ зат шет жағына, ал сұр зат өзектің ортасында көбелек тәрізді орналасқан. Жұлын филогенездік тұрғыдан ОЖЖ-нің ең ерте пайда болған көне бөлімі. Ол рефлекторлық және өткізгіштік қызмет атқарады Жұл мен жұлан өзегінің арасында сұйық зат бар. Ликвор құрамында белк -, глюкоза және т.б. заттар бар. Ликвор біріншіден қорғаныс ролін атқарады, екіншіден- қоректік зат және осмостық қысым мөлшерін сақтайды және вазпрессин гормоны бөлінеді. Жұлынның сұр заты мал денесінде дорсальді, вентральді және бүйірлі мүйіздерге бөлінеді. Ал ақ зат сәйкес бағаналарға бөлінеді.
Жұлында соматиқалық және вегетативтік орталықтар орналасқан. Соматиқалық орталықтар төменгідей: а- 3 мен 4 мойын омыртқаларында жұланның диафрагмальдық орталық орналасқан; б- 5 мойын мен 1 омырау омыртқаларында йық мускулдарының орталықтары бар; в- кеуде омыртқаларында көкірек арқа мен іш бұлшық еттерінің орталықтары орналасқан Жұлының өткізгіш жолдары жоғары шығатын және төмен түсетін болып екіге бөлінеді. Вегетативтік орталықтар: 1- 5 мойын мен 1,2 омырау омыртқаларында көз қозғаушы жұлын орталықтар бар 2- көкірек пен бел омыртқаларында вазомоторлық- қан тамырларын реттеуші, тер бөлу орталықтары бар. 3- қуйымшақ омыртқаларда зәр мен нәжіс бөлу, эрекция мен эякуляция орталықтары орналасқан.
Жұлын организмнің шеткі мүшелерің мидын әртүрлі бөлімдермен байланыстырады. Бұл қабілетті нерв талшықтарынан қүралған ақ заттын өткізгіш жолдары қамтамасыз етеді.
Артқы ми. Артықы миға сопақша ми, варолиев көпірі және мишық жатады. Сопақша ми жұлынды бас мимен жалғастырады. Сопақша мидан он екі бассүйек ми нервтерінің сезгіштері басталады: 5 жұбы- үшш түбірлі нерв, 6—жұбы- бұрып жібергіш нерв. 7- жұбы-бет нервілері, 8- жұбы-есіту нервілері, 9- жұбы тіл-жұтқыншақ нервілері, 10- жұбы –кезеген нерв, 11- жұбы қосымша нерв және 12 жұбы –тіласты нерві.
Сонымен қатар мида өмір сүруде ерекше орын алатын орталықтар орналасқан. Бұл орталықтар реттейтін қызметіне қарай бірнеше топқа бөлінеді: 1- азық қорыту орталықтарына-жұту, ему, шайнау, сөл бөлу, сілекей бөлу, қарынды жиырылыту, күйісс орталықтары жатады; 2- тыныс алу орталықтарына – тыныс алу, тыныс шығару, пысқыру мен жөтелу орталықтары жатады; 3- жүрек-қан тамырлары орталықтарына- жүректі реттеу, қан тамырларын кеңейту мен оларды тарылту орталықтары жатады; 4- тер бөлу орталықтары. Сопақша мидың қызметі бұзылса адам да, мал өмір сүре алмайды.
Мишық орталық нерв жүйесіне қондырма ретінде орналасқан. Мишық организмнің күрделі қозғалыстарының координациясын реттейді. Ол варолиев көпірі арқылы ми жарты шары қыртысымен байланысты. Мишықты алып тастаған соң организмде төменгідей өзгеріситер болады: 1- атония- бүлшық еттер тонусы бұзылады; 2- атаксия- қозғалыс координациясы бұзылады; 3- астазия- аяқтары мен денесі дірілдейді, сандалады; 4- астения – көп, артық қозғалыс бол ғандықтан организм жылдам шаршайды; 5- дез эквилибрация – тепе- тендік бұзылды; 6- дисметрия- қозғалыс бағыты мен жылдамдықтың бұзылуы болады. Сонымен, мишық барлық қозғалыстардың негізгі реттеушісі нәзік қозғалыстардың бақылаушысы. Мишық вегетативтік құбылыстарға да ісер етеді. Мишық қозған көздің қарашығы кеңейіп, артериялардың қысымы көтеріліп, пульс жиіленіп, шапшаған бұлшық еттердің қабілеті қалпына келеді. Орта ми Орта миға төрт төмпекшік, қызыл ядро мен қара субстанция жатады. Бүл мидан- бассүйек нервтерінің екеуі басталады: 1- 3 жұп қозғағыш нервтер; 12- 4 жұп блокты нервтер. Төрт төмпешіктің алдынғы екі төмпешігінде көру рефлекстердің орталықтары орналасқан. Бұл рефлекстерге қөз қарашығының кеңеюі мен тарылу, көздің қозғалуы жатады. Артқы екі төмпешікке есіту нервтерінің талшықтары келеді. Сондықтан бұларды дыбыс рефлекстердің орталықтары орналасқан. Бұл рефлекстреге құлақтарды көтеру, басты бұру қимылдары жатады.
Қара сбустанцияның қызметі нашар зерттелген. Ол бұлшық еттердің пластиқалық тонусын реттейді деп санайды. Сол себептен гимнастика мен балетпен шұғылданатындарда қара субстанция жақсы дамыған.
Қызыл ядро бұлшық еттердің тонусын реттейді. Егер малдың жұлынын қызыл ядродан төмен кессе, оның денесінің барлық бұлшық еттеріне, әсіресе денені сірестіретін еттеріне күш түседі Бұл жағдайда жануарлардың аяқтары созылып, басы шалқайып, құйрығы көтеріліп, серейіп қалады – децеребрациялық регидность. Қорыта келе, орта ми дененің тонусын ұстап тұратын Магнус тың айтушына т.зілетін рефлекстерді реттейді. Бұл рефлекстер вестибулярлық аппаратың рецепторларымен байланысты дене тұрысын қалпына келтіреді.
Аралық миға гипоталамус, таламус пен эпиталамус жатады. Гипоталамус көптеген ядролардан құралған және гипофизбен байланысты. Жоғарыда көрсетілгендей гипоталамысты қазіргі кезде ішкі секреция бездеріне жатқызды. Эпиталамуста иіс сезімі мен эпифиз орналасқан. Таламуста ауыр сезімінің орталықтары орналасқан. Таламус ерекше және ерекше емес ядролардан құралған. Ерекше ядроларға таламустың өзінде жинақталған информация түседі Таламустың ерекше емес ядролары ми жарты шары қыртысының белсендіоігін жылдам аз уақыттың ішінде арттырады Аралық мида белок. май, көмірсутектер, су мен тұздар алмасуының орталыұтары және жылу бөлу орталыға орналасған.
Гипоталамус пен ми жарты шары қыртысының арасында базальдық ядролар бар. Бұл ядроларға жолақ дене, шарбақ және миндаль тәрізді ядролар жатады. Әдебиет: Негізгі (1,2,3) Тақырып 7. Жоғары нерв қызметі Жоспар: 1. Жоғары нер қызметінің жалпы сипаттамасы 2. Шартты рефлекстер, олардын пайда болуы механизмі
Жоғары нерв қызметі ми жарты шар қыртысының қабілетімен байланысты. Ми жарты шар қыртысы эволюциялық тұрғыда әуелі балы.тарда пайда болды. Мұны көне қыртыс- архиопалиум деп атады. Сұтқоректілерде жаңа қыртыс – неопалиум пайда болды. Неопалиум құрамына аммонов мүйіздері кіреді. Жоғары нерв қызметі жануарлардын организмінің сыртқы ортаға толық беімделуі қызметін атқарады.
Жарты шар ми қыртысының клеткалық құрылысы өте күрделі. Мисалы адам жарты шар ұыртысында 15 миллиардақа тейін нерв клеткалары болады. Бұл қыртыс 6 қабаииан құралған: 1- нерв талшығтарының түратын молекулярлық қабат; 2- сыртқы түйіршәкті қабат; 3- көлемі әр түрлі пирамидальдық клеткалар қабаты; 4- ішік түйіршікті қабат; 5- үлкен паирамидальдық клеткалар қабаты; 6- ұршық тәрізді немесе мультиформдық қабат. Мида. нрв клетакар арасында денелер- глиальды клеткалар бар Глиальді клеткалар нейрондарының коректенуіне әсер етіп, мидын ес- ақыл қызметіне қатнасады.
И.П.Павлов жоғары нерв қызметің тексеруге көп үйлес қосты. Иттердің мінез- құлқын тексере отырып, оларда шартты рефлекстерді қалыптастыра отырып. павлов төменгідей үш принципті ашты: 1- детерминизм - әрбір нерв процесі бір себепке байланысты болады.; 2- анализ бен синдез Анализ- дегеніміз бір құбылыстын, тітіркеггшіштерің қассиеттері мен себептерін талдау. Синтез- дегеніміз талдаудың әсерінен жалпы қорытындыға келу; 3- құрылымдық- нерв жүйесінде болатын құбылыстар, оның құрылысы немесе жүйесімен байланысты болады.
Шартты рефлекс дегеніміз жүре пайда болатын рефлекс. Шарты рефлекстер мидын осы жоғары бөліктерге байланысты. Шартты рефлекстерді жасауға ұш түрлі тәсіл қолданылады: 1- Сілекей бөлу әдісті иттерге қолданалады; 2- Қорғаныс әдісі малға қолданылады. Мысалы аттын аяғына электрод жалғап, ол тұрған қораға элект шамын жағамыз. Шартты рефлекс пайда болғанда шамның жағылуы кезінде ат аяғын көтеретін болады; 3- Малды бос жіберіп қозғау немесе қозғап – азықтантыру тәсілі. Қора жағдайында малда шартты рефлекстер пайда болып, нерв жүйесінің жоғарғы қызметін бықылауға мүмкіндік береді. шартты рефлекстер шартсыз рефлекстер негізінде пайда болады Шартты рефлекс пайда болу үшін төменгідей жағдайларды сақтау керекҒ шартсыз- азық, және шартты – шам, қрнырау және т.б. тітіркенгіштер пайдаланылады. Алдымен талғаусыз шартты тітіркендіргіштер әсер етіп, бірнеше секундтан соң итке тамақ беріледі. Тәжірибе осылайша 10-20 рет қайталанады.
Шартты рефлекс пайда болған жағдайда тек шам жағу иттің сілекейін бөлгізеді. Шартты рефлекс – уақытша пайда болатын рефлекс Пайда болған рефлекс сөнбеуі үшін шартсыз тітіркендіргішті- азық бірнеше күннен соң шартты тітіркендіргішпен қатар беріп тұру керек Шартты рефлекстің пайда болуы ми жарты шары қартысындағы екі қозу орталығының арасында болатын уақытша байланыстан туады. Егер шартты тітіркендіргішті берген шартсыз тітіркендіргіштерді кейде қоспаса, шартты рефлекс сөнеді. Әдебиет: Негізгі (1,2,3) Тақырып 8. Психиқалық іс- әрекетінің физиологиялық негіздері. Жоспар: 1. Әр түрлі оиыртқалы жануарлардың ми сыңарларының дамуы. 2. Ми сыңарларының қыртысының эволюциясы 3. Шартты рефлекстер, олардын пайда болуы механизмі. 4. Тежелу түрлері 5. Ми қыртысының әр түрлі аландарының функциональдық сипаттамасы.
Жарты шар ми қыртысының клеткалық құрылысы өте күрделі. Мисалы адам жарты шар ұыртысында 15 миллиардақа тейін нерв клеткалары болады. Бұл қыртыс 6 қабаииан құралған: 1- нерв талшығтарының түратын молекулярлық қабат; 2- сыртқы түйіршәкті қабат; 3- көлемі әр түрлі пирамидальдық клеткалар қабаты; 4- ішік түйіршікті қабат; 5- үлкен паирамидальдық клеткалар қабаты; 6- ұршық тәрізді немесе мультиформдық қабат. Мида. нрв клетакар арасында денелер- глиальды клеткалар бар Глиальді клеткалар нейрондарының коректенуіне әсер етіп, мидын ес- ақыл қызметіне қатнасады.
И.П.Павлов жоғары нерв қызметің тексеруге көп үйлес қосты. Иттердің мінез- құлқын тексере отырып, оларда шартты рефлекстерді қалыптастыра отырып. павлов төменгідей үш принципті ашты: 1- детерминизм - әрбір нерв процесі бір себепке байланысты болады.; 2- анализ бен синдез Анализ- дегеніміз бір құбылыстын, тітіркеггшіштерің қассиеттері мен себептерін талдау. Синтез- дегеніміз талдаудың әсерінен жалпы қорытындыға келу; 3- құрылымдық- нерв жүйесінде болатын құбылыстар, оның құрылысы немесе жүйесімен байланысты болады.
Шартты рефлекс дегеніміз жүре пайда болатын рефлекс. Шарты рефлекстер мидын осы жоғары бөліктерге байланысты. Шартты рефлекстерді жасауға ұш түрлі тәсіл қолданылады: 1- Сілекей бөлу әдісті иттерге қолданалады; 2- Қорғаныс әдісі малға қолданылады. Мысалы аттын аяғына электрод жалғап, ол тұрған қораға элект шамын жағамыз. Шартты рефлекс пайда болғанда шамның жағылуы кезінде ат аяғын көтеретін болады; 3- Малды бос жіберіп қозғау немесе қозғап – азықтантыру тәсілі. Қора жағдайында малда шартты рефлекстер пайда болып, нерв жүйесінің жоғарғы қызметін бықылауға мүмкіндік береді. шартты рефлекстер шартсыз рефлекстер негізінде пайда болады Шартты рефлекс пайда болу үшін төменгідей жағдайларды сақтау керекҒ шартсыз- азық, және шартты – шам, қрнырау және т.б. тітіркенгіштер пайдаланылады. Алдымен талғаусыз шартты тітіркендіргіштер әсер етіп, бірнеше секундтан соң итке тамақ беріледі. Тәжірибе осылайша 10-20 рет қайталанады.
Шартты рефлекс пайда болған жағдайда тек шам жағу иттің сілекейін бөлгізеді. Шартты рефлекс – уақытша пайда болатын рефлекс Пайда болған рефлекс сөнбеуі үшін шартсыз тітіркендіргішті- азық бірнеше күннен соң шартты тітіркендіргішпен қатар беріп тұру керек Шартты рефлекстің пайда болуы ми жарты шары қартысындағы екі қозу орталығының арасында болатын уақытша байланыстан туады. Егер шартты тітіркендіргішті берген шартсыз тітіркендіргіштерді кейде қоспаса, шартты рефлекс сөнеді. Орталық нерв жүйесінде қозудан басқа тежелу құбылыстары да орын алған. Тежелу- қозу құбылысының бір түрі. Тежелу- асы қатты қозғаннан пайда болады. Қозу мен тежелу нерв процесінің екі жағы осы процестің көріну түрлері. Тежелу шартсыз және шартты болып екі топқа бөлінеді.Шартсыз тежелу алдын ала дайындықсыз, жылдам пайда болады джәне көпке созылмайды Шарстыз тежелу сыртқы және шегінен шыққан болып екіге бөлінеді. Тежелүдін бұл түрлері орталық нерв жүйесінің барлық бөлімдеріне тән. Бөтен тітіркендіргіш ми жарты шары қыртысында жаңа доминантты қозу орталығын жасағанда, сыртқы тежелу пайда болады. Басқаша айтқанда, сырттан келетін бөиен тітіркендіргіш, тежелудің осы түрін туқызады. Мысалы, электр лампасына шартты рефлексі бар иттен сілекей ағып тұрған кезде есіті қатты жабыр қалсақ, сыртқы тежелу пайда болып, сілекей бөліну тоқталады.
Шегіне шыққан тежелу орталық нерв жүйесінің жұмыс қабілеті төмендегенде пайда болады. Тежелудің бұл түрі орталық нерв жүйесін әлсіреуден саұтап, қорғаныс ролін атқарады.Күшті және қзақ уақыт тітіркендіргіш әсер еткенде шегінен асқан тежелу пайда болады.
жүктеу/скачать 292,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|