Бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы Нысан пму ұс н 18. 3/37 Пәні бойынша оқыту
жүктеу/скачать 261,18 Kb. Pdf көрінісі
|
Тақырып 8. Қырықбуындылар, Плаунтәрізділер, Папоротниктәрізділер бөлімдері. Плаунтәрізділер (Lycopodiophyta, немесе Lycophyta) Плаунтәрізділер палеозой дәуірінің силер кезеңінде пайда болған. Таскөмір дәуірінде олардың ағашты және шөптесін формалары болған. Қазіргі кезде көбінесе шөптесін өсімдіктер, сабақтары жайылмалы, сабақтар мен тамыры дихотомды тармдалған, және нашар дифференциаланған бір-екі жүйелері бар спиральді орналасқан, жай немесе бүтін қабыршақты жапырақтары бар. Нақты буындар мен буын аралықтары жоқ.
Плаун туысы (Lycopodium) – барлық жерлерде таралған, бірақ өсімдік жамылғысында маңызы жоқ. Олар әр қашан жасыл шөптесін, тік (1-1,5 см), өрмелегіш өркендері мен қосалқы тамырлары бар. Шоқпартәрізді плаунның спорофиті мәңгі жасыл көпжылдық өсімдік. Негізгі өркен жерде төселіп жатады, көлденең дихотомды тарамдалған биіктігі 25 см өркендер береді, олардың ұшында споралы масақ немесе бүршіктер болады. Жататын негізгі сабақтан дихотомдық тамырлар тарамдалады. Сабақ пен бұталар спираль тәрізді орналасқан ұсақ ланцетті-сызықты жапырақтар орналасқан. Споралы масақтардың ұзын аяқшалары болады. Редукциялық бөлінуден кейін масақтарда гаплоидті пішіні мен көлемі бірдей споралар (изоспоралар) түзіледі, оның құрамында құрғамайтын 50% майлы май бар. Қолайлы жағдайда споралар баяу өсіп (12-20жыл) гаметофит түзіледі. Ризоиды бар, ал қыртыс бөлігінде саңырауқұлақ мицелиі орналасқан (симбиоз), бірақ оның хлоропласттары жоқ. Кейбір түрлерінде гаметофит топырақ бетінде дамиды, сонда клеткаларда хлоропласттар пайда болады. Гаметофит екі жынысты, табақша тәрізді, пиязшыққа ұқсас, диаметрі 2-3 см жетеді. Антеридий мен архегоний гаметофиттің жоғары жағында жақын орналасқан. Антеридияларда-сперматозоидтар, архегонияларда-аналық жыныс клеткалары түзіледі. Ұрықтанудан кейін ұрық дамитын, (2n) зигота түзіледі. Алғашында спорофит гаметофит ұлпасына еніп, сол арқылы қоректенеді. Кейін спорофит тамырлары топфраққа еніп, дербес тіршілік етеді. Селягинелла плауны өте қызықты. Оның өркеннің ұшында жапырақтары вегетативтілерден ерекшеленетін (трофофилл) споралары бар масақтар дамиды. Спророфилл қалтасында мега-, микроспоралар орналасқан, мега- және микроспорангийлер түзіледі. Селягинелла мысалындаөсімдіктер эволюциясының әр түрлі споралардың түзілуі жолымен өткенін көруге болады. Әр түрлі споралыларда гаметофиттің (өскінше) радикалді редукциясы байқалады-гаплоид пен үлкен көлемді спорофит-диплоиді байқалады. Микро мен макроспоралар қолайлы жағдайда өсіп өнеді. Аналық пен аталық гаметофит микро- мен магоспоралар шеарасында дамиды. Өскіннің кішкене қалақшалары ғана сыртқа қарай шығып тұрады. Бұл аналық өскіннің қалақшасында архегонияларды көруге болады. Ұрықтанған аналық жыныс клеткасынан ұрық дамиды. Осыдан әр түрлі споралылық, әр жыныстылыққа әкеліп соқты, яғни өскіндердің екі үйлігі. Құрғамайтын май бар плаун спораларын медицинада балаларға арналған ұнтақ ретінде (тальк) қолданады; өндірісте-фасонды құюда, модельдерді оңай алып шығу үшін себеді, және оны сары және жасыл бояу алуға (жүн) қолданады. Қырықбуындылар (Equisetophyta, немесе Sphenophyta) Қазіргі кезде бұл бөлім бір класпен анықталады-қырықбуында және бір туыс қырықбуын (Equisetum). Туыс Австралия, Жаңа Зеландия мен тропиктік Африкадан басқаб арлық континенттерде таралған 30-35 түрі бар. Қырықбуын-биіктігі бірнеше см-ден бірнеше метрге жететін шөптесін өсімдік. Жойылып кеткен түрлерінің арасында биіктігі 15м жететін ағашты түрлері де болған. Сабағының анық метаметриясы бар, яғни буындар мен буын аралықтары кезектеседі. Жапырақтары қабыршаққа дейін редукцияланған және түйіндерде мутовка тәрізді орналасқан. Мұнда бүйір бұталары түзілген. Жапырақтары қатты редукцияланғандықтан, ассимиляция қызметін өркендер атқарады, хлорофиллі бар ұлпа эпидерманың астында орналасады. Қабықшаның клеткаларының қабығы кремнеземмен жабылған. Жер асты бөлігі түйіндерінде қосалқы тамырлар түзілетін жақсы тарамдалған тамыр сабақ. Қырықбуындардың кейбір түрлері (дала қырықбуыны) тамырсабағы түнекке айналады, олар қор заттарды сақтау мен вегетативті көбею қызметін атқарады. Тік тамырсабақтан жоғары қарай жер үсті өркендер өседі. Барлық өркендер мен тамыр сабақ жоғары қарай өседі. Көктемде жай немесе арнайы өркендерде спорофиллдерден тұратын масақ түзіледі, ол спорангийі бар алтықырлы қалқан тәрізді. Қазіргі қырықбуындардың барлық споралары, спорангийлер сияқты морфологиялық бірдей, бірақ гетероталлды және потенциалды екі жынысты. Бірақ морфологиялық споралардың теңдігі дала қырықбуынында физиологиялық әр түрлі споралылықпен үйлеседі, себебі физиологиялық әр түрлі споралар бір-бірне жақын тұрса, аналық пен аталықөскіндер түзіледі. Әр түрлі споралардың жақын орналасуы, дамыған споралардың қосарланып (түйін түрінде) таралуы арқылы іске асады, себебі олар бір-бірімен элатера көмегімен-спораның спиральді иірілген лента тәрізді сыртқы қабат көмегімен байланыстырылған. Өскіндер кіші жасыл пластикаға ұқсас, төменгі бөлігінде ризоидтар орналасқан. Аталық өскінде, антеридияда сперматозоид, ал аналық-архегонийде-жұмыртқа дамиды. Ұрықтану судың қатысуымен өтеді. Зиготадан жаңа өсімдік дамиды. Қырықбуын спораларында хлоропласттар бар, сондықтан олар тез өсу қабылетін жоғалтады. Даму циклінде спорофит басым болады. Оның ассимиляцияға қабілеті бар жазғы, олардың тамырсабақтарында қор заттар жиналады, және көктемгі споралы өркендері болады. Өркеннің екі түрі бір тамырсабақта түзіледі. Кейбір түрлері, мысалы дала қырықбуыны малға қорек ретінде беріледі. Бірақ кейбір жерлерде олар улы болады. Оны медицинада қан тоқтататын және несеп айдайтын дәрі ретінде қолданады. Крахмалды түйнектері мен споралы өркендерін кейде тамаққа қолданады. Орманды аймақта дала қырықбуыны арамшөп ретінде өседі. Саз және жапырақты ормандардың қырыбуыны-улы. Оның қыстайтын түрінің қатты сабақтарын зімпаралы қағаз ретінде қолдануға болады. Папоротниктәрізділер (Polypodiophyta, немесе Pterophyta)
Папоротниктер – ежелгі де, гүлденіп жатқан жоғары өсімдіктердің тобы. Жойылып кеткен папоротниктәрізділер ағаштектес және шөптектес болған. Қазіргі кезде олар жер шарында кең таралған және әр түрлі жерлерде кездеседі. Солтүстік жарты шардың біркелкі аймағының папоротниктері-жер үсті, көп жылдық тамырсабақты, ылғалды көлеңкелі жерлерді мекендейтін шөптесін өсімдіктер. Ылғалды тпропикалық және субтропикалық аймақтарда ағаштектес, шөптесін, лиана тәріздес эпифиттер кездеседі. Шөптесін параотниктердің жер үсті сабағы дамымаған, жер астысы ғана бар- тамырсабақ. Плаундар мен қырықбуындарғдан үлкен жапырақтылығымен ерекшеленеді. Бірақ жапырақтары ерекше: ұзақ жоғары өсетін; негізімен емес; ұялас бүршіктері жапырақ ішінде болады. Сондықтан олардың дапырақтары сабақ гомологі деп саналады, оларды вайя деп атайды. Тамырлары қосалқы. ВАйялар фотосинтез бен спора тасымалдау қызметін атқарады. Спорангийлері жапырақтың төменгі жағында орналасады және әр түрлілігімен бір-біріне қатысты орналасуымен ерекшеленеді. Көбінесе спорнагийлер топтасып жиналады (сориялар), олар жанмен қапталған-индузий, кейде жапырқтың төменгі бөлігнде бос орналасады. Қазіргі кездегі папоротниктердің арасында тең және әр түрлі споралылары кездеседі. Даму циклінде гаметофит пен спорофиттің кезектесуі байқалады. Өзі спорофит. Дамудың белгілі бір кезеңінде споралану байқалады. Споралар жетілгенде спорангийлер ашылып, споралар таралады. Споралар түзілер алдында редукциялық бөлу өтеді, сондықтан споралар гаплоидті. Өте көп спора түзілгеніне қарамастан, олардың бір бөлігі ғана қолайлы жағдайды күтіп, жаңа гаметофитке айналады. Олардың өсуіне ылғалдылық пен жылудан (15-30 oС) басқа, жарық қажет. Өскін (гаметофит) көбінесе қосжынысты, кейде бөлек жынысты, мысалы, су папоротниктерінде. Ортаңғы орыс папоротниктерінің гаметофиті жүректәрізді, тропиктердікінде-тарамдалған пластинка немесе жіпше тәрізді. Кейбір гаметофитттер жер асты болады, онда олардың хлорофиллдері жоқ. Әр түрлі споралылардың гаметофиттері қосжынысты, жер үсті (автотрофтар), ені 0,5 см. Төменгі бөлігінде антеридий мен архегоний түзіледі, антеридийлер ертерек дамиды, ол айқас ұрықтануға мүмкіндік береді, бірақ өзінен ұрықтану да мүмкін (ұрықтану судың қатысуымен жүреді). Ұрықтанған клетка диплоидті спорофитке бастама береді. Спорофит ұрығы гаметофит ұлпасына еніп, ұрық тамырының,бүршігінің, алғашқы жапырақ-тұқымжарнақтыңқоргін сіңретін гаусториядан (аяқша) тұрады. Қалытасқаннан кейін ұрық өседі, ал оның ұрық тамыры редукцияға ұшырап, орнында қосалқы тамырлар пайда болады. Папоротниктер көптеген өсімдік ассоциацияларының маңызды бөлігі, әсіресе тропиктік және субтропиктік, солтүстік. Көптеген түпрлері мүктер тәрізді әр түрлі топырақтардың индикаторлары болып табылады. Кейбіреулері декоративті гүлдерді өсіруде қолданылады. Плаундар, қырықбуында және папоротниктер миллион жылдар бойы пада болып, палеозой дәурінің таскөмір кезеңінде гүлденді. Осы өсімдіктердің қалдықтары таскөмір қабаты түзілген.
Тұқымды өсімдіктер екі бөлімнен тұрады: қарағайтәрізділер (немесе ашық тұқымдылар) және гүлділер (немесе жабық тұқымдылар). Олар әр түрлі споралылы, яғни оларда споралардың екі типі: микро- және мегаспоралар түзіледі. Микроспоралар аталық гаметофитке бастама береді, ал мегаспоралар-аналыққа, мегаспоралар спорангийде орналасады. Аналық гаметофиттің дамуы мен ұрықтану аналық спорангийдің ішінде өтеді. Таралу мен көбею мүшесі спора емес, тұқым, ол спораға қарағанда тиімдірек: споралы өсімдіктердің споралары нашар қорғалған бір клетка; қор заттары жоқ, қолайлы жағдайда топырақта гаметофитке айналады; тұқым-көп клеткалы, қор заттарымен қорғаныш қабықшасы бар, аналық өсімдікте дамиды. Тұқым тұқымжарнағынан дамиды (тұқымбүршіктер). Тұқымжарнақ мегаспорангийден- нуцеллустан және интергументтен (жабын) тұрады. Интергумент толығымен қапталмайды, жіңішке канал қалады- микропиле немесе тозаңесігі. Спорангий ішінде гаметофит түзіліп дамиды, кейін ұрықтану мен ұрықтың дамуы өтеді. Ең маңыздысы ұрықтану процесі суды қажет етпейді. Аталық гаметалар қозғалысын жоғалтып, аналық гаметаларға тозаң түтігімен жеткізіледі. Ұрықтанғаннан кейін тұқым түзіледі. Көптеген тұқымды өсімдіктер тұқымжарнақтың тұқымға айналуынан кейін, соңғысына қолайсыз жағдайды өткізіп, алысқа таралуыға мүмкіндік беретін, тыныштық кезеңі қажет. Осылай тұқымды өсімдіктердің споралылардың алдындағы артықшылығы, олардың жер үстінде тіршілік етуіне бейімделуі: ішкі ұрықтану; ұрықтың дамуы тұқымжарнақ ішінде өтеді; тұқымның түзілуі қор заттардың жинаумен өтеді. Тұқымды өсімдіктерге гаметофиттің әрі қарай редукциясы (гамета түзілу мен ұрықтану үшін қажет) мен спорофиттің күрделенуі өтеді. Гаметофит өзінің дербестігінен айрылып, топырақта емес, спорофитте дамиды.
Жалаңаш тұқымдылар – ежелгі өсімдіктер. Олардың қалдықтары палеозой дәуірінң девон кезеңінің қазбаларынан табылған. Қазіргі кезде олар негізінен ағашты өсімдіктер (100м биіктікке жетеді), бұталар, ағаштәрізді лианалар мен эпифиттер. Шөптер бір ғана туыс-вильямсониелла (бенниттілер) бар. Жалаңаш тұқымдылардың тарамдалуы негізінен моноподиальді; ағашы трахеидалардан тұрады, түтіктері жоқ (гнеттыладан басқасында). Жалаңаш тұқымдылардың жапырақтары ине тәрізді (қылқан) немес қабыршақты, кейбіреулерінде үлкен, папоротниктердің ваяларына немесе пальма жапырақтарына ұқсас. Олар көбінесе мәңгі жасыл, бір-, екі- немесекөп үйлі өсімдіктер. Тамырлар (негізгі, бүйір) ағаштар мен бұталарға тән құрылысты, микоризалары бар. Қосалқы тамырлар сирек кездеседі (қарапайым өкілдерінде). Негізгі ерекшелігі тұқымбүршігінің болуы және тұқымның түзілуі. Тұқымжарнақтар мегаспорофилдерде немесе сабақ ұшында ашық орналасады, сондықтан олар жалаңаш тұқымды деп аталады. Тұқымжарнақтан ашық жатқан тұқымдар орналасады. Тұқымжарнақ интергументпен қапталған мегаспорангийден түзілген. Тұқымда қор ұлпалар-эндосперм болады, өскенде тұқымжарнақтар сыртқа шығып, жапырақ қызметін атқарады. Даму циклінде ұрпақ ауысу байқалады- гаметофит пен басым спорофит. Тұқымды папоротниктер девоннан бор кезеңіне дейін тіршілік еткен, жойылып кеткен өсімдіктер. Олар ағашты немес лиана тәрізді, вайяларға ұқсас, үлкен жапырақтары мен қосалқы тамырлары бар өсімдіктер. Оларда ассимиляциялаушы жапырақтан басқа, споралы жапырақтар, кейбіреулерінде тұқымұрығы бар микро- және мегаспорангилері орналасқан. Тұқымды папоротниктер-папоротниктер мен тұқымды өсімдіктер арасындағы аралық ағзалар. Олардан, басқа тұқымды өсімдіктер дамыған көрінеді. Осылардың қалдықтары Ресей, Батыс Еуропа мен Солтүстік Америкада таскөмірдің түзілуіне әкеліп соғады. Олардың гүлденуі юра кезеңінде болды. Қазіргі жалаңаш тұқымдылардың арасында, бұл ең таралған және үлкен топ. Қылтандылар-мәңгі жасыл, балқарағай мен метасеквоядан басқасы. Олар көбінесе биіктігі 10-15 –тен 100 м-ге дейін жететін, ағаштәріздес стланциялар, монопоидті тарамдалған бұталар. Ине тәрізділер (қылқан)немесе конустәрізді жапырақтар сабақта спиральді орналасады (бір-бірден) немесе шоғырланған, қабыршақты-супротивті. Қылқандыларда екіншілік ксилема жақсы дамыған, ол 90-95% трахеидалардан тұрады. Милы қабаты мен қабықшасы нашар дамыған. Алғашқы ұрықты тамыр оқтамаға айналып, өмір бойы қызмет етеді. Көбінесе тамырдың екі түрі дамиды: ұзарған немесе тарамдалған қысқа. Соңғылары микоризаны құрайды. Тамыр талшықтары белгілі бір бөлігінде орналасады. Көбінің қабығында, сүрегі мен жапырақтарында эфир майлары, шайыр, бальзам бар шайыр жолдары бар. Қылқандылар бір, сирек екі үйлі. Мысалы, қайың бір үйлі, аталық пен аналық
сыпыртқы тәрізді «гүлшоғыр», анлықтары-бір-бірден орналасады. Аталық бүл эллипс тәрізді, ұзындығы 4-5 см, диаметрі 3-4 см, қысқарған өркен жерінде қабыршақты қуыста түзіледі, осі жақсы дамыған, онда микроспорофилдер- редукцияланған споралы жапырақтар спираль тәрізді орналасқан. Оларды жабық тұқымдылардың аталығының гомологі ретінде қарастыруға болады. Микроспорофиллдердің төменгі бөлігінде микроспорангийлер (тозаңдық) түзіледі. Аналық бүрлер жас өркендердің ұшында түзіледі, олар үлкенірек және күрделі орналасқан. Негізгі осьте қабыршақтарды жауып тұратын қолтықтарда жоғары жағында екі тұқымбастамасы бар қалың қабыршақ түзіледі. Бұл қабыршақтар тұқымды деп аталады. Аналық бүр-бір осьте орналасқан, метаморфоздалған қысқарған бүйір өркендер. Аталық бүрдің микроспорангийінің ішінде күзге қарай көптеген микроспоралар түзіледі. Көктемде редукциялы бөлініп, гаплоидті микроспоралар түзеді (әр диплоидті аналық клеткадан төрт гаплоиді микроспора түзіледі). Микроспораның екі қабықшасы мен екі ауа қапшығы бар. Микроспоралардың өсуі микроспорангиялардын редукцияланған гаметофиттің дамыумен өтеді: микроспора ядросы митоз жолымен бөлініп (екі рет: алғашқы екі клетка жойылып, екі ядро түзіледі), антеридаальді клетка түзіледі, онда аталық гамета-спермилер, мен аталық клеткаларды аналық клеткаға жеткізетін вегетативті клеткалар пайда болады; вегетативті клетканың ферментативті өсуі нәтижесінде тозаң түтігі дамиды. Жалаңаш тұқымдыларда жынысты көбею мүшесі антеридилер жойылады. Микроспора тозаң жабынына айналады. Тозаң піскеннен кейін микроспорангилер ашылып, сыртқа шашылады. Ауа қапшықтары тозаңның таралуын қамтамасыз етеді. Аталық гаметофиттің әрі қарай дамуы тозаңданудан кейін аналық бүрінде ұрықбастамасының ішінде дамиды. Жас тұқмбастамасы нуцеллус пен ингументтен тұрады. Нуцеллус тұқымбастама болып табылады. Нуцеллустың ортаңғы бөлігінде мегаспораның бір үлкен клеткасы (мегаспораның аналық клеткасы), мейоз жолымен бөлініп, төрт гаплоидті мегаспора түзеді; олрадың үшеуі дегенерацияға ұшырап, біреуі бірнеше рет митотикалық бөлініп, көп клеткалы аналық гаметофитті (эндоспермді) түзеді. Сыртқы екі клеткадан (микропиле жанында) бір ғана аналық жыныс клеткасы жақсы дамыған, екі редукцияланған архегоний түзіледі. Ұрықтану тұқымбастамасы түзілгеннен 20 ай өткесін өтеді. Тозаңданудан кейін аналық бүрдің қабыршақтары жабылады, ал аталық гаметофит мегаспорангииде өз дамуын жалғастырады. Аталық гаметофиттің архегоний бағытында вегетативті клетка тозаң түтігіне дамиды, ал антеридиялы екі клетка түзеді: клетка-аяқша және спермагенді клетка. Оны бойлай тозаң түтігінен архегониге дейін жетеді. Спермагенді клеткасының ядросынан екі спермий (талшығы жоқ аталық гамета) ұрықтану алдында түзіледі. Архегониге жеткен соң вегетативті ядро жойылып, бір спермий аналық жыныс клеткасымен қосылады, ал екіншісі жойылады. Ұрықтанған жұмыртқадан-гаплоидті аналық гаметофит пен ингументпен қапталған тұқымбастамасынан тұратын, гаплоидті эндосперммен қоршалған, зигота дамиды. Осылай жалаңаш тұқымдылардың тұқымы –біріншілік гаплоидті эндосперм арқасында қоректентін, қабықпен қоршалған (2n - интегумент тұқымбастамасы) диплоидті ұрық түзіледі. Кәдімгі қарағайдың тұқымы тозаңданудан кейін , 2 жыл өткесін дамиды, ал келесі көктемде қабыршақтар ашылып, тұқым шашылады. Ұрық салпыншақтан, тамыршадан, сабақшадан және тұқмжарнағынан тұрады. Тұқымның өсуі қолайлы жағдайда көктемде біркелкі климат аймағында өтеді. Қылқандылар табиғи ландшафтарды түзеді. Олардың адам шарушылығындағы маңызы зор. Биогенздердің маңызды компоненттері бола отырып, олар су ұстағыш және эррозияға қарсы қызмет етеді. Олар құрылыс материалдары мен орманды-техникалық өндірісте кең қолданылады. Олардан вискоза, жібек, целлюлоза, штапель, бальзамдар мен шайыр, қайын жүні мен кафора, спирт пен сірке қышқылын, дубильді экстракттар және т.б., тамақ өнімдері мен дәрумендер алынады. Кейбір араукариялар, самырсындар, сібір қайынының құрамында првандыққа және бадам майына ұқсас 79% май бар. Медицинада, олардан дәрумендерден басқа, пинобин (спазмолиитикалық препарат) алынады. Халық медицинасында туберкулезді, жүйке бұзылыстарын, бүйрек, қуық ауруларын, геморройды, саңырулықты емдеуге және антилепроздызат ретінде қолданады. Қылқан мен жас өркендер бұландардың қорегі ретінде қолданады, қылқанмен құр қоректенеді, ал сібір самырсынымен көптеген жануарлар мен құстар қоректенеді. Аршаның бүржидектері-құрлардың қорегі. Тистілердің ағашынан қымбат бұйымдар жасалады, олар жәндіктердің зиянды әсерінен бұзылмайды.
қарастырайық. Крестгүлділер тұқымдасына 380тұқымдас пен 3 200 түрі бар. Олар негізінен солтүстік жарты шарда, негізінен Жерортатеңізінің маңында, Батыс пен Орта Азияда таралған. Олар шөптер, жартылай бұталар, немес бұталар. Жапырақтары жай, бөлішек жапырақтары жоқ, сирек жертағны тамырға жақын, рет ретімен орналасқан жапырқатар. Гүлдері шашақты, қосжынысты. Гүл серігі төрт бөлімді, күлтелері қиылысып орналасқан, алты аталығы, бір аналығы бар, жемісі-бұршаққын. Гүл формуласы Ч4Л4Т2+4П1. Бұл тұқымдасқа тамаққа жарамды өсімдіктер, орамжапырақ, брюква, шалқан, шомыр, ақжелкен жатады; зәйтүн тәрізділер-қыша, арыш; көбі шалғын жерлердің арамшөптері-қышабас, қантжеміс. Ормандарда тарбақ мен айшық өседі. Орамжапырақтылардың көбі-жақсы балды өсімдіктер. Жәндәктермен тозаңданады. Раушангүлділер немесе раушандыларға 115 туыс пен 300 астам түрі енеді; негізінен солтүстіктің біртекті және субтропикалық аймақтарда, кейде оңтүстік жарты шарда кездеседі. Оларға мәңгі жасыл, жапрық тастайтын ағаштар, бұталар және шөптер жатады. Жапырқтары әр түрлі, жай және күрделі, қауырсын және саусақ жүйкелі, бөбешік жапырақтары бар. Орналасауы рет-ретімен, кейде супротивті. Гүлдері бір-бірден немесе гүлшоғырға жиналып орналсқан, қосжынысты. Гүл серігі –бес, кейде үш-төрт және одан да көп бөлікті. Негізінде қосылып кеткен бес тостаған жапырақшасы бар (сирек он), бес күлтелі (немесе олар жоқ); көп аталықты (бес, алты немес одан да көп), аналықтары да көп. Жемістері әр түрлі: көпжапырақша, қауашақ, көпжаңғақша, алма, сүйекті жеміс және т.б. Гүл формуласы Ч5Л5ТµПµ .
серігі екі еселенген, бес бөлікті, күлтесі қызыл, ақ, қызғылт, сары. Аталық пен аналықтары көп. Көптеген раушандылардың түрлерін декоративті гүлдер ретінде культивирленеді. Жабайы өсетіндері-итмұрындар, бес бөлкті екілікті гүл серігі бар гүлдер. Итмұрындар жарық ормандар маңында, өзен бойында, орманды дала мен далада өседі. Имұрынның жемістерінде С, В2, Р, К және А провитаминдері, 1-8% қант, 2% крахмал және 1-5% азотты заттары бар. Итмұрынның арнайы экстрактін бауыр ауруларын емдеуге қолданады. Раушан гүлділерге келесі ағаштар жатады: алма, алмұрт, шие, өрік, черешня, бадам, айва, ирга, мойыл, шетен; бұталар: таңқурай, қожақат, костяника; шөптесін-бүлдірген мен құлпынай; декоративті-спирея мен долана. Бұршақтәрізділер тұқымдасы 12 000 түрі бар (490 туыс) –ағаштар, бұталар, лианалар, ареалдың солтүстік аймағында көп және біржылдық шөптер. Көбі беркелкі және суық климатты жерлерде шөптер кездеседі; ағаштар мен бұталар тропикалық және субтропикалық аймақтарда кездеседі. Жапырақтары рет-ретімен орналасқан, бөбішек жапырқтары бар, күрделіқауырсынды- және күрделісаусақты, сирек бір-бірден ораналасқан. Тостағанша бес біріккен тостағанша жапырақшалардан тұрады; күлте бес жапырақты, ерекше «шатырқанат көбелек» тәріздес типті: жоғары күлтесі ең ірі-желкен, екі бүйіріндегілері-қанат немесе ескек, төменгі екеуі қайықшаға біріккен. Он аталығы бар, көбінесе аналықты қоршаған түтікке біріккен. Жемісі- бұршаққап, жиі көп тұқымды, сирек бір тұқымды. Бұршақтың гүлінің формуласы: Ч(5), Л1+2+(2), Т(9+1), П1, ал басқаларінікі: - Ч5, Л1+2+(2), Т(10), П1. Негізгі ерекшелігі-тамырда түйнекті бактериялармен симбиоз нәтижесінде түзілген, ауадағы азотты сіңіре алатын түйнектерінің болуы. Сондықтан бұршақты өсімдіктер азотты заттрады қорға жинап, ақуызға бай болады. Топырақ жамылғысын түзуде маңызы зор, ақуызға бай болғандықтан, тамаққа жарамды және азық заттар болып табылады; бағалы ағашты және декоративті өсімдіктері де бар. Бұл тұқымдасқа: сары акация, сиырбұршақ, беде, бау-бақшадағы өсімдіктер-бұршақ, үрмебұршақ, соя, бұршаққаптар, жоңышқа, бөрібұршақ.
Паслентәрізділер тұқымдасы 90 туыс пн 2 900 түр жатады, бүкіл жерде таралған, негізінен Оңтүстік Америка тропиктерінде өседі. Олар рет-ретімен орналсқан жай жапырқатары бар шөптер, аласа ағаштар. Гүлдер қосжынысты қуысты гүлшоғырларға жиналған немесе бір гүлді, бес бөлімді. Тостағанша бес бөлімді, сирек төрт-, алты-бөлікті, жемісте қалады. Бес аталығы (кейде төрт немесе екі), бір аналығы бар. Жеміс-қауашақты, жидек. Бұл туысқа кейбір жемістер мен емдік өсімдіктер жатады. Көптеген өсімдіктердің құрасында медицинада қолданатын алколоидтар бар. Гүл формуласы Ч(5), Л(5), Т(5), П1. Бұл тұқымдасқа жатады: бір жылдық арамшөп қара паслен, оның жидектері улы (барлық өсімдік сияқты), картоп, бұрыш, баклажан, темекі мен томат-бағалы азықты және техникалық дақылдар. Картоптан спирт пен крахмал алынады-бағалы азық. Сасық меңдуана мен беладоннадан бағалы дәрілік препараттар алады. Күрделі гүлділер тұқымдасына 1 300 тұқымдас пен 25 000 түрден тұрады, олар жер бетінде кең таралған. Олар бір және көп жылдық шөптер, жартылай бұталар, сирек бұталар, лианалар мен қарапайым нашар тарамдалған сабақты аласа ағаштар. Жапырақтары рет-ретімен, сирек супротивті немес мутовка тәрізді ораналсқан. Жапырқтары жай, біріккен немесе әр түрлі бөлінген, кейде редукцияға ұшыраған, бөбешік жапырақтары жоқ. Гүлдері ұсақ, гүлшоғырларға жиналған, қапталып тұрады. Табақшасы қатты редукцияланған, күлтесі біріккенжапырақшалы, бес-бөлшекті; төрт типіне бөледі: түтікті, тілшелі, жалғантілшелі және воронка тәріздес- екіерінді. Түтікті гүлдер қосжынысты, бес ұсақ бөлігі бірігіп кеткен; жалғантілшелілердің төменгі ерні үш біріккен күлтеден, ұштары үш тісшемен аяқталады, тілшігі біраз ұқсас. Бұл тек қана аналық гүлдер. Гүлшоғыр ортасында түтікті гүлдер, ал жалғантілшелілер шетінде орналасады (түймедақ, күнбағыс, андыз). Воронкатәрізді гүлдердің күлтесі біріккен, бесжапырықшадан тұрады, гүлдері жыныссыз, көбінесе гүлшоғыр шетінде орналасады (гүлкекіре); тілшелі гүлдер бес бір жазықтықта бірігіп кеткен күлтелерден тұрады. Қосжыныстысы, өздері гүлшоғыр түзе алады; тозаңқапқа біріккен бес аталығы, бір аналығы мен бір жеміс-тұқымшасы бар. Күнбағыс себеті ортасында түтікті және шетінде жалғантілшелі гүлдерден тұрады. Көк гүлкекіренің себетінің ортасында түтікті, ал шетінде воронкатәрізді гүлдер орналасқан. Бақбақтың себеті тек қана тілшелі гүлдерден, ал сарықалуендікі тек қана түтікті гүлдерден тұрады. Көптеген күрделігүлділердің (немесе астралылар) декоративті маңызы зор «георгин, астралар, хризантемалар, маргариткалар-әсел). Олардың ішіндегі ең маңыздылары күнбағыс пен жер алмұрты (топинамбар). Күнбағыс-май алынтан мәдени өсімдік. Алғаш рет майды орыс шаруасы Воронежде XIX ғасырдың 20-жылдары алған. Топинамбурден диабетті емдейтін емдік препарат инулин алынады.
Даражарнақтылардың 64 000 түрі (2 600 туысы, 85-90 тұқымдасы) бар. Көбінесе –бір, екі, және көпжылдық шөптесін өсімдіктер, сирек ағаштар, бұталар мен лианалар. Олардың ішінде сулы-сазды, пиязшықты, эпифит түрлері көп. Барлық континенттерде таралған. Негізгі тамыры бір жарнақты нашар дамыған, оның қызметін қосалқы тамырлар атқарады. Гүлдері үш бөлікті, қосжынысты (сирек бір жынысты), ұсақ немесе ірі, гүлшоғырларға жиналған. Гүл серігі біріккен жапырақты немесе бос. Тостағаншасы күлтелі, алты аталығы мен бір аналығы бар. Лалагүлділер тұқымдасында 70 туыс пен 2 500 түрі енеді, барлық жерлерде таралған. Жер асты тамырсабағы, түнекпиязшығы немесе пиязшығы бар, шөптесін өсімдіктер. Сабақтары жапырақтанған, немесе жапырақтары тамырдан басталады, тұтас, жіңішке. Гүлдері ұқсатардан үлкендерге дейін, қосжынысты, үш бөлікті. Гүл серігі жай, күлте немесе табақша тәрізді, алты бөлшекті. Алты, сирек үш немесе он екі аталығы мен бір аналығы болады. Жемісі-қауашақ, кейде жидек, тұқмдаырнда эндосперм бар. Әр түрлі жерлерде өсегу бейімделге түрлері бар. Кең таралған лалагүл, қызғалдақ, алоэ, драцена, інжугүл, қасқыржем, пияз бен сарымсақ. Пияздық өткір иісі оның құрамындағы эфир майына байланысты. Ол В мен С дәрумендеріне, антибиотиктер тобына жатқызатын фитонцидтерге бай. Оны қолдану асқазан сөлінің көп бөлінуіне, яғни тамақтың жақсы сіңірілуіне әкеледі. Сарымсақ құрамында сарымсақ майы мен гликозид бар. Қасқыржем, оның құрамындағы аспаргиннің арқасында несеп айдайды. Інжугүл тамырсабағында дәрі алатын улы заттар бар (жүрек тамшылары). Қызғалдақтар-декоративті өсімдіктер. Мәдениетте 8 000 гибридті сорты бар. Голландияда оларды өндірістік түрде өсеіріп, барлық әлемді қамтамасыз етеді. Лалагүлдің гүлі әдемі боялған, декоративті, табиғатта әр түрлі биотоптарда кездеседі: жарық ормандар, орманды шалғандар, субальпалық шалғындар. Орхидеялылар тұқымдасы жақсы белгілі, олар Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия мен Американың тропиктерінде кездеседі. Олардың ішінде эпифиттер көп, энтомофильді өсімдіктер де кездеседі. Декоративті өсімдіктер. Қоңырбас немесе дәнді өсімдіктер тұқымдасы. Қоңырбас немесе дәнді өсімдіктер тұқымдасы, оларға 900туыс пен 11 000 түр жатады. Барлық жерлерде таралған. Көпжылдық. Сирек бір жылдық шөптер немесе екіншілік ағашты өсімдіктер (бамбуктар). Сабақтарының буындары бар, буынаралықтарының іші бос, сирек толы болады. Жапырқтары рет-ретімен орналасқан, екі қатарлы, параллельді жүйкеленген, ұзын ашық қынапқа және ұзын жіңішке пластинкаға бөлінген (бамбуктарда сағақ болады). Гүлдері редукцияланған, қосжынысты (сирек бір жынысты, анемофильді). Гүлшоғыры масақ, сыпыртқы (күрделі масақ). Әр кішкентай масақ, жаьын немесе масақты қабыршақтард мен бірнееш гүлден (1-2) тұратын қысқарған гүлшоғыр. Әр гүл екі гүл қабыршағымен қорғалады, үш аталығы (сирек 1,2 немесе 6, 120 жетеді), бір аналығы бар. Жеміс-көбінесе дәнек, сирек сүйекті жеміс немесе жидек, жаңғақтәрізді. Тұқымында ұнтақты эндосперм бар. Олардың ішінде ең маңыздысы бидай, одан нан пісіретін ұн алады; одан манка жармасын, макарон және т.б. алады. Оны 10 мың жылдам астам өсіреді. Бидайдың 4 000 сорты балгілі, кең таралғаны қатты және жұмсақ бидай. Жүгері-оңтүстіктік бағалы азықтық және қоректік маңызы бар. Одан 150 дейін техникалық және азықтың тағамдар жасайды. Қарабидай бидайға ұқсас. Оның ұны қаралау, бірақ нан өте дәмді болады. Сұлы бидай мен қарабидайдан ерекше. Оның гүлшоғыры сыпыртқы. Оның дәндерінен толокно, сұлы жармасын, геркулес пен басқа да өнімдер алады. Тары- сұлы тәрізді сыпыртқысы бар. Оның жармасы-тары, жақсы дамиды. Оның отаны –Шығыс Азия. Күріш- бағалы дәнді дақыл, ол оңтүстік аймақтар мен сулы жерлерде культивирленеді. Қоңырбастардың тұқымдасына осыларға қоса әр түрлі жабайы шөптер жатады: тимофеевка-бағлы азық шөбі; селеу-көп жылдық құрғақшылыққа төзімді; бидайық- тамырсабақты арамшөп. Дәнді дақылдар жер бетінде жақсы тарлған, көбі оңтүстік аймақтарда. Тропиктерде өсетін ағаш тектес дәнді дақыл –бамбук пен қант қамысы, жақсы белгілі. Олардың адам өмірінде маңызы зор- олармен қоректеніп, әр түрлі шикізаттар алады. 7. Тәжірибелік сабақтардың мазмұны олардың сағат санындағы көлемі Тақырып 2. Ядроға
дейінгі
ағзалар
–
Procariota.
Нағыз бактериялар.Цианобактериялар.Вирустар Бактериялар рокариоттарға жататын клеткалы ағзаларға жатады. Олар жай, ұсақ және кең таралған ағзалар, олар жер бетінде 2млрд жылдан артық тіршілік етеді, бірақ әрдайым дамуда. Бактериялар басқа тірі ағзалардан қатты ерекшеленетіндіктен, оларды бөлек Monera патшалығына жатқызады. Жер бетінде, бактериялар жоқ жерлер аз. Олар суда, топырақта, ауада, өсаімдіктер мен жануарлардың ішінде және сыртында тіршілік етеді. Бактерия клеткалары өте ұсақ- ұзындығы 1-10 µ, ені 0,2-1 µ. Бактериялардың кшіі көлеміне байланысты, олардың классификациясының негізінде морфологиялық көрсеткіштер емес, физиолгиялық және биохимимялық қасиеттері ескеріледі
Балдырлар. Балдырлар-көбінесе суда тіршілік ететін төменгі сатыл өсімдіктердің үлкен тобы. Кейбіреулері су түбене немесе су түбіндегі әр түрлі заттарға бекіп фитобентосты құрайды; көбі су қабатында ілулі түрде немесе су бетінде фитопланктонды құрап қалқып жүреді. Бір бөлігі топырақта, топырақ пен ағаш діңдерін мекендейді. Өздерінің дамуы барысында, олардың бір клеткалылардан, колониальді және жоғары ұйымдасқан бірнеше мертге дейін жететін гигант (қызыл балдырлар), жоғары сатылы өсімдіктерлің мүшелеріне ұқсас дифференциаланған мүшері бар түрлері кездеседі. Балдырлар клеткаларының формасы мен көлемі әр түрлі. Көбінде хлорофилл бар және олар автотрофты қоректенеді, бірақ олардың жасыл пигменттері басқа пименттермен тығылып тұрады Тақырып 4.
Саңырауқұлақтар.Қыналар . Саңырауқұлақтардың мыңнана астам түрі белгілі. Олар ұйымдасуы жағынан бір клеткалы балдырларға ұқсас. Көбінде мицелий деп аталатын, тарамдалған жіпшелерден, гифтерден тұратын көп клеткалы денесі бар. Төменгі саңырауқұларқтардың гифтері бір-бірінен оқшауланбаған, сондықтан, бір үлкен клетка тәрізді. Жоғары өкілдерінде гифтер көлденең перделермен бөлінген. Саңырауқұлақтың сыртқы қабығы пектин заттарынан (целлюлозаға жақын көмірсулар), және жәндіктердің хитиндеріне ұқсас азотты заттардан тұрады. Олардың негізгі ерекшелігі пластидтерінің жоқтығы. Ядролары өте ұсақ, бір -, екі немесе көп ядролы. Қор заттар гликоген, май түрінде сақталады, крахмал түзілмейді. Вегетативті және жыныссыз көбеюі ерекше. Вегетативті көбеюі: мицелийдің бөлігі арқылы; оидилері – жұқа қабықшалы оқшауланған мицелий гифтері ыдырағанда түзілетін буындар; бүршіктену арқылы, яғни клеткаларда олардан бөлініп кететін домалақ өсінідлердің түзілуі. Жыныссыз көбеюі арнайы мүшелерде дамитын, әрі қарай мицелийге айналатын, әр түрлі споралардың көмегімен өтеді. Кейбір түрлерінде даму циклінде жыныссыз көбеюдің бірнеше формалары өтеді. Тақырып 5. Жоғары сатыдағы спора түзетін өсімдіктер. Мүктәрізділер. Плаунтәрізділер. Қырықбуынтәрізділер. Папоротниктәрізділер. Жоғары сатыдағы өсімдіктер. (Ұрықтылар- Embryobionta). Алғашқы жер беті өсімідіктері палеозой дәуірінің силур кезеңінде пайда болған. Ботаниктердің көбі оларды, жойылып кеткен жасыл балдырлармен байланыстырады. Жер бетінде, яғни екі ортада (ауа мен топырақта) тіршілік ету, сумен қамтаамасыз ететін, жыныс мүшелерін құрғап кетуден қорғайтын, жыныс процесін қорғау механизмдерінің түзілеуімен қатар жүреді
класы. Дара жарнақты өсімдіктер класы. Тұқымды өсімдіктер екі бөлімнен тұрады: қарағайтәрізділер (немесе ашық тұқымдылар) және гүлділер (немесе жабық тұқымдылар). Олар әр түрлі споралылы, яғни оларда споралардың екі типі: микро- және мегаспоралар түзіледі. Микроспоралар аталық гаметофитке бастама береді, ал мегаспоралар-аналыққа, мегаспоралар спорангийде орналасады. Аналық гаметофиттің дамуы мен ұрықтану аналық спорангийдің ішінде өтеді. Таралу мен көбею мүшесі спора емес, тұқым, ол спораға қарағанда тиімдірек: споралы өсімдіктердің споралары нашар қорғалған бір клетка; қор заттары жоқ, қолайлы жағдайда топырақта гаметофитке айналады; тұқым-көп клеткалы, қор заттарымен қорғаныш қабықшасы бар, аналық өсімдікте дамиды. Зертханалық сабақтарының мазмұны Зертханалық жұмыс № 2
Нағыз бактериялар . Керекті құрал-жабдықтар: 1.Иогурт, айран. 2.заттық және жабын шыны ; 3.пинцет; 4.препаровалдық ине; 5. фильтірлік қағаздың қиығы, 6. стакан.
Заттық шыныға бір тамшы су тамызып, йогурт және айраннан аздап алып жағып, бетін жабын шынымен жабамыз. Содан соң микроскоппен көреміз. Стрептококкалар мен стафилококка сияқты бактерияларды тауып, анықтаулары керек. Микроскоптан көрген бактерияларын, сурет салатын альбомға суретке салу. Қорытынды: Сұрақтарға жауап беру. 1.Бактериялардың түрлерін тауып, жіктеу. 2.Бактериялардың пайдасын білу.. 3. Осы анықталған бактерияларды жіктеу барысында, қазақша,латынша,орысша, атауларын білу. Зертханалық жұмыс № 3
Балдырлар . Керекті құрал-жабдықтар: 1. әртүрлі балдырлардың түрлері.. 2.заттық және жабын шыны ; 3.пинцет; 4.препаровалдық ине; 5. фильтірлік қағаздың қиығы, 6. стакан.
Әртүрлі балдырларды алып, микроскоппен қарап, түрлерін анықтағыштар арқылы анықтау. Сурет салатын альбомға суреттерін салу.
1. Балдырларды түрлеріне қарай жіктеу. 2. Олардың қазақша, орысша, латынша аттарын жаттау.
Саңырауқұлақтар.Қыналар. Керекті құрал-жабдықтар: 1.Көгерген нан, ауру қоздырғыш саңырауқұлақтары бар өсімдіктердің гербарилер. 2.заттық және жабын шыны ; 3.пинцет; 4.препаровалдық ине; 5. фильтірлік қағаздың қиығы, 6. стакан
Көгерген нандағы,ауру қоздырғыш саңырауқұлақтары бар гербарилардан аздап кесінділер алып, заттық шыныға су тамызып, микроскоппен қараймыз, көрінген саңырауқұлақтардың түрлерін анықтағыштармен анықтап, сурет салатын альбомға салып,түрлерге жіктейміз. Қорытынды: 1.Саңырауқұлақтардың түрлерін анықтау. 2. Облигатты саңырауқұлақтарды анықтау әдістемесі.
Кіріспе.
Систематика биологиялық ғылым ретінде. Эволюциялық ілім негіздері. Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру. Үйге тапсырма. 1. Систематикалық бірліктерді латынша, қазақша жаттап келу. Әдебиеттер (1,2,3,4) Тақырып 2. Ядроға
дейінгі
ағзалар
–
Procariota.
Нағыз бактериялар.Цианобактериялар.Вирустар Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру. Үйге тапсырма. 1. Нағыз бактериялардың цианобактериялардан айрмашылығы. Сурет салып, кроссворд құрастыру. Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6) Тақырып 3. Балдырлар. Осы тақырыпқа сәйкес сұрақтар құрастыру .
1. Біржасушалы балдырлар мен көпжасушалы балдырларды салыстырып кесте құрастыр. Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6,7,8) Тақырып 4. Саңырауқұлақтар.Қыналар. Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру.
1. Микрориза мен симбиозды түсіндір. Әдебиеттер (1,2,3,4) Тақырып 5. Жоғары сатыдағы спора түзетін өсімдіктер. Мүктәрізділер. Плаунтәрізділер. Қырықбуынтәрізділер. Папоротниктәрізділер. Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру. Үйге тапсырма. 1. Спорафиттік фазаны түсіндір. Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6) Тақырып 6. Тұқымды өсімдіктер. Ашықтұқымдылар. Жабықтұқымды (гүлді) өсімдіктер. Қос жарнақты өсімдіктер класы. Дара жарнақты өсімдіктер класы. Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру. Үйге тапсырма. 1. Гаметофиттік фазаны түсіндір. Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6,7) Тақырып 7. Өсімдіктер экологиясы элементтері. Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру. Үйге тапсырма. 1. Өсімдіктерді экологиялық топтарға бөліп,кесте жаса. Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6,7,8) Тақырып 8. Геобатаника элементтері Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру.
1. Геобатаника бөлімдерін жаз. Әдебиеттер (1,2,3,4,5) Тақырып 9. Фитогеография элементтері Осы тақырыптарға сәйкес сұрақтар құрастыру.
1. Фитогеографияның негізгі түсініктері. Дәптерге жазып,ауызша тапсыру. Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6,7,8) Әрбір тақырыпқа арналған СӨЖ жұмыстары
Реферат жазу
Рефератты орындау үшін материалдар ұсынылған әдебиеттерден алынады. Орындауға 1-2 апта уақыт беріледі. Реферат көлемі қолмен жазылса 10-15; компьютерде 10-12 бет болады. Компьютерде жазғанда текстің беттегі иллюстрациялар, таблицалар А-4 өлшемді бетте жазылуы тиіс. Тексті тергенде сол жақ 30 мм, оң-10, жоғары 20, төмен 20 мм-ден кем емес; шрифт көлемі 14, болуы керек, нөмерлеу оң жақ жоғары бүрышында нүктесіз қойылады.
Баға қою үшін рефератқа қойылатын талаптар: 1. Тақырыпты құрастыру дәрежесі 2. Ғылым әдебиетті қамту 3. Рефератты жазудың теориялық дәрежесі 4. Ғылыми негізде дұрыс қорытынды жасау 10. СӨЖМ консультация графигі (СӨЖМ СӨЖ-ден 25% құрайды) Барлық сұрақтарға консультациялар ағымды семестрге СӨЖМ графигі бойынша. 11. Оқитын студенттердің білімін тексеру кестесі Дәріс және тәжірибелік қатынасу (семинарлық, зертханалық, жеке, студийлық) 0-100 балмен бағаланады
1 1 Дәріс сабақтарға дайындық Сабаққа
қатысу 10 2 2 Тәжірибелік жұмыстарға дайындық конспект
ТЖ-ға жіберу
20 3 3 Зертханалық сабақтар Жұмыс
жасау Қорытын
ды жазу 20 4 4 Бақылау шараларына дайындалу тест
МБ1,МБ2 20 5 5 Аудиториялық сабақтарға кірмейтін тақырыпты дайындау Конспект
Ауызша 20
90 Пән бойынша тапсырмалардың жасау және тапсыру графигі № Жұмыс
түрі Тапсырманың тақырыбы, мақсаты мен міндеті Ұсынылатын әдебиеттер Орында лу мерзімі Бақыл ау түрі
Тапсыру күні
1 2 3 4 5 6 7 1 Реферат Төменгі сатыдағы өсімдіктердің жіктелуі 1.Дәрiқұлов, Н. Т. Ботаника. Өсiмдiктер
жүйесiнiң практикалық курсы: оқу құралы.-Алматы: Ғылым, 2003.-320 бет 3 апта
3-ші апта 2 Реферат
Саңырауқұлақтар мен балдырлар 1. Г. А. Белякова, Ю. Т. Дьяков, К. Л. Тарасов. Водоросли и грибы.2010. 6 апта
6-ші апта 3 Межелік бақылау Тест
8- ші апта
коллок виум
8- ші апта
4 Реферат
Вирустардың ерекшеліктері 1.Г.Г.Жариковаа.Основы микробиологии. Практикум:учебное пособие для вузов. Академия.2008 . 11апта
12 пата 5 Реферат Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің жіктелуі 1.Яковлев Г. П., Челомбитько В.А. Ботаника:Учебник для вузов.-2-е
изд.,испр.- СПб.:СпецЛит:СПХФА,2003.- 647с.
14 апта 14 пата
6 Межелік
бақылау Тест
15апта коллок
виум 15 апта
12. Студенттердің білімдерін анықтаудағы критерийлері Сабақты жалпы қорытындылауы тест түрінде аяқталады, бұл барлық өтілген материалдарды қамтиды. Емтиханға жіберілуді алу үшін студент келесідей пән бойынша қамтылатын міндеттерді атқаруы қажет: Әрбір тапсырма 0-100 баллмен бағаланады. Жіберілу рейтингі орташа арифметикалық барлық тапсырмаларды ағымдағы сабақтардағы орындалған түрі бойынша есептеледі (дәрістерге қатысу, үй тапсырмалары, СӨЖ тапсырмалары, тәжірибе және т.б. тапсырмалары, межелік бақылау). Жұмыс оқу бағдарламасындағы барлық орындалған тапсырмалары бойынша (барлық зертханалық жұмыстарды орындау және тапсыру, СӨЖ бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру), курстық жобаны қорғаудан оң баға алуынан және жіберілу рейтингі 50 баллдан кем болмаған студент қорытынды бақылауға (ҚБ) жіберіледі. Студенттердің оқу жетістіктерінің деңгейі әр бір пән бойынша, соның ішінде МЕ қорытынды бақылауынан, қорытынды бағамен анықталады, ол ЖР мен ҚБ есебімен есептеледі. Қ = ЖР*0,6 + ҚБ*0,4 Салмақтық үлесімі әр жыл сайын университеттің ғылыми кеңесімен бекітіледі және ЖР 0,6-дан, ал ҚБ 0,3-тен кем болмауы керек. КЖ/КЖ комиссия алдында қорғалады. Бағасы көрсетілген жұмысы бойынша және жетекшісінің пікіімен қаралып есептеледі.
Қорытынды бақылау пән бойынша студенттің оң бағасымен және жіберілу рейтингісімен есептеледі. 1. Тұрмыстық құрал-жабдықтардың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі экологиялық талаптар. 2. Қалдықтарды жоюдың және тасымалдаудың зиянсыз әдіс-тәсілдері. 3. Қазақстанның өнеркәсіп орындары және оларға қойылатын экологиялық талаптар. Егер де қорытынды бақылауға себепсіз жағдайлармен келмеген болса, онда ол «қанағаттанарлықсыз» бағасымен сәйкескеледі. Емтихан қорытындысы сол күні белгілі болады немесе келесі күні, себебі, егер емтиханның екінші кезеңі сол күні түстен кейін жазбаша түрде өтілген болса. ЖБ, ҚБ және ЕҚ 0 ден 100 пайыздық мөлшермен есептелінеді. Межелік бақылаудың бағасы ағымдағы бағамен және межелік бақылау бағасымен есептеледі. Оқу жетістіктері, яғни студенттік білімдері біліммен, дағды-машықтармен, пән бойынша келесі әріптік жүйе және дәстүрлі баға шкаласымен бағаланады: Әріптік жүйе бойынша бағасы Балдардың сандық
эквмваленті Пайыздық
мөлшері Дәстүрлі
баға
шкаласымен A 4,0 95-100 Өте жақсы A- 3,67
90-94 B+ 3,33 85-89 Жақсы
B 3,0
80-84 B- 2,67 75-79 C+ 2,33 70-74 Қанағаттанарлық C 2,0
65-69 C- 1,67 60-64 D+ 1,33 55-59 D 1,0 50-54 F 0 0-49 Қанағаттанарлықсыз 13. Оқытушының талаптары, саясаты және рәсімдері Студент дәріс сабақтарына міндетті түрде қатысуы тиіс. Сабаққа қатысу әр бір сабақта белгіленеді (сабақтың басында немесе аяғында). Егер белгілеу кезінде студент болмаса, бұл деканаттың қарастыруымен қаралып түсініктеме қағазымен беріледі. Сабақта 2 рет қана жоқ болуы жіберіледі. Сабаққа екі рет қалып келу, бұл бір рет жоқ деп есептелінеді. Егер де екі реттен жоқ болса, бұл әкімшілдік шешім сұрағымен қарастырылады. Дәрісте басқа топтың студенттеріне отыруға тыйым салынады. Тапсырмаларды дәл уақытында тапсыру қажет. Ең соңғы кезі емтиханға дейін 3 күн қалғанда қабылданады. Осы аталған тапсырмалардың барлығы егер тапсырылмаса, студент емтиханға жіберілмейді. Тақырыптарды қайталау және өткен материалдарды қамтуы әр кезде қаралып отыруы керек. Оқу материалдарын меңгеруі тестпен немесе коллоквиуммен қаралып бағаланады. Тестілеу кезі студенттерге айтылмай қабылдануы мүмкін.
бойынша студенттердің белсенді қабылдауының негізін іске асыру Екінші - курстық және бақылау жұмыстарды, үй тапсырмаларын орындауы, әдеби кітап тізімдерін, оқу-әдістемелік нұсқауларын оқып тануының барлығы мұғалімнің айтуы бойынша студенттің өздік жұмысымен істелінетін қызметі болып табылады. Осы деңгейде студенттің өзінің білімін, жұмыс істеу әдістерін байқап, іске асыруы қажет. Өз-өзін ұйымдастыра білуі керек. Үшінші – өздерінің қиын жағдайларындағы оқу материалдарын талдау және жүйелеу. Өздерінің түсінбеген тақырыптарын мұғаліммен келіп сұраулары қажет. Өздерінің берілген тапсырмаларын реттеп оқуы керек.
Негізгі
1 Ұ. М. Нарымбетова. Микробиология: оқу құралы:(практикум) .Нур-Принт.2006 2 Г. Г. Жариковаа. Основы микробиологии. Практикум:учебное пособие для вузов. Академия.2008. 3 М. М. Мамышов. Топырақ және өсімдік экологиясы: [оқулық]. Агроуниверситет.2011. 4 Н. Ш. Карипбаева, В. В. Полевик, Б. М. Силыбаева. Ботаниканың оқу практикумы. Интеллект.2012. 5 Г. А. Белякова, Ю. Т. Дьяков, К. Л. Тарасов. Водоросли и грибы.2010. 6 А. К. Тимонин, В. Р. Филин. Кн. 1. : Систематика высших растений.2009. 7 Тимонин, А. К. Ботаника: в 4 т.:учебник для студ. вузов.-М.:Академия.-(Высшее профессиональное образование). Т. 3:Высшие растения.-2007.-349 с. 8 Яковлев Г. П., Челомбитько В.А. Ботаника:Учебник для вузов.-2-е изд.,испр.- СПб.:СпецЛит:СПХФА,2003.-647с. 9 Дәрiқұлов, Н. Т. Ботаника. Өсiмдiктер жүйесiнiң практикалық курсы: оқу құралы.- Алматы:ғылым,2003.-320 бет 10 Долгачева В.С., Алексахина Е.М. Ботаника:Учебное пособие для вузов.-М.:Академия,2003.- 409с. 11 Андреева И.И., Родман Л.С. Ботаника:Учебник для вузов.-3-е изд. , перераб. и доп.- М.:КолосС,2003.-528с. Қосымша
12 А. Қ. Қадырбаев, Д. А. Қадырбаев, А. А. Қадырбаева. Ауылшаруашылық мелиорациясы: өсімдіктерді қорғау және агроэкология:[оқу құралы] Бастау.2011. 13 А. Н. Глейзер, Х. Никайдо. Микроағзалық биотехнология: қолданбалы микробиологияның негізгі қағидалары:оқулық. Дәуір.2012.
бағдарламасының келісім парағы Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.1/11 2013-2014 оқу жылына арналған Өсімдіктер физиологиясы пәні бойынша жұмыс бағдарламасының келісім парағы КЕЛІСІМ ПАРАҒЫ Факультет Факультет деканының аты-жөні Қолы Келісілген күні Агротехнология
№ Ф.И.О. студента Дата ознакомления Подпись Силлабуспен танысу парағы Ф СО ПГУ 4.01.2/02 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
16 17 Document Outline
жүктеу/скачать 261,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|