Бағдарламасының титулдық парағы Нысан пму ұс н 18. 3/30 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Жұмыс оқу

бағдарламасының

титулдық парағы 

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/30

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Машина жасау және стандарттау кафедрасы

Өлшеудің жалпы теориялары пәнінен

5B073200 Стандарттау, сертификаттау және метрология (сала бойынша)

мамандығының студенттеріне арналған

       

ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ 

Павлодар 

Кегль 14,

буквы

строчные,

кроме

первой

               Мамандық бойынша

       

         Нысан

         элективтік пәндер каталогы

             

ПМУ ҰС Н 7.18.3/34

         негізінде әзірленген пәннің

             жұмыс бағларламасын

                   бекіту парағы

БЕКІТЕМІН 

ОІ жөніндегі проректор

___________ Пфейфер Н.Э.

     (қолы)

              

20__ж. «___»____________

Құрастырушылар: _________ аға оқытушы, магистр Искакова Д.А.

      

(қолы)

Машина жасау және стандарттау кафедрасы  

Өлшеудің жалпы теориялары пәні бойынша 

5B073200  Стандарттау,   сертификаттау  және   метрология   (сала   бойынша)

мамандығының студенттеріне арналған

ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ 

Жұмыс   бағдарламасы   жұмыстың   оқу   жоспары   мен   мамандықтың   элективті

пәндер каталогы негізде 20__ ж. «______»______________ әзірленген.

20__ж. «___»______ кафедра отырысында ұсынылған № _______ хаттама

Кафедра меңгерушісі ______________ Шумейко И.А.

(қолы)

Металлургия, машинажасау және көлік факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен

құпталған 20__ ж. «__» __________ № ____ хаттама

ОӘК төрағасы ____________ Ахметов Ж.Е. «___»________20__ж.

(қолы)

 (күні)

КЕЛІСІЛГЕН

Факультет деканы ___________ Тоқтағанов Т.Т. «___»________20__ж.

(қолы)           

     (күні)

ҚҰПТАЛҒАН:

ЖжӘҚБ бастығы _________ Варакута А.А. «___»__________ 20__ж.

 (қолы)

(күні)

Университет оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

«___» ______________ 20__ж. № _____ хаттама.

1  

Пәннің   оқыту   мақсаты   –  студенттердің   өлшеулердің

қажет   дәлдігінің   бірлігін   қамтамасыз   ету   туралы,   әр   түрлі

физикалық   шамаларды   өлшеу   және   олардың   нәтижелерін

өндеу әдістері туралы теориялық білім алуы болып табылады.

Пән міндеті:

Өлшеулер теориясының негіздерін, өлшеулер қателігі ұғымдарын, өлшеу

әдістерін қарастыру.

Берілген пәнді зерделеу нәтижесінде студенттердің:

- өлшеулер теориясының негіздерін түсінігі болуы керек;

-   терминдер   мен   анықтамаларды,   ӨҚ   бірлігінің   халықаралық   жүйесін,

өлшеудің жалпы заңдары мен ережелерін білуі керек;

- өлшеу әдістері мен құралдарын, өлшеу қателіктерін және оларды тарату

заңдарын қолдана білуі керек;

- өлшеу нәтижелерін өндеу әдістерін дағдыларын игеруі керек;

-   әр   түрлі   физикалық   шамаларды   өлшеу   сұлбаларын   талдауды,   өлшеу

қателіктерін   анықтауды   және   алған   білімдерін   оқу   процесінде

шығармашылықпен құзыретті болуы керек.

2 Пререквизиттер

«Өлшеудің   жалпы   теориялары»   пәнін   зерделеу   алдында   оқытылатын

пәндерінің тізімі: 

- Жоғары математика . Бөлімдер: Фурье қатарлары; Фурье интегралдары;

ықтималдық теориясы; элементтер математикалықтың статистиктар.

- Физика. Бөлімдер: электр және магнетизм; оптика; сәулелену кванттық

табиғат, тербелулер және толқынның.

- Химия;

- Электротехника.

3 Постреквизиттер

Тәртіптің, келесі зерттеу жанында қайсылардың тәртіп білімдері қажетті

«Өлшеудің жалпы теориялары»:

- стандарттау, метрология және сертификаттау;

- бақылау статистикалық әдістері және басқарудың өнім сапасымен;

- стандарттардың өңдеу технология және нормативті құжатнаманың;

- негіздің машина жасау технологиялары;

- өндіріс метрологиялық қамтамасыз етуі;

- технологиялық процестердің математикалық үлгілеу, станоктардың және

автоматтандырылған жүйелердің.

4 Пәннің мазмұны 

4.1 Пәннің тақырыптық жоспары (5B073200 Стандарттау, сертификаттау

және метрология (сала бойынша)  мамандығының студенттеріне арналған)

№р

/с

Тақырыптар атауы

Сабақ түрлері бойынша

қарым-қатынастық сағаттар

саны 

дәрістер

практика

лық 

СРС

1

2

3

4

8

1

Кіріспе.   Өлшеудің   жалпы   теориясының

негізгі түсініктері

1

3

2

Физикалық шамалар. 

1

3

3

Эквиваленттілік

 

қатынас

 

жағынан

байқалатын қасиеттер.

2

4

4

Шама және бақылау ұғымы. 

2

4

5

Физикалық   шама   және   өлшеулер   бірлігі

туралы ұғым. 

2

3

4

6

Өлшеу туралы ұғым. 

2

3

4

7

Физикалық   шамалардың   бірліктері,

өлшемділігі және жүйелері. 

2

4

8

Эталондар туралы ұғым

2

3

4

9

Қателіктердің ақиқат және нақты мәндері. 

2

4

241

0

Қателіктердің

 

сипаттамалары

 

мен

параметрлері. 

2

4

12

Жү

йел

і

қат

елі

кте

р

11

Кездейсоқ қателіктер

2

3

4

13 Кездейсоқ қателіктерді үлестіру заңдары

2

4

14 Өлшеулер нәтижелерін өңдеу

2

4

15 Қателіктерді қосындылау

2

3

3

16

Жүйелі   және   кездейсоқ   қателіктерді

қосындылау

2

3

БА

РЛ

ЫҒ

Ы

30

15

60

4.2 Пән тақырыптарының мазмұны 

1 тақырып. Кіріспе. Өлшеудің жалпы теориясының негізгі түсініктері

Өлшеулер адам қызметіндегі кез келген процестің міндетті құрама бөлігі

болып   табылады.   Өлшеу   объектілері   объектівті   шындықтың   (денелердің,

заттардың, құбылыстардың, процестердің) қасиеттері болып табылады. Қазіргі

қоғамда өлшеулердің рөлі туралы өлшеу материалдық ресурстарды есепке алу,

өнімнің қажет сапасын қамтамасыз ету үшін қызмет ететін ғылыми білімнің

негізі болып табылатындағы туралы факт көрсетеді. [1,2].

2   тақырып.  Физикалық   шамалар.   Қоршаған   әлемнің   заттары   мен

құбылыстары   таным   объектісі   ретінде.   Олардың   қасиеттері.   Физикалық

шамаларды жіктеу.

Өлшеулер   сандық   жағынан   табиғат   заңдылықтарын   аша   отырып,

қоршаған материалдық әлемді сипаттайды.

[3, 12-14 б; 4. 177-180 б].

3   тақырып.  Эквиваленттілік   қатынас   жағынан   байқалатын   қасиеттер.

Шот   ұғымы.   Эквиваленттілік   және   тәртіп   қатынастарын   қанағаттандыратын

қарқынды шамалар.

Өлшеулердің   теориялық   негіздері   өлшеуіш   техниканы,   өлшеу

әдістемелерін,   өлшеу   бірліктерін,   эталондар   мен   тексеру   сұлбаларын,

физикалық   константаларды   қамтамасыз   ететін   жүйелерді   құратын   және

жетілдіретін платформа болып табылады.

[5.178-184 б.; 6.17-20 б.].

4 тақырып.  Шама және бақылау ұғымы. Эквиваленттілік, тәртіп және

аддитивтік қатынастарды қанағаттандыратын экстенсивті шамалар. 

Мәнді   қасиеттерді   өлшеу   үшін   заттың,   құбылыстың   сандық   күйінің

өзгеруіне   тең,   яғни   өлшеу   сапаны   сандық   бағалау   бола   отырып,   оқиғаның

дәлдігі мен ақиқаттылығын сипаттайды.

[9.7-10 б.; 3.19-20 б.; 12.58-59 б.; 11.38-40 б.; 4.193 б.].

5   тақырып.  Физикалық   шама   және   өлшеулер   бірлігі   туралы   ұғым.

Өлшеулер шкаласы.

Өлшеулердің   жалпы   теориясын   білу   ғылыми-техникалық   прогрестін

дамуына   мүмкіндік   жасайтын   практикалық   міндеттерді   шешуге   мүмкіндік

береді.

[4. 204-210 б.; 10. 156-164 б.].

6 тақырып. Өлшеу туралы ұғым. Өлшеулердің негізгі теңдеуі. Өлшеуіш

түрлендіру. Өлшеу процесінің элементтері, өлшеу әдістері. Өлшеу теориясының

постулаттары.   Өлшеулерді   жіктеу.   Сынау   және   бақылау,   өлшеулердің   шекті

мүмкіндіктері.

[4. 3-6 б; 5. 48 б.].

7   тақырып.  Физикалық   шамалардың   бірліктері,   өлшемділігі   және

жүйелері. Бірліктердің халықаралық жүйесі, физикалық шамалардың жүйелерін

құру принциптері.

[5. 20-37 б.; 4. 7-12 б.; 7. 54-57 б.; 1. 7-12 б.].

8   тақырып.  Эталондар   туралы   ұғым,   ӨК   жүйесі   бірліктерінің

эталондары.   Тексеру   сұлбалары,   өлшеу   құралдарын   тексеру   тәсілдері.

Стандартты үлгілер. 

[5. 37-43 б.; 1. 18 б.; 7. 57-63 б.].

9 тақырып.  Қателіктердің ақиқат және нақты мәндері. Қателік туралы

ұғым.   Қателік   кездейсоқ   процесс   ретінде.   Қателіктердің   математикалық

модельдері.

[1,5. 44-45 б.].

10   тақырып.  Қателіктердің   сипаттамалары   мен   параметрлері.

Қателіктерді жәктеу. Қателіктерді бағалау принциптері. Өлшеулер нәтижелерін

дөңгелету ережелері. Өлшеу нәтижесінің белгісіздігі туралы ұғым.

[1,5. 46-50 б.].

11 тақырып. Жүйелі қателіктер

Жүйелі қателіктерді жіктеу. Жүйелі қателіктерді табу және жою тәсілдері.

Графикалық тәсіл, жүйелі айырымдар тәсілі, дисперсиялық талдау, Вилкоксон

критерийлері, түзетулер енгізу жолдарымен жүйелі қателіктерді жою.

[14. 3-19 б.; 5. 264-267 б.; 4. 361-364 б.].

12 тақырып. Кездейсоқ қателіктер.

Кездейсоқ   қателіктерді   ықтимал   суреттеу.   Кездейсоқ   қателіктерді

үлестірудің интегралды және дифференциалды заңдары. Үлестірім заңдарының

композициясы. Үлестірім заңдарының сандық параметрлері. Үлестіру орталығы

ұғымы. Үлестірімнің орталық және бастапқы моменттері. Мтематикалық күту

және дисперсия. Үшінші орталық момент. Ассиметрия коэффициенті. Төртінші

орталық момент. Эксцесс және контрэксцесс. Қателіктің энтропиялық мәні.

[2,14. 18-29 б.; 7. 233-240 б.].

13 тақырып.  Кездейсоқ  қателіктерді үлестіру заңдары. Трапециадальді

үлестірімдер.   Экспоненциалды   үлестірімдер.   Гаусс   үлестірімі.   Стьюденттің

үлестірімдер   тармағы.   Екі   модальді   үлестірімдер.   Үлестірім   заңдарының

нүктелі   бағалары.   Математикалық   күту,   дисперсия,   ассиметрия   және   эксцесс

коэффициентінің   бағалары.   Сенімді   ықтималдық   және   сенімді   интервал.

Чебышев теңсіздігі. Сенімді интервалдың квантильді бағалары.

[14. 29-41 б; 7. 240-241 б.].

14 тақырып. Өлшеулер нәтижелерін өңдеу.

Түзу көп еселі өлшеулердің нәтижелерін өңдеу. Тең нүктелі және тең емес

нүктелі өлшеулер нәтижелерін өңдеу. Пирсон критерийлері, құрама критерийі.

Бір   рет   өлшеулер.   Жанама   өлшеулердің   нәтижелерін   өндеу.   Аргументтер

арасында   сызықтық   тәуелділік   кезінде   жанама   өлшеулер   нәтижелерін   өндеу.

Жанама өлшелердің кездейсоқ және жүйелі қателіктері. Аргументтер арасында

сызықтық   емес   тәуелділік   кезінде   нәтижелерді   өндеу.   Жанама   өлшеуле

қателіктерін   ықтимал   суреттеу.   Өзара   бірігіп   өлшеулер   нәтижелерін   өндеу.

Жиынтық өлшеулер нәтижелерін өндеу. Ең кіші квадраттар әдісі.

[5. 299-310 б.; 7. 250-251 б.; 4. 368-370 б.].

15 тақырып. Қателіктерді қосындылау.

Қателіктерді   қосындылаудың   негізгі   теориялары.   Квантильді

көрсеткіштерді анықтаудың ықшамдалған әдістері.  

[5. 311-317 б. 14. 51-63 б.; 4. 370-371 б.].

16 тақырып. Жүйелі және кездейсоқ қателіктерді қосындылау.

Жүйелі   қателіктерді   қосындылау.   Кездейсоқ   қателіктерді   қосындылау.

Жүйелі және кездейсоқ қателіктерді қосындылау. Өте аз қателік критерийлері.

[14. 60-78 б.]

4.3 

Практикалық сабақтардың тізімі мен тақырыптары

Практикалық   мақсаттың   лекциялық   материал   жұмыстардың   -   бекіту,

жобалауда   практикалық   іскерлік   дағдыларының   тауып   алуы   және   есеп-

қисаптарда,  іскерлік нормативті  - техникалық  құжатнамамен, стандарттармен

пайдалану, чертеждердің оқуы.

1) 5 тақырып – Физикалық шамалар және оларды өлшеу бірліктері

2) 6 тақырып – «Өлшеулер бірлігін қамтамасыз ету туралы» ҚР Заңы

3) 8 тақырып – Эталондар және тексеруші сұлбалар

4) 12 тақырып – Кездейсоқ қателіктерді талдау

5) 15 тақырып – Қателіктерді қосындылау

4.4 Студенттерінің өзара жұмысының мазмұны

СӨЖ түрлерінің тізімі

Өздік   жұмыстың   орындалуы   жанында   студенттердің   дербес   жұмыс

мақсатымен ең басты және қосымша әдебиет дербес зерттеу, стандарттардың

бөлек   жайларының   және   нормативті   -   техникалық   құжатнамаларды   келеді,

лабораториялық жұмыстарға дайындауға және емтихандарға.

№

СӨЖ түрлері

Есеп

беру

нысаны

Бақылау түрі

Сағат

саны

1

2

3

4

5

1

Фмзикалық шамалар және оларды өлшеу 

бірліктері

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

3

2

«Өлшеулер бірлігін қамтамасыз ету» ҚР Заңы

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

3

3

Эталондар және тексеруші сұлбалар

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

4

Жүйелі қателіктер және оларды жою әдістер

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

5

Кездейсоқ қателіктерді үлестірім заңдары

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

6

Нүктелі және интервалды бағалар

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

7

Өрескел қателерді жою

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

8

Түзу әр түрлі шашылған өлшеулердің 

нәтижелерін өндеу

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

9

Қалыптылықты тексеру

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

10 Жанама өлшеулердің нәтижелерін өндеу

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

11 Ең кіші квадраттар әдісі

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

12 Қателіктерді қосындылау

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

13 Жанама   өлшелердің   кездейсоқ   және   жүйелі

қателіктері.

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

14 Экспоненциалды үлестірімдер

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

4

15 Гаусс үлестірімі.

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

3

16 Математикалық   күту,   дисперсия,   ассиметрия

және эксцесс коэффициентінің бағалары.

Реферат

Өзіндік 

жұмыстарды 

қорғауы

3

Барлығы

60

5 Әдебиет

Негізгі

1.

Қазақстан   Республикасының   «Өлшеулер   бірлігін   қамтамасыз   ету

туралы» Заңы.

2.

Самсаев   М.,   Самсаев   И.,   Жүнісбаев   Б.   Өзара   ауыстырымдылық,

стандарттау,   сертификаттау   негіздері   және   техникалық   өлшеу.   Сапа

менеджмент. – Алматы : Бастау, 2008. – 262 б.

3.

Акишев   К.Ө.,   Дарибаева   Г.Т.   Стандарттау,   метрология   және

сәйкестікті бағалау: оқулық. – Астана: Фолиант, 2008. – 256 б.

4.

Теория измерений: учеб. пособие для студ. вузов/[Т. И. Мурашкина,

В. А. Мещеряков, Е. А. Бадеев и др.]. – М. : Высш. шк., 2007 – 151 с. 

5.

Анцыферов С. С. Общая теория измерений:учеб. пособие для студ.

вузов/ С. С. Анцыферов, Б. И. Голубь.  –  М.  :Горячая линия  -  Телеком, 2007.  -

176 с. 

6.

Теория   измерений:   учеб.   пособие   для  студ.   Вузов  /  [Т.

И.Мурашкина, В. А. Мещеряков, Е. А. Бадеев и др.].  –  М.  :Высш. шк.,  2007  -

151 с. 

Қосымша

7.

Клепиков В. В. Качество изделий: учеб. пособие для студ.вузов/ В.

В. Клепиков, В. В. Порошин, В. А. Голов. – М. : МГИУ,2005. – 247 с. 

8.

Никифоров   А.   Д.   Взаимозаменяемость,   стандартизация   и

технические   измерения:учеб.   пособие   для   студ.   вузов,   обучающихся   по

машиностроит. спец./А. Д. Никифоров.-Изд. 3-е, испр. – М. : Высш.шк., 2003. -

510 с. 

9.

Клепиков В. В. Качество изделий:  учеб. пособие для студ.вузов/В.

В.   Клепиков,   В.   В.   Порошин,   В.   А.   Голов.-3-е   изд.,   доп.   иперераб.  –  М.  :

МГИУ,2008. – 285 с.

Мамандықтың жұмыс оқу

жоспарынан көшірме 

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

5B073200 Стандарттау, сертификаттау және метрология (сала бойынша)

мамандығының жұмыс оқу жоспарынан көшірме 

Өлшеудің жалпы теориялары

Оқу

нысаны

Пәннің көп еңбекті

қажет етуі 

Семестр

бойынша

бақылау

нысандары   Сем

естр

Семестр бойынша студенттердің

жұмыс көлемі 

кре-

дит-

тер

академиялық

сағат 

кре

дит

тер

Аудиториялық сабақ

(ак. сағат)

СӨЖ

(ак. сағат)

Бар-

лығ

ы

ауд

СӨ

Ж

ем

т

сы

н

К

Ж-

а

К

Ж-

с

барлығы дәр пр.

бар

лығы

ОСӨ

Ж

ЖОБ 

база-

сындағы

іштей 

2

90 30 60

3

3

2

30

15

15

60

30

Кафедра меңгерушісі _________Шумейко И.А. 20__ж. «___» ________

                                                 (қолы)