Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

Бұл тәуелділік 
Пуазейл формуласы
деген атпен белгілі.
(9.8) тендеуінен көріп тұрғанымыздай (/^және 
р2)
берілген сырткы шарттан 
кұбырдан ағатын сұйык неғұрлым тұткырлык аз, ал радиус көп болған сайын 
соғұрлым көп болады.
Көлемнің радиуска өте жоғары тәуелділігі көлемнің өзгерісімен ғана емес, 
сонымен қатар кұбыр бетіне жақын кабаттардын салыстырмалы бөлігіне де 
байланысты екен. (9.8) Пуазейл формуласы мен ток көзі жок тізбек бөлігінің 
Ом заңының арасындағы аналогияны жүргізейік. Потенциалдар айырымы 
кұбыр шетіндегі кысымдар айырымына сәйкес, ток күші — 
1
с ішінде кұбыр 
қимасының сұйық көлеміне сәйкес, ал электр кедергісі — гидравликалык ке- 
дергісі сәйкес:
Х =
8
г)//л/?4. 
(9.9)
Гидравликалык кедергі неғүрлым г) түткырлык, кұбыр үзындығы / көп 
және көлденең киманың ауданы кем болған сайын, соғұрлым жоғары бола­
ды. Бұл аналогия сонымен катар параллель және тізбектеп косылған электрлі 
кедергінің формуласын пайдаланып, гидравликалык кедергінің де параллель 
және тізбектен косылған кұбырлар үшін шамасын аныктауға мүмкіндік береді. 
Мысалы үш күбыр үшін тізбектен және параллель косылғанда гидравликалык 
кедергілер сәйкес:
■хі+х
2
+х3,
(9.10)
'
1
1
1
ү
+ х2+ x j
•
(9.11)
Пуазейл формуласына жалпылама түр беру үшін айнымалы кимасы бар құ- 
бырларды 
( р — р 2)/1
кысым градиентін 
dp/dl-re
ауыстырамыз, сонда:
л 
R A dp
Q ~
8r| 
d
Т
(9.12)
Әртүрлі кимасы бар бойынан тұтқыр сұйык ағатын көкжиекті цилиндрлі кү- 
бырлардың әр жеріне монометрлі кұбырлар коямыз (9.5, а-сурет). Олар кұбыр 
бойындағы статикалык кысым / ұзындыкка пропоционал кемитінін көрсетеді. 
dp/dl = const.
Q барлығында бірдей болғандықтан [(9.12) караныз] радиусы аз 
кұбырдағы кысым градиенті жоғары. Қысымның кұбыр бойындағы кашык- 
тыкка тәуелділік графигі жуык түрде 9.5, б-суретінде берілген.

9.5-сурет
9.3. ДЕНЕЛЕРДЩ ТҮТҚЫ Р СҮЙЫҚТЫҚТА Қ03ҒАЛУЫ. СТОКС ЗАҢЫ
Тұткырлыктың көрінісі сұйык тұткыр бойында акканда ғана емес дененің 
суйыкта козғалғанында да байкалады. Жылдамдыктың аз шамасында, Ньютон 
тендігіне сай козғалатын денете түсірілетін үйкеліс күші сұйыктың тұткырлы- 
ғына, дененін козғалыс жылдамдығына және дененің өлшеміне тура пропо- 
ционал болады. Кедергі күшінің жалпылама формуласын беру мүмкін емес 
болғандыктан, дербес жағдайларды карастырумен шектелеміз.
Дененің ең карапайым формасы кәдімгі сфера. Сфералы дене (шарик) 
үшін оған козғалыс кезінде эсер ететін үйкеліс күшінің жоғарғы факторлардан 
тәуелділігі Стокс заңымен беріледі:
Ғ
үйх
= 
6
іп
1г «. 
(9.13)
мүндағы 
г —
шарик радиусы; о — козғалыс жылдамдығы. Бүл зан күтышаның 
кабырғалары дененін козғалысына эсер етпейді деп алынған. Түткыр ортада 
шарик томен күлағанда оған үш күш эсер етеді (9.6-сурет):
a) 
mg
= 
4/ 3
р 
r }g
(р — шариктің тығыздығы) ауырлык күші;
б) итеруші (Архимед күші) 
ҒА
= 
m g =
4/ 3
pcr 3g,
мұндағы 
тс
— шарик ығыстырьиіған сұйыкгың массасы; рс — оның ты- 
ғыздығы;
в) 
Ғ
— (9.13) формуласымен есептелетін кедергі күші:
7
3
— 7
3
— 
6
лт|ги
0
=
0
. 
(9.14)
(9.14) тендігінен аламыз:
и
0
= 2(р — рс) ^ /(9 т і). 
(9.15)
(9.15) формуласы шариктін сұйыктағы козғалысын ғана 
емес, газдын козғалысы үшін де орындалады. Ол дербес 
жағдайда шаннын ауада козғату (күлау) уакытын есептеуге 
мүмкіндік береді. Орта-ауа жағдайында шашыраған шаңның 
әр бөлшегі үшін түткырлык шамасы т| = 0,000175 П с. Өлген 
адамнын өкпесінде табылған шаңның 80%-ын 
0 . 2
мкм-лен

5 мкм-ге дейінгі бөлшектер кұрайды. Егер шандарды шарик тәрізді деп есепте- 
сек, тығыздығын жер тығыздығындай деп (р = 2,5 г/см3), (9.5) формуласымен 
оның кұлау жылдамдығын есептеуге болады, оның шамасы 0,2—0,0003 см/с. 
Мүндай шаңның биіктігі 3 м бөлмеде ауа козғалыссыз, броундык козғалыс жок 
болғанда жерге кұлауы үшін 
1 2
тәулік керек екен.
9.4. СҮЙЫ Қ ТҮТҚЫ РЛЫҒЫ Н АНЫҚТАУ ӘДІСІ.
ҚАН ТҮТҚЫ РЛЫ ҒЫ Н АНЫҚТАУДЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ ӘДІСІ
Тұткырлыкты өлшеу әдістерінің жиынтығын 

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: