Байынқол Қалиұлы
жүктеу/скачать 1,2 Mb. Pdf көрінісі
|
Байынқол Қалиев
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақ тілі: фонетика, лексика, грамматика. Алматы, 1999. 58-64 бб. ҚАЗАҚ ТЕРМИНДЕРІНІҢ ЖАСАЛУЫ ЖАЙЫНДА
| Әдебиеттер:
1. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.1-10 том. А. 1974 – 1986. 2. Немченко В.Н. Полисемия научных терминов и ее отражение в терминологическом словаре // Термин в языке и речи. Горький. 1984. С. 16–23. 3. Қазақ Совет энциклопедиясы. 1-12 том. А., 1972 – 1978. 4. Мұсақұлов Т. Орысша-қазақша түсіндірмелі биологиялық сөздік. 1- том. А., 1959. 5. Егемен Қазақстан. 12.10.1993. 6. Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. А., 1962. 7. Реформатский А.А. Введение в языкознание. М., 1967. Қазақ тілі: фонетика, лексика, грамматика. Алматы, 1999. 58-64 бб. ҚАЗАҚ ТЕРМИНДЕРІНІҢ ЖАСАЛУЫ ЖАЙЫНДА Терминология – ғылым тілінің жон арқасы [1: 3]. Терминсіз ешбір ғылым оқытылмайды да, үйретілмейді де. Өйткені термин дегеніміз – үйренбекші болып отырған ғылымымыздың негізгі ұғым-түсініктерін, мән- мағыналарын бойына жинақтаған сөздер мен сөз тіркестері. Дүние жүзіндегі барлық тілдер сияқты қазіргі қазақ тілінде де термин сөздер мен термин тіркестер көптеп ұшырасады. Олардың жасалуына, қолданылуына мән беріп, көңіл аударып отырғандығымыз сондықтан. Егер ақиқатына жүгінер болсақ, қазіргі қазақ тіліндегі терминдерді: 1) қазақ тілінің төл терминдері (20-30%) және 2) орыс тілінен тікелей енген терминдер (70-80%) деп, екіге бөліп қарастыруға тура келер еді. Теориялық және ғылыми тұрғыдан әрбір ұлттық тілдің өз терминдері болуы қажет. Олай болса, орыс тілінің 70-80 пайыздай терминдерін «біздің терминдеріміз» деп, оларды өзімізге тели қоюымыздың немесе басқа бір тілдің тіл байлығына «біздің тіл байлығымыз» деп, орта жолдан жармаса кетуіміздің жөні қалай болар екен?! Мен «басқа бір тілдің байлығы» деп қазақ тілінде қазіргі кезде жиі қолданылып жүрген автомат, актив, бакалавр, кабель, конус, магистр, спектр, цифр деген сияқты орыс тілі арқылы енген толып 87 жатқан түрі бөтен, шетелдік сөздерді айтып отырмын. Мұндай сөздер тіліміде өте көп (академик Ә.Қайдаровтың айтуынша жүз мыңдай – Б.Қ.) және олар қазақ тілінде жоғарыда көрсетілгендей орысша айтылып, орысша жазылып жүр. «Неге олай?» деген сұрақты қоя қалсаң, «қазақ сөздері термин бола алмайды» деген жауапты естисің. Мен бұл пікірге қосыла алмаймын. Tілде термин болмайтын, термин бола алмайтын сөздер жоқ. Керек десең, үстеу сөздер де термин бола алады (Мыс.: жай, баяу, ақырын, тез, т.б. – музыка терминдері). Мәселе оларды өзіміздің термин жасамай, жасай алмай жүргендігімізде. Бұл айтылған ойды дәлелдейтін мәнбілер тілде жеткілікті. Мысалға университеттер мен институттарда қызмет істейтін адамдардың мейлі орысы болсын, мейлі қазағы болсын – бәріне жақсы таныс, бәріне түсінікті, әрі мағыналары да жағымды декан және семинар деген сөздерді алып көрелік. Бұларды термин емес деп ешкім айта алмайды. Декан, семинар – термин сөздер. Олардың біріншісі – гректің ( dekanus – десятник) «ондық» дегенін, ал екіншісі – латынның ( seminarium – рассадник) «көшет» дегенін білдіреді [2: 150, 448]. Әрі қарапайым, әрі жалпыхалықтық ондық сөзімен көшет сөздері педагогикалық терминге қалай айналып кетті? Оның сыры белгілі: Біріншіден, еуропа халқы ол сөздерді терминге айналдыра білді. Екіншіден, әлгі сөздер өздерінің алғашқы, тура мағыналарында емес, кейіннен қосылған ауыс, келтірінді мағыналарында қолданыла-қолданыла келіп, ақыры сол келтірінді мағыналар өзінен өзі ғылыми, терминдік (тура) мағыналарға айналды. Рас, жоғарыда айтылған жүктеу/скачать 1,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|