Specific Project objectives involve:
- Developing and enhancing relationships between universities and professional stakeholders
- Increased capacities among universities to develop new curriculum that fits the needs of the eco-
nomic sector
- Creating 3 modules to be implemented in masters programmes in food safety and the production
and marketing of traditional food products
- Strengthening relations between Russian and Kazakhstani universities and between EU and RU/KZ
universities in the area of food safety and food science and technology.
ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АКТУАЛЬНЫЕ
ВОПРОСЫ
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ
И
НАУКИ
50
Therefore TradPro proposes to develop RU/KZ universities’ capacities to develop new curriculum that
meets the most pressing needs of the economic sector, enhance their graduates’ employment opportunities,
and improve relationships between universities and food professionals by creating a new specialization at
the master’s level in food safety, the production and marketing of traditional food products.
The design of the three training modules namely “food safety”, “traditional food processing” and “en-
trepreneurship/marketing” follows the stages: analysis of the economic sector, job and skills analyses, de-
sign of the curriculum and of the training modules, elaboration of the contents of the modules, pedagogical
methods.
In accordance with the project working plan and agreements between the universities- project
partners, each RU and KZ University carried out stakeholders’ needs assessment. The
group of stakeholders comprises professionals, academic staff and researchers, students and recent gra-
duates.
In 7 regions of the partner universities in Kazakhstan and Russia each university organized meet-
ings, interviews, questionnaires, ‘round table’ discussions to define the missing competencies in Food
Processing, Food Safety and Entrepreneurship. The results of the survey are used while developing 3 cor-
responding modules, 15 ECTS each. During the partner-university presentation phase, the following issues
were described: main products (raw material and processed), number of employees, number & size range of
employers, unemployment rate, characteristics of traditional food products (with samples
1
and pictures), uni-
versity presentation. The second phase comprised meetings in the 7 regions with representatives of compa-
nies, the participants learned about the project, methodological information on the assessment, they de-
scribed socio-economic context: key elements to contextualize targeted jobs and jobs situation (Information
coming from professionals). This phase showed:
- interview and questionnaire are key activities to assess professionals’ needs
- most of the professionals represent small and mid-size companies
- about 98% of the companies are private
During the third phase meetings with academic and administrative staff, young graduates, stu-
dentswere organized, it helped to obtain the information on teachers‘ and researchers’ needs perspective
analysis on development of three modules taking into consideration current situation (in education, research)
and HEI’s possibilities and to analyze the professional needs from recent graduates and students.
Most of the academic and research staff of the universities, who have participated in the needs
assessment survey are quite experienced, average work experience varies from 17 up to 27
years. Total number of the academic and research staff who have participated in the survey is 138, 19,56%
- researchers. Average work experience is 21,16 years
Total number of graduates and students involved in the survey was 140 and 74 accordingly, two of the
partner universities did not participate in this survey as they do not have any master program in the field.
The survey results were studied, each university did SWOT analysis; the image of the future graduate
was described via
- knowledge as the outcome of the assimilation of information through learning;
- know-how as practical knowledge or expertise;
- professional behavior as expected “personal qualities” that a professional should have to imple-
ment properly his duties.
These competencies were described within each of the three modules.
“Food safety" module provides students with the necessary background and operational tools to man-
age the hygienic quality system of food production, with particular attention for the safety aspect, and guar-
antee the compliance with the law of processes and finished products characteristics.
"Traditional food processing" module objective is At the end of the module, students are able to pro-
duce safe, good quality traditional food products and to adapt (scale up) traditional food products at semi-
industrial and industrial level.
“Marketing and entrepreneurship” module realizes the concept of innovative approach to learning and
involves students into the practical activity as a main object of the study. During studying student must de-
velop 3 projects: creation of a new product (formula and design of the package); conducting a market analy-
sis and survey (to offer a proposition for an advertisement for a real company); developing a business plan
(to run a fake company or 24-hours start-up)
In terms of curriculum development implementation, some discrepancy among Kazakhstani and Rus-
sian systems has been noticed. Albeit it is necessary certain flexibility in the application of ECTS, for exam-
ple, Kazakhstani partners try to apply the comparable system of 2 Kazakhstani credits per 3 ECTS (that is 90
workhours for the students). The Bologna system within Kazakhstani partners is more adjusted than with
Russian counterparts.
ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АКТУАЛЬНЫЕ
ВОПРОСЫ
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ
И
НАУКИ
51
The approach from the project towards the creation and/or modernisation of curriculum is laudable
since it is modular and flexible and it adapts to different institutional strategies and needs. By avoiding one-
size-fits-all the 3 modular courses on food safety, food processing and marketing of (traditional) products can
be easily adapted to either existing or new programs.
The above mentioned surveys helped to define the ways for better collaboration with the companies
and enterprises:encouraging employees of the university with financial bonus, greater involvement of experts
from the industry in the development of training programs tailored to their needs, organization of annual job
fairs (‘career day’, ‘round tables’ ...), where students and professionals can meet and learn each other.
By enhancing the knowledge-based triangle in food processing and food safety, partner institutions will
facility the employability of students and will foster the reciprocal development of human resources.
The project is contributing towards the developing and enhancement of relationships between univer-
sities and professional stakeholders (food producers and sellers; food safety authorities; consumers), en-
compassing a wide survey on the current status of these relationships, and the creation of Professional De-
velopment Centres (PDC) in RU/KZ universities.
Some differences in programmes in Russia and Kazakhstan (including internships plus national stan-
dards) imply that common courses that would facilitate the academic mobility of staff and students would be
concentrated in approximately 45 ECTS (or semester and a half). This could be extended if internships could
be done also abroad - for example, Kazakhstani students may go to Russia to learn traditional methods in
food production.
The project contributes to the development of one of the main aspects of university training and re-
search - food safety, food production. The University has pioneered the technology of dual training, when
training takes place at the same time within the walls of the university and in the workplace (practical work
experience).
The project contributes to the personal growth of the academic staff: project participants actively learn
English, participate in training provided by the project, and get familiar with the European approach to the
development of the educational programs.
References:
1. Лапин Н.И. Cоциокультурный подход и социетально-функциональные структуры, Социологи-
ческие исследования, 2000, № 7. С. 3-12.
2. Сорокин П. Социальная и культурная динамика: Исслед. изм. в больших системах искусства,
истины, этики, права и обществ.отношений = Social & Cultural dynamics: A Study of Change in Major
Systems of Art, Truth, Ethics, law and Social Relationships / Питирим Сорокин; Пер. с англ.
В. В. Сапова. — Санкт-Петербург: Изд-во Рус. Христиан.гуманитар. Ин-та, 2000. — 1054 с. — (Социо-
логия: Университет.б-ка / Ин-т социологии РАН, Междунар. ин-т Н. Кондратьева — П. Сорокина)
3. Peter D. Renshaw The sociocultural theory of teaching and learning: Implications for the curriculum
in the Australian context. Twenty-Second Annual Conference of the Australian Association for Research in
Education, Deakin University, Geelong, Victoria, November 1992, 19 p
УДК 811.161.1
О НОВЫХ ПОДХОДАХ К ИССЛЕДОВАНИЮ ЗНАЧЕНИЯ СЛОВА
Н.В.Монгилева - к.фил.наук, ст.преподаватель кафедры иностранных языков Костанайского
государственного университета им. А.Байтурсынова
В статье рассматривается актуальное в современной лингвистике междисциплинарное ис-
следование значения слова в свете биосемиотического подхода. Биологическая теория значения
рассматривает слова как ценностную реакцию живого организма, что делает значимым ситуа-
тивное употребление слова.
Ключевые слова: значение слова, биологическая теория значения
Исследование значения слова как системное явление и как явление нормативности все более
отходит в прошлое. Значение слова перестало иметь «коллективную», «надиндивидуальную» приро-
ду, внимание ученых все более приковано к социолингвистическому, культурологическому компонен-
там в его структуре. Популярные недавно исследования концепта и концептуальных моделей показа-
ло всю сложность взаимоотношений компонентов смысла, актуализируемого словом в сознании че-
ловека, но все же когнитивные механизмы формирования значения остаются неизученными. В на-
ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АКТУАЛЬНЫЕ
ВОПРОСЫ
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ
И
НАУКИ
52
стоящее время более актуальным является понимание слова как события, переживаемого языковой
личностью в аксиологическом модусе.
Для этого необходимым является исследование речевой деятельности индивидов, что позво-
ляет выявить особенности смысловых пространств (концептов) в индивидуальном знании.
Индивидуальное знание, реализуемое в речевой деятельности индивида в ситуации здесь и
сейчас, стало центральной идеей живого знания в теории А.Залевской, которая противопоставляет
индивидуальное знание коллективному знанию, которое есть достояние лингвокультурной общности,
закреплено в продуктах деятельности этой общности и принадлежит всему социуму. Индивидуальное
знание А.Залевская метафорически называет живым знанием и говорит, что оно всегда знание-
переживание [1, с. 12-13], так как является результатом взаимодействия перцептивных, когнитивных и
аффективных (эмоционально-оценочных) процессов человека. Оно «формируется по законам психи-
ческой деятельности, но под контролем выработанных социумом норм и оценок, способов решения
познавательных и коммуникативных задач, а также стратегий и опор, предпочитаемых в различных
видах деятельности» [2, с.37]. В этом утверждении решается антиномия индивидуального и коллек-
тивного в знании, знание-переживание получено в результате взаимодействия человека со средой,
это результат его личного опыта, оно осознаваемо и актуально для индивида благодаря эмоциональ-
но-оценочным процессам, но формируется это знание в социуме и по нормам и моделям, имеющим
ценность для социума. Тем самым изучение речевой деятельности индивидов дает возможность мо-
делирования конструктов, характерных для всего коллектива, так как их регулярное развертывание в
речи индивидов обеспечивает объективность выводных моделей.
Слово в свете этой теории принадлежит индивидуальному лексикону человека и становится
точкой пересечения множества связей. Слово отражает в индивидуальном лексиконе признаки объ-
екта, существенные для данной личности. Приводя слова Н.И. Жинкина о том, что мы слышим слова,
а думаем о действительности, А.Залевская говорит о том, что то в обыденном знании слово сущест-
вует не вообще, а в ракурсе
≪для меня - здесь - сейчас≫. Признак, отражаемый словом
≪высвечивает≫ в индивидуальном образе мира соответствующий комплекс знаний и переживаний
[2, с.27]. Степень актуальности такого признака определяется взаимодействием названного выше ра-
курса с принятыми в социуме/культуре нормами, предпочтениями и оценками. Предметом внимания
становятся не определяющие предмет признаки, а признаки, характерные для именуемого объекта и
важные с позиций совокупного коллективного знания-переживания.
Данное утверждение можно экстраполировать и на устное высказывание, так как в спонтанном
говорении выбор слова индивидом происходит по признакам, актуальным для говорящего в данный
момент.
Человека как живая познающая мир система, существующая в определенной социальном и ес-
тественном окружениях, становится центральной идеей биологической теории значения. Биологиче-
ская теория значения интересна тем, что любая речевая деятельность индивида рассматривается
сквозь призму ценности для данного живого организма. Если в теории живого знания существование
слова в ракурсе «здесь и сейчас» делает слово актуальным для говорящего в реальной ситуации, то
в биологической теории значения слово – это результат взаимодействия организма с окружающей
средой (физической и культурной). Значение есть отношение между организмом и средой, опреде-
ляемое ценностью, которую отдельные аспекты среды (разделяемые на категории) имеют для этого
организма [Й. Златеев цит по 3, с.46].
По словам М.Петровой, в свете биосемиотического подхода язык рассматривается не как куль-
турный конструкт, а как жизнь в языке значимых тел. Человеческие мысли, идеи, поведение не огра-
ничиваются сферой мозга, а человеческое познание – сферой нейронных процессов. Все это распре-
делено в системе отношений, связывающих артефакты и человека [4].
Биологическая природа языка объединяет такие традиционно принадлежащие к противополож-
ным научным лагерям науки, как биология и семиотика, на основании того факта, что вся жизненная
сфера человека наполнена знаковыми процессами (семиозисом) и значением. Все, что ощущает ор-
ганизм, имеет для него значение – еда, спасение от опасности и т.п. Следовательно, все организмы с
рождения включаются в семиосферу, т.е. в мир значения и коммуникации. Вместе с тем значение
можно понимать как нечто, возникающее во взаимодействии организма с его нишей в окружающей
среде, воспринимаемой как субъективный мир организма [3].
Значения слов включают в себя компоненты (признаки) окружающей среды, актуальные при
взаимодействии с ней и ценностные для организма, что делает значение и субъективным и объек-
тивным одновременно. А.В.Кравченко, комментируя теорию Й.Златеева, акцентирует внимание на
том, что первичные формы «хорошего», «плохого» и «нейтрального» основано на сохранении жизни
индивида и ему подобных, это врожденная система ценностей, которая определяет значение физи-
ческих категорий [3, с.46]. Значение культурных (нефизических) категорий воспринимается через кон-
венциональную систему ценностей, состоящую из знаков. Она хоть и социальна по природе, но, ус-
ваиваясь, тоже становится внутренней для организма и определяет значимостное отношение.
ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АКТУАЛЬНЫЕ
ВОПРОСЫ
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ
И
НАУКИ
53
Обе внутренние системы ценностей (врожденная или приобретенная), тесно взаимодействуют
с эмоциональной системой: отрицательная ценность испытывается как отрицательная эмоция, когда
боль выступает прототипом, а положительная ценность – как положительная эмоция, когда прототи-
пом выступает удовольствие.
Таким образом, согласно биологической теории, значение слова – это фиксированное ценност-
ное отношение, результат знания о ценности для организма фактов физической среды и обществен-
ных взаимодействий, которые в течении жизни становятся внутренней системой знаков для индивида.
Используя эти знаки, индивид постоянно наполняет их чувством и эмоциями.
В свете данных теорий речевая деятельность индивида рассматривается как часть и ситуации
говорения, и его жизненного и языкового опыта, и результат взаимодействия говорящего и его физи-
ческой и социальной среды. Само событие коммуникации всегда имеет эмоциональное наполнение и
является физической чувственной реакцией на окружающую среду, поэтому факты говорения опре-
деляются ценностью по отношению к участникам коммуникации. Актуальность сказанного в коммуни-
кативном акте обеспечивается тем, что именно это говорящий посчитал значимым для себя в данный
момент.
Если в классической теории предметом компонентного анализа были семы (компоненты) зна-
чения, то в аспекте биосемиотических теорий анализа целью становится изучение ценностных при-
знаков, определяющих смысл-понятия, и признаков, имеющих эмоциональную ценность для говоря-
щего. Это позволит исследовать организацию ценностного «живого» знания и представить его компо-
ненты как динамичного ментального образования.
Литература:
1. Залевская А.А. Двойная жизнь значения слова и возможности ее исследования./ Язык, соз-
нание, коммуникация: Сб. статей / Под ред. Н.В. Уфимцевой, В.В. Красных, А.И. Изотова. . М.: МАКС
Пресс, 2010. Вып. 40. - С. 9-15
2. Залевская А.А. Значение слова сквозь призму эксперимента: монография/ А.А.Залевская. –
Тверь: Тверь. гос.ун-т, 2011. – 240 с.
3. Кравченко А.В. Когнитивная лингвистика сегодня: интеграционный процессы и проблема ме-
тода // Вопросы когнитивной лингвистики. – Тамбов. 2004. - №1. – С.37-52
4. 4 Ковшиков В.К., Глухов В.П. Психолингвистика. Теория речевой деятельности. Учебник для
педагогических и гуманитарных вузов / В.П. Глухов. – М.: Изд-во АСТ, М., 2009. – 346 с.
5. Петрова М.В. О механизмах формирования лексического значения в свете биосемиотиче-
ского подхода./ Известия НГПУ, 2013. Вып.40. – С. 22-25
УДК 81'372
ЕКІТІЛДІ ИДЕОГРАФИЯЛЫҚ СӨЗДІКТІҢ ҒЫЛЫМИ – ТЕОРИЯЛЫҚ СИПАТЫ
Мұханбетжанова А. – А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті,
журналистика және коммуникациялық менеджмент кафедрасының оқытушысы
Мақалада сөздіктердің тарихына шолу жасалып, идеографиялық оқу сөздіктерінің тіл
білімінде алатын орны мен қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне меңгерту жолында атқаратын қызметі
туралы айтылады.
Негізгі сөздер: тіл, сөздік,идеография,лексикография.
Тілді коммуникативті – прагматикалық тұрғыдан сипаттап, қарым – қатынас лингвистикасын
қалыптастыру үшін тілді үйрететін пәндер негіз болады. Оның нысанасы – сөйлеу, мәтін, сөйлеуші
мен тыңдаушының әлеуметтік және психологиялық сипаты, қарым – қатынас жасаушылардың
әлеуметтік өзгешеліктері, тіл қызмет ететін әлеуметтік сала мен жағдаят. Мұнда функционалды
стилистика, тіл мәдениеті, шешендік өнер, мәтін лингвистикасы , психолингвистика, когнитивті
лингвистика, әлеуметтік лингвистика, этнолингвистика, паралингвистика т.б. қарым – қатынас
теориясына лингвистикалық прагматика, тілдік актілер мен сөйлеу этикетін сипаттау,
лингвомәдениеттік, лингвоелтанымдық аспект маңызды қызмет атқарады. Осыған байланыста ғалым
М.Балақаев: «Қазақ тілінің мәдениетін арттыра түсу талаптары алдымен оның коммуникативтік және
қоғамдық қызметтерін жақсарта түсу шараларын жүзеге асыруды керек етеді», деген болатын. [5,143 ]
Қазақ тілінің қоғамдағы әлеуметтік қызметінің артуына байланысты оқу лексикографиясы да
дамып келеді. Тіл білімі ғылымы мен лингводидактиканың ара жігінде пайда болған жаңа саланың –
оқу лексикографиясының қазіргі таңдағы ең өзекті де күрделі міндеттернің бірі - лингвистика мен
ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АКТУАЛЬНЫЕ
ВОПРОСЫ
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ
И
НАУКИ
54
лингводидактиканың даму деңгейін танытатын, белгілі бір оқу кезеңіне, оқушылардың жас
ерекшеліктеріне сәйкес,оқыту мақсатына бағдарланған идеографиялық оқу сөздіктерін түзу болып
табылады.
Сөздік - жазу мәдениеті мен халықтың рухани мәдениетінің, ғылымы мен білімінің дамуына, өзге
тілді көрші халықтармен араласуына , түсінісуіне игі ықпал ететін , экономикалық, мәдени, саяси
қарым – қатынас жасауда басты қажеттілік болып табылатын, жалпыға ортақ құндылық. Сөздік –
белгілі бір тілдегі сөздердің әр түрлі мақсатқа (анықтамалық, түсіндірмелік, энциклопедиялық,
аударма т.б.) байланысты қоғамдағы қажеттілікке орай (балаларға, студенттерге, ғалымдарға, жалпы
көпшілікке, тіл үйренушілерге, туристерге,белгілі мамандыққа қатысты) арналып жазылған сөздердің
жүйеленген жиынтығы. [6,169]
Соңғы жылдары тіл үйретуде сөздік құрамды жүйелі түрде меңгертуге көңіл аударыла бастады.
Сол себепті лексиканың тілдік ұйымдасуын бейнелей алатындай, жиі қолданылатын сөздерді
қамтитын сөздіктер түзу қажеттігі туындап отыр. Сөздердің сөздіктегі орналасу сипаты сөз
таңбалардың табиғатын екі жақты – дыбысталу ұқсастығына қарай; мағыналық ұқсастығына қарай
топтастыруға мүмкіндік береді. Біріншісі, әліпбилік сөздіктерге негіз болса, олардың басымдығы,
дыбысталуы жағынан жақын кез – келген белгілі сөздер бойынша түрлі эпизодтық анықтамалар
шығаруға тиімді жолын жасауға алып келеді. Мұның өзі сөздердің әліпби ретімен орналасуын
оңайлатып, әліпбилік сөздіктерге барабар сөздіктердің молаюына алып келген болар еді. Әліпби
бойынша ұқсас сөздердің ретімен орналасу жүйесі нақтылы алғанда , біздің дүние туралы
білімдеріміздің жүйесімен сәйкеспейді. Ал әліпбилік орналасуынан бөлек, сөздерді жайғастырудың
жолы – мағыналық жағынан орналастыру болып табылады. Лексикасы осы критерийлердің негізіне
сүйеніп жасалатын сөздіктер идеографиялық деп аталады. Идеографиялық сөздіктердің бірі –
тезаурус үлгісіндегі сөздіктер. Мұнда әр сөздің әрбір мағынасы нақты мағыналық топқа жіктеледі.
Мұндай сөздіктерде сөздер алфавит тәртібімен және мағынасына қарай орналасады. Яғни сөздер
алфавит тәртібімен беріліп, мағынасы өзара жақын сөздер мағыналық доминанттардың немесе
орталық сөздердің маңына топтастырылады.
Сөздік мақала құрастыруда, сөз мағынасын нақтылауда немесе сөздердің өзара байланысын
зерттеу мақсатында қолданылатын контекстерді үш топқа жіктеуге болады. Атап айтқанда: ақпаратты
контекст, аз ақпаратты контекст, ақпаратсыз контекст.Сөздердің парадигмалық және синтагмалық
қасиеттері негізінде семантикалық өріс түзіледі. Бұл орайда, прагматика ерекше маңызға ие
болғанмен , сөздіктегі орналасуының концепті мен жолдары әрине, белгілі бір семантикалық өрістерге
бірігеді. Сөздіктерге қай тұрғыдан талдау жасауына байланысты түрліше жіктеледі. Атап айтқанда,
лингвистикалық тұрғыдан алғанда, тілдің лексикалық жүйесінің түрлі аспектілері негізге алынады да
соған сәйкес сөздіктер бір тілді – аударма , кешенді – аспектілі, парадигмалық – синтагмалық ,
семасиологиялық – ономосиологиялық ,жиі қолданылатын және сирек қолданылатын (актив - пассив)
болып жіктеледі. Психологиялық тұрғыдан алғанда сөздіктің кімге арналғаны ,адресат факторы басты
назарға алынады. Оқушының жас ерекшелігіне байланысты бастапқы (тұтынушының),
жалғасытырушы буындарға арналған сөздіктер болып ерекшеленеді. Адресат пен оның дайындық
деңгейін ескере отырып сөздіктерге оқушыларға, оқытушыларға арналған сөздіктер жатады.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, сөздікті пайдаланушының әлеуметтік ортасы, тұратын жері,ұлттық
ерекшелігі ескеріліп, соған сәйкес шет тілді аудиторияға арналған сөздіктер жіктеледі. Семиотикалық
тұрғыдан алғанда, сөздің таңбалық қасиеті, метатілдік және символдық жағы ескеріледі.
Сөздіктерді топтастыруда сөздің жүйелі сипаттары (сөз бен сөйлеу,сөз бен оның қолданылатын
ортасы, сөз бен елтаным,сөз бен грамматикалық жүйе, сөз бен жазу,сөз бен лексикофразеологиялық
жүйе, сөз бен оның мағынасы) толық ескерілуі тиіс. Нақты оқу сөздік түзу үшін жалпы
лексикографияда осындай үлгідегі сөздіктердің маңызы ерекше. Сөздің қолданысы бірқатар
факторларға байланысты: семантикалық, яғни сөздің мән – мағынасы ,коммуникативті, сөздің қай
салада, стильде, сөйлеу жағдаятында қолданылатыны т.с.с.
Лексикалық бірліктердің лексика – семантикалық қатынасын сөз еткенде, ұғымдардаң тілден
тыс факторларымен қатар ұғымдар тіл бірліктері, сөздердің парадигмалық қатары арқылы
берілетіндіктен,тілдің ішкі жүйелілігі де ескерілуі тиіс. Яғни, тілді үйреніп, оқу сөздік құрастыру үшін
сөздердің тақырыптық және лексика семантикалық байланыстарының маңызы зор. Сол себепті қазақ
тілін үйретуде мағынадан тұлғаға қарайғы функционалды – семантикалық бағыт пен тілдік бірліктердің
семантикалық жүйелілігі принциптеріне, идеографиялық сөздіктер түзуге ерекше назар аудару қажет.
Мұндай идеографиялық сөздіктердің негізгі мақсаты – белгілі бір ойды жеткізу үшін сөздерді таңдауға
көмектесу.
Қазіргі тіл білімінде лексикография екі түрлі бағытта дамып келеді. Атап айтқанда,
идеографиялық сөздіктердің түрлі аспектілерді қамтыған салалық түрлері жасалса, сонымен қатар
бірнеше саланы қамтыған кешенді сөздіктерде дайындалуда. Басқа ұлт өкілдеріне қазақ тілін
үйретуден гөрі салалық сөздіктерден гөрі,кешенді сөздіктердің берері мол, себебі онда тіл үйренуші
бір сөздіктен түрлі сала бойынша жалпы мағлұмат алып, бір ғана еңбекке иек арта алады.
|