Бас редакциясы

179
Бiр атаныґ балалары
(Повестен їзiндi)
Бастау
– Ал, аІайын, тегiс жиналсаґ, сµзiме іѕлаі сал, – дедi
басіарма. – Ґздерiґ бiлесiґдер, мен жѕмысшы ±келем
деп кеттiм. Аіыры былай болды. Ґкiмет бiздiґ ауданныґ
тоІыз колхозына елу тµрт бала жiберген екен. Жер аяІы
шалІай, мен барІанша ересектерiн бµлiсiп ±кетiптi.
Соныґ µзi жаісы болды. Жетiсiп отырІан ешкiм жоі,
тїгел кем-кетiкпiз. Тµрт-бес жѕмысшы іосылІаннан
азаматтыґ орны толмас деп, еґ ѕсаІынан таґдап алдым.
Жѕрт дабырлап кеттi. Басіарма мен есепшi екеуi бiр
арба бала ±келдi дегендi мана, жѕмыс басында естiген.
Рас болып шыіты.
– Сабыр, сабыр, аІайын, – дедi басіарма іолын
кµтерiп. – Менiґ ±келгенiм алты-аі бала. Б±рiне жет-
пейдi. Ж±не іазiр бауырыма салдым деп алып, ертеґ
µгейсiтiп жїрсек таІы іазаішылыііа жатпайды. Мїмкiн,
їкiмет ±лi де жiберер, сонда іалІаныґа тиедi. Ўзiр іолда
барын іѕдай жолымен бµлем. Ай, б±йбiше, – дедi сонан
соґ дауыстап. – ТамаІын iшiп болса, балаларды алып
шыі.
– Јазiр, аісаіал, – деген дауыс естiлдi киiз їй iшiнен.
– Ал былайыраі тѕрыґдар, балаларІа орын берiґ -
дер, – дедi басіарма. Жѕрт жапырыла шегiнiп, есiк
алдын іоралай тѕрды. Орталарын ашіанымен, киме -
лесiп, мїмкiндiгiнше алІа шыІуІа тырысады.Бiрi іызыі
кµрмек, бiрi їмiт жетегiнде.
Аіыры басіарма ±йелiнiґ аі шаршысы кµрiндi. Бiраі
сыртіа шыіпай, кµтерме киiз есiктi жамылІан кїйi
бµгеле бердi.
– Жїрiґдер, айналайындар, берi жїрiґдер. 

Аппаі іаздыґ бауырынан тѕрІан сары їрпек бала-
пандай, шашы сап-сары бала кµрiндi. Жѕрттыґ дабыры
пышаі кескендей тиылды. Артынша бiрiнiґ соґынан бiрi
тiзiлiп, іара шашты, іоґыр шашты, жирен шашты бала-
лар µрiп шыІа бастады. Кїнге шаІылысты ма, ±лде жадау
киiнген жат топтан имендi ме, б±рi есiк алдына ѕйлыІып
іалды.
– Ґй, іаліабастар, іорыіпаґдар, берi жїрiґдер, –
дедi басіарма. Јолынан бiр-бiрлеп жетектеп ±кеп, киiз
їйдiґ кїнес жаі іабырІасына іатарлап тѕрІызды.
Жаґа сiлтiдей тына іалІан жѕрт балалар iшiнен
іоґыріай µґдi іара кµздерi барын аґдаІан соґ кїбiр-
кїбiр сµйлесiп, гуiлдеп кеткен. 
– Ал, Д±уренбек, – дедi басіарма екi іолын кеуде-
сiне айіастырып, алдыґІы іатарда сiресiп тѕрІан іара
галифе шалбар, ±скери гимнастеркалы жiгiтке іарап. –
Дїкiметiґдi оіы, балалардыґ м±н-жайын айт.
Д±уренбек солдат етiгiмен сарт-сѕрт басып, екi-їш
іадам алІа шыіты да, бас бармаІы мен жарты шынашаІы
бар сол іолымен іармалап, тµс іалтасынан тµрт
бїктелген бiр жапыраі іаІаз алды. Бес саусаІы да бїтiн
оґ іолымен іаІаздыґ бїктемесiн жазып, ернiн жыбыр-
латып, iшiнен оіып аз бµгелдi. Содан соґ шолаі іолыныґ
кемiс шынашаІымен балаларды санап шыіты. ЈаІазына
таІы бiр іарады да, балаларды орнын алмастырып, іайта
тѕрІызды. ТамаІын кернеп екi-їш м±рте жµткiрiнiп
алып, іаІазды мѕіият бїктедi де, іайтадан іалтасына
салды.
– Басекеґ дѕрыс айтады, баланыґ саны алтау, – дедi
содан соґ. – Смирна тѕрып, внимательна тыґ даґдар.
Мен таныстырып шыІайын. ТылдаІы еґбекшi лерге кµ-
мекке жiберiлген жолдастар тµмендегiше. Стройдыґ
басында тѕрІан екеу – іазаі балалары, їлкенi сегiзде,
180

181
кiшiсi алтыда, мынаусы – Нартай, анаусы – Ертай, екеуi
аІайынды. Бѕлардан соґ татар баласы, аты Р±шит,
жетiде. Кµзi сыІырайІан жалпаі бет, таіыр бас іара –
іыз бала, іалмаі, я дїґген, жасы алтыда. Јасын 
-
даІысыныґ аты Яков, тоІызда, іолаІаштай мѕрнына
іараІанда жойыт т±рiздi, бiраі документте орыс деп
жазылІан; іайдан кеп, іайдан тѕрІаны белгiсiз ±рi
мыліау. Еґ соґындаІы – жаґа алдымен шыііан іасіа,
жетiде. Сiздерден жасыратын несi бар, тегi жаман немiс.
Бѕл баланыґ орны детдом емес едi, ±ке-шешеден бiрдей
айрылып, панасыз іалІан соґ алынІан екен. Ґкiметтiґ
кеґшiлiгi кµп. Ендi осы араІа келiп тѕрІан жайы бар.
– Сонда іалай? – дедi бiреу.
– Не іалай?
– Мына бала...
– Јай бала?
– Мына балалар... не... алІан адам... алам деген
адам... нетiп...
– Мен б±рiн де айттым, – дедi Д±уренбек. – ТаІы
іандай сѕраі бар?
Ешіандай сѕраі болмады.
– Тїсiнiктi, – дедi Д±уренбек. – Мен болдым. Басеке,
сµз µзiґiздiкi.
– Сµз дейтiн не сµз бар... Осы ауылдан соІысіа
сайдыґ тасындай іырыі їш азамат кетiп едi. Ўзiрге орал-
Іаны екеу-аі. Д±уренбек іолдан, Берден аяітан айыры-
лып іайтты. Жиырма тµртiне іара іаІаз алдыі. Хабарсыз
іаншама. Тегiс жетiмбiз. Жетiм болмасаі, ±лiптi таяі деп
бiлмейтiн Тоіажан колхоз басіара ма. Жетiм болмасаі,
жетпiске келген Ахмет кїндiз мал іарап, тїнде
кїшкµлiк баІа ма. Ўйтеуiр артыныґ іайырын берсiн...
Сµз дейтiн не сµз бар, бiз баладан айрылсаі, мына
алдарыґда тѕрІан – атадан айрылІан жетiмдер. Екi жар-

ты – бiр бїтiн... – Даусы жарыішаітанып, мѕрты
селтеґдеп, бѕдан ары сµйлей алмады.  
– Тоіта! – дедi сол аяІына кµнетоз саптама етiк, оґ
аяІына былІары тысты жаґа протез киген сырма кїртелi
іара мѕрт. Бѕл бригада Берден едi. – Тоіта, осы тѕрІан
жѕрттыґ кµбi бала алІысы келедi. Мен де, ана Аіаґ да,
мына Тiлеубай да, µзiґiз де іѕр іалмассыз. Тегiс с±би
жасындаІы кiшкентай балалар кµрiнедi. Шыііан жерiн
ѕмытып, ертеґ-аі етбауырымыз боп кетедi. Ґз іолыґыз-
бен їлестiрiп берiґiз.
– Л±ббай, – дедi іайтадан іатайып алІан басіар-
ма, – мен бµлмеймiн, µздерiґ таґдаґдар. Тек ретiн айтай-
ын. Ренiш-µкпе болмасын. Аіа! Жол сiздiкi. 
Тысы тозІан сеґсеґ тымаІын іѕлаІын іайырып, бiр
жаі шекесiне іисайта киiп, жѕрттыґ басынан аса іарап,
ат їстiнде тѕрІан Ахмет шал іарына іыстырІан іѕры-
Іын лаітырып тастап, жерге ырІып тїстi. Јимылы
шираі.
– ТаґдаІан балаґызды алыґыз.
Ахмет ысырылып жол берген жѕртты киiп-жарып
балалардыґ алдына барды да, іалт бµгелдi. Јайсысын
алсам екен деп ойлаІандай. Жетiмдердi жаІалай шолып
шыіты да, еґ баста тѕрІан аІайынды іазаі балаларыныґ
іасына келдi. Екеуi бiрiне-бiрi тыІылып іѕшаітасып
тѕрІан. Јолдарынан тартып едi, айырылмады. Аіаґ тiзе-
сiн бїгiп екеуiн бiрдей бауырына басты. Кезек-кезек маґ-
дайларынан сїйдi. Содан соґ орнынан кµтерiлiп бала-
ларды бастарынан жаІалай сипап µттi де, еґ шетте
тѕрІан немiс баласыныґ іолынан ѕстады. 
– Мен осы мыітыныґ µзiн іаладым.
Жѕрт ду ете тїсi. 
– Еркiґiз бiлсiн, – дедi басіарма.
– Баланыґ аты кiм? – дедi Ахаґ Д±уренбекке іарап.
182

– «Жауды аяІан жаралы» дегендi бiлмеушi ме едi-
ґiз? – дедi Д±уренбек ызбармен.
– Ўй, не шатып тѕрсыґ, мен сенен аіыл сѕрадым
ба! – дедi Ахаґ морт кетiп.
– Саіалыґыздыґ аІында жаґсаі iске аяі басты-
ґыз, – дедi Д±уренбек. АісаіалІа емес, ±лдеіайда
алыстаІы егiн жайІа іарайды.
– ЈѕйысіанІа іыстырылмай, іой, шыраІым, – дедi
Ахмет. Екi бїктеп, бiлеулей ѕстаІан іамшысыныґ
сабымен тымаІын тїзеп кидi. – Емiске сен їш сауса-
Іыґды берсеґ, мен їш ѕлымды бергем. Мына жѕртты
бµгемей, баламныґ атын айт.
– Зигфрид Вольфганг Вагнер. Јарыі болдыґыз, –
дедi Д±уренбек мырс етiп.
– Зекпри Болыпкен... Јалай, іалай?
– Зигфрид Вольфганг Вагнер.
– Е, жµн-аі, – дедi Ахмет аісаіал. – Келiстi жаісы ат
екен. Айналайын, жїр, їйге кеттiк. Апаґ кїтiп отыр.
Жѕрттыґ сµзiн ѕрІаныґ бар ма, жїр їйге.
Јызыііа жиылІан балалардыґ ересектеу бiреуi
шылбырынан ѕстап тѕрІан атына барды да, Зигфридтi
аяІын тарбита кµтерiп алып жерге отырІызды. Еґкейiп
жерден іѕрыІын алып, сол жаі іарына іыстырды. Їзен-
гiге аяІы тиер-тиместен лып етiп µзi де ат їстiне іона
кеттi. Кїмiс іасты іазаіы ер, екеуi де сыйды: алдында –
жалбыраІан ѕзын сары шашты, кµккµз сары бала, артын-
да – ширатылІан ѕзын бозІыл мѕрт, шоіша саіалды, µґi
жел мен кїнге тотыііан аі сѕр шал.
Иесiнiґ жїрiс маршруттарын жатіа бiлетiн жирен
іасіа ат оґІа, колхоздыґ соіаІа, тырмаІа жегер, егiн
шабуІа, іырман айдауІа пайдаланар кїш-кµлiгi жайылып
жїрген іыр жаііа іарай беттемек едi, шал тiзгiндi
тартып солІа іарай бѕрды да, іатты тебiнiп іап, бѕрын
µзiнде жоі, тiптi іазаіта болмаІан ±детпен ауылды іаі
183

184
1 
З±узатынан — баласыныґ деген маІынада.
жарып шаба жµнелдi. Абалай іосылІан иттерден арылып
шетке шыііан соґ Іана аяґІа кµштi. Оґашараі тiгiлгенi
болмаса Ахметтiґ µз їйi де осы ауылдыґ шетiнде едi.
Тµбесi кµрiнiп тѕрІан.
ЄзаІынан сїйiндiрсiн, – дедi їйiне жетiп, атынан
тїскенге дейiн Ахметтiґ артынан іарап тѕрІан Тоіа-
жан. – ШоІырлы жердiґ шоіысы болІан аруаіты атадан
іалІан іара шаґыраі едi. Ал жѕмысіа шыІу керек, жол
да, жµн де сiздiкi.
– Раімет, Тоіажан шыраІым, – дедi Б±кеґ аталІан
кiшкентай іара шал таяІыныґ ѕшын шошаґ еткiзiп. –
Тiлеп алІан жалІызды маґдайыма сыйІызбаІан іѕдай
басіаныґ з±узатынан
1
опа бермес. Раімет пейiлiґе. Кµр
аузына таіап отырмыз, бiр рет ата-анасынан айрылып
аґыраІан баланы екiншi іайтара жетiм іалдырып, кїн±
аріалаІым келмейдi.
Осыдан соґ жѕрттыґ 굴iлi басылып іалды. Абыр-
дѕбырсыз, у-шусыз келiстi. Басіарманыґ µзi ±деппен
кезек кїткен соґ ешкiм кеуделемедi. Бала алІандар да,
іѕр іалІандар да риза болысты. Тек бµлiнер кезде аІа-
йынды Нартай мен Ертайдыґ шырылдап жылап, айырыл-
май іойІаны Іана жанІа батты. Ертерек ойламаІан екем,
µкпе, аразІа іарамайтын ем деп басіарма µкiндi. Ўйелдер
кµзiне жас алып, еркектер їнсiз тѕнжырап, їйдi-
їйлерiне тараспай кµп тѕрды. Бiраі Ертайды алІан
бригадир Бер-ден де, Нартайды алІан ораішы Тiлеубай
да баладан айрылІысы келмедi. Јатты сµздерге барып,
тµбелесер-менге таіады. Аіыры їлкендер басу айтып
іойІызды. Балаларыґныґ бауы берiк болсын, бїгiн
жылайды, ертеґ іояды, б±рiн ѕмытады дестi. Сол сµздi
медеу іып іалІаны да таріасты.

185
Зигфрид Ахметѕлы
Ертеґiне Ахмет кµршi ауылдан Жаіан молданы ша-
іыртып, немiс баласыныґ тiлiн к±лимаІа келтiрiптi деген
сµз тарады. Молда сыйІа лаі сѕраІан екен, Ахаґ шарт
етiп ашуланып, iшiп отырІан шайдыґ да аяІын кїтпестен
їйден іуып шыІыпты. Хазiретi Јали мыґ сан к±пiрдi
дiнге кiргiзгенде кiмнен лаі алып едi, азІан атаґныґ аузы
деп боітап, алды-артына іаратпай атына мiнгiзiптi де,
ауылдыґ шетiнен асырып айдап тастапты. АраІа кїн
салмай кеґсе басына барып, кµптен берi сыртіа шыІудан
іалІан Сейiтбек іожаны алып кеп, баласын сїндетке
отырІызІан кµрiнедi. Жѕрт таІы бiр сойіанды кїтiп едi,
ондай шетiн хабар естiлмедi. Јайта керiсiнше Ахаґныґ
їйiне іатысы бар ±йелдер іожа іозылы іой алып кетiптi
дестi.
Кешiне Ахаґ бїкiл ауылды баласыныґ асыі жiлiк
ѕстар тойына шаіырды. Кµптен іызылсырап жїрген
жѕрт їлкен-кiшi, к±рi-жас демей, тайлы-таяІы іалмай
тегiс жиналды. Ахаґ жалІыз iсегiн сойІан екен, бас-
сираі, iшек-іарынІа дейiн асыпты. Молынан жеттi. Семiз
ет пен н±рлi сорпаІа лыі тойІан жѕрт шай келгенде
дастаріанІа тµгiлген iрiмшiк, іѕртіа іарай алмады. Тек
шµлдерiн басу їшiн бiр-бiр шыны аі су iштi. 
Астан соґ бригадир Берден ертеґ жѕмыс барын еске
салып едi, басіарма тоітау айтты. Отырып 굴iлдерiн
кµтерсiн деген. Ўйелдер жаІы іосылып µлеґ айтты. «Бiр
баладан» басталІан ±н ±уенi кµп ѕзамай мѕґІа ауысты.
«...Јай жерiмнен келедi ойын, кїлкi, Жетi арал жерiм-ай,
сауыішыл елiм-ай...» Осыдан соґ-аі кiм шыІарІаны,
іайдан тараІаны белгiсiз, сµзi де іораш, ±уенi де олаі,
бiраі жѕрттыґ д±л іазiргi кїйiне с±йкес жаґа ±ндер
айтыла бастады.

Ересектер жаІы шыдай алмай сыртіа шыІысты. Не
iстерiн бiлмей, ананы-мынаны ±ґгiмелеп, кїґкiлдесiп
тѕр. Кµзге тїртсе кµргiнсiз іаранІы тїн. Биiкте сансыз
жѕлдыздар жымыґдайды. Бѕдан бес, он, жиырма жыл
бѕрынІыдай. Жас. ЈайІы-мѕґсыз.
Iште ±йелдер жамырай сѕґіылдайды. «Ахау айдай
аіыным, – Армияда жаіыным, – Јолдан келер іайран
жоі, – Алла бiлсiн аіырын...» Ўн емес, дауыс айтып
жатіандай.
– Ау, не тѕрыс, кїреспеймiсiґдер, – дедi Тоіажан.
Белсенушi болмады. Ґґшеґ к±рi-іѕртаґ. Аіыры
бiрiн итерiп, бiрiн сїйреп, іаумалап, ортаІа екi шалды
шаіырды. Ўуелде амалсыздан жай Іана ѕстасып жїр едi,
кµтермелеген айІаймен іыза-іыза шын кїресiп кеттi.
Бiрi iштен шалып тастаІысы келдi, бiрi жамбасіа салмаі
болды, ±йткенмен ештеґе µнбедi, ырсылдап, кїрсiлдеп,
ѕзаі жїрдi, аіыры екеуi де шаршап, тѕрІан орындарына
іѕлай кетiстi. ЈалІандары іаріылдап кїлiп, дабырласып
барып тоітады. Сол кезде Іана аґдады, їйдегi ±йелдер ±лi
зар айтып жатыр екен. Дауыстары манаІыдай жамырап
шыіпайды. Б±рiнiґ іайІысы, б±рiнiґ тiлегi бiр арнаІа
іѕйылІан.
– Балаларды кїрестiрейiк, – дедi бiреу.
Балалар ±йелдердiґ ±нiнде де, шалдардыґ кїресiнде
де шаруасы жоі, їй сыртында асыр сап жїрген. Їл-
кендердiґ кейбiрi солай іарай ойысып едi.
– Кµкпар тартайыі, – дедi ±лдекiм. Ораішы Тiлеу-бай
екен.
– Ойбай, жетiіараґІы тїнде...
– Жер жаІдайы белгiлi Іой, бiраі серке іайда, – дедi
Тiлеубай.
«Бїгiн тартылмаІан кµкпар сiр± де тартылмайды»
деп ешкiмге ырыі бермедi. Белдеуде іаґтарулы тѕрІан
аттардыґ бiрiне мiндi де, жас терiнi таіымына басып
алып, іырІа іарай іиіулап, тасыр-тѕсыр шаба жµнелдi. 
186

187
– Јап, мына жїгермектiґ iстегенi-ай!.. – Бѕл –
бригадир Берден едi. – Ґзi µлсе ештеґе етпес, атты
жазым іылатын болды-ау. Јайт-ей, іайт кейiн! – дедi
айІайлап.
Тiлеубай ±удем жердегi белеске шыІа бере, кµлде-
неґдеп тѕра іалды. Жѕлдызды аспанныґ аясында сѕл-
басы
1
Іана іарауытады.
– Јайтпаймын-ау! – дедi ол айІайлап. – Б±рiґдi жерге
іаратып осы бетiмде ауылІа тартам. Тез ендi. Єзатып
аласыґдар! 
– Шыдап кµр іорлыІына, – дедi Берден, астына
мiнгенi іай ат?
– Кµкдомбаі.
– Јѕртіан екен Іой. ОІан бѕл арада Ахаґныґ жирен
іасіасынан басіа ат жетпейдi. Ўкел бермен, іарасын
їзбей тѕрІанда. – Бiреу белдеуден жирен іасіаны шешiп
±келдi.
– Тез мiнгiзiп жiберiґдер.
Екi-їш адам сїйемелдеп, атіа мiнгiзiстi. Бѕл кезде
Тiлеубай да жµнеле берген едi.
– Не екi аяіты бiрдей аІаш іылам, не кµкпарды алып
іайтам, – дедi Берден. – Айт, шуу, жануар!
Келесi с±тте іыріадан асып жоІалды. 
Кенет жѕрт жау шапіандай абыр-сабыр болды да
іалды. Бiрi белдеуде тѕрІан аттарІа, бiрi ертемен
жѕмысіа жегiлмек, іазiр таяу маґда жусап жатуІа тиiс
жыліыІа іарай жїгiрдi. 
Кейде µр жаітан, кейде ой жаітан шыііан топыр-
лаІан тѕяі даусы, іиіулаІан їзiк-їзiк айІай тїннiґ бiр
уаІына дейiн басылмады.
1 
Сµлбасы — бейнесi.

188
Жылы іымтаулы тµсекте жатіан, ет желiнiп бiтпей-
аі ѕйіыІа кеткен Зигфрид Вагнер ертеґiне таґертеґ
Зекен Ахметѕлы Бегiмбетов болып оянды.
1. ШыІармада соІыс зардабы, ауыл адамдарыныґ кµнбiс
тiршiлiгi кiмнiґ сµзiмен іалай берiлген?
2. Ахмет пен Д±уренбек арасындаІы тїсiнбеушiлiк неден
басталды?
1. М±тiндi оіып, мазмѕнына, таіырыбына 굴iл аударыґ-
дар. 
2. «Сыртіы тїр-перде. Iшiн айт, пиІылын айт» деген Ах-
мет сµзiне тереґ бойлаґдар.
3. Кейiпкерлер сµзiнен адамдардыґ бiр-бiрiне «халыі
жауы» деп жала жапіан баяІы 1937–1938 жылдардыґ
елес берiп іалатындыІына м±тiннен мысал келтiрiп, µз
баІаларыґды берiґдер.

189
ТҐЛЕГЕН  АЙБЕРГЕНОВ
(1937–1967)
1956 жылдыґ тамыз айы болатын. Тµлегенмен
кездесудiґ с±тi тїсе кеттi. Јанша сµйлессем де, бiраз
µлеґдерiн тыґдасам да, аґІарІаным – оныґ µлеґге деген
шексiз махаббаты! Јайсы µлеґiн тыґдасам да тiлiнiґ
байлыІы, ойыныґ тереґдiгi, µлеґiнiґ тереґдiгi жѕрт
айтіандай, менi бiр таґ іалдырды. Тµлегеннiґ таІы бiр
µзгешелiгi – іайсы µлеґi туралы сµз болса да, «оіып
бердi» деген тiркестi іолдануІа болмайды екен. ОІан т±н
іасиет ол µз µлеґiн тек іана жатіа айтып бередi. 
Елдiґ айтуынша, Тµлеген µлеґдi жас кезiнен шыІара
бастапты. Оныґ табан астында шыІарІан µлеґдерiн жат-
іа айтып жїрген їлкендi-кiшiлi кiсiлердi кµп кездестiр-
дiм. 
Тµлегенмен кездескен кейбiр жастар «Аіын болІым
келедi. Ол їшiн іандай болу керек?» – деген сѕраіты
іоятын кµрiнедi. Мен Тµлегеннен «Сен оІан іандай
жауап бердiґ?» – деп сѕрадым. Сонда аіынныґ берген
жауабы былай екен:
Аіын боп µмiр кешiру оґай деймiсiґ, іараІым,
Аузында болу бѕл µзi сыздаІан барлыі жараныґ.
Кµкiрегiґе іѕйып ал ±лемнiґ асіаі бар ±нiн,
Јосудыґ арпалысы бѕл – тоІыспас жолдар торабын.
Осыдан-аі Тµлегеннiґ «аіын» деген келелi атты аса
іастерлеп, їлкен жауапкершiлiкпен іарайтынын сездiм.
МаІан аіын деген халыітыґ жїрегiн, жан дїниесiн

190
µзгеден бѕрын тїсiнетiн барометр сияіты болып кµрiндi.
«Аіын iштен туады, шешен жаттыІудан болады» – деген
маіал Тµлегенге д±л айтылІан сияіты. Тап осы екi їлкен
іасиет Тµлегеннiґ тал бойынан табылатындыІын онымен
сµйлескен, пiкiр алысіан кiм болса да кїм±нданбайды.
Ойлана оіысаґ, оны іандай µлеґi болсын – тѕнып тѕр-
Іан ой. 
Тiлшi-±дебиетшi ретiнде байіаІаным – ол µз туынды-
сыныґ тiл шеберлiгiне аса 굴iл бµледi екен. Сµз
байлыІы мол, шыІыс ±дебиетiмен де, соныґ iшiнде
іазаітыґ асіаі аіындарын µзiне пiр, їлгi тѕтатындыІы
бiр байіалады. Ол бiр µлеґiнде былай дейдi:
Оіысам тарау «Абайдан»
Хабардар болам талайдан.
Тiлiмнiґ µґi бѕзылса,
Сияіты іарар шар айнам.
Јараіалпаітыґ бiр шетiнде, Јоґырат деген ауда-
нында туып µскен іазаітыґ іаршадай іара баласы
«Тiлiмнiґ µґi бѕзылса, cияіты іарар шар айнам» деп
ѕлы Абай атасына ±рi елiктеп, ±рi пiр тѕтып жатіандыІы
менiґ де жїрегiмдi іозІап жiбердi.
Ўзиза Нѕрмаханова
Адамдар
О, адамдар, бiргемiн мен сендермен,
Ыіыласыґа ешн±рсенi теґгермен.
Сендер менiґ баіытымныґ бѕлаІы,
Сендер менiґ дарыныма жел берген.
Ґздерiґмен µмiр шыґын бiрге астым,
Жарты іѕртты бµлiп жедiм, сырластым.
Дїниеге келгенiм жоі шет жїрiп,
Раіатын ойлау їшiн бiр бастыґ.

191
ГїлiстанІа айналдырІан таіырды
Болат іолдар, алІыр милар аіылды,
Сїйемiн мен, сїйемiн мен сендердi
Алар демiм іалІанша аіырІы.
Менiґ їшiн бiрдей тiлiґ, жынысыґ,
Кµбiґ ана, кµбiґ аІа-iнiсiґ.
Достыі µскен, ерлiк µскен ортаґа
Енген сайын кеґи тїсер тынысым.
Не кездессе µздерiґмен кµрмекпiн
Јарапайым адамдары еґбектiґ!
БарлыІыґ да баІыштар ем сендерге
Махаббатын маІан берсе жер-кµктiґ.
1. Ґлеґдi наіышына келтiре оіып шыІыґдар. 
2. Аіынныґ адамдарІа деген жан сезiмiн, махаббатын µз
сµздерiґмен баяндаґдар.
3. Ґлеґдi жаттап алыґдар. 
Арал толіындарында
Јарайтын барша іѕмартып,
Теґiз бе, ей, мынау тулаІан.
СыґІырлап келiп сыр айтып,
Сыпсыґдап жатыр су маІан.
Етегi-жеґi далиІан,
Осы ма шуІа толы ±лем!
Теґiз боп тусам дариІа-ай,
Кµршi кеп іонІан болар ем.
Кµркiґе жѕртты таґ іылып,
Жатсыґ ба, ѕлы бекзатым.
Ґзiґ бол менiґ 챴гiлiк,
Туысым менен жекжатым.

192
Шаттансын жїрек нѕр алып,
Ўкем боп іолды бѕлІа сен.
Iнiм боп жетсеґ іѕба-іѕп,
АІам келсеґ бѕл да ±сем.
АіиыІындай аріаныґ,
НаІашым болсаґ басы аппаі,
Сый іылып саІан тартамын,
М±рттiк пен жырды іосаітап.
Тебiрен достыі аты боп,
Iзгiлiкпенен жалІасса.
Теґiздiґ маІан жаты жоі,
Шiрiген кµлдер болмаса.
АрманІа іанат іаітырсаґ,
Тас болсам да егер жѕмсарам.
Шынымен теґiз боп тусаґ,
Татады кiн± кiм саІан.
1. Ґлеґдi сµздердiґ маІынасына зер сала оіып шыІыґдар.
2. Ўке, iнi, аІа, наІашы туыс атауларыныґ аіын µлеґiнде
іолданылуыныґ орны іандай?
3. Кешегi Арал мен бїгiнгi Аралды салыстырыґдар. 
4. «Арал таІдыры-менiґ таІдырым» атты таіырыпта
шаІын шыІарма жазыґдар. 

193
РАХМЕТОЛЛА  
РАЙЫМЈЄЛОВ
(1913–1978)
1913 жылы 11 мамырда Ташкент облысы Бостандыі
ауданындаІы Јараманас ауылында дїниеге келген.
АлматыдаІы журналистика институтын бiтiрген.
1933–1974 жылдарда іазiргi «Егемен Јазаістан»
газетiнiґ ±деби іызметкерi, «Жѕлдыз» журналыныґ
жауапты хатшысы ж±не «Јазаі ±дебиетi»  газетiнiґ бµлiм
меґгерушiсi. Ўдебиеттi жан-т±нiмен сїюi Рахметолланы
шыІармашылыі µнерге жеткiзедi. АлІашіы ±ґгiмелер
жинаІы «У±де»  1958 жылы жарыі кµрдi. Кейiн «Жасыл
белес», «Тїйелi адам», «Перделi пенде», «Балдаіты
адам», «Бѕрылыстар», «Јыз айна», «Бала жiгiт»,
«ЖапандаІы жаґІырыі»  сондай-аі, «АшынІан жандар»,
«Болаттыґ сыныбы», «Мµлдiр аспан», «БѕІан сенбе –
ертегi» сияіты ±ґгiмелер мен пьесалары жастарды отан
сїйгiштiкке, табиІатты іорІауІа, іажырлы еґбек етуге
шаіырады. 
Ана ієшаІы
(«Жасыл белес» повесiнен їзiндi)
Ґз iзiнен іарап іалІан Кµсебай туралы жаісы ойда
бара жатіан Даріанныґ 굴iлi де, жїрегi таза едi. Езуiн-
де, балІын бетiнде іуаныш кїлкiсi бар.
Ымырт жабылып, бiреудi бiреу жаіын келмесе, таны-
мастай уаіыт болып іалды. Терезелерден жылтыраІан

шамдар да кµрiне бастады. Осы кезде Даріан, манаІы
µзгедегi оішау тѕрІан, iргесiне биiк аІаштар µскен
іораІа жеттi. Жїрек дїрсiлi кїшейiп барады. ОІан
іосымша, желмен ойнап кїбiрлескен кµп жапыраі
иесiнiґ µзi келiп іалІанын сезiп, «іош келдiґiз» –деп те
жатіандай. Даріан жан-жаІына ерiксiз іарайлай бердi.
СабаІынан їзiлiп тїскен бiр тал жапыраі оныґ
бетiне келiп тидi де, сусып барып, жаІасына iлiнiп іалды.
Даріан жапыраіты іолына алып, бейне µмiрiнде бiрiншi
рет кµрген заттай іарады. АІаш басынан сытырлап
їзiлiп, іалтылдап барып жерге тїсiп жатіан сары ала
жапыраітар оІан мѕґын айтып, арыз жасаІандай.
Даріанныґ кµз алдынан кеше Іана µз басынан µткерген
басіа бiр µмiр кенет жалт берiп µттi. Бар дїние аЅ ѕра,
зiкiр салып, кїйреп жатіан майдан даласы елестеп кеттi.
Артиллерияныґ снарядi тигенде, бомба, миналар тїсiп
жарылІанда іарап іалІан талай орман аІаштарын кµргенi
бар едi. Јобырай тµгiлген жапыраітар сол кездердi есiне
бiр мезет іайта тїсiрдi. 
Бѕл Даріанныґ ±кесiнен іалІан, їлкейе келе µз
іолымен де егiп µсiрген ±ріилы аІаштары. Жiгiт бойын
жиып алды. Ендi їйiне іарай беттей бергенде, тiптi
жаіыннан ат тѕяІыныґ сiлке басіан кїштi серпiнi
естiлдi. Ат їстiндегi ±йел екен. Даріанныґ їйi жаііа
жалт етiп бiр іарады да, µте шыіты. 
«Мынау Аітоты Іой!» – деп Даріан ышіына жїгiре
берiп, кiлт тоітады. Рас, ол Аітоты едi. Жiгiт жан даусы-
мен «Аітоты!» деп айіайлап їлгергенше іаіпа жаітан:
– Ауыл малыныґ б±рi келгенде бѕл іасіаІа не болІан!
– деген жастайынан таныс бiр їн іѕлаІына сап еттi. Ана
їнi. Даріан жалт бѕрылды. Ґзiне іарай іаннен-каперсiз
Раушан келе жатыр.
Ана ойында бiр Іана н±рсе. СоґІы кїндерi сиыры
µрiстен кеш іайтатын болып жїрген. Ол соны ойлап, сол
туралы сµйлеп келедi. «Кµбiрек жайылады. О несi екен,
194

даланыґ оты азая бастаІаны-ау, шамасы. Ўукiм, ±у-
кiм!» – дейдi Раушан. 
Бес жыл кµрмеген баласынан бес іадамдай Іана
жерде тѕр. 
«Аітоты!» – деп айІай сала жаздаІан жiгiт жым
болды. Жїрегi аліымына тыІылды. Неб±рi іас іаііан-
дай уаіыт iшiнде басына талай ойлар оралып µттi. Соныґ
б±рiн жалІыз ауыз сµз, бiр Іана іимыл жеґiп:
– Апа! – деп, Даріан іѕшаІын жая жїгiрдi. 
Мѕндай кенет баіыттан іапы жїрген Раушанды бiр
ауыз жылы їн селк еткiздi. Не болІанын тїсiнбей,
есеґгiреп тѕрІан ана замат µзiне іарай асыІа басып,
іѕшаІын жайып келе жатіан баласын кµрдi. Ол:
– Я, т±уба! – деген сµздiґ аузынан іалай шыііанын да
байіамады. 
– Апа!
– Я, жасаІан! Јѕлыным!
– Апатайым!
– ЖалІызым! ЖарыІым!
– Апатайым!
– Єлым!
Бiрте-бiрте екеуiнiґ де айтары бiтiп, їнсiз емiренiп,
айіасіан іѕшаітары кµпке дейiн жазылмады. Бiр кезде
Раушан баласыныґ іѕшаІынан сусып барып, жерге отыра
кеттi. ЈолтыІынан сїйемелдеген Даріанныґ тiлiне
«апа», «апа!» – дегеннен басіа сµз оралмай жан даусы
шыіты. Раушанда їн жоі. ДаріанІа: «Јорыііан мен
іуанІан бiрдей дейтiн едi, жїрегiнiґ іабы жарылып
кетпесе едi!» деген ой келдi. Анасыныґ айналасында
іѕйындай їйiрiлiп безек іаіты. Бiр-екi сµздi іайта-іайта
сѕрай бердi. 
– Апатай, не болды, не болды! З±уреш аман ба? Айт-
шы, аман ба, сµйлешi, сµйлешi деймiн, апатай!
Даріан іатты шошыды. Оныґ ±скери іѕтышасында
су бар едi. ТуІан жердiґ іызыІына іарайлап келе жатып
195

шµлдегенiн де бiлмеген. Јазiр сол суы есiне тїсiп, іѕты-
шаны анасыныґ аузына апарып, жайлап тамызды. Раушан
бiр-екi рет жѕтты да, кеудесiн кере кїрсiнiп, тыныс
алды. 
– Јѕлыным, кµргенiм шын ба? – деп орнынан т±л-
тiректей кµтерiлiп, баласын іайта іѕшаітап, екi бетiнен
кезек-кезек сїйе бердi. – Жоі, мен µлмеймiн. 
Ендi шын пейiлмен кїлiмсiрей бастаІан Даріан З±у-
рештi ж±не сѕрады. 
– Аман жаным, аман. Їйде Іой ол, – деп Раушан
іаіпаІа іарай жїрдi. – З±уреш, З±урешжан!
Осы кезде бiреулердiґ дабырлаІан дауыстары тiптi
жаіыннан естiлдi. 
– Айтып едiм-ау, тегiн емес деп, б±се! – дейдi бiреуi.
– БаІбан баланыґ наі µзi!
Рас сол! Даріанжан Іой!..
Бѕлардыґ бiрi-Раушанныґ сырлас іѕрбысы Јалима.
Екi баласыныґ їлкенi мен кїйеуi соІыста іайтыс болІан,
іам 굴iлдiлеу ±йел; екiншiсi Аіылбике дейтiн зыпылдап
тѕрІан сµзшеґ келiншек-тi. 
Ўр кїнi осы кезде Аіылбике еґ кем дегенде ауылдыґ
жартысын аралап шыІатын да, естiген, бiлгендерiн ±ріи-
лы саііа жїгiртiп, іѕбылтып айта жїретiн. Бїгiн де
Аіылбике ел кезiп келе жатіан-ды. Жѕмыстан шаршаґ-
іырап іайтіан ЈалимаІа кµшеде кездесе кеттi де, бiрден
іаміорси іалды. 
– Шешей-ау, кїн батіанда іайдан келесiз? 
– Јайданы несi?– Саліын жауап Берген Јалима аз-
кем томсырайып тѕрып: – жѕмыстан келемдаІы, – дедi. 
– Ґзiґiзге сонша не болІан, шешейжан? Жѕрттыґ
б±рi баІана-аі іайтып кеп іалІан едi Іой. Сiздi колхоз
жѕмысына бiреу желiмдеп іойІан шыІар деймiн.
Јалима їйiне тез жеткiсi келiп, Аіылбикеге ±уелi
онша ыґІай кµрсеткен жоі. «Сыры м±лiм келiн Іой» деп
196

ойлап, їндемей іѕтылІысы келдi. Бiраі келiнi тым
зерiгiп іалІан екен, тоітау іайда, іайта іыза тїстi. 
– Тѕіымы іѕрсын бѕл тiршiлiктiґ. Дїние кiмге
ортаі дейсiґ, шешей-ау, – деп, Јалиманыґ iшi-бауырына
кiре сµйледi. – Кеше Іана жїрген кїйеуiґiз, кµзiґiздiґ
аІы мен іарасындай балаґыз іайда? Кiсiге дїние дос
болса, солар аман келмес пе едi? Шїкiр, ±йтеуiр іѕр
алаіан емессiз. Ана бiр тентегiґiз аман болсын. Жаны-
ґызды іартайІанда іинай бермеґiз, шешейжан!
Бiтеу жараныґ аузын тырнап алІандай, Јалиманыґ
жїрегi дiр еттi де, кµзiнiґ жасы тамшылап кеттi. Iшiнен:
«Јѕдай-ай, осы іаміоршыІа іайдан кез келiп ем»-деп
ойлап, зекiп бiр тастаІысы келiп, Аіылбикеге тiктене
іарады. Ўлде µтiрiк, ±лде шын, ол да бѕл кезде кµзiн
сїртiп тѕр екен. Јалима їндеген жоі. 
– Адырам іалсын бѕл алдамшы дїние, – деп кїр-
сiнедi келiнi. Сµйте, тѕра ж±не бiр хабарды жеткiзiп їл-
гiрдi. 
– Д±л осы жаґа, ±лгi маґІаз шешейге бара жатыр
едiм, жолда µзi жолыІа кеткенi. Айтпаішы, µзiґiз де
кµрдiґiз Іой. Ол кiсi сиырын iздей шыііан екен. Сµзден
сµз туып кеттi емес пе! Јызыґіырап тѕрып, ±уелi бай-
іамай іалыппыз. Ыґылдап ±н салып бара жатіан бiр салт
атты алдымызды кесiп µте бердi. Баісам µзiмiздiґ
жыліышы іызымыз – Аітоты екен. Ґркµкiректiгiне жы-
ным іозып кеттi де: «Ўй сѕлу іыз, с±лемдесуден де
іалІансыґ ба? Яки бiздi елемейсiґ бе?» – деп іаІыта
сµйледiм. П±ле, аіылды іу Іой: «Іапу етiґiздер, іараґ-
Іыда»… – деп, кiлт бѕрылып келiп амандасты. «Сонша
не, ит іуды ма?»… десем: «Жол жїрiп барамын» – деп
сызылып тѕр. «Кµп болса, Бертай шыІар асыііаныґ. Ол
жiгiт менiґ iнiм екенiн бiлесiґ бе, іазiр жанымда емес
пе? Фермаґа барды Іой аіыр!» – деп едiм, іыз не дерiн
бiлмей састы.
Аіылбике соґІы сµздерiн зор бiр жеґiске жеткен
жандай, маітана айтты. 
197

ТуІан баласындай кµретiн Аітотыны ±лдекiммен
шатастырІан келiнiн Јалима жаґа ±зiрдегiсiнен де іатты
жек кµрiп іалды. Ол бiраз жерге дейiн їндемей барды.
Бiраі шыдамады. 
– Аузыґ жеґiл-ау, келiн. Жас адамныґ соґынан µсек
iлiккiш болатынын неге ѕмытасыґ? Тым болмаса, іѕр-
Іырды, Раушан 굴iлiне келiп іалар-ау дегенiґ іате
екен,– деп едi, Аіылбике µршелене тїстi.
– Бертайды фермаІа шаіыртіан ол іыздыґ µзi екенi
рас. Раушан шешейдiґ ендi Аітотыда жѕмысы жоі. Ба-
ласы ±скерден аман оралса, ондай іыздыґ ±кесiн тауып
алады. 
Јалима да шынына кµштi. 
– Аітоты шаіырмай-аі, Бертайды сол іыздыґ маґы-
на жеткiзе алмай жїрген сенiґ кїйеуiґ Жїлдебек бола-
тын. Оны мен тїгiлi, Раушанныґ µзi де бiледi, – деп
салды. 
– Менiґ кїйеуiм дейсiґ бе-ей, сен кемпiр?
– Д±л солай. Пiштеу, жiгiтiґе. Даріанныґ тырна-
Іына да тѕрмайды. 
– О, алжыІан к±рi іаншыі. Сен не бiлем дейсiґ. Дар-
іан бiздiґ председательдiґ іазiргi ±йелi Меґсѕлуды
сїйедi екен. Егер тiрi келе іалса, оныґ сайтаны АітотыІа
емес, еґ алдымен МеґсѕлуІа тїсер. Сонда менi ±улие
екенсiґ дейтiн мѕндардыґ бiрi µзiґ боларсыґ, ±лi! 
Осыдан кейiн бѕлар томсырайыса їнсiз келе жатты.
Расында Аіылбикенiґ iнiсi Бертайды жыліы ферма-
сына жыліышы еткiзген де µздерi болатын. Јыз Даріан-
ды сїйедi. «Ендi ол келгенше мойнын бѕрып ал», – деп
жiберген. Колхоз председателi Кµсебайды да кµндiрген.
ОІан Даріанды мыітап жамандап, тiптi Меґсѕлуды бiр
кезде жаісы кµрген жiгiт екенiн де ±ртїрлi саііа жїгiрте
айтіан. Аіыры µз адамдарыныґ тiлегiн Кµсебай далаІа
іалдырІан жоі. Даріанды iшiнен жек кµрiп жїрдi. «Ол
туралы, ±сiресе, Меґсѕлудан бiр ауыз сµз естiсем іалай
болар екенмiн» – деп кейде ойлап кететiн Кµсебай. 
198
6 — Ўдебиет, 6.

Їнсiздiктi Аіылбике бѕзды.
Ґкпелемеґiз, шешей. Аяґдай жїрiп сµйлесейiк… Сiз
жаґа «жас адамныґ соґынан µсек iлiккiш келедi» –
дедiґiз. Дѕрыс-аі. Бiраі ойлаґызшы, iнiмдi де µсекке
іалдырІым келмейдi. Ол Аітотымен, айта берсеґiз, тiптi
іосылып та іойІан. Шешей-ау, сiзге µтiрiк маІан шын,
кµгершiндей аймаласып тѕрІандарын талай рет кµрген-
мiн. Оны ендi µзiґiзден несiн жасырайын. Мейлi екеуi де
жас емес. Кµґiлдерi жарасса болІаныдаІы… Кеше бѕл
сырымды Раушан шешейге де айтіанмын. Ол кiсi «балам
аман болсын» дедi де іойды. 
Јалима іатты ойланып келе жатіан. Оныґ кµз
алдында Бертай. СоІыс басталар алдында осы колхозда
iстеген. СоІысіа да осы жерден кеткен. Майданнан
демалысіа келiп, басіа бiр колхозда тѕратын аІасы
Асылбай деген-нiґ ж±рдемiмен елiнде бiржола іалып
іойІан жiгiт. Ґзiн айлакер аІасы їґгiрде саітаІан
деген де іаґіу бар. ЕЅе, мiне іызыі! Ендi Аітотыны
иемдене бастапты! 
Задында иi жѕмсаі Јалима кiм болса соныґ сµзiне
сенгiш, аґіау да адам едi. У жѕтіандай iшi ±лем-ж±лем
аши тѕра, даусы дiрiлдей жауап іатты.
– Келiн-ау, мынауыґ шын болса, сѕмдыі екен. Рау-
шанныґ бѕл тiрi µлгенi Іой. Ол тїгiлi іазiр менiґ де тµбе
шашым тiк тѕрып келедi. О, бейбаі! О, т±ґiр!.. Алда іу
іарай, Даріанды шынымен-аі ѕмытіаны ма?
Екеуiнiґ кµз іыспайы тiптi соІыстан бѕрын-аі
басталІан едi. Оныґ несi бар екен. Бертай кiмнен кем?–
деп, Аіылбике бастырмалата бердi.
– Не дейдi, байІѕс-ау? 
– Ие, ие, шешей. Тїк те байІѕсы жоі!..
Бѕлар Даріанныґ їйi алдына жаіындап іалІан-ды.
«Јѕлыным!..» «Апатай!..» «Жоі, мен µлмеймiн!» – деген
сµздер аныі естiлдi. Даріанныґ келгенiн екеуi де сезiп,
бѕрылды. Дабырлап сµйлей де келдi. 
199

ДаріанІа іѕшаІын жая жїгiрген Јалима, µз баласын
кµргендей іуанды. Оны іапсыра іѕшаітап, сїйiп алып
босатты да, ±лi де «µґiм бе, тїсiм бе» – деп есеґгiреп
тѕрІан Раушанды бара сала сiлкiлей бердi. Аіылбике
болса, басіаныґ б±рiн ѕмытып: «Сїйiншi, сїйiншi!» –
деп Раушанды жїндей тїтiп, іолындаІы бiлезiгi мен
саіинасын сыпырып та їлгiрдi. 
Осы шаґ-шѕґды їйде отырып естiген З±уреш далаІа
жїгiре шыііан. Јаіпа табалдырыІынан аттай берiп ойда
жоіта, табан астынан кезiккен іуаныш оныґ буындарын
босатып жiбердi де, соныґ ±серiнен екi рет сїрiнiп, екi
рет домалап алды. Сонда да тоітаІан жоі. Сонда да
домалап тїскенiнен іарІып тѕрІаны жылдам боп, іѕстай
ѕшты. Сол бойы Даріанныґ мойнына орала кеттi.
Даріан да іарындасын іѕшаІына кµмiп, маґдайынан
иiскеп, кеудесiне іатты-іатты іысып тѕр.
– Аманбысыґ, жарыІым? СаІындым Іой, жїд±! 
– АІатайым?!
Осындай іарбалас кезде Аіылбике ендi З±урештi де
жѕліылай бастады. 
Ўй, ерке іыз. АІаґды кµрiп 굴iлiґ хош болды Іой.
Сїйiншiм іайда, сїйiншiм!
Раушан Даріанныґ келгенiне к±мiл сенiп, ендi шын
кїлдi. Аіылбикенiґ жѕліылаІанына да іарамай, аІасын
іѕшаітап ±лi де жiбермей тѕрІан З±урешке ол да жаіын-
дай берiп едi. Д±л іѕлаІыныґ тїбiнен «м-ме!» деп, іапыл
шыііан їннен шошып кеттi. Ґрiстен іайтіанын кїнде
бiр белгiмен сездiретiн µзiнiґ іызыл іасіа сиыры екен. 
– Т±йт! – деп, Раушан оныґ тѕмсыІына нѕіып іалды.
Кїндегiдей сылап, сипаІан жоі. 
Иесiнiґ бїгiнгi сыйы осыдан артыі болмасын байіа-
Іандай, іасіа сиыр да артыі еркелiк жасамай, аіырын
шегiндi де, аяітарын сырт-сырт басып, бѕзауы тѕрІан
жаппаІа іарай кете барды. 
200

201
– Ау, шешей-ау, осылай тѕра беремiз бе? Егер
їйлерiґнен су шыІып, безiп кеткен болсаґдар, барайыі
сонда! – деп зыпылдады Аіылбике.
Осыдан кейiн б±рi їйге беттедi.
1. Даріанныґ туІан жерге деген ыстыі ыкыласы мен
сїйiспеншiлiгiн жазушы іалай суреттеген?
2. Ана мен баланыґ сїйiспеншiлiк сезiмi шыІармада іалай
суреттелген?
3. Жазушыныґ кейiпкерлердi суреттеудегi шеберлiгi
іандай?
1. «Јорыііан мен іуанІан бiрдей дейтiн едi, жїрегiнiґ
іабы жарылып кетпесе едi!» деген сµйлемнiґ
маІынасын тїсiндiрiґдер. 
2. Жазушыныґ суреттеуiне сїйенiп КµсебайІа, ДаріанІа,
Аіылбикеге, АітотыІа, РаушанІа мiнездеме берiґдер. 
Образдыґ тїрлерi  
Образдыґ тїрлерiн белгiлеудiґ бiрнеше (±дiстiк, тектiк,
т±сiлдiк) факторлары бар. Кµркемдiк ±дiс тѕрІысынан
келгенде, образ екi тїрлi романтикалыі образ, реалистiк
образ. Ўдеби тек тарапынан келгенде, образ їш тїрлi:
эпикалыі образ, лирикалыі образ, драмалыі образ.  Ал
жалпы жасалу т±сiлдерiне баісаі, образ таІы да бiрнеше
тїрлi: юморлыі образ, сатиралыі образ, фантастикалыі
образ, трагедиялыі образ т.б. Осылардыґ ±ріайсысына т±н
ерекшелiктерi бар, оны бiлу ±дебиетшiге ауадай іажет.

202

жүктеу/скачать 0,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: