Басқару экономикасы
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5.1.2. Жалпы, орташа жәе маржиналды өнімді қысқа мерзімді талдау
- Шығындар Шығару
- Y- пайдаланған саны Q – шығарылған көлем
- Шығындар айнымалысы Жалпы өнім (Q немесе TP) Маржиналды өнім (МР)
- Азаймалы қайтарым әсері пайда болады
- I-ші стадия
Матрицадағы сандар X пен Y әр түрлі үйлестіріп пайдалану нәтижесінде алуға болатын өнім көлемін көрсетеді. Мысалы, X-тың 2 данасын және Y-тің 2 данасын пайдаланса, өнімнің 36 данасы шығады. единиц продукции. Дополнительная единица X при постоянном объеме Y өзгертпей Х-қа қосымша бір дана қосылса, қосымша 22 дана өнім шығады (Q = 58). Бір уақытта X пен Y 1 данаға өссе, онда өнім көлемі 82 дана өнім береді. Y-ті өзгертпей, Х-қа 1 дана қоссақ, қысқа мерзімді өзгеру қарастырылады. Шығындардың екі типін де 1 данаға үлкейту ұзақ мерзімді өзгеріс болып келеді.
Енді кейбір терминдерге тағы тоқталайық. Біріншіден, экономистер шығындар мен шығаруды белгілеу үшін келесі баламаларды қолданады :
Екіншіден, өндірістік функцияға қысқа мерзімді талдау жүргізгенде өнім көлемінен басқа тағы екі маңызды өндіріс нәтижесіне қатысты көрсеткіштер бар. Олар – маржиналды өнім (МР) және орташа өнім (АР). Маржиналды өнімді айнымалы шығындардың 1 данаға өзгеру нәтижесінен туған шығарудың немесе жалпы өнімнің өзгерісі деп анықтауға болады; орташа өнімді шығындардың бір данасына шаққандағы жалпы өнім деп анықтауға болады. 5.2 кестеде қысқа мерзімді өндірістік функция көрсетілген. 5.2 кесте. Қысқа мерзімді өндірістік функция
Бұл жерде Y (Y = 2) өзгермеген жағдайда Х шығындар саны көбейген сайын шығару көлемімен не болатыны айқын көрінуде (мысалы, кестедегі қалың қаріппен көрсетілген жолға қараңыз). 5.3 кестеде Y = 2 тең болып өзгермеу жағдайында, Х-тың ұлғаю ТР, МР және АР ететін әсері көрсетілген. 5.3 кесте. Қысқа мерзімді функциялар Q, МР, АР
Осы әсерлер төменде 5.1 суретте бейнеленген. Q AP, MP 100 80 60 40 20
TP Азаймалы қайтарым әсері пайда болады 20 10
AP MP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 X 1 2 3 4 5 6 7 8 9 X 5.1 сурет. ТР (Q), МР, АР қисық сызықтары Азаймалы қайтарым заңы. Q, АР және МР өзгеру сипатын түсіну негізі азаймалы қайтарым заңы атты құбылыста жатыр. Бұл заң келесіні бағып айтады: қосымша айнымалы шығындар бірліктері тиянақталғаншығындармен біріккенде белгілі заматта қосымша шығару (яғни маржиналды өнім) азая бастайды. Қайтарымның азаюы 5.3 кестеде және 5.1суреттегі график жүзінде бейнеленген. Еңбек сияқты шығындардың маржиналды өнімі шығындардың қосымша бірлігінің нәтижесінде шығарудың өзгерісі болып келеді. Бизнестегі шынайы жағдайында азаймалы қайтарым заңының ықпалын қарастырғанда екі маңызды тәжірибелік ой-пікірді ескеру керек. Біріншіден, заңда қайтарым қашан азаятыны туралы ешнәрсе айтылмаған. Демек, менеджер тек тәжірибе барысында сынау мен қателер әдісін қолданып, азаймалы қайтарым нүктесін аша алады. Екіншіден, экономистер бұл заңды бірінші рет тұжырымдағанда, қолданып отырған айнымалы шығындардың түп негізі туралы бір қатар шектейтін тұспалдар жасалды. Өндірістік үдерісіне қосылған барлық шығындардың өнімділігі бірдей болады деп шамалады. Тек бір себеп бойынша шығындардың маржиналды өнімнің нақты бірлігі басқалардан көбірек немесе аздау болады – ол шығындар қай ретпен өндірістік үдерісіне қосылуы.
Әлбетте, бір де адам жұмыс үстемесе ТР, немесе шығару, нөлге тең болады. Бірінші жұмыскер 16 дана өнім өндіреді. Сөйтіп оның МР және АР 16-ға тең болады. Екі жұмыскерді пайдалансақ, екеуінің бірігіп күш жұмсағаны нәтижесінде ТР 36-ға тең болады. Сөйтіп екі бірге жұмыс істеп, олардың бөлек жұмыс істеген жағдайдағы еңбек нәтижесінің қосындысынан (бірінші жұмыскердің МР = 16, ал екі жұмыскердің АР = 18 тең) артық болып келеді. Одан әрі мынаны байқауға болады: екінші жұмыскердің МР-сы (20) бірінші жұмыскердің МР-сымен (16) салыстырғанда көбірек. Экономикалық теорияда әр жұмыскердің өнімділігі бірдей деп ұйғарылады, ал бұл жерде командалық жұмыстың эффекті және мамандану қосымша жұмыскерлерге, олардың алдында өндіріс үдерісіне қосылған жұмыскерлермен салыстырғанда, көбірек үлес қосуға мүмкіндік туғызады; бұл құбылысты ұлғалмалы қайтарым деп атауға болады. Алайда, қосылған жұмыскерлер саны өскен сайын командалық жұмыстың және мамандану арқасында ұлғаймалы қайтарымды алуға мүмкіндік азая береді. Белгілі заматта жұмыскерлерді қосу қайтарымның азаюына алып келеді. Ақырында, тиянақталған қуатпен салыстырғанда жұмыскерлердің саны сонша көп қосылғаннан кейін, олар бір бірінің қызметіне араласа бастайды. Бұл жағдайда қызметкерді қосу теріс маржиналды қайтарымға алып келеді, ал оз жағынан жалпы өнімнің төмендеуіне алып келеді. Экономистер азаймалы қайтарым заңын түсіндіруде тәжірибемен тексеруге емес, дедуктивтік пайымдауға сүйенді. Оларға бұл заңды орнату маңызды болды, өйткені өндірістің үш стадиясын және ұлғаймалы маржиналды шығындар құбылысын түсінуге көмектесті. Бұл заңды бейнелеу үшін көптеген мысалдар келтіруге болады.
5.2 суретте көрсетілгендей, I-ші стадия Х айнымалы шығындарының 0-ден 4-ке (яғни орташа өнімнің максимал мағынасына жеткен нүктеге) дейін данасын қамтиды. II стадия осы нүктеден басталып, Х айнымалы шығындарының жетіге (яғни жалпы өнімнің максимал мағынасына жеткен нүктеге) дейін созылады. Бұл нүктеде III стадия басталады. Экономикалық теорияға сәйкес, қысқа мерзімді мезгілде «ақылды» фирмалар тек I стадияда жұмыс істеуі керек. III стадияда жұмыс істеу неге орынсыз екені түсінікті: фирманың айнымалы шығындары көп, ал шығаратын өнімі аз болады. Стадия I Стадия II Стадия III Стадия I Стадия II Стадия III Q AP, MP TP 100 80 60 40 20
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||