Экономикалық шығындар
|
ресурстарды тартуға жұмсалған барлық шығындар. Бұл шығындар өзіне бухгалтерлік жазуындағы анық шығындар мен балама құнын кіргізеді
|
Экономикалық пайда
|
жиынтық (жалпы) табыс минус жиынтық экономикалық шығындар. Ол нормадан жоғары пайда деп те аталынады
|
Экономикалық қосымша құн (ЭҚҚ)
|
қосынды капиталдың пайдасы мен капитал құны арасындағы айырма
|
Фирма
|
ресурстарды тұтынушылардың сұранысына ие тауарларға айналдыратын ұйым
|
Нарықтық қосымша құн (НҚҚ)
|
компанияның нарықты құны (меншікті капитал плюс қарыз) мен компанияға инвесторлардың салынған қаржылары арасындағы айырма
|
Экономикалық емес мақсаттар
|
компания өзін қалай ұстау керектігін анықтайды. Мысал: «Қоғамның жақсы мүшесі ретінде өзін ұстау»
|
Қалыпты пайда
|
фирма қалыпты пайданы алғанда, оның табысы бухгалтерия есептеген шығынды және балама шығынды төлеуге дәл жетеді
|
Оппортунистік қылық
|
Келісімшарттың бір жағы екінші жақты өзінің мүддесіне пайдалануға талпынады
|
Транзакциялық шығындар
|
бір фирма басқа фирмамен жұмыс істегенде пайда болады. Бұл шығындар өзіне зерттеуді, келісімшартты жасауды және оның орындалуын бақылауды кіргізеді
|
Дәулеттілікті максималдау
|
компания бизнесін басқарғанда компанияға бағытталған ақшалай қаражаттың ағыны акционерлік капиталдың бағасын максималдауға алып келеді
|
Бағаның бағыттайтын (бөлу) функциясы
|
теңдік нарық бағасының өзгеруі нәтижесінде ресурстар нарыққа және нарықтан жылжуы. Бұл функция ұзақ мерзімді болып саналады
|
Ұзақ мерзімді мезгіл
|
бұл уақытта нарыққа жаңа сатушылар келуі мүмкін және онда бар сатушылар нарықтан шығып кетуі мүмкін
|
Нарықтық күш
|
нарықтық бағаны орнату қабілеті
|
Бағаның мөлшерлейтін функциясы
|
нарықты артық тауардан және оған тапшылықтан құтқаратын бағаның жоғарылауы немесе төмендеуі. Бұл функция қысқа мерзімді деп қарастырылады
|
Қысқа мерзімді мезгіл
|
бұл уақытта нарықта бар сатушылар әр түрлі ресурстарды көбейген немесе азайған көлемде пайдаланып нарықтық бағасының өзгеруіне жауап бере алады
|
Доғалық икемділік
|
сұраныс (ұсыныс) қисық сызығының дискретті аралығы арқылы өлшенетін икемділік
|
Табыс бойынша сұраныс икемділігі
|
табыстың 1%-ға өзеруі нәтижесінде сұраныс көлемінің пайыздық өзгеруі
|
Маржиналдық (шекті) табыс
|
көлемнің бір бірлігіне өзгеруі нәтижесінде жиынтық табыстың өзгеруі
|
Нүктелік икемділік
|
сұраныс (немесе ұсыныс) қисық сызығының белгілі нүктесінде өлшенген икемділік
|
Сұраныстың бағалық икемділігі
|
бағаның 1%-ға өзгеруі нәтижесінде сұраныс көлемінің пайыздық өзгеруі
|
Ұсыныстың бағалық икемділігі
|
бағаның 1%-ға өзгеруі нәтижесінде ұсыныс көлемінің пайыздық өзгеруі
|
Регрессиялық талдау
|
тәуелді айнымалы мен таңдалған тәуелсіз айнымалы арасындағы байланысты табатын статистикалық әдіс
|
Орташа өнім (АР)
|
фирма пайдаланған белгілі шығындардың көлем бірлігіне бөлінген жалпы өнім
|
Шығындар
|
өндіріс үдерісінде пайдаланған ресурстар. Бұл ресурстарды факторлар немесе өндіріс факторлары деп те атайды
|
Азаймалы қайтарым заңы
|
бұл закон бойынша, тиянақталған шығындарға қосымша шығындар қосылса, белгілі заматта қосымша шығарылу (маржиналдық өнім) азая бастайды
|
Ұзақ мерзімді өндірістік функция
|
шығындар жинағымен максимал көлемде тауар немесе қызмет өндірілуі; фирма пайдаланатын шығындардың көлемін ерікті түрде өзгерте алады, деп болжанады
|
Маржиналдық өнім (МР)
|
фирманың шығындарының бір элементінің өзгеруі нәтижесінде өнім шығаруының өзгеруі
|
Маржиналдық өнімнің ақшаға шағылуы (MRP)
|
маржиналдық өнім тауардың нарықтық бағасына көбейтіледі
|
Орташа тиянақталған шығындар (AFC)
|
өнім бірлігіне шаққанда тиянақталған шығындар
|
Жалпы өнім
|
шығындарды белгілі деңгейде пайдаланған кезде фирманың өнім шығаруы. Q деп те аталады.
|
Қысқа мерзімді өндірістік функция
|
шығындар жинағымен максимал көлемде тауар немесе қызмет өндірілуі; фирма пайдаланатын шығындардың кем дегенде біреуінің көлемі өзгермейді деп ұйғарылады
|
Ауқым эффекті
|
фирманың барлық шығындары белгілі арақатынаста өсуі нәтижесінде шығарылудың өсуі
|
Өндірістік функция
|
шығындар жинағымен максимал тауар немесе қызмет көлемін өндіру
|
Орташа жалпы шығындар (АС немесе АТС)
|
өнім бірлігіне шаққандағы жиынтық шығындары
|
Тәжірибе қисық сызығы
|
өнім бірлігіне шаққандағы еңбек шығындары мен өндірістік үдерісімен байланысты барлық шығындары арасындағы арақатынас
|
Шығындардың қысқа мерзімді функциясын бағалау
|
талдау мезгілінде белгілі факторлар тиянақталған болып қарастырылады
|
Шығындардың ұзақ мерзімді функциясын бағалау
|
талдау мезгілінде барлық факторлар, әсіресе, капитал айнымалы болып қарастырылады
|
Қамту эффекті
|
ентшогае издержек в результате совместного производства двух и более товаров и услуг.
|
Қамту эффекті
|
фирма қуатын ұлғайтқанда өнімнің бір бірлігіне шығындардың азаю
|
Жалпы шығындар
|
жалпы айнымалы шығындар плюс жалпы тиянақталған шығындар
|
Қайтарылмайтын шығындар
|
ағымды шешімдер ықпал жасамайтын өткендегі шығындар. Егер ресурстың баламақұны жоқ болса, оны қайтарылмайтын шығын деп санайды
|
Маңызды шығындар
|
ағымды шешімдер ықпал жасайтын шығындар; айнымалы және қосымша шығындар маңызды шығындар болып есептелінеді
|
Маржиналдық шығындар (МС)
|
өнімнің қосымша бірлігін өндіруге жұмсалатын шығын
|
Экономикалық залал
|
фирманың табысы өндірістің бухгалтерлік шығыны мен балама шығынын төлей алмау жағдайы
|
Экономикалық пайда (үстеме пайда)
|
жалпы табыс минус экономикалық шығындар
|
МР=МС ережесі
|
егер фирма өзінің экономикалық пайдасын максимал жасаймын деп талпынса, маржиналды табыс маржиналды шығынға тең болған жағдайдағы өнім көлемін өндіруі керек
|
Қалыпты пайда
|
нақты шарадан алынған пайда көлемі балама қызметінің нәтижесінен алынатын пайдаға дәл тең болуы керек
|
Р= МС ережесі
|
жетілген бәсеке жағдайында жұмыс істейтін фирмалар үшін MR = МС ереженің түрлендірмесі
|
Бағаны орнатушылар
|
өзінің нарықтық күшін тауарларды түрлендіруге немесе нарықта үстем жағдайға жету үшін қолданатын фирмалар
|
Жалпы айнымалы шығындар (TVC)
|
өндіріс көлемімен байланысты толық шығындар. Басқа аты – айнымалы шығындар
|
Жалпы тұрақты шығындар (TFC)
|
өндіріс көлемі өзгергенде тұрақты болып қалатын шығындар. Басқа аты – тұрақты шығындар
|
Залалсыздық нүктесі
|
өнім көлемінің деңгейі; фирма пайда алмайды және шығынға ұшырамайды
|
Табыс алу үшін бағаны белгілеу
|
фирма табысын максималдау мақсатымен бағаны орнатады
|
Пайда алу үшін бағаны белгілеу
|
MR = МС ережесіне сәйкес бағаны белгілеу әдісі
|
Баға алушылар
|
жетілген бәсеке нарығында бәсекелестікке түскен фирмалар
|
Монополистік бәсеке
|
бұл нарықта әр сатушы бәсекелестерімен салыстырып өз тауарын түрлендіруге талпынады
|
Доминанттық (басым) бағалық лидерлік
|
олигополистік саладағы әдетте ірі фирма өз пайдасын максимал көбейтетін бағаны тағайындайды; басқа фирмаларға осы бағамен қолдарынан келгенше тауар сатуға мүмкіндік береді
|
«Шығын-плюс» баға белгілеу әдісі
|
сауданың үстеме бағасын толық шығынға қосу тәжірибесі
|
Картель
|
олигополистік нарықтағы құпия одақ. Өндірушілер баға және өндіру бағытының бірыңғайлы болуы туралы мәмілеге келеді; мақсаты – максимал пайда алу және бәсекешілердің қарсыласуын жою
|
Барометрлік бағалық лидерлік
|
олигополистік салада келесі жағдай туады: бір фирма сұраныс пен ұсыныс арақатынасы мүмкіндік туғызып отырғанын сезініп, басқа фирмалар оған ілеседі деп, бағасын өзгерту туралы жариялайды
|
Стратегия
|
ұзақ уақыт бойы бизнес тиімділігін максимал қамтамасыз ету мақсатымен өзінің шектелген ресурстарын пайдалану құралы
|
Олигополия
|
болмашы санды ірі компаниялар жұмыс істейтін нарық
|
Бағалық лидерлік
|
олигополиялық нарықта бір компания бағаны орнатады, қалғандары оған ілеседі
|
«Қаймақты қалқып алу»
|
компания жаңа тауарды нарыққа шығарады немесе нарықта бәсекелестік әлсіз болса, жоғары бағаны тағайындау тәжірибесі
|
Трансферттік бағалар
|
өндірістің бір стадиясынан басқасына ауысқан сайын өнімнің бағасын түзету әдісі
|
Валютаның айырбастау бағамы
|
бір елдің валютасын басқа елдің валютасымен көрсету
|
Айырбастау бағамын хеджирлеу
|
айырбастау бағамының ауытқуынан өзін қорғау әрекеттері
|
Тікелей шетел инвестициялары
|
жылжымайтын мүлікке КҰК инвестициялары, оның ішінде негізгі құрал-жабдыққа, шетел зауытын сатып алу кіреді
|
Жаһандану
|
корпорацияның қызметінің өзгеруі – өз елінің шеңберіндегі операциядан бүкіл әлем шеңберіндегі операцияларға көшуі
|
Аутсорсинг
|
компания өндіретін тауар мен қызметті басқа (тәуелсіз) компанияға аудару, егер ол шығындарды төмендетсе
|
Офшоринг
|
мемлекет шекарасынан сыртқа шыққан аутсорсинг
|
Экономикалық қызметінің оң сыртқы эффектілері (жағдайлары)
|
тауар мен қызметке төлеу жасаған адамдар емес, басқа адамдар пайдасын алады
|
Табиғи монополия
|
қызметтің ауқымынан түсетін үнем арқасында саладағы жалғыз-ақ фирма көптеген ұсақ фирмаларға қарағанда тұтынушыларға жақсырақ қызмет ете алады
|
Қоғамдық оптималды баға
|
өндірістің шекті шығындарына тең тауар немесе қызмет бағасы
|