Бастапқы мәліметтер: Топографиялық карта; Карта масштабы 1: 50000

жүктеу/скачать 1,03 Mb.

бет	2/2
Дата	11.04.2023
өлшемі	1,03 Mb.
	#81562

1 2

Байланысты:
жоғары геодезия (копия)

Формулалар Нәтижелер

Нұсқа	L
	B
16		26

№	Формулалар	Нәтижелер
1
2	B”	131100’’
3	B’’/	0,6355901389
4		0,5885380647
5		0,8084695086
6		0,6536229463
7
8	l’’	2790’’
9	l=l’’/	0,0135264202
10	N	6385651.6943853
11		32052.152267423
12		0,1228223384
13		0.0160146832
14		0.051687965
15		-0,0154644965
16		0,4757989106
17		0,00018296412
18		1168.344653
19	6367558,4969В”/	4047196.632124
20	х	4032202.54
21	1+( )	1.0000095616997
22	у	69830.89996

1.3 Геодезиялық координаталар бойынша Гаусс-Крюгер тік бұрышты координаттарын есептеу

Бұл есеп алдыңғы есепке кері болып табылады. Нүктенің x,y тік бұрышты координаттары және L₀ осьтік меридиан аймағының бойлығы берілген. Осы нүктенің геодезиялық координаттарын табу керек. Ол үшін келесі формулаларды пайдаланамыз:
B=B_x-[1-(b₄-0.12z²)z²]z²b₂;
L=L₀+l;
l=[1-(b₃-b₅z²)z²]z;
B_x=β+{50221746+[293622+(2350+22cos² β) cos² β] cos² β}*10^-10 sinβcosβ;
β=x/6367558.4969;
z=y/(N_xcosB_x);
N_x=6399698.902-[21562.267-(108.973-0.612cos²B_x) cos²B_x] cos²B_x;
b₂=(0.5+0.0033692 cos²B_x) sinB_x cosB_x;
b₃=0.333333-(0.166667-0.001123 cos²B_x) cos²B_x;
b₄=0.25+(0.16161+0.00562 cos²B_x) cos²B_x;
b₅=0.2-(0.1667-0.0088 cos²B_x) cos²B_x;
B^//=B*ρ^//; ρ^//=206265^//.

№	Формулалар	Нәтижелер
1		0,631447303
2		130245.478’’
3
4		0,5903122095
5		0,8071750091
6		0,6515314953
7		0,6338494108
8		130740.9487’’
9		36
10		0,5922514952
11		0,8057531672
12		0,6492381665
13		6390639.899
14		0,2396481112
15		0,2255997785
16		0,3572922674
17		0,0954812874
18		5149278.339
19	Z	0,01356129837
20		0,0001839088135
21	[1-( )	0,00004407050394
22		9,0902
23	B	0,6292507982(36 )
24	L=	26

2 Триангуляция

Триангуляция туралы жалпы мәлімет. I,II,III,IV класс триангуляциясының сипаттамасы

Берілген негіздеменің пункттері өндіріс алаңынан (шахтаның, кеніштің) біршама алыс орналасқан негіздемені жиелендіруді орындау қажет. Геодезиялық тордың дамуы триангуляция әдісімен орындалады.

Жоба бөлімінің бұл бөлігінде триангуляция туралы жалпы мағұлмат, I, II, III,IV класс триангуляциясының сипаттамасы туралы мәліметтер қарастырылады.
Геодезиялық торлар жердің пішіндері мен өлшемдерін анықтауға ғана емес, сондай-ақ жоғарғы геодезияның басқа да ғылыми мәселелерін шешуге; топографиялық түсірістер мен картографиялық жұмыстарды орындауда; әр түрлі инженерлі-геодезиялық есептерді шешуде; тағы басқа жұмыстарды атқаруда зор үлес қосады.
Геодезиялық торлар триангуляция, полигонометрия трилатерация немесе аралас әдістермен құрылады. Алғаш рет триангуляция әдісін голланд ғалмы Снеллиус 1614-1617жж. ұсынған.
Триангуляция – бұл жергілікті жерде, горизонтальді бұрыштарды және бір үшбұрыштың қабырғасының ұзындығы (қабырғалар бірнеше үшбұрышта өлшенуі мүмкін) анықталатын, бір біріне ұласқан үшбұрыштарды құру.
1 класстың триангуляциясының үлкен аймақтарында меридиандар мен параллельдер бағытында орналасқан және бір бірінен 200 км артық емес қашықтыққа алыстаған үшбұрыштар тізбегі ретінде жасалады. Триангуляция тізбектері өзара қиылысып периметрі 800 км артық емес полигондарды түзеді. Үшбұрыштардың қабырғалары пішіні бойынша теңқабырғалыларға жақын болуы керек.
2 кластың триангуляциясы 1 класс полигонының толық ауданын толтыратын және контур бойында бірінші класстың тірек пункттерімен сенімді байланысқан үшбұрыштардың тұтас жүйесі ретінде дамиды. Екінші кластық жүйесінің ортасында бір EF базистік қабырғасы беріледі, онда астрономиялық координаттардың анықталуы жүргізіледі. 2 кластың триангуляциясының үшбұрыштарының қабырғалары 7 ден 20 км дейін болуы мүмкін. 2 кластық триангуляциясында барлық бұрыштарды өлшейді және 1 класс триангуляциясына сәйкес теңестіреді.
3 және 4 класс триангуляцияларының тірек пункттері жоғары класстар тірек пункттерімен байланысты анықталады, негізгі пункттерді немесе жеке пункттерді салу. 3 класс триангуляциясын өзара жеке 1 және 2 класты кірістірмей теңгереді. 4 класс триангуляциясын жоғары класс үшбұрышына тура немесе кері таңбамен тіректі қосумен салады.

2.2 Триангуляциондық жүйенің жобасын құрудың жалпы мәліметтері

Триангуляция жүйесін жобалау құрамына кіретіндер:

1.Алдында дамытылған жүйелерді аса толық мөлшерде қолдану үшін жұмыс аймағының геодезиялық зерттелуінің талдауы;
2.Жүйенің жобалау сызбасын картада бекеттердің ыңғайлы орналасуын және жобының техникалық тапсырмасына сәйкес олардың қажетті бірлесуін жасауды ескерумен құрастыру;
3.Триангуляция бекеттерінде белгілердің биіктігінің алдын ала есебі;
4.Қолда бар нұсқаулықтар бойынша жұмыс әдістемесін, техникалық шектерді белгілеу, триангуляциондық жүйенің элементтерініңболжамды нақтылығының алдын ала есебі;
5.Жұмыстың жалпы көлемін және қажетті құралдарды (кадрлар, көлік, саймандар, материалдар) белгілеу.
Техникалық жобалау алдында орындалған геодезиялық жұмыстар бойынша мәліметтер жинаудан басталады.Іс жүзінде бар триангуляция тірек пункттерін және олардың тұрғызылу сызбасын жобаның топографиялық картасына түсіреді. Егер бастапқы болып табылатын пункттердің сақталуы туралы күмән болса бекеттердің сақталуын зерттеу мақсатында рекогносцировка жүргізу қажет. 1, 2 класс триангуляциясының жүйелерінің жобасын құрастыру 1:100000 масштабты топографиялық карталарда, ал 3, 4 кластарды 1:150000, 1:25000, 1:10000 масштабты карталарда орындалады.
2.3 Триангуляция жүйесінің қабырға ұзындықтарының қателігін алдын ала
есептеу

Әдетте алшақ қабырағаның ұзындығының қателігін жүйенің қажетті нақтылығының қанағаттануын анықтау үшін алдын ала есептеу үшін алдын ала есептейді. Қателік өлшемдер,жүйе конструкцияларының және үшбұрыштардың пішіндерінің дәлдігімен анықталады.Аса әлсіз қабырғаны анықтау кезінде екі факторды ескеру қажет:

1.Қабырғаның бастапқыдан алыстау дәрежесін;
2.Осы қабырғаның басқа қабырғалармен салыстырғандағы ұзындығын.
Басқа тез жағдайларда қабырға қанша қысқа болса,соншалықты оның салыстырмалы қателігі көп болады.
2.4 Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы

Рекогносцировканың басты мақсаты жобаланған пункттердің орналасуын нақты таңдау және геодезиялық белгілердің биіктігін анықтау болып табылады.

Рекогносцировка кезінде елді-мекендердің жерінің сипаты,жол және гидрографиялық жүйе,топырақ,құрылыс материалдарының болуы жайлы мәліметтер жинау жүргізіледі.Рекогносцировка негізінде жобаға қосымшалар мен толықтаулар енгізіледі.Пункттерді салу орнын таңдау кезінде пункттерді басты биіктіктерде, жер бетінің тау жұмыстары әсерінен ығысуынан тыс аймақта орнықты топырақта центрлердің және сыртқы белгілердің ұзақ уақыттық сақтаулығы орындалатындай етіп орнаастырау қажет.Тұрғызу және бақылау кезінде жұмыс қауіпсіздігі қамтамасыз етілуі керек.Пункттерді темір жолдан және автокөлік жолынан, телефон және телеграф желісінен белгісінің екі еселі биіктігінен жақын емес қашықтықта және жоғары кернеулі электр желілерінен 120м аз емес қашықтықта салу керек. Жергілікті жерде бекеттердің салыну орындары жерге жер қорғандарымен немесе тастардың үйілетін турлармен көмілетін белгілермен, бағаналармен белгіленеді.Пункттердің атауы топографиялық картада қабылданған транкрипцияны сақтаумен жақындағы елді-мекеннің атымен сәйкес келуі керек.
Егер жобаланған пункт іс жүзінде бар триангуляциямен немесе талдау жүйесімен сәйкес келсе, онда центрдің дәл бірлесуін қарастыру қажет.
Рекогносцировка жұмыстарының күрделілігі және әдістері жердің жағдайларына және триангуляция класына тәуелді болады.Белгілердің қабылданған биіктігі кезінде пункттердің арасындағы көру мүмкіндігінің болуы теодолиттің көтерілуі биіктігіне тез биіктен елді мекенді тікелей қарау жолы мен бекітілуі қажет.Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы кезінде қоныстанған аймақтарда ағаштарды қолданады немесе оларға елді мекенді көру үшін көтеріліп арнайы діңгектерді жасайды.Жүйенің класына қарамастан әр пунктте бағыттың магнитті азимуттарын, елді мекеннің нүктелеріне дейінгі қашықтықтарды және еркін масштабта басқа анықтамалар енгізілетін көкжиектің суретін салу жүргізіледі.
2.5 Пункттердің центрлері

Триангуляцияның немесе талдау жүйесінің әр пунктінде орталық салынады, оның түрі сол аймақтың физика- географиялық жағдайына байланысты орталықтардың қозғалмауын және ұзақ уақыт бойы сақталуын қамтамасыз ететіндей таңдалады.

Центрлердің құрылысын анықтайтын басты фактор топырақтың құрамы және қату тереңдігі болып табылады.
Центрлерді бетон блоктарынан немесе металл құбырлардан жасайды. Жартысфералы тесігі болатын басы бар барлық бұрыштық және сызықтық өлшемдерді келтіретін шойын маркаларды бетонға салады немесе құбырларға дәнекерлейді.
Бұрыштық және ұзындық өлшеулер кезінде көршілес пункттердің арасында өзара көрінушілігін қамтамасыз ету үшін, центрлердің үстіне жер бетіндегі геодезиялық белгілер орнатылады.Конструкциясына байланысты сыртқы геодезиялық белгілер турларға, пирамидаларға, қарапайым және күрделі белгілерге бөлінеді.
Түсіру негіздеудің нүктелері уақытша белгілермен және ішінара ұзақ мерзімдік белгілермен бекітіледі. Пункттер нүктелері бекіткенде 1:5000 масштабтағы түсіру планның әрбір бетінің ішінде ұзақ мерзімдік белгілермен бекітілген пункттердің саны кем болмауын ескерген жөн.
Құбырларды коррозиядан сақтау үшін цемент қоспасымен толтырады.
Қазіргі уақытта орталықтардың 8 түрін қолданады.
Қалыпты жағдайларда топырақтың мезгілдік қатуы 1,5м аспаған кезде және топырақтың қасиеттері котлован қазуға кедергі болмайтын жағдайда барлық класты пункттерде центрлерді түрі салынады.
Ол бетон монолитінен тұратын пилон түрінде болады:
-Монолит IV-25-20см қабырғалы текше пішінді, жоғары жағына маркасы салынған.
-Монолит ІІІ 60х60х20 өлшемді.
-Монолит ІІ биіктігі 130см, пішіні қималы төртжақты,маркасы жоғары жағында.
-Монолит І биіктігі 70см,айыру бағанасы болып қызмет етеді.
Барлық монолиттер өзара цемент қоспасымен бекітілген.

Базистер және базистік жүйелер

Инварлы сымы бар базисті құралды триангуляцияда базистік қабырғаларды өлшеу үшін, полигонометрияда қабырғалардың ұзындықтарын өлшеу үшін және инженерлік – геодезиялық жұмыстарды жасағанда басқа жоғары дәлдікті сызықтық өлшемдер үшін қолданады.
Сызықтық өлшемдердің аса жоғары дәлдігі базисті құралды қолданумен қол жеткізлуі мүмкін 1:1000000 қатарлы салыстырмалы қателікпен сипатталды.
Инвар -300 С-ден +1000 С дейінгі температуралар интервалында тұрақты сызықтық кенеюдің кіші температуралық еселігіне ие. Ол тотықтанбайды және өңдеуге жақсы бейімделген.
Мақсатына байланысты базисті құралдардың 3 түрін бөледі:
-БҚ-1 6-8 сымы бар,триангуляцияда және 1 және 2 класс полигонометриясында базистерді өлшеуге арналған;
-БҚ-2 және 4 сымы бар, базисті қабырғаларды және 3 пен 4 класс полигонометриясының қабырғаларын өлшеуге арналған;
-БҚ-3 және 2 немесе 4 сымы бар, жергілікті маңызы бар жүйелерде қабырғаларды және әртүрлі инженерлік-геодезиялық жұмыстар кезінде өлшеу үшін арналған.
Өлшеулер алдында құралдың дайындығын тексеру керек.
1.Тұтастыру жүргізу және келесі түзетулерді енгізу:
-сымның ұштарын артық алған үшін:
(3.1)
Мұндағы, S-сымның ұзындығы = 24м;
р- бір текше метр сымның салмағы = 0,0173 кг/м;
Р- сымды тарту кезінде қолданылатын жүктердің салмағы, 10кг;
Һ- 2м.
-сымдардың тартылуының өзгеруі:

(3.2)
Мұндағы, д-1м сымның өзінің саламағының р әсерінен созылуы;
-созылудың өзгерісі, в кг;
S- сымның ұзындығы.
Жел мен жаңбыр аса қатты әсер етеді.Желдің жылдамдығы 5 м/сек болғанда өлшенетін қабырғаның салыстармалы қателігі 1:500000 құрайды.

Базистік өлшеу

1.Жолды тазарту және белгілерді 2-3км сайын алдын ала орнату;

2. 200-300м сайын базис сызығының алдында қада қағып толық ілу.
Штативтерді орналастыру және базисті келесіде өлшеуді ұзындығы 0,5- тен 1км дейін аралықтармен жүргізеді. Штативтер арасындағы қашықтықты оларды орнату кезінде болат арқанмен немесе динамометр бойынша созылу кезінде рулеткамен өлшейді.
Соңғы штатив орнында аралықтар ұзындығы 0,3-0,4м, диаметрі 10-15см уақытша орталық жасайды.Соңғы аралық әдетте 24м аз болады. Бұл қалдықты өлшеу үшін қысқа аралықтарды түзетін 1 немесе 2 штатив орнатады.
Базистің әр аралығын 2 сыммен тура және кері бағыттарда өлшейді. 3 және 4 класс триангуляцияларының базистерін 4 сыммен, ал 1 және 2 класты триангуляцияларының базистерін 6 сыммен өлшейді.

Базистік тор, базисті өлшеу және құру

Базисті құру үшін келесі жағдайларды орындау керек:

-базис мүмкіндігінше триангуляциялық тордың ортасында орналасуы керек және сырт қабырғаларындағы бұрыштар қосындысы 34-36 болатын ромбылық жүйеден тұрады. Базис ұзындығы 0,8-1,5км, ал еңістігі 1/10-нан аспауы керек. Базистік тор құрылымы (3.1-сурет) көрсетілген.
бұрышының шамасы 36-тан кем болмауы тиіс. Базис ұзындығы қателігі 1:1000000 қалайтындай инварь сымдарымен өлшенеді. Базистік тор құру кезінде қажетті ұзындықпен дәлдікті керекті жақты тікелей жерде қысқа базистің негізінде ең аз уақытпен қаржы шығынымен алу үшін.

3.1 – сурет-Базистік тор

Базистік тор сызу кезінде сегіз бұрыш пайда болады. Бастапқы төрт бұрыш қосындысы 180 тең болуы керек. Бұрыш өлшемдерін алып торды, арнайы формулалар арқылы тексерме шартын орындаймыз.Нәтижесінде барлық есептеулер нәтижесі 0- тең.

Базистік торды өлшеу кезінде градус өлшемдерін нақты алған дұрыс. Есеп нәтижесі тура сан шығыу үшін.

Есептелу реті:

б) ADC

в) BCD

Тексерме шарты:

a)ABC
γ2+γ3+γ4+γ5-180°=0
82 +6 +6 +82 -180 =0
б) ADC
γ1+γ8+γ7+γ6-180°=0
8 +8 +82 +82 -180 =0
в) BCD
γ4+γ5+γ6+γ7-180°=0
6 +6 +82 +82 -180 =0

Полигонометрия

Жүйені тұрғызудың полигонометриялық әдісі жүрістің бекеттерінде және олардың арасындағы қабырғаларда көлденең бұрыштарды өлшеумен елді-мекенде жүрістерде салу, сонымен қатар пункттердің координаталарын анықтаудан тұрады. Ол елді-мекеннің қоныстанған немесе салынған бөліктерінде жүйені жасау үшін қолданылады.

Жоғары дәлдікті бұрыш өлшеу аспаптары

Геодезиялық және картографиялық аспаптар мен құралдар, астрономиялық-геодезиялық және нивелирлік торларды құру кезінде, жердің топографиялық пландары мен карталарын жасағанда, инженерлік құрылысты салғанда және пайдаланғанда жасалатын геодезиялық өлшеулерді орындау үшін қолданылады.

Жер бетінде Геодезиялық және картографиялық аспаптар мен құралдар көмегімен сызықтық, бұрыштық және биіктік өлшеулер жүргізіледі, осыған байланысты олар қашықтық, бұрыш, бағыт және биіктік өлшегіш аспаптары болып топтастырылады.
Қашықтық өлшеуіштің құрамына арнайы рейкалар да кіреді. Жарық қашықтық өлшегіштер жоғары триангуляция полигонометрия торларында базистерді өлшеуге пайдаланады.
Бұрыш өлшегіш аспаптар жер бетіндегі горизонталь мен вертикаль бұрыштарды, бағыт бұрыштарын өлшеуге арналған. Алғашқы бұрыш өлшегіш аспаптар 17ғ-да пайда болды. Сол кезден бастап Геодезиялық және картографиялық аспаптар мен құралдарда көру дүрбісі (1608), микроскоп (1609), верньер (1631), деңгейлеуіш (1660) қолданыла бастады.Осы тетіктерді біріктіру нәтижесінде 1783ж. Дж.Рамеден тұңғыш рет теодолит аспабын жасады.
Горизонталь бұрыштарды өлшеу дәлдігіне қарай теодолиттер 3 топқа бөлінеді:
1.Техникалық Т15К, 2Т30, 2Т30М теодолиттік және тахеометрлік жүрістер мен түсірістерде, сондай-ақ жер бетіндегі және жерасты қазбаларындағы маркшейдерлік жұмыстарды атқару кезінде бұрыштарды өлшеуге арналған.Т15К теодолиті (4.1 - сурет)

4.1-сурет-Т15К теодолиті

2. Дәл теодолиттер 2Т2-3 және 4 кластық триангуляция мен полигонометриядағы бұрыштарды өлшеуге арналған, ал 2Т5К- триангуляциялық жүйелер мен 1 және 2 разрядтық полигонометриялық, сонымен қатар, жер беті маркшейдерлік жұмыстарда бұрыштарды өлшеуге арналған (4.2-4.3-сурет).

4.2/4.3- сурет- 2Т2 және 2Т5К теодолиттері
3. Жоғары дәлдікті электронды теодолит пен тахеометр Та2М мен полигонометриядағы бұрыштарды өлшеуге теодолиттің негізгі бөлігіне толығырақ арналған (4.4-сурет).

4.4-сурет-Та2М тахеометрі

Тахеометр

Тахеометр (т.б.) ταχύς, пад. ταχέος - «жылдам») - қашықтықтарды, көлденең және тік бұрыштарды өлшеуге арналған геодезиялық құрал. Қайталанбайтын теодолиттер класына жақын, жергілікті жерді топографиялық түсіру кезінде, бөлу жұмыстары кезінде, жобалық нүктелердің биіктіктері мен координаттарын, тікелей және кері қималарды, тригонометриялық нивелирлеуді және т.б. жерге шығару кезінде жергілікті жердің нүктелерінің координаттары мен биіктіктерін анықтау үшін пайдаланылады.

Қазіргі кезде тахеометрдің тек үш ресми анықтамасы бар, оларда кеңістіктегі нүктелердің орналасу орнын анықтаудың басым әдісі ашылмайды, тиісінше бұрыштарды немесе қашықтықтарды өлшеуге арналған құралдың жіктелуі де бар. Прейскуранттың деректері бойынша Ростеста сайтынан алыс өлшеуіштер секциясына, МЕМСТ 51774−2001 және БК 11 104 97 логикасы бойынша - бұрыш өлшегіш және құрама құралдар мен аспаптарға жатады.
Тахеометр - көлденең және тік бұрыштарды, сызықтардың ұзындығы мен асуын өлшеуге арналған геодезиялық аспап.
Тіркеуші тахеометр - өлшеу нәтижелерін автоматты түрде тіркейтін тахеометр (МЕМСТ 21830-76 сәйкес) Геодезиялық аспаптар. Терминдер мен анықтамалар) немесе Тотал станциясы (Total station).
Электрондық тахеометр - қашықтықтарды, көлденең және тік бұрыштарды өлшеуге және олардың функцияларының мәндерін анықтауға арналған бірыңғай электрондық-оптикалық блокта орындалған тахеометр (МЕМСТ 51774−2001 Электронды тахеометрлер).Тахеометр кескіні (4.5-сурет)

4.5-сурет-Тахеометр

Полигонометриялық түрлері

1,2,3 және 4 класстарының полигонометриясы – әдетте сәйкес кластың триангуляциясының орнына салынады.

1,2 дәрежелі полигонометрия – үлкен масштабты топографиялық түсірілімдерді және басқа маркшейдерлік бөлу жұмыстарын негіздеу үшін мемлекеттік геодезиялық жүйені біріктіру ретімен салынады.
Арнайы мақсатты полигонометрия – күрделі инженерлік міндеттерді шешу үшін. Оған деген талаптар әр жеке жағдайда жасалады.
Қабырғалардың ұзындығын өлшеу үшін қолданылатын әдістерге байланысты бөлінеді:
-Тікелей қабырғалы өлшенетін полигонометрия;
-Қашықтығы өлшенетін полигонометрия;
-Параллитикалық полигонометрия – базисті бөлу және параллитикалық бұрыштарды өлшеу.

Полигонометрияның қолайлылығы мен кемшіліктері

Полигонометрияның қолайлылығына мыналар жатады:

-Жоғары қымбат тұратын сигналдар салу қажеттілігінің болмауы;
-Бекеттерді түсірілім обьектісінен тікелей жақын арада орналастыру мүмкіндігі;
-Жүрістерді салу үшін елді-мекендердің, өзендердің жағасын пайдалану мүмкіндігі;
-Полигонометрияның кемшіліктеріне мыналар жатады:
-Бекеттер арасындағы ұзақ уақыттық қатаң байланыстардың болмауы;
-Тек оларға жататын елді – мекеннің тар жолағын тірек пункттермен қамтамасыз ету;
-Сызықтық өлшемдердің үлкен көлемі.

Полигонометриялық жүрістердің түрлері

Полигонометриялық жүрістердің екі түрі бар: тұйықталған және тұйықталмаған.
Тұйық жүріс белгілі координаттары бар 1 бастапқы пунктке сүйенеді және белгілі дирекциондық бұрыштары бар бастапқы бағыттарға келіп шектеседі.
1класс полигонометриясы әрқайсысы 10-нан артық емес қабырғадан тұратын созылған жүрістер түрінде салыныда және полигонның 1-ші класының буынын түзеді.
Полигонометрияда жақтарын жарықтық дальномер өлшеуішпен өлшейді.
2-ші класты Мемлекеттік геодезиялық жүйе полигонометрия әдісімен әр жеке жағдай үшін жасалады.
3-ші және 4-ші класс полигонометриясы торапты пункттері бар жүйелер немесе жоғары класты мемлекеттік геодезиялық жүйенің пунктеріне сүйінетін жеке жүрістер түрінде салынады.
Белгілі ұзындықты қабырғалары бар полигонометрияны тұрғызу қиындаған кезде басты пунктті және қабырғалы жүрістерді салады.
4.1-кесте-Пикеттердің биіктігі
Масштаб: Г:1:1000
В:1:500
4.1-кесте

Пикеттер саны	Пикет биіктіктері			Пикеттер саны	Пикет биіктіктері
1	2	1	2	1	2
Пк0	216.4	Пк15	201	Пк0	194.9
Пк1	216.1	Пк16	200.7	Пк1	193.1
Пк2	215.8	Пк17	198.5	Пк2	192
Пк3	215.2	Пк18	194.6	Пк3	191.6
Пк4	213.3	Пк19	193.6	Пк4	190
Пк5	212.5	Пк20	190	Пк5	189
Пк6	211.9	Пк21	183	Пк6	187.6
Пк7	210.1	Пк22	178	Пк7	185.2
Пк8	210			Пк8	183.1
Пк9	209.7			Пк9	182.2
Пк10	208.7			Пк10	182
Пк11	206.5			Пк11	181
Пк12	205.9			Пк12	178
Пк13	205
Пк14	203

4.6 1/2 разрядты полигонометрия

1 және 2 дәрежелі полигонометрия жергілікті маңызы бар және салынған алаңдарда геодезиялық жүйені салғанда қолданылады. Сонымен қатар ол 1:5000 ден 1:500 дейін масштабтарда түсірілім үшін негіздеме болып табылады. 1 дәрежелі полигонометрия шахталарға апаратын пункттерді анықтау үшін қолданылады. (4.2-кесте)

4.2-кесте
1 және 2 дәрежелі полигонометриясының сипаттамасы:

Полигоно -метрияның дәрежелері	Қатаң пункттер арасында	Байланыс-қан пункттер арасында	Қабыр- ғалардың орташа ұзындығы	Бұрыштар- дың ОҚҚ өлшемі	Жүрістің салыстыр-малы үйлеспеушілігі
1	5/8	3/5	200		1:10000
2	4/6	2,5/4	150		1:5000

Мұндағы, алымында – 1:2000 масштабта түсірілім үшін жүрістің ұзындығы.

Бөлімінде – 1:5000 масштабта түсірілім үшін жүрістің ұзындығы.
4.7 Полигонометриялық жұмыстардың жобаларын жасау. Орталықты белгілеу

Полигонометрияны жобалау және тұрғызу кезінде пункттерді анықтаудағы күтілетін үйлеспеушіліктерді және қателіктерді анықтайды:

Көлденең бұрыштарды өлшеудің қателіктері:

(4.1)
Мұндағы, - жүрістің пунктінен , координаталарымен жүрістің ауырлық орталығына дейінгі қашықтық.

Созылған теңжақты жүрісте ауырлық орталығы оның ортасында болады:

(4.2)
Мұндағы, S-арақашықтық;
n-нүктелер саны.
Координаталар өсі жүрістің соңғы нүктесінің қателігі:

(4.3)
(4.4)
Жүрістің барлық қабырғасының кездейсоқ қателіктерінің әсері:
= (4.5)
Мұндағы - кездейсоқ қателіктер еселігі.
4.8 Полигонометрияны жобалау
1-класты жарықты өлшеуіш полигонометрия 1:100000, 1:200000 масштабты карталарда жобаланады; 1 және 2 дәрежелі – 1:5000, 1:25000.
Алдымен іс жүзінде бар ториангуляция және полигонометрияның пункттерін түсіреді. Жобаланатын жүрістерді алдымен жоғары, одан кейін төменгі кластар мен дәрежелер үшін келесі шарттарды ұстанумен белгілейді: жүріс жолақтарын көше, жол, өзен бойымен, яғни бұрыштық және сызықтық өлшемдер үшін ыңғайлы аймақтарда орналастырады; жүрістерді жоғары класс пункттеріне байланыстыру мүмкіндігін алдын ала қарайды; жүрістер мүмкідігінше созылған және теңқабырғалы болуы керек.
4.9 Рекогносцировка және полигонометрия пункттерін белгілеу

Тұрғызу аймағында бекеттерді мөлтек аудандардың бұрыштарында және тротуарларда сызық фасадтық сызыққа параллель және нысандық сәуле кедергіге қатысты 2 метрден жақын өтпейтіндей етіп орналастырады.

1-3 класты полигонометрия пункттерінде орталықтар түрін және сол түрлердің триангуляция пункттерінде орталықтар түрін және сол түрлердің триангуляция кезінде бұзылған белгілерін салады. 1 және 2 дәрежелі полигонометрияда белгілер ретінде полигонометриялық маркалар және белгілер қызмет етеді, ал жер астындағы реперлер ретінде – темір-бетонды монолиттер, құбырлар немесе рельестер салынады.

4.10 Полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулер

1-4 класты полигонометрияда бұрыштарды өлшеу үшін сәйкес триангуляциядағыдай теодолиттің түрлерін қолданады. Полигонометрияның 1 және 2 дәрежелерінде Т2, Т5, Т10 теодолиттерін қолданады.

Көлденең бұрыштарды оптикалық теодолиттермен шеңберлі тәсілдер әдісімен өлшейді. 2-4 класты полигонометрияда екі бағытты пункттерде сол және оң бұрыштарды өлшейді. (4.3 - кесте)

4.3-кесте

Полигонометриядағы бұрыш өлшеу аспаптары:

Теодолиттердің түрлері	4 класс	1 дәреже	2 дәреже
Т1 (OT-02)	6	-	-
Т2(ТБ-1, ОТС)	6	-	2
Т5(ТТ4,ОТШ)	-	2 қайталау 2 тәсіл	2
Т10	-	2 қайталау 2 тәсіл	-
Т15(ТТ5,ТТ-50)	-	-	2 қайталау 2 тәсіл

4.11 Бұрыштық өлшеулер кезіндегі қателіктер

Қателіктердің негізгі көзі болып табылатын:

-Нысаналау мен теодолиттердің дәл болмай орталықтау қателіктері;
-Аспаптық;
-Бұрыштарды өлшеудің қателіктері;
-Сыртқы әсерлердің әсер ету қателіктері.

Орталықтандырудың әсері:

= (4.7)
4-ші класс үшін;
с-А және В пункттері арасындағы 180 үшін + тең болатын қабырғаның ұзындығы.
Өлшеу алдында теодолитті мұқият тексеру керек.

Горизонталь дөңгелекте орналасқан цилиндрлік деңгейден осі теодолиттің айналу осіне перпендикуляр болуы керек, яғни перпендикуляр -ға болады.

Тексеру үшін теодолитті штативке бекітіп, цилиндрлік деңгейдің осін екі көтергіш винттеріне параллель бағытта орнатып, содан кейін сол екі винтті қарама-қарсы бағытта бұраумен деңгейдің үлбіреуігін ортасына келтіреміз.
Бұдан кейін келесі тексеруді бастамай тұрып, мұқият түрде теодолиттің айналу осін түзілетін деңгей бойынша тік бағытқа келтіру керек. Бұл жұмысты теодолитті жазық жағдайға келтіру деп атайды.

Дүрбінің көздеу осі - оның айналу осіне - перпендикуляр болуы керек.

Бұл шарттың орындалмауы коллимациялық қатеге әкеліп соқтырады. Коллимациялық қатен табу үшін теодолиттің айналу осін тік бағытқа келтіріп, дүрбіні алыс тұрған бір нүктеге көздейміз. Алдымен дүрбіні вертикаль дөңгелек оң жақта – ОД тұрған жағдайда көздейміз, микроскоптан есеп - аламыз.
5 Нивелирлеу әдістері

Нивелирлеу– Жер бетіндегі нүктелердің биіктіктерін қайсы бір бастапқы нүктемен немесе бастапқы деңгейлік бетпен салыстыра отырып анықтау.
Нивелирлеу тірек геодезия желісін түзу, топографиялық түсірулердің биіктік негізін құру, жер бедерін түсіру, түрлі ғимараттарды, тас жол мен тас жолды жобалау, тағы басқа мақсаттарда жүргізіледі. Жер пішінін зерттеу, жер қыртысының вертикаль қозғалыстарының шамасын анықтау, теңіз және көл деңгейінің өзгерісін белгілеу, тағы басқа ғылыми зерттеулерге қажет мағлұматтар береді. Нүктелердің биіктігі іргелес екі нүктенің биіктік айырымына қарай анықталады. Геометриялық және тригонометриялық Нивелирлеу топография түсірулерде биіктіктерді үлкен дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. Барометрлік және механикалық Нивелирлеу түрлі экспед. зерттеулер кезінде пайдаланылады. Гидростатикалық Нивелирлеумен ғимараттардағы өзгерістер айқындалады. Бұлардан басқа астрономиялық немесе астрономиялық-гравиметриялық Нивелирлеу қолданылады.
Нивелирлеу геодезиялық өлшеулердің саңдық көрсеткішінің бір түрі. Ол биік тірек геодезиялық торды (жер бетінің ойлы-қырлы өлшем көрсеткіштерін) құруда, топографиялық жер бейнесін түсіруде жер бетінің бейнесін кішірейтіп (масштабпен), сондай-ақ инженерлік ғимараттарды, темір жолдар мен тас жолдарды, каналдарды және т.б. жобалау, құру және оларды пайдалану мақсаттары үшін жүргізіледі.Нивелир орындалу төсілдеріне қарай:
-геометриялық нивелир;
-тригонометриялық нивелир;
-барометрлік нивелир;
-механикалық нивелир;
-гидростатикалық нивелир;
-стереофотограмметриялық нивелир болып бөлінеді.
Нивелирлік биіктік (Нивелирная высота) — жер беті нүктесінің нивелирлеу әдісімен анықталатын биіктігі. Геометриялық нивелирлеу нәтижесінде нивелир сызығының бойымен алынған бір-біріне жақын орналасқан екі нүкте арасындағы биіктіктер айырымымен анықталады.

5.1 IV класты нивелирлеу

IV класстың нивелирлеу жүйелерін жоғары кластардың полигондарының ішінен жүргізеді. IV класстың нивелирлеу желісі жоғары кластардың нивелирлеу пункттарына байланысып және IV кластың аралық реперларына сүйенуі керек.
Нивелирлеу жүрістерін бір бағытта жүргізеді. Пункттерде бақылауды бағдарлама бойынша орындайды: Артқы рейка, алдыңғы рейка.
IV класты нивелирлеуде ұзындығы 1км болғанда 6мм- деп артық болмайтындай жүрісте деңгейлік асудың орташа квадраттық кездейсоқ қателігімен сипатталатын дәлдікпен орындалады, ал бекеттердегі өсімшелер ( ) -3мм сәйкес болады.

5.2 Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар

МЕСТ бойынша «Нивелирлеудің» 3 тобын қарастырады:
1.НО5 түрі (І және ІІ класты нивелирлеу үшін);
2.Н3 түрі (І және ІІ класты нивелирлеу үшін);
3.Н10 түрі (техникалық нивелирлеу үшін).
НО5 нивелирі Н5 нивелир базасында құрастырылған.
Қазіргі уақытта нивелирлеуді орындау үшін өндірістерде НБ, НА-1, Н1 және шетелдің ГДР-да дайындалған «Цейс» фирмасының Ni 007 нивелирі қолданылады.

5.3 НО5 нивелирі

Осы нивелирмен орта квадраттық қателіктің бекеттегі +0,2мм асырауын анықтау және І және ІІ класс нивелирлеуі 1км жүрістегі +1мм орта квадраттық қателігі нивелирлеуін орындау үшін қолданылады. Нивелирдің жалпы түрі 5.1 -суретте бейнеленген. Нивелирдің астыңғы қозғалмайтын бөлігі тұғырдың 1 ,3 көтергіш бұрандасы және қондырғыш пластинкасы 2 бар.

5.1 -сурет- Н05 нивелирі

Тұғырдың үстіңгі бөлігінде төлке орнатылған, оның ішінде нивелир дүрбінің цилиндрлік айналу осі 3 кіреді.

Нивелирдің үстіңгі қозғалатын бөлігі – көру дүрбісі 5 және цилиндрлік деңгей 7.Көру дүрбісінің ішкі фокустауы 40’ шақты үлкейтілген.

5.2 – сурет- Н05 нивелир құрылысы

Кримальера 11 арқылы (5.2-сурет) дүрбіні фокустау 2м-ден шексіздікке дейін аралықта орындалады.Керек кезде фокустау 1 ден 2 м-ге дейін.Дүрбіні қысқыш 14 және нысаналау 15 бұрандалары бар.

Жазық параллельді пластиннің еңістеу механизмі және пластиналардың еңістігін өлшейтін есеп шкаласы деңгей қорабымен 6 жабдықталған. Есеп шкаласының 110 бөлігі бар. Бөліктер бағасы 0,005 мм-ді құрайды. Есеп шкаланың бейнесі призмалар жүйесінен дүрбінің көру окуляр алаңына беріледі.
5.4 Нивелир рейкалары

І және ІІ класс нивелирлеуде 3 штрихті метрлі рейкалар қолданылады. Рейканың ортасынан вертикаль бойынша тұрақты созылыммен 20кт инвар сызығы өтеді. Инвар кіші сызықтық үлкейту коэффициенті бар ерітінді.Инвар сызығында 2 бірдей шкала бөлімі бар, бір бірінен қозғалуы 2,5мм-ден.Бөлу штрихтары 1мм қалыңдықпен 5мм сайын өткізілген. Бір шкаласы – негізгі – рейканың ағаш бөлігінде 0-ден 60-қа дейін әр жартылай дециметр сайын саналған. Келесі шкаласы – қосымша – 60-тан 119-ға дейін саналған.

Рейкадан есеп алу

Алдымен нивелирдың көру дүрбісін шамамен рейканы нысаналайды, сосын нысаналау бұранда арқылы дүрбіні вертикаль жіп өсі шкаладан біраз штрихтан солға қарай орнатады, мысалы негізгі элевациондық бұранда арқылы деңгейдің көпіршік соңыларының бейнесін сәйкестендіреді. Барабан есебін бұрау арқылы биссектор жіп торын рейканың жақын негізгі шкалаға көздеп, есеп алады. Алдымен биссектормен рейкадағы штрих нөмірін сәйкестендірген кезде есеп аламыз сосын барабаннан – индекске жақын немесе сәйкес штрих нөмірін. Толық есеп 28,2840 жартылай дециметрмен қосымша шкаладан есеп алынады.
Көлденең осі бойынша айналу толқындығын тексеру (5.5 - сурет). Егер көру дүрбісі көлденең ось бойымен тығыз айналса, онд өсті тазалай, майлау қажет. Бұл үшін астармалы нивелирдің үстіңгі бөлігін бекітетін жапсармалық қосбұрандасын бұрайды да, жапсарманы алады. Сағаттың бұранда мен кері серіппені алу мен гильзаны жабатын бұранданы үлкен отверткамен бұрап алу кері серіппенің гильзасындағы өкшелік бұранданы бұрап алады.

5.5– сурет- Нивелирдің көру дүрбісі Н-05

5.6 -сурет – Нивелирдің рейкасы

Топ жіптерінің қондырғысын түзету және тексеру. Тордың көлденең жібі ілінген жіп көршісімен сәйкес келу керек. Желден ақталған орын қабырғасына ауыр су толтырылған шелекке түсіреді. Ілгіш жібінің артындағы қабырғаға ақ қағаз бетін жапсырады. Ілгіштен 20-25 метрге нивелирді орнатып, оны жұмысқа икемдеген соң көру дүрбісінің торындағы көлденең жіпті келтіреді де ілінген жіппен қосады. Егер, осындағы тор жібі іленген жіптің метрі көп сәйкестік болса, онда тор жіптерінің орнын жөндеу керек. Окулярдың жан жағынан екі өкшесін бұрандасын алдан ала бұрып алады, сосын көру дүрбісінің қаңқасымен біріктірілген окулярлы бөліктің үш бұрандасын бұрайды да шешіп алады.

Сосын, ақырындап саусақпен пластинаны қажет бұрайды, окулярды кигізеді де тордың көлденең жібінің орнын тексереді. Егер пластинаны тағы бұрау қажет болса, онда ортаңғы бұранданы біраз босату керек.
Цилиндрлі деңгейді орнатудың түземесімен тексерімі. Дүрбінің көздеуіш осі арқылы өтетін жауапты жазыққа параллель болуы керек. Бұл үшін екі шарттың орындалуы керек.
1)деңгей осі арқылы өтетін жауапты жазықтың дүрбінің көздеуші осі арқылы өтетін жауапты жазыққа параллель болуы керек. Рейкадан 50м қашықтыққа нивелирді орнатады, көтергіш бұрандалардың бірі рейкаға көздеу саңылауында орналасуы керек. Басқа екі бұрышында көздеу сызығына қатысты симметриялық орынға орналасады. Нивелирді жұмысқа дайындайды, көру дүрбісін рейкаға келтіреді.
2) көздеу өсімен теңестіру өсінің жауапты жарығының өзара параллель, және 20’’ аспайтын бұрышта қиылысу керек.
Тәжірибелік тексеріс і анықтаумен орындалады. Оны анықтаудың бірнеше әдісі бар.І, ІІ, ІІІ, ІV кластарда нивелирлеу бойынша нұсқауға келтірілген і бұрышын анықтау әдісінің екіншісін қарастырамыз.Тегіс ауданда, бір-бірінен 51,6м қашықтықта жерге екі берік қағылады.Нивелирді А нүктесінің жанына орналастырылады және нақтылап жұмысқа дайындайды.Сосын нивелир дүрбісін жақын рейкаға келтіреді.

Қорытынды

Геодезияның басты мақсаты – өлшеулер арқылы карта мен пландарға жер бетінің кішігірім учаскілерінің бөлшектерін бейнелеу болса, Жоғарғы геодезия жер бетінің тұтас немесе белгілі бір бөлігін тіктеуіш сызығы, фигуралары мен Жердің гравитациялық өрісін ескере отырып зерттейтін және бейнелейтін ғылым саласы.
Жоғары геодезия – Жердің өлшемдерін, пішінін және гравитациялық өрісін анықтаумен, мемлекеттік тірек геодезиялық тораптарын құрумен, геодинамикалық құбылыстарды зерттеумен, Жер эллипсоиды бетіндегі және кеңістіктегі геодезиялық есептерді шешумен айналысатын ғылым. Жоғары геодезияның шешетін есептері ғылыми және ғылымитехникалық болып екіге бөлінеді. Жоғары геодезия мен оған қатысты ғылымдардың (гравиметрия және Жер пішіні теориясы, ғарыштық геодезия және астрономия) негізгі ғылыми мәселесіне Жер пішінінің параметрлерін, сыртқы гравитациялық өрісін және олардың уақыттық кеңістіктік өзгерістерін анықтау болып табылады. Қазіргі кезде жоғары геодезияда Жер пішіні ретінде Жердің физикалық бетімен, яғни құрлықтың қатты қабығымен және мұхиттар мен теңіздердің тыныштық күйіндегі деңгейімен шектелген фигура қабылданған. Жердің гравитациялық өрісі деп Жердің тәуліктік айналуынан туындайтын центрден итеруші күш пен тартылыс күшіне тең болатын ауырлық күшінің өрісі қабылданады.
Осы орындаған курстық жұмыста маркшейдерлік-геодезиялық негіздемемен байланысты геодезиялық жұмыстарды орынададық. Геодезиялық жұмыс өндірісінде пайда болатын мәселелермен қатар жобалау кезінде есептік формулаларды практикада қолдануды тереңдетіп зерттедік.
Курстық жобалау процесінде сонымен қатар оқып үйренген білімімізді көрсете алдық және оларды шешкенде тиімді тәсілдер қолдандық. Картадағы маркшейдерлік-геодезиялық IV класстық триангуляция, полигонометрия және нивелирлеуді құрып, калька парағына 1:20000 масштабтағы картаны пайдалана отырып салдық. Базистерді триангуляция торында салдық. Бұрыштық дәлдікті есептей отырып, берілген 3 полярлық теңдеуді есептедік. Одан келтірілген бұрыштарды есепке алып, калькаға сонымен қатар, тұйықталған және тұйықталмаған жүрістерді салдық. Миллиметровкаға жүрген түзу және қисық жүрістеріміздің биіктіктерін жазып, тауып олардың өлшемдеріне қарай тауып қоңыр жүрістеріміздің биіктіктерін жазып, тауып олардың өлшемдеріне қарай тауып қоңыр карандашпен жүріп өттік.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Нурпеисова М.Б., Касымканова Х.М., Кыргизбаева Г.М. Прогноз и изучение геодинамических процессов в толще горных пород и земной поверхности. -Материалы Международной конф. «Инновационные технологии сбора и обработки геопространственных данных для управления природными ресурсами». 2012.

2. Нурпеисова М.Б., Кыргизбаева Г.М., Айтказинова Ш. Перспективы использования современных приборов для геомеханического мониторинга природно-технических систем.- Тезисы Международной конф. «Горное дело и металлургия в Казахстане. Состояние и перпективы».2012.
3. М.Б.Нурпеисова, К.Т.Менаяков, Г.М.Кыргизбаева Методика прогноза техногенной опасности территории по данным геодезических и спутниковых измерений.- Тезисы Международной конф. «Горное дело и металлургия в Казахстане. Состояние и перспективы»
4. Қырғызбаева Г.М., Земцова А.В. Горизонтальды бағыттар мен бұрыштарды өлшеу, әдістемелік нұсқау.-ҚазҰТУ, 2012, 21 б.
5. Қырғызбаева Г.М., Земцова А.В.,Триангуляциядағы алдын ала есептеу, әдістемелік нұсқау. –ҚазҰТУ, 2012. 34 б.
6. Қырғызбаева Г.М., Плотникова Е.В. «Жоғарғы геодезия» пәнінің оқу тәжірибесі бойынша әдістемелік нұсқаулық. –ҚазҰТУ, 2012, 27 б.
7.Ж.З. Төлеубекова «Жоғарғы геодезия»-оқулық 2011.Қарағанды
8.Г.Г.Поклад.Геодезия.Академический проект, 2007ж.
9.Пентаев Т.П.,Атымтаев Б.Б. Инженерлік геодезия – Алматы,2003ж.
10. Джуламанов Т.Д. «Геодезия-1» - оқулық. Алматы

жүктеу/скачать 1,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2