Баға белгілеудің негізгі мәселелері бойынша құрылымдық – логикалық схемалар.
Кесте 1.
Баға белгілеу факторлары
Ішкі факторлар
|
Сыртқы факторлар
|
Тауардың ерекше қасиеттері
Өндіріс тәсілі
Нарық сегменттеріне бейімделу
Тауардың өмірлік циклы
Серсисті ұйымдастыру
Фирманың беделі
Жарнама, тауарды жылжыту
|
Еліміздегі саяси тұрақтылық
Негізгі ресурстармен қамтамасыз етілу
Нарықтық орта
Тауарды жылжыту арнасына қатысушылар
Мемлекеттік реттеудің ауқымы
Салық заңнамасының мүлтіксіздігі
Мемлекеттің сыртқы экономикалық саясаты
|
-
Бәсекелес бағасын арзандатты
|
Қандай кезеңге?
-ұзақ мерзім;
-артық тауарларды
жаппай сату үшін
және сатуды ынталандыру
үшін бағаны уақытша өзгерту.
|
Қандай мақсатпен?
- нарықтың неғұрлым
көп үлесін басып алу;
-баға деңгейін төмендетуге және жалпы
сұраныстың көбеюіне себеп болу.
|
Нарық сыйымдылығына ол қалай әсер етеді?
- бәсекелестердің артынан бағаны өзгерту жағдайында;
- өзгермейтін баға жағдайында.
|
Сурет .1 Баға қалыптастырушы факторлар әсерінің сипаттамасы
Кесте 2.
Сурет 2. Баға белгілеу тәртібі күрделі және көп кезеңді үдеріс:
Мақсатты таңдау
өткізімді қамтамасыз ету (өміршеңдікті)
пайданы ең жоғарғы шекке жеткізу
нарықты ұстап қалу
Сұраныс-ты анықтау
сұранысты анықтаудағы айырмашылық-
тар нарық тұрпатына, сатып алушылар-
дың баға деңгейіне сезімталдығына бай-
ланысты болады
бағаның жоғарғы деңгейін сұраныс анық-
Өндірістік шығындарды талдау
тайды
төменгі – тұрақты және өзгермелі шығын
өзгермелі шығындар коэффициенті
жалпы және маржиналдық пайда
коэффициенті
Бәсекелес-тердің бағаларын талдау
бәсекелестердің тауарларының ерекше
өзгешеліктері, жақсы жағы және кемші-
ліктері, олардың бағасы
Баға белгілеу әдісін таңдау
бағаның үш деңгейі – ең төменгі, ең
жоғарғы және мүмкін болатын оңтайлы
баға.
әдістемелер: орташа шығын қосу пайда,
тауардың сезілетін құндылығы және т.б.
Түпкілікті бағаны қалыптас-тыру
барлық әсер ететін факторларды зерттеу
негізінде қалыптасқан баға
фирманың баға саясаты және баға страте-
гиясы талаптарына сай келуі қажет
Кесте-3
Баға бойынша икемді сұранымның жалпы ақшалай түсімге және тұтынушылардың баға өзгерісіне реакциясына әсері
Икемділік
коэффициенті –нің шамасы
|
Сұраныс икемділігін
анықтау
|
Сұраныс икемділігінің
жалпы ақшалай түсімге
әсері
|
Тұтынушылар реакциясы
|
сапалық
|
сандық
|
баға көтеріл -генде
|
баға
арзан -
дағанда
|
баға арзан-
дағанда
|
баға өскенде
|
ЕD > 1
|
Икемді
|
Сұрайтын
тауарлар санының пайыздық өзгерісі
бағаның пайыздық өзгерісінен артық
|
Жалпы ақшалай түсім азаяды
|
Жалпы ақшалай түсім көбейеді
|
Сатылу көлемі неғұрлым ұлғаяды. Баға арзандау-ына қарағанда, сұраныс тез ұлғаяды.
|
Сатып алу көлемі неғұрлым азаяды.
Баға өсуіне қарағанда сұраныс тез кемиді.
|
ЕD= 1
|
Жеке, бірлі- жарым икемділік
|
Сұрайтын
тауарлар санының пайыздық өзгерісі,
бағаның пайыздық өзгерісіне тең
|
Жалпы ақшалай түсім өзгермейді
|
Жалпы ақшалай түсім өзгермейді
|
Сұраныс-тың ұлғаюы, бағаның арзандау-ына тіке пропорци-оналды
|
Сұраныс-тың кемуі, бағаның өсуіне тіке пропорци-оналды
|
ЕD < 1
|
Икемсіз
|
Сұрайтын
тауарлар санының пайыздық өзгерісі,
бағаның пайыздық өзгерісінен кем
|
Жалпы ақшалай түсім көбейеді
|
Жалпы ақшалай түсім азаяды
|
Баға арзандау-ына қарағанда, сұраныс бәсең ұлғаяды
|
Баға өсіміне қарағанда, сұраныс бәсең азаяды.
|
Кесте 4
Баға деңгейі мен серпініне әсер ететін факторлар
Бағаның арзандауына әсер ететін факторлар
|
Баға өсімін қоздыратын факторлар
|
Өндіріс өсімі;
Техникалық прогресс;
Өндіріс шығындары мен айналым шығындарының азаюы;
Бәсеке;
Салықтар мөлшерінің кемуі;
Тікелей байланыстардың ұлғаюы.
|
- Өндірістің құлдырауы;
Экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы;
Кәсіпорын монополиясы;
Дүрлікпе сұраным;
Айналымдағы ақша массасының өсімі;
Салықтар мөлшерінің артуы;
Еңбек ақы өсімі;
Кәсіпорын пайдасының өсімі;
Тауар сапасын жақсарту;
Сәнге сай өнім өндіру;
Жұмыс күшінің бағамының өсімі;
Капиталды, негізгі қорларды, жұмыс күшін, жерді пайдалану тиімділігінің төмен болуы.
|
Сурет-3 Бәсекелік орта түрлері
Кесте 5.
Әр түрлі нарық типтеріндегі баға белгілеу ерекшеліктері
Нарық сипаттамасы
|
Нарық типтері
|
Еркін бәсеке
|
Монополиялық бәсеке
|
Олигополия
|
Таза монополия
|
Баға белгілеу сипаты
|
Еркін, бәсекелік
|
Сараланған фирмалық өнім нарығы шегінде монополияның басымдылығын ескере отырып бәсекелік баға белгілеу
|
Монополияландыру,бірақ азғана бәсекелестердің өзара тәуелді байланыстылы-ғы
|
Монополияландыру
|
Өнімнің ерекшеліктері
|
Біртекті,жиі стандартталған
|
Сараланған, бірақ тауар ауыстырмасы тобына жатады
|
Біртекті, стандартталған және сараланған болуы мүмкін
|
Бірегей, жақын ауымтыр-масы жоқ
|
Кәсіпорындар саны- нарық агенттері
|
Өте көп
|
Көп
|
Аз
|
Біреу
|
Кәсіпорынның нарықтағы бағаны бақылауы
|
Бақыланбайды, нарық бағасымен келіседі
|
Азғана шектелге мөлшерде бақыланады
|
Бақыланады, бірақ мұнда бәсекелестердің реакциясы есепке алынады,және келісім болуы мүмкін
|
Монополист бақылайды
|
Бағаға қатыссыз бәсеке
|
Болмайды
|
Маңызды орын алады
|
Әдеттегідей
|
Маңызды, әр түрлі формасы болады
|
Салаға, нарыққа ену жағдайлары
|
Кедергілер болмайды
|
Біршама оңай
|
Қиын
|
Жауып тасталған
|
Кесте 6.
Баға деңгейі өзгерісінің пайдаға әсері
Пайданың өзгеруі
|
Бағаның өзгерісі
|
Баға көтеріледі
|
Баға арзандайды
|
Пайданың көбеюі
|
Нарық бағаға сезімтал емес
|
Неғұрлым төмен бағалар пайданың азаюына қарағанда (икемді нарық), нарықтың сыйымдылығының тез ұлғайтады
|
Тауардың алғашқы бағасы төмендетілген, тұтынушылар көп төлеуі мүмкін – тауар тапшылығы
|
Тауардың алғашқы бағасы көтеріңкі, сұраныс шектеулі болады, баға арзандағаннан кейін ол кенет ұлғаяды
|
Өндірістік қуаттар шектелген, тапсырыс кәсіпорынның мүмкіндігінен асып түседі
|
Тауарды өткізу бағасына қарағанда тауардың бір өлшеміне есептелінген өндірістік шығындар тез азаяды
|
Нарық сыйымдылығы тез ұлғаяды
|
Неғұрлым төмен бағалар жаңа нарыққа шығу мүмкіндігін туғызады.
|
Неғұрлым жоғары бағалар тұтынушыға тауарды тартымды жасайды
|
Кейбір бәсекелестердің нарықтан шығуы
|
Саладағы бәсекелестердің бағаны көтеруі
|
Пайда азаяды
|
Өнімді өткізу бағаларын көтеру өндірістік шығындардың артуын өтемейді
|
Өте төмен бағаларға нарық сезімтал емес (икемсіз), және өткізу көлемі салыстырмалы тұрақты
|
Бастапқы бағалар дұрыс белгіленген – сатудан түсетін түсімнің көбеюіне қарағанда, өткізу көлемі өте тез азаяды (икемді нарық)
|
Бастапқы бағалар дұрыс белгіленген – баға арзандағаннан кейін өткізу көлемі көбейген жоқ (икемсіз нарық)
|
Бәсекелестердің жауап ретінде баға деңгейін арзандатуы,салада ең төмен деңгейдегі баға белгілеу және жаңа тұтынушылардың болмауы
|
Нарыққа жаңа бәсекелестердің енуін болдырмау
|
Бәсекелестікті талдау, яғни өнімдердің саралануының ұлғаю және тереңдету мүмкіндіктерін талдау
|
Тұтынушыларды талдау, олардың қажетсінуін терең зерттеу және анықтау
|
Жайғастыру, фирманың өнімдеріне құндылық түсінігінің қалыптасуы туралы шешім қабылданады
|
Маркетинг стратегиясы, яғни құндылықты қалыптастыратын элементтер өнімнің өзі, оны қолдайтын коммуникация әдістері, өткізу арналары
|
Сурет 4. Өнімнің құндылығы және оны баға белгілеуде есепке алу туралы түсінігін қалыптастыру үрдісі
Кесте
Бағаны мемлекеттік реттеу
БАҒА
|
Бағаны тікелей реттеу әдістері
|
Бағаны жанама реттеу әдістері
|
а)бағаны әкімшіліктің белгілеуі;
|
а) салық салу;
|
б)бағаларды тоқтатып қою;
|
б)баға айналымын реттеу;
|
в)шекті баға деңгейін белгілеу;
|
в) еңбек ақы;
|
г)пайдалылық деңгейін регламенттеу;
|
г) несие саясаты;
|
д)бағаны анықтау үшін нормативтерді белгілеу;
|
д) мемлекеттік шығындарды реттеу;
|
е)бағаны мағлұмдау және т.б..
|
е)амортизация нормаларын белгілеу және т.б..
|
Достарыңызбен бөлісу: |
