Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
жүктеу/скачать 1,7 Mb. Pdf көрінісі
|
5d21b037778db5f4e2d6b8a379180dda
| §12. Қазақ тілінде жай, шай сияқты сөздер қосымшасыз
тұрғанда, жіңішке айтылады: жәй, жәйт, шәй. Бірақ бұл сөздерге де қосымша жуан болып жалғанады да сөз тұтасымен жуан болып айтылады. Мысалы: жайсыз (жәйсіз емес), шайға кел (шәйге кел емес). Бірінші буыны жай, шай болып ке-летін өзге сөздер де – осындай. Қысқасы, ж, ш дыбысы мен й дыбысының ортасында келген а дыбысы сәл жіңішке айты- лады. Мысалы, жайылым, жайлау, жайнау, шайпау, шайлығу, шайы (жібек) сөздері жәйылым, жәйлау, жәйнау, шәйпау, шәйлығу, шәйы болып айтылады. Ж, ш дыбыстары мен өзге дауыссыздардың ортасын-да келген а дыбысы жуан болып айтылады (және а жазыла- ды): жарғақ (жәрғақ емес), жануар (жәнуар емес), жақтау (жәқтау емес) т.т. Осы ережеге сай етіп айтсақ, Абайдың «Оспанға» деген өлеңі былай оқылар еді: Жәйнағантұуұң / жығылмай / Жасқаныбжаудан / тығылмай/ Жасаулұжаудан / бұрұлмай / Жаужүрөк / жомарт / құбұлмай / Жақсөмүрүң / бұзұлмай / Жасқұуатың / тозұлмай / Жалынжүрек / сұуұмай / Жамбіткеннен / түңүлмөй / Жағалайжәйлау / дәулетің / Жарқырабжатқан /өзөнің / Жасылшөбү / құуармай / Жайдақтартып / сұуалмай / Жәйдарыжүзүң / жабылмай / Жәйдақтапқашып /сабылмай/ Жақсөлүпсің / йапырмай // 265 Бұл өлеңнің барлық жолы жа деген дыбыс тіркесінен баста-лады және барлығы да а әрпі арқылы жазылады, ал айтылуда бірінші буыны жіңішке естілетін сөздер: жәйнаған, жәйдақ, жәйдары, жәйдақтап, өйткені бұларда а дыбысы ж мен й дыбыстарының ортасында келген. Өздеріңіз мына үзіндінің дұрыс оқылуын жазып көрсе- тіңдер. Жан қысылса / жайтаңдап /, Жанды еріткен / жайдары-ау. Жан жай тапса, / сен неге / Жат мінезсің / жабырқау? (Абай) Ойландым да / толғандым, Ойландым / ойға толмадым. Жанды қидым / жалындым, Жайланып, сірә, қоймадым. (Бернияз Күлеев) жүктеу/скачать 1,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|