Бейбітшілік бақЫТҚа бастайды

 
142 
— Иә, енді не істемек ойың бар?— деп сұрады олар.  
Эйфорияға  бөленген  мен  біздің  телерадиокомпанияның  қандай 
болатындығы,    оның  алдында  қандай  ұлы  міндеттер  тұрғандығы,  қандай 
жарқын  болашақ  күтіп  тұрғандығы  туралы  айтып  шықтым.  Хабар  таратуға 
дайындық  барысында  құшақ-құшақ  құжаттар  даярлауға,  шешімдер 
қабылдатуға, келісімдер жасасуға тура келетіндігін ол кезде көзіме елестете 
де  алған  жоқ  едім.  Гера  мен  Ира  ақылмандық  танытып,  менің  алып-ұшқан 
көңілімді  су  сепкендей  басуға  тырысқан  жоқ.  Сірә,  өмір  бәрін  өзі  үйретеді 
десе керек.  
Сонымен,  қолымдағы  мандатпен  Мәскеуде  жүрмін.  Мандат  пен  МТРК 
құру  туралы  қаулыдан  басқа  ештеңем  жоқ.  Бірақ  қасыма  өзімді  қолдайтын 
пікірлестерімді топтастыратын уақыт келгенін түсінемін: біз біріккенде ғана 
бұл  идеяны  соңына  дейін  жеткізе  алатынымыз  айдан  анық  еді.  Ол  үшін 
аппарат, қаржы, кәсіби мамандар қажет.  
Қаражатсыз ештеңенің шешілмейтіні басы ашық мәселе: қаржыгер қажет. 
Өзімнің  ескі  танысым  Инесса  Максимовна  Канукованы  есіме  алдым.  Мен 
Қазақстан 
телевидениесінде 
бірінші 
орынбасар, 
ол 
Мәскеуде 
Мемтелерадиокомитеттің  жоспарлау-қаржыландыру  бөлімінде  бірінші 
орынбасар  болып  жүргенде  тығыз  байланыста  жұмыс  істеген  едік.  Негізгі 
мамандығы  бойынша  ол  электронды  техника  инженері,  өмір  бойы 
телевидениеде  жұмыс  істеп  келеді.  Еңбек  жолын  Байланыс  министрлігінде 
бастаған.  Телеорталық  салу  жұмысының  басы-қасында  жүрген  (50-ші 
жылдардың соңында аталмыш жұмыс КСРО бойынша қарқыны жүргізілген-
ді). Сондай-ақ өзі туып-өскен Осетияда жаңадан салынған телеорталықта бас 
инженерлік  қызмет  атқарған.  Кейін  біраз  тәжірибе  жинақтаған  Канукова 
Мәскеуге қайта оралып, жоспарлау-қаржыландыру бөліміне орналасқан еді.  
Қайта  құру  басталысымен  жоғарыдағылардың  назарына  телевидение 
саласына  коммерциялық  принциптер  керектігін  жеткізген  жандардың  бірі. 
Жалпы,  1987  жылға  дейін  кеңес  телевидениесі  жүз  пайыз  бюджеттік 
болатын.  Кинотеатрлардың  репертуары,  шырша  тойлары  кезіндегі 
қауіпсіздікті  сақтау  ережелері,  тағы  да  сол  сияқты  жарнамалар  берілген 
күннің  өзінде  ол  тегін  жасалатын.  Коммерциялық  жарнамалар  мүлде  жоқ, 
оның  үстіне  жарнамалайтын  да  не  бар?  Дүкен  сөрелеріне  жаңадан  түскен 
дүниелерді  сол  мезетте  жапа-тармағай  талап  алады.  Телевидение 
жұмысшыларының да жағдайы мәз деп айта алмайсың. Мәскеу мемлекеттік 
университетін  тәмамдап  келген  редактор  110  сомға  жұмыс  істеуге  көнеді, 
жиырма жылдан кейін ғана көп болса 130 сом жалақысы бар жұмыс иеленеді. 
Шынын  айту  керек,  кей-кейде  қаламақы  табуға  мүмкіндік  туады,  бірақ  сол 
қаламақының өзі тұрақты жалақының елу пайызынан аспауға тиіс.  
Телевизия  басшылары  туралы  айтсақ,  олардың  өздері  де  ешқашан 
коммерциялық  арнаға  бет  бұруды  аса  қолдаған  емес.  Себебі,  баршасы 
кеңестік  тәлім-тәрбиені  бойларына  сіңіріп  өскен  адамдар,  ең  басты 
парызымыз идеологияға қызмет ету деп біледі: ақша туралы ойлаудың өзі ұят 
нәрсе деп санайтындар. Сол кезде Канукова аймақтар бойынша жиын өткізді 
(Новосібірде  өткен  сондай  жиындардың  біріне  мені  әскери  жиында  жүрген 

 
143 
жерімнен  тікелей  шақыртып  алды.  Министр  болсам  да,  әскери  жиыннан 
қалыс қалмаған едім). Әрбір жиын сайын жұртшылықтың санасына мынадай 
түсінікті сіңірді.  
—  Ақша  табудың  ешқандай  ұяттығы  жоқ.  Үйге  құр  қол  оралу  ұят. 
Балаларыңа жүзім, әйеліңе иіссу сатып әперетін ақша таба алмасаң, нағыз ұят 
нәрсе сол.  
Бір  айта  кетерлігі,  күні  бүгінге  дейін  Инесса  «Мир»  компаниясындағы 
бюджет  қаржысына  ғана  үміт  артып  отыратын  директорларға  қол  қусырып 
отырмай өз бетінше бизнес жасау керектігін жалықпай үйретіп келе жатыр.  
— Бизнеспен айналысу ұят емес. Біреуден ұрлау немесе қол жайып ақша 
сұрау ұят,— дейді ол.  
Біз  кездесетін  кезеңде  ол  құлаған  Мемтелерадиокомитеттен  кетіп,  Радио 
және  телевидение  қауымдастығын  басқаратын.  Мен  оны  Құрылтайшылар 
комитеті  отырыстарының  біріне  қонақ  ретінде  шақырдым.  Құрылтайшы 
мемлекеттердің  өкілетті  өкілдері  Құрылтайлық  келісімшартты  талқылап, 
әрбір  үтір-нүктесіне  шұқшия  үңіліп  жатқан  еді.  Табиғатынан  мінезі  қызба 
Инесса бұл отырыстан тез жалығып кетті.  
— Жігіттер, — деді ол. — сендер өз перзенттеріңді дүниеге әкеліп жатыр 
емессіңдер  ме!  Сендер  неге  осы  міндеттеріңді  соншалықты  күшке  салып, 
дұрыс атқармай отырсыңдар? Мына түрлеріңмен іс бітпейді. Бірінші кезекте 
ең  маңызды  істі  бітіріп  алыңдар.  Ал  қазір  ең  маңыздысы  —  компанияны 
құру.  Қазір  менің  отаным  соғыс  құшағында  қалды.  Егер  осы  телеарна 
соғысты  тоқтатуға  сәл  де  болса  көмегін  тигізсе,  онда  мен  сіздер  үшін  тегін 
жұмыс істеуге дайынмын.  
Жиналыс тәмамдалысымен Канукованы кабинетіме қамап алдым: 
— Қаржы жөніндегі орынбасарым болуға келісіміңді бермейінше, ешқайда 
шығармаймын.  
Ол біраз кібіртіктеді. Әрине, компанияның идеясы оны қатты қызықтырды, 
бірақ қазір өзінің Қауымдастықта жұмысы бар.  
—  Келісім  бере  алмаймын.  Менің  артымда  әріптестерім  тұр,  —  деді  ол 
бастапқыда.  
Ойлана  келе,  түн  ортасында  барлық  адамдарына  телефон  шалып,  шұғыл 
жиналысқа  шақырды.  Нәтижесінде,  компанияға  өзімен  бірге  істейтіндердің 
барлығын  алып  келді.  Инесса  тек  сауатты,  өз  жұмысының  білгірі  болып 
табылатын адамдармен ғана жұмыс істейтін.  
Қазір  Инессамен  бірге  істегендердің  баршасы  «Мир»-да:  бас  бухгалтер 
Наталья  Григорьевна  Гамбурчева,  оның  орынбасары  Алла  Григорьевна 
Громова, бухгалтер Валя Челикова, менің хатшым Наташа Ибрагимова және 
Валерий  Николаевич  Тюменев  сынды  адамдар.  Валерий  Николаевичке 
әңгімемнің келесі бөлігінде кеңірек тоқталып өтемін.  
Мәскеуде,  сонымен  қатар  Достастық  елдеріндегі  филиалдарда  жұмыс 
істейтін жандармен әуел бастан дұрыстап сөйлесу керек екендігі белгілі еді. 
Республикалар  өз  адамдарын  тағайындайды,  бірақ  олардың  барлығы  бірдей 
жұмысты  ойдағыдай  алып  кете  алмауы  мүмкін.  Сонымен,  Валентин 

 
144 
Иванович  Махонинді  қасыма  шақырып  алдым,  кадрларды  ұйымдастыру 
жұмысын түгелдей сол кісіге табыстадым.  
Махонин  Кеңес  Одағының  көлемін  талай  шарлаған  адам:  Бала  кезінде 
Красноярскіде әскери қызметте істеген әкесімен бірге біресе Башқұртстанға, 
енді бірде Қырымға сапар шеккен. Қысқасы, Отаны әкесін қайда жіберсе, сол 
жерден  табылған;  Ленинград  университетінің  журналистика  факультетін 
радио  тілшісі  ретінде  тәмамдаған.  Украинаны,  Белоруссияны  жақсы  біледі, 
екеуміз  1970-ші  жылдардың  басында  Қазақстанда  танысқанбыз;  Журналист 
ретінде  еңбек  жолы  басталған  Молдованы  жатқа  біледі.  Жетпісінші 
жылдардың  орта  шенінде  Мәскеуге,  «Турист»  радиостанциясына  жұмысқа 
орналасқан.  Ресейдің  қалалары  мен  ресейлік  радиодан  жақсы  хабардар 
екендігі күмән тудырмайтын адам.  
Сексенінші  жылдардың  соңында  Махониннің  тағдырында  күрт 
бетбұрыстар орын алды. Ол ойламаған жерден шенеуніктік лауазым иеленді. 
Алдымен  жергілікті  телевидение  мен  радиохабар  тарату  бас  басқармасы 
бастығының 
орынбасарлығына 
тағайындалды. 
Сосын 
КСРО 
Мемтелерадиокомитет 
Кадрлар 
басқармасы 
бастығының 
бірінші 
орынбасарлығына келді. Махонин осы қызметте жүріп талай игілікті істерді 
жасап  үлгерді.  Бірнеше  жүз  адамның  жұмыс  орындарын  сақтап  қалуға 
себепкер  болды.  Сол  кезеңде  жаппай  қысқарту  белең  алып,  талай  өз  ісінің 
кәсіби  мамандары  көшеде  тентіреуге  мәжбүр  болғаны  белгілі.  Махонин 
білікті  радио  мен  телевидение  мамандарын  қысқартудың  қайшысынан  аман 
қалып, жұмыс орындарын сақтауына ықпалын тигізді.  
Тоқсаныншы  жылдардың  басында  екеуміздің  жолымыз  тоғысқан  сәтте 
Махонин  шенеунік  ретінде  берік  орныққан  адам  еді.  Мен  болмасам, 
шенеуніктік қызметін одан әрі жалғастыра беретіні анық. Қызмет барысында 
оған 
«Останкино» 
телерадиокомпаниясын 
мемлекетаралық 
телерадиокомпанияға 
айналдыру 
мәселесі 
бойынша 
жиналыстар 
ұйымдастыру  міндеті  жүктелді.  Бұл  мәселенің  нәтижесін  жоғарыда  айтып 
өткенмін.  Дегенмен,  Махонинді  біртұтас  ақпараттық  кеңістік  қалыптыру 
идеясы  қатты  қызықтырғаны  соншалықты,  ол  бізге  жұмысқа  келуге 
ойланбастан  келісімін  берді.  Оның  үстіне,  бұған  дейін  талай  тәжірибе 
жинақтағандықтан жаңа жұмысқа толықтай дайын еді.  
Өз командамды топтастыра жүріп, мен біз үшін бірінші кезектегі маңызды 
іс  барша  құрылтайшы  мемлекеттермен  арада  тұрақты  байланыс  орнату, 
жоғарғы  лауазымды  адамдардың  арасында  МТРК-ның  мүддесін  қорғау 
екендігін  жақсы  түсіндім.  Достастық  құрамындағы  бірқатар  мемлекеттерді 
құрылтайшыларымыздың  қатарына  жаңадан  қосып,  енді  біреулерін 
номиналды  құрылтайшылықтан  шынайы  құрылтайшылыққа  айналдыру 
қажет еді. Оңай жұмыс емес, қыруар уақыт пен біліктілікті, төзімділікті талап 
етеді,  оның  үстіне  жоғарғы  билік  саласының  тетіктерінен  жақсы  хабардар 
болу  қажет.  Компанияның  салмақты  негізі,  қалыптасқан  беделі  бар  болса 
жақсы.  Ал  жаңа  құрылып  жатқан  бізді  кім  біледі?  Сонымен,  тәуекелге  бел 
буып,  көмек  қолын  созатын  лайықты  адамдары  сұрастыра  бастадым. 
Лазуткин маған Александр Иванович Беликовқа хабарласуға кеңес берді.  

 
145 
Бір  қызығы,  біздің  компанияға  келген  адамдардың  басым  бөлігі  өзін-өзі 
қалыптастырған,  біліктіліктерін  дәлелдеген  жандар.  Америкалықтар  ондай 
адамдарды  «селф  мейд  мен»  деп  атайды.  Бәлкім,бұл  менің  өзім  осы 
тектестердің қатарынан шыққаныма байланысты шағар. Канукова, Махонин, 
6 жасында туған ауласында еңбек жолын бастап кеткен Беликовтар «сен тұр, 
мен атайын» дейтіннің нағыз өздері еді. Беликов түбіт мұрт бозбала кезінде 
дене  шынықтырудан  нұсқаушы  болып,  фабрикадағы  өзінен  жастары  екі  есе 
үлкен  жүздеген  адамға  нұсқау  берген.  Жастайынан  талай  жауапкершілікті 
жұмыстарды  атқарып,  әбден  шыңдалған  адам.  Сол  себепті  облыстық 
пединституттың  филологиялық  факуьтетін  тәмамдағаннан  кейін  кафедрада 
қалмай, өз еркімен Якутияға аттанған, сондағы аудандық орта мектепте сабақ 
берген.  Якутияда  журналисттік  қызметін  бастаған,  кейін  мәскеулік 
газеттерде  жүріп  біліктілігін  арттырған.  Уақыт  өте  келе  журналистика 
факультетін  бітіруге  де  мүмкіндік  тауыпты.  Кейінірек  КПСС  Орталық 
Комитетіне,  одан  әрі  КСРО  Президенті  аппаратына  қызметке  шақырылған 
адам.  
Беликов  Брежневтің,  Горбачевтің  жанына  еріп  жүріп  посткеңестік 
мемлекеттердің,  алысты-жақынды  шетелдердің  талайына  ат  шалдырған. 
Айтпақшы, мемлекет басшыларымен сапар шегіп жүріп талай мәрте қызықты 
оқиғаларға да тап болыпты. Бірде Брежневпен бірге Ташкенттегі авиациялық 
зауытқа  жолы  түседі:  Бас  хатшыны  өз  көздерімен  көріп  қалуға  ұмтылған 
жұрт  арнайы  металл  көпірдің  үстіне  жиылса  керек.  Қыруар  адамның 
салмағына  шыдамаған  көпір  құлап  кетіп,  жұрт  тура  қадірлі  меймандардың 
үстіне  жығылады.  Сол  оқиғадан  талай  адам  мертікті,  Брежневтің  иығы 
сынады.  Беликов  те  сау  қалмаған.  Брежнев  сынған  иығы  қатты  ауырса  да, 
телекамералардың  алдында  сыр  білдірмей,  шыдап  бағыпты.  Осы  оқиға 
туралы ешбір жерде бір ауыз айтылған емес... 
КСРО  күйрегеннен  кейін  жұмыссыз  қалған  Беликов  қол  қусырып  қарап 
отырған  жоқ,  жеке  ақпараттық  агенттік  ашты.  Табысы  да  жаман  емес.  Сол 
мезетте  оған  мен  хабарластым,  жаңадан  бастаған  ісін  тастап,  біздің 
компанияға  келуге  көндірдім.  Компанияның  болашағына  сенсе  керек, 
ұсынысымызды бірден қабыл алды.  
Қолдаушыларды  іздеу  барысында  бұрындары  бірге  жұмыс  істескен 
адамдарды  есіме  алдым.  Ертеректе  Өскеменде  журналистік  тәжірибем  жаңа 
жинақтала бастаған кезеңде жанымнан табылған Надя Белканова есіме түсті. 
Надяны тауып алдым.  
— Не істеп жүрсің?  
— Үйдемін. Немеремді тәрбиелеп жатырмын. Мен қазір әжемін ғой.  
— Телевидение ше?  
—  Қайдағы  телевидение?  Немеремді  бағып-қағып,  жөргегін  тазалайтын 
уақыт келді емес пе?  
—  Ондай  әңгімені  қой.  Орамалыңды  таста,  пимаңды  шеш!  Компания 
құрамыз. Сені «Мир» телевидениесінің директорлығына тағайындаймын.  
— Не айтып тұрсың? Менің анам науқастанып жатыр. Үйдегі жұмыстарым 
басымнан асады. 

 
146 
Ақыры  көнді.  Арнаның  идеологиясын  жасауды,  одан  соң  эфирді 
дайындауды өз қолына алды. Ол «Мир» арнасында ұзақ жылдар бойы жұмыс 
істеді,  компанияның  аяғынан  тік  тұрып  кетуіне  қолынан  келгенше  үлес 
қосты. Қазір Надяның қызы Лена да бізге жұмысқа орналасқан. Көрермендер 
хаттарына шолу жасайды.  
Компания  құрылған  кезеңнен  бастап  заңгерлікке  Михаил  Евгеньевич 
Суханов  келді.  Жас  заңгер,  бізге  дейін  халықаралық  жұмыста  тәжірибе 
жинай қоймаған, бірақ компания жұмысы барысында оны тез меңгеріп алды. 
Ол  халықаралық  заңнаманы  көп  оқыды,  үкімет  басшыларының  шешімдерін 
дайындауға  ат  салысты.  Бұл  арнайы  регламент  пен  хаттаманы  талап  ететін 
өте күрделі іс.  
Атап айтар болсақ, Cуханов ТМД құрылымдарымен жұмыс істеуді жақсы 
үйренді.  Стокгольмдегі  Еуропа  соты  сияқты,  оның  тағы  бір  баламасы 
Минскіде  де  бар.  ТМД-тағы  экономикалық  соттың  тарихы  тереңде  болмаса 
да, «Мир» үшін де, басқалар үшін де көптеген маңызды шараларды атқарды. 
Мәселен,  бізге  мемлекетаралық  келісім  бойынша  берілген  жеңілдіктер 
атқарушы  құрылымдағы  шенеуніктердің  біріне  ұнамады  делік.  Олар  басқа 
компаниялар  үшін  әдеттегі  нәрсе  болып  табыатын  салықты  бізден  де  талап 
етуі  мүмкін.  Салық  алушылар  қаражаттың  басқа  торапқа  кетіп  жатқанына 
наразы,  әрине.  Олардың  бұл  талаптарының  заңдық  негізі  жоқ,  бірақ 
құқықтық  мәдениет  біздің  табиғатымызға  әлі  ендеп  ене  қоймағаны  мәлім. 
Сол себепті, олар да өз несібелерін қарпып қалуға тырысады. Қысқасы, ТМД-
ның  Экономикалық  соты  Президенттер  қол  қойған,  халықтардың 
стратегиялық мүдделеріне тиімді арнайы шешім бар екендігін олардың есіне 
салады. Яғни, салық суыртпақтағысы келгендер заңның сызығынан аттамауға 
міндетті.  
Экономикалық сот біздің компания мен оның филиалдарының Достастық 
елдерінің  аумағында  өмір  сүріп  жатқан  жағдайын  қарастырды.  «Резидент 
емес» деп аталатын термин бар. Бұл термин қандай да бір тұлғаның немесе 
заңды  тұлғаның  өмір  сүруге  ерекше  жағдайға  ие  екендігін,  ұлттық 
заңнаманың аясына жатпайтындығын білдіреді. Мәселен, тұлғаның мәртебесі 
оның ір мемлекеттің аумағында тұрып, сол елдің азаматы болмаса да жұмыс 
істеуге құқығы бар екендігін айқындайды. Мен бір елдің азаматы бола тұрып, 
екінші бір елге салық төлеуге міндеттімін бе?  
Сот біздің компанияның халықаралық заңды тұлға болып табылатындығы 
туралы  шешім  шығарды.  Сот  осы  шешімі  арқылы  «Мир»  компаниясының 
басқа да халықаралық құрылым сияқты Достастық құрамындағы қандай бір 
елдің  құқығына  емес,  құрылтайлық  жарғыда  көрсетілген  өзіндік  құқығына 
бағынатындығын бекітті.  
Өмір көптеген мәселелер тек қана төрелік сот (арбитражный суд) арқылы 
шешілетіндігін  көрсетті.  Компанияның  иммунитеті  туралы  мәселе  де  солай 
шешімін тапты. Іс жүзінде бұл бірде-бір биліктің атқарушы органы, мысалға 
салық  инспекциясы  компанияның  келісімінсіз  оның  ішкі  істеріне  араласа 
алмайтындығын  аңғартады.  Тексерістердің  кез  келген  түрі  компанияның 
рұқсатымен ғана жүргізіледі. Соған қарамастан, компаниияға ондай келісімге 

 
147 
құқық  бермейтін  жайттар  да  жиі  ұшырасатындығын  айта  кеткен  жөн.  Заң 
тілімен айтқанда, ондай себептер де жетіп-артылады.  
Қазіргі таңда бізге аса зор әлеуметтік, саяси жауапкершілік жүктеліп отыр. 
Сол  себепті  бізді  коммерциялық  құрылымдардың  қатарынан  көргісі  келетін 
органдардың  құрсауынан  азатпыз.  Біз  өзімізге  құрылтайшы  болған  жоғарғы 
мемлекеттік құрылымдарға ғана бағынамыз.  
«Мир»  құрылғаннан  бергі  аралықта  зулап  өте  шыққан  жылдарға  қарап 
отырып,  жұмысты  бірге  бастаған  адамдардың  барлығына  жуығы  әлі  күнге 
дейін компания қабырғасында жүріп жатқандығын айта кеткім келеді. Әрине, 
кішігірім  келіспеушіліктердің  орын  алып  тұруы  заңдылық,  бірақ  мен  бір 
нәрсеге  сенімдімін:  компанияда  жұмыс  атқаратын  адамдар  өз  ісіне  адал 
берілгендер, кәсіби мамандар, адал адамдар. Олар ешқашан өздеріне тиесілі 
емес дүниеге қол сұқпайды, Бюджеттің аз-мұз қаражаты мен коммерциялық 
табыстарға көз алартпайды. Біз компанияның іргесі қаланған сәтте маңызды 
іске  арналған  ақшаның  маңызды  істен  бөлек  нәрсеге  жұмсалуына  жол 
берілмейтіндігін  ашып  айтқан  болатынбыз.  Оны  талан-таражға  салуға  да, 
жолай біреу-міреудің, бірінші кезекте өзіміздің қалтамызға түсуіне ешқашан 
жол бермейміз.  
Хроника (жалғасы)  
1993 
жылдың 
11-12-ші 
ақпанында 
Мәскеуде 
мемлекетаралық 
телерадиокомпанияның Құрылтайшылық комитетінің алғашқы жиналысында 
Құрылтайшылық келісімшарт қабылданды.  
1993  жылдың  12-ші  наурызында  Мәскеуде  Армения,  Беларус,  Қазақстан, 
Қырғызстан,  Молдова,  Ресей  Федерациясы,  Тәжікстан  және  Өзбекстан 
елдерінің  үкімет  басшылары  Мемлекетаралық  телерадиокомпанияның 
Мемлекетаралық  Үйлестіру  кеңесі  мен  оның  дербес  құрылымы  туралы 
құжатты бекітті.  
1993  жылдың  1-ші  сәуірінде  Душанбеде  Мемлекетаралық  Үйлестіру 
Кеңесінің  бірінші  отырысында  құрылтайшылық  құжаттар  негізінде  МТРК-
ның  іс-әрекетін  қамтамасыз  етудегі  кезек  күттірмес  шаралар  қарастырылды 
және «Мир» мемлекетаралық телерадиокомпаниясы толық атауы бекітілді.  
1993  жылдың  10-шы  маусымында  «Мир»  МТРК-сы  Ресейде  бұқаралық 
ақпарат құралы ретінде тіркелді.  
Сәт сапар!  
1993  жылдың  12-ші  ақпанында  Мемлекетаралық  телерадиокомпанияның 
Құрылтайшылық комитетінің бірінші тыңдауында мен былай дедім:  
—  Қазіргі  таңда  кейбір  жерлерде  ұлттық  бұқаралық  ақпарат  құралдары 
бір-бірімен  қақтығысқа  түсіп,  сынап,  бір-біріне  қарсы  шығып  жатқандығы 
белгілі.  Олардың  әрекеті  ұлттық  әскерлерді  еске  түсерері  анық.  Әскери 
шығындар  әрқашан  бейбіт  мақсаттағы  шығындардан  көп  болатындығы 
мәлім,  оның  үстіне  бейбіт  мақсатқа  жұмсалған  қаражаттар  ашық  айтылады. 
Бейбітшілік  соғыстан  арзанға  түседі!  Достастық  елдерін  мекендейтін, 
бейбітшіліктің  баянды  болғанын  шын  жүректен  қалайтын  ашық-жарқын 
халықтың  атынан  жаңа  ұйымға  сәт  сапар  тілегім  келеді.  Ақ  жол!  В  добрый 

 
148 
путь!  Бари  чанапар!  У  добрый  шлях!  Жолунар  шыдыр  болсун!  Друм  бун! 
Рохи сафед! Ок йул!.. 
Биік  идеяларды  биік  мінберлерден  айтқан  жақсы  әсер  қалдырады.  Бірақ 
содан  кейін  оны  жүзеге  асыру  қажет.  Ол  үшін  қаражат,  құрал-жабдық, 
өндірістік  ғимараттар,  эфирге  шығатын  бағдарламалардың  магниттік 
таспалары,  тағы  да  толып  жатқан  дүниелер  керек.  Осының  бәрін  орнына 
келтіру  үшін  үлкен  күш-жігерімді  сарпуға  тура  келді.  Бақытыма  орай,  мен 
жалғыз емес едім.  
Көп  ұзамай  үйлестіру  кеңесін  өткізу  үшін  Душанбеге  бардық.  Штаб-
пәтердегілерден  мен,  Махонин,  Беликов  үшеуміз.  Тәжікстанда  ол  кезде 
жағдай  ушығып  тұрған  еді,  автомат  асынған  күзетшілер  күзететін  үкімет 
резиденциясында  тұруымызға  тура  келді.  Еріксіз  мынадай  ойға  кеттім: 
жұмысты  ТМД-ның  ең  қайнаған  нүктесінен  бастағанымыз  жақсы  болды, 
біздің  компаниямыз  бірінші  кезекте  дәл  осындай  мекеннің  мүддесі  үшін 
қажет.  
«Мир» атауы да дәл осы жерде дүниеге келді, бұл атауды маған тәжіктер 
ұсынды.  Тәжіктер  бейбітшіліктің  қадірін,  бейбітшілік  жоқ  жерде  қандай 
аласапыран орын алатынын өз тәжірибесі бойынша басқалардан жақсы біледі 
ғой.  Ол  кезде  Тәжікстанның  вице-премьері  -  «Зебо»  би  ансаблін  құрған 
керемет  биші  Зебо  Мұхиддиновна  Амин-Заде.  Біз  оны  компанияның 
Мемлекетаралық  Үйлестіру  Кеңесінің  төрағалығына  сайладық.  Балаларға 
арналған  мультфильмдердің  бірінде  «Кемені  қалай  атасаң,  солай  жүзеді» 
деген  қанатты  сөз  бар.  Біз  де  компанияға  қандай  ат  беру  керектігі  туралы 
толғанып жүрген едік. Зебо Мухитдиновна «Мир» деген сөзді айтқан сәтте, 
компанияның  атауына  дәл  осы  сөздің  лайық  екендігін  барлығымыз  бірден 
түсіндік.  
Эфирге  ең  алғашқы  бағдарламаны  шығару  үшін  жұмыс  қайнап  жатты. 
Алғашқы  сәттен  бастап  көрерменнің  көңілінен  шығу  мақсатында  бар 
мүмкіндігімізді  сарп  еттік.  Эдуард  Сагалаев,  Игорь  Малашенко,  Кира 
Прошутинская  сынды  телевидениенің  кәрі  тарландарымен  кеңестік.  20 
маусым  күні  тұңғыш  рет  мемлекетаралық  эфирге  қадам  жасадық,  жаңа 
телеарнаның  дүниеге  келгендігі  туралы  баршаға  жар  салдық.  Кира 
Прошутинская  мен  оның  «Авторлық  телевидениесі»  біздің  эфирді 
жаулауымызға үлкен көмегін тигізді.  
Телеөндірістің  жұмыс  барысымен  таныс  адамдар  екі  ай  мерзімде  бір 
жарым сағаттық бағдарлама жасап шығарудың қаншалықты қиын да күрделі 
шаруа  екендігін  жақсы  біледі.  Оның  үстіне,  бағдарлама  посткеңестік 
елдердің  әр  түкпірінен  жасалды,  оған  қоса    бағдарламаға  мәртебесі  биік 
мемлекеттік  қайраткерлер  ат  салысты.  Асқар  Ақаев,  Бутрос  Гали,  Борис 
Ельцин,  Нұрсұлтан  Назарбаев,  Эмомали  Рахмонов,  Мирчи  Снегур  сынды 
тұлғалардың сұхбаттары енгізілді.  
Біздің  жаңадан  құрылған  алпыс  адамнан  тұратын  шағын  командамыздың 
болашаққа  деген  сенімі  мен  үлкен  күш-жігері  болмағанда,  ешқандай 
нәтижеге  қол  жеткізе  алмас  едік.  Достастық  елдерінен  келген  сюжеттердің 
деңгейіне көңіл толмайды. Олардың да, біздің де қолымызда қажетті техника 

 
149 
жеткіліксіз.  Біздің  қыз-жігіттеріміз  сюжеттерін  көріп  шығу  үшін  «Новости» 
мен  «Времяның»  редакциясында  кезек  күтіп  тұратын.  Сюжеттерін  аяғына 
дейін көріп үлгермей жатып, оларды қуып шығады.  
«Останкинода»  қонуымызға  тура  келді.  Үйден  көрпе-жастық  әкелгенбіз, 
столдың  үстіне  кезекпен  ұйықтаймыз.  Бұған  дейін  қол  астында  жүздеген 
қызметкері,  төрт  орынбасары  мен  хатшысы,  дербес  қызмет  көлігі  болған 
Юрий  Леонидоич  Буров  бізге  келгеннен  кейін  бейнетаспаларын  ұстап, 
дәлізде зыр жүгіріп жүретін. Буровтың осы кейпін көрген әріптестері еріксіз 
бас шайқайтын.  
Біз  басқа  телевидениелер  үшін  әдетке  айналған  техниканың  біздің 
компания  үшін  жарамсыз  екендігіне  көз  жеткіздік.  Сегіз  елде  дайындалған 
материалдарды орталыққа әуе жолы арқылы дер уақытында жөнелтіп отыру 
деген  қиямет-қайым  жұмыс.  Ол  мүлтіксіз  жүзеге  аса  бермейді  де.  Адамдар 
жетпейді,  қаржы  тапшы,  уақыт  тар...  Оның  үстіне  әр  бағдарлама  сайын 
Достастық елдеріндегі ахуалды суреттеп отыру қажет.  
Сонымен,  тырнақалды  бағдарлама  барысында  біз  суық  құрсауындағы 
Ереваннан,  Чернобылдағы  тұрғындары  безіп  кеткен  деревнялардан,  Отан 
соғысы  тұсында  ауыр  трагедияны  бастан  кешірген  Хатыньнан  дайындалған 
сюжеттерді  ортақ  ой-мақсаттың  төңірегінде  үйлестіруді  көздедік.  Біз  өмір 
сүріп  жатқан  ғаламшарда  қаншама  трагедия  өтті  десеңізші?  Бірақ  кейбір 
трагедиялар  туралы  бүкіл  әлем  біледі  де,  енді  бірі  неліктен  жұртшылық 
назарынан  тыс  қалған?  Батыс  елдерінде  Карабақ  оқиғасын  кім  біледі? 
Тәжікстандағы трагедиядан Батыс хабардар ма? Орын алған қақтығыстардың 
одан  әрі  өршімей,  керісінше  басылуы  үшін  журналистер  не  істей  алады? 
Жалпы, телевидение соғыстарға, апаттарға, қайғылы оқиғаларға шектен тыс 
көңіл  бөліп  кеткен  жоқ  па?  Этносаралық  қақтығыстардың  өзі  неден 
туындайды? Біз осы тектес сауалдарды ортаға тастап, хал-қадіріміз жеткенше 
жауап іздеуге талпындық.  
Лев  Николаевич  Гумилевтің  көзі  тірі  болғанда,  оны  міндетті  түрде  осы 
бағдарламаға шақырар едім. Өкінішке қарай, Лев Николаевич бұл күнге жете 
алмай  кетті.  Мен  Гумилевтің  ойлары,  этникалық  үрдістердің  табиғатына 
деген  көзқарастары  аса  қажет  екендігін  жақсы  түсіндім.  Сол  себепті  бір 
сюжетті  сол  кісінің  үйінде  түсірдік.  Ғұламаның  жесірі  Наталья 
Викторовнаны әңгімеге тарттық.  
Осы  сұхбат  арқылы  ұлы  еуразияшыл  Лев  Николаевич  Гумилевтің 
философиясы мен идеяларын компанияның хабар тарату саясатының негізгі 
ұстанымы ретінде көрсеттік.  
Олжас  Сүлейменовті  де  бағдарламаға  тарттық.  Ол  Еуразияшылдықтың 
біріктіруші  рөлі  жөнінде  әңгіме  тарқатты.  Біздің  халықтар  алдымен  Ресей 
империясы,  кейінірек  КСРО  деп  аталған  мекенге  топтасқан.  Ендігі  уақытта 
бізге  мыңжылдықтар  бойы  тіршілік  етуге  көмегін  тигізген  дәстүрлерді, 
халықтардың бір-бірімен тығыз байланыста өмір сүруге зәру екендігін, бұған 
дейін осы халықтардың баршасын біріктіруге көмектескен жақсы дүниелерді 
қайта жаңғырту қажет.  

 
150 
Сондай-ақ,  бағдарлама  аясында  Достастық  елдеріндегі  қарапайым 
халықтың  күнделікті  тыныс-тіршілігін,  қалай  өмір  сүріп  жатқандығын 
көрсетуді  қолға  алдық.  Нанды  қалай  пісіреді?  Балдырғандар  қалай  асыр 
салып  жүр?  Олар  не  туралы  армандайды?  Ертеңгі  болашағын  қалай 
елестетеді?   
Арменияда  түсірілген  сюжетте  соңғы  жылдары  орын  алған  апаттар  елді 
зор  шығынға  ұшыратып,  қарапайым  халықты  аса  ауыр  қайғыға  бөлегені 
туралы айтылды. Ботаникалық бақтағы жиырма мың ағаш түбірі кезінде дәл 
осы  жерде  аса  сирек  кездесетін  жиырма  мың  ағаштың  жайқалып  тұрғанын 
еске түсіреді. Жойылып кеткен бақты қайта гүлдендіруге, экологиялық тепе-
теңдікті  орнатуға,  қарапайым  адами,  мәдени,  мемлекеттік  байланыстарды 
қайта  қалпына  келтіру  үшін  ондаған  жыл  қажет.  Төзімділікті, 
толеранттылықты, адами ізгілікті орнатып, өмірді өзінің үйреншікті ағымына 
оралту үшін әлі талай жылдар керек.  
Бағдарламаның  эфир  әлеміне  жасаған  тұңғыш  қадамына  куә  болу  үшін 
«Мир» қызметкерлерінің баршасы Вавилов көшесіндегі қонақ үйге жиылдық. 
Гера  Кузнецов  пен  Ира  Петровскаяны  да  шақырдым.  Біздің  перзентіміздің 
өмірге келу сәтіндегі қуанышымызбен бөліскім келді.  
Баршамыз  жиылып,  тамашалап  отырмыз.  Көруге,  тамсануға  татитын 
дүние.  Әрине,  әлі  де  өсе  түсу  керек,  бой  түзеуі  керек.  Бірақ  алғашқы 
қадамының өзі нық, сенімді. Перзентіміздің тырнақалды қадамына көңіліміз 
толды,  қуанышқа  кенелдік,  тост  көтердік.  Бір-бірімізге  және  баршамыздың 
ортақ  перзентімізге  бақыт  тіледік.  Алдымызда  қандай  қиындықтар  күтіп 
тұрғандығын ойламауға тырыстық.  

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: