Бейсенбекова Гүлмира Бекінқызы
жүктеу/скачать 183,3 Kb.
|
599 пÑÐ¸Ñ Ð¾Ð»Ð¾Ð³Ð¸Ñ
- Бұл бет үшін навигация:
- Бала психикасычың дамуындағы сензитивтік кезеңі
| 12 жастан 15 жасқа дейін бозбала кезеңі. Бұл мезгіл ұл мен қыздардың едәуір сеіп қалған кезеңі. Мұны мынадан байқауға болады: үйге қонақ түскенде осы жасатағы қыздар қонақтардың көзіне көрінбейтін. Ұлдары үлкендермен табақтас болған.
15 жастан бастап үлкендер жасы. Бұл кез ұлдары үйленіп,еншісін бөліп беріп, қыздары ұзату мезгілі болатын. Дегенменде, осы айтылған кезеңдерге қарай сол кездегі бала өзінің ісін / қай кезде үйленуін т.б./ соған түгелдей арнады деп отырған жоқпыз, осы тек шамамен айтылып отыр.Осы мағұлматтар баланың өз жасынан / хронологиялық жасынан/ басқа әлеуметтік жасының кездескеніне дәлел бола алады. 4. Бала психикасычың дамуындағы сензитивтік кезеңі. Балалар психикасының дамуында аса нәтижелі және нәтижесі аз мезгілдер кездеседі. Нәтижелі мезгілді сензитивтік кезең деп атайды. Сензитивтік кезеңді әдетте метафора ретінде егіннің жақсы не нашар шығумен ұқсастырады. Әр жылдарда егіннің жақсы не наашар шығатын мезгілдері болатыны сияқты адамның соның ішінде баланың әр нәрсеге әуесқойлығы сезімталдығы түрліше болып кездесетін мерзімі бар. Осы мәселені тұңғыш рет көтерген италияның педагогы Мария Монтессори (1870-1952). Бұдан соңғы кездерде кеңес психологтары Л.С. Выготский, Н.С.Лейтс осы жөнінде құнды пікірлер берді. Сензитивтік кезеңге мән беретін себебі осы кезде бала әсерленгіш келетінен осыны пайдаланып қалу қажет. Өйтпесе кеш болып кетеді. Бұның солай болуы мынадан : баланың қабілеті тек үнемі прогрессивтік жолмен дамымай үлкейген сайын кері кетуі де ықтимал. Осы туралы ілгердегі Ф.Энгельстің сөзін қараңыз егер біз бала қабілеттілігінің мол кезін сол мезгілде пісіп тұрған кезінде пайдаланбай кешігіп дамытамыз десек онда сол кездегідей кейін дамыта алаалмаймыз. Ал дамыта алғанынң өзінде соған көп қаражат шығару керек.Сензитивтік кезеңнің өзіне келсек бұл тек бала жасында ғана емес адамның барлық өмірінде түрліше болып кездеседі. Жас кезінде адам түрлі нәрселерге әсерленгіш мән бергіш келеді. Бірақ осының өзі көпке созылмайды егер 60 тан асқан кісіден оның өмірінің қай мезгілі есінде айқын қалған жасында мағұлматтар айқын қалмаған деп сұраса ол 20-25 - ке дейінгі басынан кешірген оқиғаларын айтып кейінгі кездері әсіресе қартайған уақыттың онша еске түсіре алмас еді. Әрине оның қартайған кезі жақын арада болып өткендегінен, алдымен осы еске түсуі дұрыс болар еді. Бірақ осы кісіден өмір сүрген жасының ішінен қажет деп тапқан бейнелерді таңдап ал десе, жас кезіндегі оқиғалар оның есіне алдымен түсетіні сезесіз.Осының себебі мынада: үйленбеген кезде жастардың мұқтаждығы көп болмағандықтан, өзінің айналасындағы кездескен әсем нәрселерге үлкен мән береді және көзіне айқын болып көрінеді. Қартайған кезді алсақ, мұнда жағдай өзгеше.мысалы, қарт әйел көшеде келе жатқанда жан жағына қарағанымен, көзіне түскен заттарды, не адамдарды аңғарып жарымайды.Себебі бір нәрсені іздеп асығып бара жатыр бұл мысал әуелгі кездегі жастардың өмірі үлкендерге қарағанда өзінше сензитивтік кез екеніне дәл бола алады. Бірақ сензитивтік кезең тек осылай болып келмейді. Кейде тиісті қабілеттіктің айқын білуіне де байланысты. Бастауыш мектеп жасындағыларды /7-10/ алсақ,бұларда мұғалімнің айтқанына сын көзімен қарау онша кезеспейді. Аузынан шыққан сөздерінің бәріне сенеді. Осыны пайдаланып, бұл жастағыларға көп мағулматтарды ұқтыруға болады. Ал егер осы мезгілді толық пайдаланбаса, алдағы кезде баланы оқыту қиынға соғады. Осы жастағы балалар еңдігі жас кезеңіне /11-16/ көшкенде, бұрынғыдай емес, ,нді ұстаздың сөзіне сынмен қарайды. Сондықтан бұлар үшін бастауыш сыныптағылар сияқты оқ мазмұнын қызықтыру оңай соқпайды. Бірақ жеткіншектердің жасына тән өздерінің сензитивтік кезі бар: бұлардың күші мен ақылы молайып қалғандықтан, қуатын, ептілігін тиісті салаға қолданғысы келіп, өзін -өзі құрбыларының, не үлкендерінің алдында көрсеткісі келіп тұрады. Ал ересек жас /16-18/ кезеңіне келсек, мұндағылар әр істі ойланып орындауға икем келеді және өзінің келешегі жөнінде ойланып, өзін-өзі тәрбиелеуге құмар келеді.Оыс айтылған жеткіншектермен ересектерге тән сензитивтік кездің осы түрлерін мезгілінде пайдалану тәлім –тәрбие жұмысында ерекше орын алады. Сензитивтік кезең көбіне тілді меңгеруге және ақылға байланысты келеді. Әдетте 3 жастағы бала ана тілін меңгеріп қалғаны сол, ол осыны жоғары оқу орындарында 4-5 жыл ағылшын тілін оқығандардан артық білмесе, кем білмейді. АҚШ-тың тілшісі Э.Пулгремнің айтуынша, егер баланы шет тіліне 4-5 жастан оқытса, осыған тез үйреніп, сол тілді кейін жақсы білген солар еді. Ал тілді балалардың сензитивтік кезі сөніп қалғанан кейін оқытса,осыған көп уақыт және қаражат жібергенімен нәтижесі аз болады. Осылай деу әбден дұрыс. Ал ақыл-ойға келсек, бұл тілді меңгеруге қарағанда кеш дамиды. Егер бала 10 жасқа келмей ана тілін жақсы білетін болса ,ақыл-ой тек 40 жасқа келгенде толады. Демек, тіл мен ойдың сензитивтік кездері түрлі уақытта кездеседі. Осы айтылғандардың музыка, живопись өнерлеріне де тікелей қатысы бар. Ірі суретшілер мен композиторлардың өз саласында қабілеті 10-12 жасында дами бастаған. Ескерте кететін мәселе, кейбір жағдайда баланың бастапқыда бір нәрсеге ешқандай ықыласы болмаса , кейін сол нәрсеге ықыласы түсуі мүмкін. Мұның себебі әуелгі кезде осыған ол қызықпайды және осыған оны қызықтыратын түрткі де кездескен жоқ. Сензитивтік кезеңнің болуы кейде түрткінің болуына да тәуелді.Осыдан шығатын қортынды, баланың сензитивтік кезеңі оның тек бәлендей жасында кездеспей, оның жеке басының ерекшелігіне қарай алдыңғы өмірінде де кездесуі мүмкін. Демек, сензитивтік кезңнің айқын білінетін кезеңі болғанымен осы әр балада түрлі жаста кездесуі ықтимал. Баланы оқыту барысында, жас ерекшелігің ескеру тиіс. Әрбір шақ оқытудың әр түрінде зеректігімен ерекшелінеді. Белгілі бір оқыту әсері психикалық даму барысында неғұрлым зор ықпал ететің жас шағы кезендері болады. Бұны сензитивтік кезең деп атаймыз. Дамудын сензитивтік кезендердін болуы үйретудің еңді ғана қалыптаса бастаған психикалық сапалаларға көбірек әсер ететіндігімен түсіндіріледі. Бұл сәтте олар мейілінше иілгіш, көнгіш келеді. Ал, қалыптасып қалған сапаларды өзгерту, әлде сапалаларды өзгерту әлде қайда қиын. Сонымен біз сензитивтік кезеңдерді үстірт қарастырып өттік. Мұның әлі күнге дейін жете зерттелінбеген жақтары бар. Егер сол зерттелінбегендер білінсе, онда балаларды оқыту мен тәрбиелеу жұмыстары үлкен табыстарға жетер еді. Әрине сензитивтік кезеңнен болуынан шығатын қортынды: әрбір нәрсенің өзіндік мезгілі бар болатын сияқты, қабілеттіктің да балада туатын және сөнетін мегзілі бар. Осы мүмкіншілікті / қабілеттіліктің туатын мүмкіншілігін/ өз мезгілінде пайдаланып қалу керек. Қазіргі кезде сензитивті кезендердің оқытудың барлық түрінде бірдей қажет еместігі анықталды. Бірақта, мектепке дейінгі кезеңде тұтас алғанда оқытудын қабылдауды, елестетуді және образды ойлауды дамытуда әсер ететің түрлеріне неғұрлым сензетивті (сезімтал) болатындығын дәлелдейтін фактілер көп. жүктеу/скачать 183,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|