тарау. Оқушыларға физика курсы бойынша экологиялық білім берудің әдістемелік мәселелері. 2.1

Ендігі жерде адам баласының табиғатқа тәуелділігі азайып, оны өзінің мақсаттарына, талаптарына сай өзгеріп, ықпалына бағындыра алатындай болған сиякты. Дегенмен осы кездерде «табиғатты қорғау», «экологиялық дағдарыс», «экологиялық апат» және т.б. сөздер көптеп айтылып жүр. Демек, адам құдіретінің артуы, табиғат үшін зиянды, түпкілікті келгенде адамның өмір сүруі мен қызметіне қауіпті болатын әсерлерді туғызатынын енді ғана түсініп жатқанымызды айтуға болады[6].

1945 жылы адам баласының бұрын болмаған жаңа мүмкіншіліктері бар екендігін дәлелдейтін атом бомбасы жасалды. Сол атом бомбасының Хиросима және Нагасакидегі жарылысының әкелген бүлікшілігі мен адам қырғаны, оның қазіргі жағдайы және келешектегі зиянды әсері туралы көп айтуға болады. Ал, 1986 жылы Чернобыль атомдық электр станциясында атомды адам баласына қызмет еткізу барысында, Жер тарихындағы ең ірі техногендік апат болды. Чернобыль апаты 7 миллионнан астам адамға әсерін тигізді, келешекте көптеген, оның ішінде әлі де өмірге келмеген бірнеше ұрпаққа зиянды әсерін тигізетіні ақиқат. Жапонияда 2011 жылғы 11 наурызда «Фукусима-1» АЭС-ның үшінші энергоблогында сенбі күні жарылыс болып, салқындату жүйесі істен шыққан. Содан кейін тағы жарылыс болып, атом электр станциясы цунамиден де үлкен қауіп төндірді, бірнеше жерасты дүмпуі болып, оның ең күштісінің тербелісі 9 баллды құрады. Осы жер сілкінісін кесірінен жердің айналу осі 10-15 см жылжып кетті. Атом электр станциясындағы жарылыс әсерінен атмосфераға, теңіздерге зиянды радиоактивті элементтер тарап кетті.

Тағы бір орасан зор аймақтық масштабтағы экологиялық апатқа Арал теңізі акваториясының азаюы жатады. Осыдан 50-60 жыл бұрын теңіз өз ернеуіне симай жатқан кезде, енди біраз уақыттан кейін Арал экологиялық ахуалға килігеді деген сөзге сенбеушілік болғаны да рас.

КСРО заманында Қазақстан аумағында 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті. 1949 жылдан 1963 жылға дейін жер бетінде жасалған сынақтардың зардабы әсіресе мол болғаны рас. Бұл аймақтағы аурулардың есеп-қисабы 1990 жылға дейін мұқият жасырылып келді. Облыста онкологиялық, жүрек-қан тамыр, жүйке және психикалық аурулар саны күрт өсті. Азап шегіп, өлім құшқан адамдар қаншама. Отбасыларда кемтар балалар көбейді.

Ғылыми-техникалық прогрестің негізгі бағыттарына жататын ғарышты игерудің ғылымға қосар үлесі орасан, бірақ оның космодром айналасына орналасқан Қазақстанның бірнеше облысының табиғатына, халқына тигізетін экологиялық зардабы да жеткілікті. Оның үстіне қазіргі кезде Ресей, басқа мемлекеттердің сұранысы бойынша коммерциялық ұшырылымдар жасап қыруар ақша табуда, экологиялық зардапты арттыруда, ал оның есесін қайтаратын түсім Қазақстанға беріліп жатқан да жоқ. Қызылорда облысының халқы Байқоңыр ғарыш айлағының арендалық төлемінен өздері шеккен экологиялық зардаптың әсерлерін мүмкін болғанынша қайтаратын жәрдемді де жеткілікті түрде көріп жатпағаны аян.

Сонымен, ғылыми-техникалық прогрестің кез келген саласындағы жобалардың, жаңалықтардың тәжірибеге енгізілуіне, жаңа өндіріс орындарының іске қосылуына, міндетті түрде экологиялық бақылау арқылы өтуі қажет [6].

2.2 Экологиялық білім берудегі физика курсының орны және маңызы. Оқушыларды физикаға оқыту барысында таныстыруға тиісті экологиялық білімнің мазмұнын таңдап алуда мынадай мәселелер ескерілуі керек:

1. 
   Экологиялық сұрақтарды оқылатын оқу материалының мазмұнымен органикалық түрде байланысты болу керек;
   
2. 
   Олар ақпараттық бағытта беріліп, 5-6 минуттан аспағаны дұрыс. Оларды оқушылардың қызығушылығын тудыру үшін пайдалану керек (сабақта проблемалық ситуация құру үшін);
   
3. 
   Оқушыларды экологиялық мәселелермен таныстыру барысында олардың басқа пәндерден алған білімдерін көрнекі және техникалық құралдары кең қолданылуы керек.
   

1. 
   Экологиялық мәліметтердің пайдаланылуы, физикалық білімді нақтылауды және тереңдетуге бағытталады;
   
2. 
   Қаралатын экологиялық материал ғылымилық принципті қамтамасыз етуі керек;
   
3. 
   Оқылатын сұрақтар оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеріп, олардың түсінуіне жеткілікті болып ойлау қабілетінің дамуына мүмкіндік жасау керек.
   

Қазіргі заманғы ғылымдар арасында биосфераны, қоршаған ортаның ластануы мен адам қоғамының оған зияны туралы біртұтас динамикалық жүйе екеніне түсінік беретін басты ғылымдардың бірі физика екенін белгілі, сондықтан мектеп физика курсы оқушыларға осы экологиялық проблемаларды түсіну үшін қажетті экологиялық білім беруі керек. Сонымен қатар жаратылыстану бағытындағы физика-экологиялық білім талаптарға сай, жүйелі және кешенді түрде жасалыну қажет.

Мектептегі ғылыми жаратылыстану цикл пәндеріндегі экологиялық материалдарды негізгі 3 бағыт бойынша топтау керек:

1. 
   Табиғи орта;
   
2. 
   Табиғатты қорғау;
   
3. 
   Табиғат қорын тиімді пайдалану.