Бидайды сақтау технологиясына қатысатын негізгі талаптар
жүктеу/скачать 0,58 Mb.
|
МОЛДИР ЭЛЕВТОР
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазіргі таңдағы ҚР фондтық элеватордың өнеркәсібінің дамуы, қазіргі жағдайы
- Астық қабылдау элеваторының жұмыс істеу принциптері, түрі, құрылысы
- Бидайды сақтау технологиясына қатысатын негізгі талаптар
КІРІСПЕ "Қазақcтан халқына aрнaғaн Жoлдaуындa Мeмлeкeт бaсшысы Қ. Тoқaев aуыл шaруaшылығын дaмытудaғы oртaқ мaқсaт еңбек өнімділігі мен экспoртты 2,5 есе aрттыруды көздейтінін aтaп aйтқaн еді"1. " Қaзaқcтaнның aгpаpлық әлеуеті аса зор, бұл алдағы бесжылдықта ауыл шаруашылығында нақты серпіліс жасауға мүмкіндік береді. Ол үшін бірінші кезекте АӨК саласына инвестициялар тарту жұмыстарын жолға қою қажет. Ел Үкіметі ауыл шаруашылығы саясатының қысқа мерізмді және ұзақ мерзімді нақты басымдықтарын әзірлеу және қолдау құралдарын тұрақтандыру бойынша жұмыстарды жалғастыруда. Ауыл шаруашылығын одан әрі дамытудың маңызды мәселелерінің бірі — АӨК өнімдерінің экспорты, оның әлеуеті аса зор. Жалпы, экспортты қолдауға бағыттау жоспарланған 500 млрд теңгеден 100 млрд теңгесі ауыл шаруашылығы экспортына бағытталған. Қазір АӨК өнімдерің экспортының 60%-дан астамы — шикізаттық өнім. Ауыл шаруашылығы техникасын жаңарту: өнімділігі жоғары егіс кешендерінің саны екі есеге жуық өсті АӨК-те еңбек өнімділігін кемінде 2,5 есе арттыру үшін бірінші кезекте аграршыларды техникалық қайта жарақтандыру бойынша жұмыстарды жүргізу қажет. 2019 жылы жаңартудың орташа деңгейі 4%-ға жетті (2018 жылы 3,5%), минималды технологиялық деңгей – 6%.Қарағанды (4,6%), Ақмола (4,5%), Жамбыл (4,4%), Шығыс Қазақстан, Ақтөбе (4,3%) облыстарында техниканы жаңартудың жақсы қарқыны байқалды. Алматы және Түркістан облыстарында жаңартудың төменгі деңгейі байқалды (2,8% және 1,8%). 2019 жылы өнімділігі жоғары егістік кешендерінің саны (143 бірлік) 2018 жылмен салыстырғанда (72 бірлік) екі есеге жуық өсті. Бұл кешендер бір мезетте бірнеше операцияны жүзеге асырады (дақылдандыру, егу, тыңайтқыш қолдану, тырмалау, топырақ бетін тегістеу және нығыздау. 4 мың және одан көп егістік кешендерінің болуы биылдың өзінде еліміздің астық танабының 70%-ында егуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сонымен қоса, республика бойынша есептен шығарылуы тиіс ауыл шаруашылығы техникасы паркінің жоғары деңгейі байқалып отыр, бұл машина-трактор паркінің жаңару қарқынын тежейді. Тозуы 80% құрап отырған ескі техниканы есептен шығармай жаңарту деңгейін арттыру мүмкін емес, себебі сатпы алынатын техника барлық техника паркінің жинытығында көрінбей қалады. Биыл Энергетика министрлігімен келісе отырып, егіс жұмыстарын жүргізуге ақпан-маусым айларында 387 мың тоннаға жуық дизельді отын бөлінді. Қолайсыз ауа райын ескере отырып, облыстардың тапсырысы бойынша қосымша 10 мың тонна отын бөлінді, бұл барлық өңірлердің дизельді отынға қажеттіліктерін толық өтеуге мүмкіндік берді. Биыл ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер үшін дизельді отын бағасы 177 теңге/литрді құрайды (жанар-жағармай станцияларында 1 литрі үшін 195 теңге), бұл нарықтағы бағасынан 10%-ға арзан. Егін шаруашылығының дамуы: 146 мың га суармалы жер қалпына келтірілді Қазіргі кезде су шаруашылығы инфрақұрылымы жүргізілген суармалы жерлер аумағы 1,5 млн га құрайды. АӨК мемлекеттік бағдарламасы аясында 2017 жылдан 2019 жыл аралығында 146 мың га суармалы жер қалпына келтірілді. Бұл ретте 2017-2018 жылдары қалпына келтірілген 80 мың га суармалы жерлердің тек 37,7 мың га аумағы іс жүзінде мақсаты бойынша пайдаланылады. Биыл 2019 жылғы орындалмаған көлемді ескерумен 182 мың га жерді қалпына келтіру жоспарланған (оның ішінде 124 мың га жопар бойынша және 58 мың га 2019 жылы орындалмаған көлем).Президент 2030 жылға қарай суармалы жерлер көлемін 3 млн га-ға дейін кезең-кезеңмен ұлғайту міндетін қойды. Қазіргі кезде облыс әкімдіктерінің алдында 1 млн га жуық жер алдын ала айқындалған және МЖӘ тетіктері бойынша жекеменшік әріптестіктің қатысуымен жаңа суармалы жерлерді дамыту бойынша жобаларды іске асыру және ирригация жүйелерін салу үшін әлеуетті инвесторларды анықтау, суару тәсілдері мен жыртылатын дақылдарды орналастыру және құрылымын анықтау бойынша жұмыстар жүргізілді. Бұл ретте министрлік қосымша пайдалануға берілген суармалы жерлерді тиімді пайдалану бойынша жұмыстарды жүргізді"2. 1 Қазіргі таңдағы ҚР фондтық элеватордың өнеркәсібінің дамуы, қазіргі жағдайы Астықтың келіп түсуін ресiмдеу "Астық қабылдау кәсiпорнына келіп түсетін астықты өлшем бірліктерді қамтамасыз ету саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртiппен тексеруден өткен таразыларда өлшенгеннен кейiн материалдық жауапты тұлға мөлшері бойынша қабылдайды. Автомобиль көлігімен келіп түсетін астық тауарлық-көлiктік жүк құжаттарымен бірге жiберiледi. Тауарлық-көлiктік жүк құжат әрбiр автомобиль партиясына (жеке автомобиль немесе тiркемесi бар автомобиль (трактор), автопоезд) жазылады. Әрбiр автомобиль үш дана тауарлық-көлiктік жүкқұжаттармен бiрге жіберіледі. Басқа астық қабылдау кәсiпорындарынан автомобиль көлігімен келіп түскен астық партиясы тауарлық-көлiктік жүкқұжатпен және сапасы туралы құжатпен сәйкес нысан бойынша астықты талдау карточкасымен (бұдан әрі – астықты талдау карточкасы) және астық иесінің қалауы бойынша, бекітілетін Астық сапасын сараптау тәртiбiне және астық сапасы паспортын беруге қойылатын талаптар сай берiлген астық сапасы паспортымен (бұдан әрі – астық сапасы паспорты) бірге жүреді. Өндiрiстiк-технологиялық зертхана маманы Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттарына және мемлекетаралық стандарттарға сәйкес астық сапасын айқындау үшiн астықтың әрбiр келiп түскен автомобиль партиясынан сынама iрiктеп алады. Сынаманы ірiктеп алу кезiнде маман дақылдың және автомобильдiң мемлекеттiк тiркеу нөмiрi белгiсiнiң тауарлық-көлiктік жүк құжаттың деректеріне сәйкестiгiн тексередi. Iрiктеп алынған сынама бойынша астықты орналастыру үшiн қажетті сапасына алдын ала талдау жүргiзiледi. Алдын ала талдау нәтижелерi бойынша жүкқұжаттың бiрiншi данасында астықты түсiру нүктесi көрсетiледi. Таразыда жүргiзушi барлық тауарлық-көлiктік жүкқұжаттарды оларға өлшеудiң нәтижелерiн енгiзетiн таразышыға бередi. Жүкқұжаттардағы деректер әрбiр тақ және жұп күндер бойынша жеке жүргiзiлетiн, осы Қағидаларға сәйкес нысан бойынша автомобильдер таразысында жүктер өлшеудi тiркеу журналына енгiзiледi. Жүргiзушiге бiрiншi данасынан басқа барлық жүкқұжаттар қайтарылады. Астық темiр жол көлiгiмен келiп түскен кезде вагонның бүтiндiгi, саңылаусыздығы және пломбасының болуы тексеріледi. Темiр жол көлiгiмен келiп түскен астық темiр жол жүкқұжатымен және сапасы туралы құжатпен (астықты талдау карточкасымен және астық иесінің қалауы бойынша астық сапасы паспортымен) бірге жүреді. Егер жолда жүк жете тексерілсе, онда Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 30 сәуірдегі № 545 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 13174 болып тіркелген) бекітілген Жолаушыларды, багажды, жүктерді, жүк-багажды және почта жөнелтілімдерін тасымалдау қағидаларына сәйкес астық вагонды, контейнерді ашу актісімен де бірге жүреді. Темiр жол жүкқұжаты және сапасы туралы құжат әрбiр вагонға жазылады. Өлшеу нәтижелерi осы Қағидаларға сәйкес нысан бойынша вагон таразыларында жүктер өлшеудi тiркеу журналына енгiзiледi. Келiп түскен астықтың сапасын айқындауды астықты сақтау шартында көрсетiлген стандарттарға сәйкес ӨТЗ мамандары жүргiзедi. Сынаманы талдау нәтижелерi астықты талдау карточкасымен ресiмделедi және осы Қағидаларға сәйкес нысан бойынша зертханалық талдаулар нәтижелерiн тiркеу журналында тiркеледi. Тәулiктiң соңында таразышы барлық тауарлық-көлiктік жүкқұжаттарды бухгалтерияға тапсырады. Әрбiр астық иесi мен астықты түсiру нүктесi бойынша топталған тауарлық-көлiктік жүкқұжаттар негiзiнде Қағидаларға сәйкес нысан бойынша екi данада орташа тәулiктiк сынамасы бойынша сапасын айқындай отырып, осы автомобиль көлігімен қабылданған астыққа арналған тiзiлiмi жасалады. Орташа тәулiктiк сынамасы бойынша сапасын айқындай отырып автомобиль көлігімен қабылданған астыққа арналған жүкқұжаттар тiзiлiмi немесе темiр жол көлiгiмен қабылданған астыққа арналған жүкқұжаттар жасалғаннан кейін ӨТЗ маманына берiледi, ол тізілімнің II бөлiмiне астықты зертханалық талдау нәтижелерін енгiзедi. Енгiзiлген деректер ӨТЗ меңгерушiсiнiң қолымен расталады. Бұдан кейін тiзiлiм астық қабылдау кәсіпорнының бухгалтеріне қайтарылады, ол тiзiлiмдегі және жүктер өлшеудi тiркеу журналындағы нақты салмақ деректерiнiң сәйкестiгiн, зертханалық талдаулар нәтижелерiн енгiзудiң дұрыстығын салыстырып тексереді және тiзiлiмнiң III бөлiмiнде есептелген нақты салмағын есептеуді, IV бөлiмiнде астықты қабылдау, кептiру және тазалау жөніндегі қызметтер құнын есептеудi жүргiзедi. Бұдан әрi тiзiлiм оған қоса берілген тауарлық-көлiктік жүкқұжаттармен бiрге оның дұрыс толтырылуын тексеру және тiзiлiмнiң III бөлiмiнде көрсетiлген ылғалдылық, арамшөп және дән қоспасы бойынша табиғи шегерiмдерге сәйкес астық қалдықтары мен кептiру бойынша кемуді алдын ала есептен шығару үшiн материалдық жауапты тұлғаға берiледi. Тексеру бiткеннен соң материалдық жауапты тұлға тiзiлiмге қол қояды және осы Қағидаларға сәйкес нысан бойынша астық сақтау қоймасындағы астық пен ыдыстың қозғалысы туралы есеп жасайды. Бұдан әрi тiзiлiм мен есеп астық қабылдау кәсіпорнының бухгалтеріне қайтарылады, ол астық қабылданғаннан кейінгі екінші тәулiкте тiзiлiмнiң екiншi данасын астық иесiне бередi. Астық сақтау қоймасындағы астық пен ыдыстың қозғалысы туралы есеп егiннің жылы, дақылдар, сыныбы бойынша күн сайын қорытынды жасай отырып жүргiзiледi. Есеп материалдық жауапты тұлғаға бекітіліп қойма, қоймалар тобы, элеватор бойынша жүргiзiледi"3. "Астық қоймалары мен элеваторларда жүргізілетін технологиялық операцияларды қабылдау, өлшеу, тазарту, кептіру және тиеу механикаландыруүшін елімізде көптеген жұмыстар істеледі. Астық шаруашылығының дамуына,дәнді-дақылдарды дайындау көлемінің жылдан-жылға артуына байланысты.Республикамыздың астық қабылдайтын кәсіпорындарында техника көбейе түсуде.Астықты өндіру мезгілге байланысты. Көп мөлшердегі (тоннада)астық аз ғана күнде санаулы сағаттарда жиналады. Сондықтан, мемлекетте астық және оның өнімдерін қамтамасыз ететін қор болу керек. Элватор өнеркәсібі астықты астық қоймаларында қабылдап ғана қоймай оның ұзақ уақыт сақтау және сапасын арттырады. Астықты өндірушіден тұтынушыға дейінгі астықтың қозғалысына байланысты болатын мемлекеттік нан айналымында элеватор өнеркәсібі орталық орын. Астықты өндірушіден (ауыл шаруашылығы) тұтынушыға (қайта өңдеу кәсіпорыны, сату жүйесі, экспорт) жеткізуде мемлекетте өндіріс жүйесімен жасақталған.Ол мемлекет тұтынушыларының элеватор және қоймалы өндірісінде, олардың типін таңдауда өзара байланысы мен орналасуын, сақтау және тасымалдауда аз шығындануды талап етеді. Элеватор өндірісінің жүйесін құрастыру оның мақсатына оның өндірушіден тұтынушыға жеткізу орнына байланысты. Осы принципті негізге ала отырып, элеваторлық қойма өндірісі: дайындаушы, аралық және өндірістік болып бөлінеді. Дайындау кәсіпорыны астықты өндіру ауданында, қабылдап, жиналғаннан кейінгі өңдеуден өткізіп, және берілгені бойынша сақтап түсіріледі. Әдетте астықты автомобильді көлікте қабылдап, теміржол және су жолынан аралық және өндірістіккәсіпорындарға жөнелтеді. Астық шаруашылығының дамуына, дәнді-дақылдарды дайындау көлемінің жылдан-жылға артуына байланысты республикамыздың астық қабылдайтын кәсіпорындарында техника көбейе түсуде.Мол астықты ысырапсыз жинап, кәсіпорындарға дер кезінде жеткізуде автомашиналардың атқаратын рөлі зор.Олардың жұмысын жақсарту үшін егінді ору, жинау, тасу,өңдеу және сақтау процестеріне қатысатын әрбір буынның жұмысын дұрыс ұйымдастырып,олардың бір-бірімен өндірістік байланысын жетілдіріп, біртұтас өндіріс тізбегін құру"4. Қазақстандағы астық қабылдайтын кәсіпорындарда тиеу және түсіру жұмыстарының көлемі әр жылда әр түрлі.Астық қоймаларында 18 мыңға тарта тұрақты транспортерлер, вагоннан жүк түсіргіштер, электр тиегіштері, автомобиль тиегіштері, таразылары жұмыс істейді. Қазір автомашиналармен астықты тасу түрліше ұйымдастырылады: Комбайн – қырман – астық қабылдайтын кәсіпорын. Осы схемадағы буындарды байланыстырушы ретінде автомашиналар қолданылады.Көптеген астық қабылдайтын кәсіпорынға тәулігіне 2000-нан астам автомобиль келеді. Сондықтан автомобильдерден астықты дер кезінде қабылдауды ұйымдастыру – негізгі жұмыс. Астық қабылдау процесін жеке деп қарауға болмайды. Көптеген элеваторлар астықты автомашинадан жұмыс үйіне қабылдап, транспортерлер арқылы тікелей норияға береді. Астықты қалыптастыру үшін қарастырылмаған. Аралық кәсіпорындар оперативті астық қорын сақтау негізгі операциясы теміржол және су жолынан қабылдап, тазалау, кептіру және көп уақытқа дейін сақтау болып табылады. Аралық кәсіпорында астықтың бірінші ретті өңдеуден өтіліп келеді. Бірақ тазалау және сақтау аралық кәсіпорнында негізгі операция болып табылады. Өйткені оны ұзақ уақыт сақтау негізгі мақсат болғандықтан, оларға аударушы функцияларды атқарады. Ол өнімділігі жоғарғы кәсіпорындардың қабылдау және жіберу құрылғыларымен жабдықталған. Өндірістік кәсіпорындар астықты қайта өңдеу өндірістерін ұн, жарма,құрама жем зауыттарын астықпен қамтамассыз ету басты мақсат болып табылады.Өндірістік кәсіпорындарды кем дегенде 3-6 ай астықпен қамтамасыз етеді. Технологиялық және тасымалдаушылар қабылдап жіберу құрылғыларының қуаты кәсіпорындардың өнімділігіне байланысты. Өндірістік элеваторларға: порттық - теміржол және су жолына астықты экспортқа жіберуге арналған. Порттық элеватордың негізгі мақсаты астықты теміржол және су жолымен қабылдап, экспорттық партия дайындап салыстырмалы түрде аз сақтап оны су жолына тиеу. Тазалау және кептіру қосымша операциялар болып табылады. Аз уақытта астықта қабылдап алып және солай бола тұра көп мөлшерде астықты порттық элеватордың транспортталу құрылғысы жоғарғы өнімділікте болады. Элеваторлармен астық қамбалары қазіргі кезде жоғары дәрежелі механикаландырылған кәсіпорындар. Олар астықты қабылдап, кептіріп, ұзақ уақыт сақтап, оны өңдейтін мекемелерге жіберіп тұрады. Сондықтан олардағы барлық орындалатын жұмыстар түгелдей механикаландырылған және автоматтандырылған. Элеваторда көптеген операциялар атқарылады және олардың бәрі бір-бірімен қалыптасқан, көп салалы тетіктерден тұрады.Оларға қабылдау бір жазықтықта немесе жоғары қарай тасымалдау, желді және әртүрлі қалбырларды қолданып, астық тазалау және кептіру, сақтау,желдету тағы басқа процестер жатады. Мұнда сақтаулы жатқан астықтың қал-жағдайын бақылау, техникалық қауыпсыздандыру, тазалық сақтау,табиғатты қорғау шаралары да еске алынған. Алғашқы өңдеу өндірісінің негізгі функциялары егінді орғаннан кейін астықты өңдеу,сақтау және тұтынушыларға жөңелту негізгі атқаратын жұмысы астықпен байланысты болған себепті элеватор өндірісі астықтың сапасымен мөлшерін төмендетпей сақтау үшін астықтың массасының физиологиялық және физикалық қасиеттерін ескеріп, астық массасының жақсы сақталуына әсер ететі сақталу жағдайы сияқты факторларды реттейді.Жалпы астықтың сапасы деп оны белгілі бір мақсатқа пайдалануға және ұзақ уақыт сақтауға мүмкіншіліктің бар жоғынанықтайтын белгілі бірқасиеттердің жиынтығын айтады"4. "Алқаптан жиналған астық массасын қалыпты жағдайда сақтау үшін астықты өндеу бағыты жүргізіледі. Жиналған астықты өңдеудің толықциклдің негізгі кезеңдері: қабылдау және астық партиясын сорттау;қоспалардан тазарту; кептіру және қарқынды желдету.Жиналған астықты өңдеу мекемесі осы барлық этаптардың уақытындаорындалуын, оның аз шығындалуын қамтамасыз ету керек.Түрлі дәнді дақылдардың дәндері және тұқымдарының көпшілігі орып жинау одан әрі тасымалдау және сақтау астық массасының ерекше физикалық, физиологиялық қасиеттері бар, елеулі бөлігі тірі организмдерден тұратын кешен. Тірі материя өмір сүру тіршілік етудің керекті шарты тұрақта зат алмасу болатын болса, осының бәрі астық жиымында орын алады. Астық қорын сақтауды дұрыс ұйымдастырмаудын салдарынан болатын дәннің өніп кету құбылысы және көптеген т.б. факторлар орын алуы мүмкін.Технология әр өндіріс үшін негіз болып саналады. Сондықтан,өндірісті сауатты басқаруда, кез келген процесті тиімді атқару тек технологияны ұйымдастыру және жүргізу әдістерін толық меңгеруде қамтамасыз етіледі. Элеватор астық қоймаларының ішінде негізгі функцияларын атқаратын басты өндіріс орыны болып табылады. Ол негізінде бірнеше өндірістік цехтардан, жұмысшы ғимараттардан, астық сақтайтын силостық құрылымдардан және қабылдайтын, жіберетін құрылғылардан, кептіруші,тасымалдаушы құрылғылардан, сонымен қатар қалдықты өңдейтін цехтан тұрады. Элеватор өндірісінің негізгі функциялары болғаннан кейінгі астықты өңдеу,сақтау және тұтынушыларға жеткізу.Негізгі жұмысы астықпен байланысты болған себепті оның сапасы мен мөлшерін төмендетпей сақтау үшін астық массасының физиологиялық және физикалық жағдайын ескере отырып, оған тікелей әсер ететін факторларды (ылғалдылық, температура) үнемі реттеп отырады. Жалпы астықтың сапасы деп, оны белгілі бір мақсатқа пайдалануға және ұзақ уақыт сақтауға мүмкіншілігін бар – жоғын анықтайтын белгілі бір қасиеттерінің жиынтығын айтады. Қазіргі астық сапасының 3 дәрежесі қарастырылады: 1– ші сапа абсолюттік сапа; 2 –ші сапа – техникалық қауіпсіздендіру талабымен анықталады; 3 –ші дәрежелі сапаны экономикалық ең тиімді сапа ретінде санайды"5. Қазақстандағы элеваторлардың технологиялық процестері және ғарыштық жоспарлау шешімдері: "Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі бағыттарында астық өндірісінің көлемін 26,5 – 28,5 млн тоннаға дейін, оның ішінде бидайды – 15,5 – 17,5 млн тоннаға дейін арттыру жоспарлануда, өйткені олар жүйенің даму деңгейін айқындайды. Азық-түлік бағдарламасын жүзеге асыруда астық өнімдері кешені мен мал шаруашылығы. Астық өндірісін жан-жақты ұлғайта отырып, шикізат пен отынды барынша үнемдейтін және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететін прогрессивті аз операциялық технология мен технологияны дамытуға ұдайы қамқорлық көрсету қажет. Астық өндіру мен өткізуді одан әрі ұлғайтумен қатар оның сапасын арттыру да ерекше өзектілікке ие. Бұл, ең алдымен, жоғары технологиялық артықшылықтарға ие қатты, күшті және бағалы бидай өндірісі мен сатып алудың ұлғаюына қатысты. 2004 жылы аздап құлдырағаннан кейін республикада астық өндіру 20 миллион тоннадан астамға жетті. Күшті бидайдың мөлшері 2004 жылы ең жоғары мәнге жетеді, ол жиналған астықтың жалпы көлемінің 1,5% құрайды. Республика бойынша 2006-2007 жылдардағы қатты бидайдың жылдық түсімі орта есеппен 291,84 мың тоннаны, 2001-2007 жылдардағы күшті және бағалы бидайдың тиісінше 42,03 мың тоннасын және 325,63 мың тоннаны құрады. Бидайдың ұн тарту және пісіру қасиеттерін жақсарту үрдісі байқалады Мәселен, осы кезеңде астық құрамындағы клейковина мөлшері 23,23%-дан 25,5%-ға дейін жақсарды, стандартты жоғары сапалы ұн алу үшін қажетті 25% және одан жоғары клейковинасы бар бидай үлесі 31,56%-дан ұлғайды. Жалпы жиналған астықтың 44, 13 пайызы. Арамшөптер мен дәнді қоспалардың болуы, сондай-ақ жұқтыру сияқты жиналған астықтың сапалық көрсеткіштері нормативті шектеу шарттарынан жоғары. Астық көрсеткіштерінің талдауы астық жинау көлемдерінің елеулі диапазонда ауытқып тұратынын көрсетеді. Бұл ретте 2005 жылы дымқыл астықты сатып алудың жалпы көлемінің 64,7%-ын астық қабылдау кәсіпорындары қабылдады, ал 2006 және 2007 ж. тиісінше: 46,5% және 40,1%, 2008 ж. – 45%. Қарастырылып отырған кезеңде шикі астықтың болуы сандық жағынан 18,5%-дан 5,7%-ға дейін төмендеді. Залалданудың негізгі және шектеуші шарттарына сай келмейтін бидайдың көп мөлшері алынды. Бұл жағдай фрезерлік технологтардың, сондай-ақ конструкторлардың жаңа кәсіпорындардың жобаларын жасау және жұмыс істеп тұрғандарын қайта құру кезіндегі міндеттерін айтарлықтай қиындатады. 2005 жылы арамшөп дәнінің жалпы көлемінің 5,6%-ы шектелген жағдайдан артық қабылданған, 2006 жылы – 4,6%, 2007 жылы – 5,6%, 2008 жылы – 4,8%. Астық қоспасымен астық жинау көлемі 2005 жылғы жалпы көлемнің 7,8%-дан 2008 жылы 4,1%-ға дейін төмендеді. Жиналған бидай клейковинасы бойынша жоғары сапалы ұн өндіру талаптарын әлі толық қанағаттандырмайды. Республика бойынша орташа есеппен астықтағы клейковина мөлшері 2001-2007 жж. 25,5%-ды құрады, бұл 2006-2008 жылдардағы орташа деңгейден 1,7%-ға жоғары. Клейковинасы 28% және одан жоғары бидай жалпы өнімнен орта есеппен 16,3% жиналады. Осыған орай, диірменге тапсырылған астықты қабылдау, орналастыру және толық өңдеу, технологиялық сызбаларды құру, дайын өнімді сақтау және шығару, сонымен қатар оның сапасына үнемі өсіп келе жатқан сұранысты қамтамасыз ету мәселелері негізгі болып табылады. Қазақстандағы астық жинау саласының өндірістік қызметі. Оларды жүзеге асыру оңтайлы жобалық ғарыштық жоспарлау шешімдерін іздеуде және олардың жұмыс істеуінің аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып, астықты сақтау және өңдеу кәсіпорындарының технологиялық процестерін жетілдіруде көрінеді. Астықты жинаудың, сақтаудың және өңдеудің техникалық деңгейі технологиялық сызбаларды қалыптастыруды, негізгі жабдықты есептеуді және таңдауды, оны технология талаптарын ескере отырып орналастыруды, инженерлік желілердің негізгі курсын жобалауды, қадағалауды және таңдауды, сметалық құнын анықтау, объектінің геометриясын сипаттау, техникалық құжаттаманың графикалық шығуы. Қазақстанда элеватор өнеркәсібінің қалыптасуы мен дамуы Қостанай, Көкшетау, Петропавл және Семей қалаларындағы диірмендердегі бірінші астық қоймасы типті цистерналардан бастап тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде элеваторлардың жаңа ғарыштық-жоспарлау және жобалық шешімдеріне дейін жүзеге асырылды. жерлер. Осы кезде республикада он астық қабылдау пунктінде L-2x100 элеваторы жобаланып, салынды. Сонымен қатар, олар екі қанатты схема бойынша үш қатарда және жұмыс мұнарасының бір жағында бес қатарда жобаланған. Мұндай лифттерді пайдалану кезінде технологиялық тар жолдар анықталды. Сондықтан өнімділігі 100 тонна/сағ элеваторлар 175 тонна/сағ, шелек таразылары – автоматты ДН-1000, астық кептіргіштері 8 тонна/сағ Целинная 50 (Ц-50 тонна/сағ) ауыстырылды. Қазақстанда тоғыз астық қабылдау пунктінде салынған L-3x100, 1-3x175, L-4x175 сатып алу элеваторлары ең көп тараған. Олардың айрықша ерекшелігі астықтың шағын партияларын қысқа мерзімде сақтауға және негізгі қуаттылықтарды 50-100 мың тоннаға дейін арттыруға арналған операциялық силостар болып табылады. Одан кейінгі жылдары астық қабылдау пункттерінде астық дайындаудың негізгі процесін құрайтын ағынды технологиялық желілерді құруға ерекше көңіл бөлінді. Осылайша LV-3x175 пайда болды, оның астық қоймалары бар элеватор цистернасының, жұмыс мұнарасының бес операциялық бункерлерінде және силос ғимаратында белсенді желдетуді қолдану, технологиялық процесті жоғары автоматтандыру, қабылдау, тазалау тән үйлесімі бар. және ағында кептіру. Соңғы 7-8 жылда келіп түсетін астықтың сандық және сапалық сипаттамаларын талдау элеваторларды жобалаудың технологиялық параметрлерін нақтылау қажеттігін көрсетеді"6. 2.Астық қабылдау элеваторының жұмыс істеу принциптері, түрі, құрылысы "Астық қабылдау элеваторлары мемлекеттік астық қорын ұзақ мерзімді (үш-төрт жыл ішінде) сақтауға арналған. Бұл элеваторларға түсетін астықтың сапасына жоғары талаптар қойылады. Олардан алынған астық қорды толықтыру немесе белгілі бір аудандардағы тапшылықтың орнын уақытша толтыру мақсатында ғана шығарылады. Әдетте, қойма элеваторлары үлкен (100-200 мың тонна) сыйымдылыққа ие және астықты теміржол арқылы қабылдауға және тиеуге қабілетті болуы керек.Сондықтан элеватор темір жолдар мен автомобиль жолдарының түйіскен жерінде орналасқан. Астықты көп мөлшерде сақтау қажеттілігін ескере отырып, әрқайсысы 50 000 тонналық үлкен сыйымдылықтағы сүрлемдер пайдаланылады. Контейнерлердің саны - 3-6 дана. Автомобиль көлігінен астықты қабылдау өнімділігі – 2 желі 150 т/сағ, темір жол көлігінен қабылдау және теміржол вагондарына жөнелту өнімділігі – 150 т/сағ, кептіргіш өнімділігі – 50-150 т/сағ. Температураны реттеу жүйесі және белсенді желдету жүйесі қамтамасыз етілген, бұл астықты 36 ай бойы жоғары сапалы сақтауды қамтамасыз етеді. Жаңадан салынып жатқан элеваторлардың ең көп көлемі астық қабылдағыштардың үлесіне келеді. Көбінесе астық қабылдау элеваторларының құрамында қуатты қабылдау-жіберу теміржол құрылғылары қарастырылған, сондықтан олар астық қабылдау ретінде ғана емес, сонымен қатар ауыстырып тиеу ретінде де жұмыс істей алады. Астық қабылдау кәсіпорындары (астық сақтау қоймалары) астықты астық берушілерден (автокөліктен) қабылдайды, оны бастапқы өңдеуге (тазалауға, кептіруге) ұшыратады, негізінен 1 және 2 буындағы кәсіпорындарға (негізінен темір жол және су көлігімен) сақтайды және мақсаты бойынша тиейді. Астық қабылдау элеваторы азық-түліктік астықтың үлкен массаларын сақтауға, қабылдауға, өңдеуге және жіберуге арналған, астықты қабылдауға, өлшеуге, кептіруге, тазалауға және тиеуге арналған құрылғылармен, желдеткішпен жабдықталған. Автомобиль тиегіштің көмегімен астық (тазартылған, Ылғалдылығы қалыпты) бункерге түсіріледі және одан әрі силостарға сақтауға тиеледі. Элеваторда ылғалды және бітелген астықты қабылдау мүмкіндігі бар. Бұл жағдайда астық алдын-ала тазарту машинасына беріледі. Тазалаудан кейін астық норияға түседі, ол астықты дымқыл астықты уақытша сақтау силосына береді. Дымқыл астық сүрлемінен кептіргіштің нориасымен астық бірінші және екінші кептіргішке рет-ретімен беріледі. Тұқымдарды кептіру 14% ылғалдылыққа дейін жүзеге асырылады. Кептіруден кейін нориямен астық құрғақ астықтың сүрлеміне, одан әрі - бастапқы тазалау машинасына беріледі. Тазалаудан кейін астық өлшенеді және сүрлем түріндегі қоймаға ұзақ сақтауға түседі. Ауыстырып тиеу функциялары берілген астық қабылдау элеваторларының құрылысы таяу жылдары өсетін болады. Бұл жергілікті астық дайындау мен басқа облыстардан астық жеткізу көлемі (және осы көлемдер арасындағы арақатынас) жылдар бойынша күрт өзгеруі мүмкін, бұл ең алдымен климаттық жағдайларға байланысты. Заманауи инвентарлық жабдықты және бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану элеваторда орналасқан түсетін және жөнелтілетін астық көлемін коммерциялық дәлдікпен және ең аз уақытпен нақты бақылауға мүмкіндік береді, техникалық қызмет көрсететін персонал санын (5-7 адамға дейін) азайтады және шығындарды азайтады. . Элеватордағы барлық технологиялық процестерді басқару толығымен автоматтандырылған және диспетчердің бір жұмыс орнынан жүзеге асырылады. Элеваторды мақсаты мен сақтау көлеміне қарай санаттардың біріне жатқызу әдетке айналған. Астық мөлшеріне байланысты элеватор түрлері көптеп кездеседі. Сақтау және қосалқы операциялардың ерекшеліктеріне байланысты лифттердің әртүрлі түрлері жобаланады және жабдықпен жабдықталады. Бұл жобалық тапсырманы дайындау сатысында анықталады және жергілікті жағдайларға және белгілі бір объектіге қойылатын талаптарға байланысты.7. Астық қабылдау элеваторының қызметі мен жұмыс істеу принципі Элеватор – өнеркәсіптік астық қоймасы, оның конструкциясы мен орналасуы астықты қабылдауды, дайындауды, сақтауды және босатуды қамтамасыз ететін барлық технологиялық процестерді ескереді. Элеватордың жұмыс істеу принципі – технологиялық процестерді ретімен орындау. 1 Астық қабылдау. Кез келген көлік түрінен ұйымдастыруға болады. Шаруа қожалықтарына арналған сатып алу лифтілерінде негізінен шұңқырлар мен бункерлерге автомобиль түсіру пункті жобаланған. Қайта тиеу лифтілерінде айлақтар мен теміржол жолдарын ұйымдастыруға болады. Астық қабылдау кəсіпорындары мемлекеттік орталықтандырылған астық айналымы жүйесінің техникалық базасы ретінде оларға төмендегідей негізгі міндеттер жүктелген: 1 өсіру ауданына байланысты астықты 15-30 тəулік бойы қабылдау; 2 астықты өңдеу (тазалау, кептіру, желдету ж.б.; 3 Астық дақылдарын өсірудегі барлық еңбек шығынының 30%-дан астмы егін жинағаннан кейінгі астық өңдеудің үлесіне тиеді; 4 астықты ұзақ уақыт сақтау (астық сапасы мен оның пайдалану бағытына байланысты); 5 тұқым шаруашылықтарынан сорттық тұқымдық астық, шөптер тұқымдарын, буданды жəне сортты жүгері тұқымдарын қабылдау, оларды өңдеу, сақтау, шаруашылықтарды олармен қамтамасыз ету; 6 астықты тұтыну жəне экспорттау аудандарына тасымалдау; 7 қайта өңдеу кəсіпорындарын (ұн тарту, жарма ж.б.) қажетті сападағы астықпен қамтамасыз ету; 8 ел халқын астық өнімдерімен қамтамасыз ету; 9 қазіргі кезеңде орталықтандырылған қорлар есебінен еліміздің 90%тұрғыны қамтамасыз етіледі; 10 мемлекеттік қорларды опаттық жағдайлар, егін өнімінің төмен болу ж.б. жағдайларға байланысты сақтау"7.Астық қабылдау 1 суретте көрсетілген. Сурет1 . "Астық қабылдау"8. 2Өңдеу және дайындау. "Элеватордың конструкциясы астық үйіндісін тазалауға, дән кептіргіштерде кептіруге, өлшемі бойынша сұрыптауға (калибрлеу) мүмкіндік береді. Астықпен қамтамасыз ету көздеріне қарай ZAV және KZS кешендері, шахталық астық кептіргіштері, аспирациялық қондырғылар қолданылуы мүмкін. 3Сақтау. Негізгі қызметі – элеватордың астық қоймасы ішкі және сыртқы тірек жүйелері бар металл силостар негізінде жобаланған. Астық массасын сақтау тәсілдері. 1. Астық массасын сақтау тәсілдерінің жіктелуі 2. Астық қоймаларының сипаттамасы жəне оларға қойылатын талаптар 3. Сақтауға арналған астықты қабылдау ережелері жəне оны орналастыру. Байқау жəне бақылау көрсеткішері мен кезекшілігі. Сақтау кезінде есеп жұргізу. Сонымен, астықты ұзақ уақыт жəне уақытша сақтауға болады. Мысалы: 1. Егіске қолданылатын тұқым – 8-9 ай; 2. Ауыспалы қор – 12 ай; 3. Коллекциялық үлгілер – 3-5 жыл; 4. Күздік дақылдардың тұқымы – 1,5 жыл Астықты: 1. ыдыста да, 2. ыдыссыз да үйінді түрінде сақтауға болады. Үйінді түрі өз кезегінде: 1. еденді, 2. қоймалық сусекті 3. силосты сақтау болып ажыратылады. Қазіргі уақытта астықты, жекелеген дақылдардың тұқымдарынан басқа, ыдыста сақтамайды. Еденді сақтауға: □ уақытша қоймаларды пайдаланады, басқаша айтқанда, ашық алаңдардағы бунттар (үймелер), еденді сақтау қоймалары (горизонталь немесе еңкіш едендермен), олар жылжымалы немесе стационарлы механикаландырылған. Еденді сақтау көпқатарлы қоймаларда да болуы ықтимал Сақтау кезінде астыққа бақылау жүргізу. Сақтау кезінде астық массасының күйі онда жүретін физиологиялық үрдістердің қарқындылығы мен қоршаған орта жағдайларына байланысты өзгереді. Сақтау кезеңінде астық массасының күйін сипаттайтын көрсеткіштерге оның: 1. температурасын, 2. дымқылдығын, 3. қоспалар мөлшерін, 4. залалдану күйін, 5. жаңалық көрсеткіштерін (иісі, түсі тұқымдық астық топтарында өнгіштігі мен өну энергиясы) 4 Астықты жөнелту. Элеватор – конвейерлер, пневматикалық шлангілер, бункерлер арқылы кез келген масштабта материалды таратуға арналған қондырғылар жиынтығымен жабдықталған логистикалық торап. Құрал-жабдықтардың құрамы мерекенің астық сақтау көлемі мен көлік мүмкіндіктерімен анықталады. Элеваторлар астық сақтаудың күрделі мәселелерін шешу үшін қажет, олардың функциялары логистика, астық материалы, жердегі орналасуы және басқа объектілермен байланыстыру ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Функционалдық жүйелерге сәйкес элеватор құрылғысы Элеватор құрылғысы - бұл силостар, көліктік және дайындау жүйелері, басқару элементтері және ішкі логистика кешені. Астық элеваторы – негізгі міндетті орындауға – сақтау нормасы ретінде белгіленген шектерде астықтың сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған жабдықтардың құрамы мен барлық жүйелердің орналасуы стандартталған өндірістік нысан. Лифттердің көпшілігінде функционалды қажетті жабдықтар жиынтығы бар. Қабылдау жүйелері мен жабдықтары Астықты уақытша контейнерлерге түсіру үшін шұңқырлар, бункерлер, автомобильдерге арналған гидравликалық көтергіштер, вагондар мен кемелерді түсіруге арналған пневматикалық шлангтар қолданылады. Құрам логистикаға байланысты анықталады, шағын шаруашылықтарда элеваторды вагондарды түсіруге арналған құрылғылармен жабдықтау жеткілікті. Астық тазалау және дайындауға арналған жабдықтар Элеватордың технологиялық тізбегіне модульдік дайын шешімдер ретінде KZS және ZAV кешендері кіруі мүмкін. Бөлек желілерде тазалау, аспирациялық және басқа да жабдықтарды орнатуға болады. Элеватор материалды бастапқы тазалаудан кейін қабылдай алады немесе дайын кондицияланған астықпен жұмыс істей алады"9.Астық тазалауға арналған жабдық 2 суретте көрсетілген. Сурет 2." астық тазалауға арналған жабдықтар"10. "Элеватордың ішкі технологиялық тасымалдауы Бұл астық массасын жылжытуға арналған жабдықтар мен машиналар жиынтығы. Ол әдетте мыналарды қамтиды: • пневматикалық көлік жүйесі; • көлденең және көлбеу қырғыш конвейерлер; • астықты көтеруге арналған шөмішті элеваторлар; • астықты силосқа құюға арналған конвейерлер мен төлке тиеу құрылғылары; • астықты жабдыққа беру және силостарды түсіру үшін бұрандалы конвейерлер; • тығындары, демпферлері және астық ағынын реттеуге арналған басқа құрылғылары бар гравитациялық ағын жүйесі. Элеватордың негізгі жабдығы силос болып табылады. Силос– шикізатты жинау мен қоймаға немесе қойма сөрелеріне жөнелту арасында орналасқан астықтың аралық пункті. Металл ыдыс астық массасын ыдыраудан, зиянкестердің таралуынан және кеміргіштердің басып кіруінен қорғайды Силос – цилиндр тәрізді металл ыдыс. Құрылымның төменгі жағы мазмұнды тиеу және түсіру үшін тереземен жабдықталған және екі түрі бар: тегіс немесе конустық. Шаруашылықта сүрлемдерді пайдалану мыналарды қамтамасыз етеді: - өнімдерді желдету және салқындату. - Резервуардағы температураны дәл бақылау. -Жауын-шашыннан, шаңнан, кеміргіштерден және құстардан қорғау. - сақтау құнын төмендету. Сүрлемнің басты артықшылығы - астықты жылжытудың ыңғайлылығы. Оны көлікке тиеу үшін тиеу жабдықтары қажет емес. Сүрлемдегі заттар дереу машинаға тиеледі және өңдеу алаңына тасымалданады Силостар металл, бетон, болат және синтетикалық болып табылады. Астыққа арналған металл силостар бірқатар артықшылықтарға байланысты фермада жиі кездеседі: - Құрылымдар тез қалпына келтіріліп, оңай жөнделеді. - Жоғары берік мырышталған болат коррозиядан қорғалған. - Ылғалдылық, температура және кептелу дәрежесі үшін сенсорлардың болуы. -Өлшеміне қарай 1 тоннадан 25 тоннаға дейін өнім болады Астық силостарын пайдалану: Сүрлемдерді шаруашылықтар мен коммерциялық шаруашылықтар пайдаланады. Әр шаруашылықтың өзіндік құрылыс түрі бар. Жеке меншік иелері өнімнің аз көлемін ұстайды, сондықтан олар үшін қаттылығы жоқ конструкциялар жиі қолайлы. Мұндай силостар ықшам, бірақ қар жүктемелері мен желдің екпінін жақсы көтере алмайды"11.Астық сақтау қоймасы 3суретте көрсетілген. Сурет 3." астық сақтау қоймасы"12. Қазіргі заманғы астық қабылдау элеваторы-бұл металл контейнерлерден тұратын кешен (астық сақтауға дайындалған силостар). Сүрлем мөлшері элеватордың үлгілік жобасына сәйкес, сыйымдылығын, бос орынның болуын, жел және сейсмикалық белсенділігін ескере отырып таңдалады. Астық сақтауға арналған сүрлемдер мынадай түрде болуы мүмкін: жазық түбі (массаның белсенді желдеткіші бар материалды ұзақ сақтауға арналған үлкен астық қоймалары); конустық (конустық) түбімен – астықтың жедел қорын, сондай-ақ тиеуге арналған немесе ұзақ сақтауға дайындықтың барлық циклынан өтпеген астықты сақтау үшін есептелген. Силостың осы екі түрінің басты айырмашылығы тек астықты сақтау көлемінде ғана емес. Төменгі бөліктегі жазық түптік сүрлемдердің желдеткіш арналары болады және неғұрлым берік күрделі негізге орнатылады. Оларды түсіру үшін сізге жоғары сапалы конвейерлері бар кең шұңқырлар қажет. Өз кезегінде астықтың соңғы қабаты радиалды бұрандалы конвейердің көмегімен түбінен түсіріледі. Конустық түбі бар силостар берік металл конструкцияларға орнатылады, олар астықты өздігінен ағатын люк арқылы түсіруге жағдай жасау үшін ілінеді. Мұндай силостарды жобалау кезінде астықтың төменнен шығуы кезінде пайда болатын деформациялық жүктеме міндетті түрде ескеріледі13. 3.Бидайды сақтау технологиясына қатысатын негізгі талаптар "Бидай ең маңызды азық-түлік және мал азықтық дақылдардың бірі болып табылады. Климатқа және аязға төзімділік оның кең таралуына ықпал етті. Қара бидай наны Германияда, Швецияда, Норвегияда, Ресейде бағаланады. Финляндияда оны «Лейпя» деп атайды. Бидай дәнінен алынған ұн нан пісіруде, макарон және кондитерлік өнімдерде қолданылады. Бидай мал азықтық дақыл ретінде де пайдаланылады және сыра мен арақ, сондай-ақ виски жасаудың кейбір рецептеріне кіреді. Биіктігі 30-150 см біржылдық шөптесін өсімдіктер. Сабақтары тік, қуыс немесе жасалған.. Жапырақтары ені 3-15 (20) мм, әдетте жалпақ, сызықты немесе кең сызықты, жалаңаш немесе түкті, кедір-бұды. Тамыр жүйесі талшықты. Жалпы гүл шоғыры – түзу, сызықты, ұзынша немесе жұмыртқа тәрізді, ұзындығы 3-15 см болатын құрама масақ, өсі жеміс беру кезінде үзілмейтін немесе сегменттерге бөлінбейтін. Масақшалар дара, құлақ өсінде екі дұрыс бойлық қатарда орналасқан, отырықшы, бәрі бірдей, ұзындығы 9-17 мм, 3-5 тығыз орналасқан гүлдері бар, оның үстіңгі жағы әдетте дамымаған, спикелеттің осі өте қысқа түкті, буынсыз, төменгі сегменттері қысқа және ең жоғарғы сегменті ұзағырақ. Бидайдың ассортименті өте кең. Бұл өсімдіктер бөлімдерді, түрлерді және бөлімдерді, сондай-ақ құрсақішілік және ұрпақ аралық 10-ға жуық гибридтерді қамтитын өте күрделі классификацияға ие. Бидайдың келесі түрлері бар: біржылдық екіжылдық Бидайдың сапасының негізгі көрсеткіштері Органолептикалық Физика-химиялық Органолептикалық көрсеткіштеріне дәннің түсі, дәмі, иісі және шыны тәрізділігі жатады. Түсінің өзгеруі (бидайдың осы сорты мен түріне қалыпты, тәнге қатысты) дәннің жетілмегендігін немесе бүлінуін сипаттайды. Астық ұшқыш заттардың бұзылуы немесе сіңірілуі (сорбциясы) нәтижесінде бөгде иістерге ие болуы мүмкін. Астықты желдетілмейтін қоймаларда сақтау кезінде қатты иіс пайда болады. Дегенмен, бұл иіс желдету немесе дәнді өңдеу кезінде жоғалады. Солодтың иісі өскен дәннен, ал көгерген және шірік иісі көгерген саңырауқұлақтармен зақымдалған дәннен болады. Мұндай астық сапасыз болып саналады және оны ұнға өңдеуге рұқсат етілмейді. Дәннің дәмі бірнеше дәнді шайнау арқылы анықталады. Бұл үшінші тарап дәмі жоқ қалыпты дәнге тән болуы керек. Шыны тәрізділік дәннің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Шыны тәрізді түйіршіктер сары түсті және мөлдір болып көрінеді. Шыны тәрізді түйіршіктер толығымен шыны тәрізді және аздап бұлыңғыр болып саналады. Макарон өнімдерін өндіру үшін пайдаланылатын жұмсақ шыны тәрізді бидай шынылығы 60% кем емес жұмсақ бидай болып саналады. Физикалық және химиялық көрсеткіштер. Көрсеткіштердің кең ауқымын қамтиды. Кейбір негізгілеріне қысқаша тоқталайық. Дәннің ылғалдылығы оның сапасының маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Жоғарыда айтылғандай, астық ылғалдылығының жоғарылауы ондағы ферменттер мен микроорганизмдердің белсенділігін белсендіреді, бұл сақтау кезінде астықтың жоғалуына немесе зақымдалуына әкеледі. Бидай дәнінің арпа дәндерінің, қара бидайдың және өскен дәндердің қоспаларымен зақымдануы 4%-дан, зиянды қоспамен зақымдануы (қыша, қыша тұқымдары) – 0,05%-дан, ал қопсытқыш дәндерінің қоспаларымен – 0,1%-дан аспауы керек. Бидай дәнінің басқа түрінің қоспасы да маңызды рөл атқарады. Стандарттар макарон ұнына ұнтақтауға арналған қатты бидайға рұқсат береді, жұмсақ бидайдың мөлшері 15%-дан аспайды, ал жұмсақ шыны тәрізді бидайда қатты бидайдың мөлшері 10%-дан аспайды. Ылғалдылық астық қоймаларында астықты сақтаудың тиімді технологиясының айқындаушы көрсеткіші болып табылады. Дайын өнімнен айырылып қалу мүмкін болғанда бұл көрсеткіш сыни мәнге жетпеуі үшін шаруалар қомақты шығындарға ұшырайды. Қолайлы жағдайларда элеваторларда астықты сақтау рұқсат етілгеннен жоғары емес ылғалдылықты қамтамасыз етеді. Бұл көрсеткіш дақыл түріне және сақтау мерзіміне байланысты 12-16% құрайды. Сонымен, 1 жылдық бидай үшін рұқсат етілген ылғалдылық 14-15%, бұршақ дақылдары үшін - 15-16% және май үшін - 6-8% құрайды. Дәнді сақтаудың тиімді технологиясы оның белсенді тіршілігінің және астық массасындағы организмдердің күйін анықтайды. Олардың дамуы рұқсат етілген мән 0,5-1% асып кеткен жағдайда пайда болатын бос ылғалдың аз мөлшерінің пайда болуымен сипатталады.Құрғақ дән жақсы сақталады - оның ылғалдылығы рұқсат етілгеннен 1-2% төмен. Орташа құрғақ астық массасында тыныс алу қарқындылығының жоғарылауы және микроорганизмдер мен жәндіктердің дамуы қаупі бар. Яғни, мұндай массаны, тіпті одан да көп ылғалды сақтау мүмкіндігі шектеулі. Ылғалдылығы критикалық деңгейден 2-3%-ға асатын астық сапа көрсеткіштерін тез жоғалта бастайды. Дәнді, бұршақ және майлы дақылдардың дән ылғалдылығының мәні стандартты әдіспен – ауа-термиялық әдіспен анықталады. Ылғалдылықты қысқа мерзімде анықтау үшін (бірнеше минут ішінде) құрылғылар пайдаланылады - электр өткізгіштік принципі бойынша жұмыс істейтін ылғал өлшегіштер. Олардың өнімділігіне ылғалдың таралуының біркелкілігі және астық массасында әртүрлі қоспалардың болуы айтарлықтай әсер етеді.Бидай қоймасы – астықты сақтауға бағытталған шаралар кешені. Дұрыс көзқарас пен ұйымдастыру арқылы оның сапасын толықтай сақтауға және салмақ жоғалтуды барынша азайтуға болады. Бидай көптеген елдерде жетекші астық дақылы екені белгілі. Егістік көлемі жөнінен дүние жүзінде бірінші орында. Дәнді дақылдарды, оның ішінде бидайды өсірудің негізгі аспектілерінің бірі - егінді дұрыс сақтау. Бидай қорларының қауіпсіздігіне мыналар әсер етеді: Ылғалдылық және дәннің температурасы Биохимиялық процестердің қарқындылығы Микроорганизмдер мен зиянкестердің болуы Құрғақ дән жақсы сақталады. Сондықтан егінді жинап алғаннан кейін оны тазартып, кептіреді. Бидайдың ең жақсы сақталған ылғалдылығы 10-12% құрайды. Сақтау температурасы 10-12 градустан жоғары емес. Егер бұл нормалар сақталса, онда бидай ұзақ уақыт сақталады және іс жүзінде салмағын жоғалтпайды. "Астықты сақтау технологиясы ешқандай бұзушылықтарға жол бермейді, өйткені егіннің сапасы процесте нашарлап, болашақта оның толық жоғалуына әкелуі мүмкін. Жоғары ылғалдылық пен температура микроорганизмдердің, саңырауқұлақтардың, зеңдердің көбеюіне қолайлы орта жасайды. Биохимиялық процестердің қарқындылығы жоғарылайды, бұл өз кезегінде астықтың сапасын төмендетеді және сақтау кезінде массаның жоғалуын арттырады. Жоғары ылғалдылық пен жоғары температура кезінде астық тіпті өніп кетуі мүмкін, бұл оның сақталуын одан әрі қиындатады. Сондай-ақ, егер бидай тазартылмаса және тиісті жағдайда қойылмаса, бидайды жинау кезінде пайда болған зиянкестер егінді толығымен дерлік бұзуы мүмкін. Бидай дәні арнайы астық қоймаларында сақталады. Астықтың мақсатына қарай оны егістік сияқты ыдыста сақтауға болады, бірақ ол азырақ пайдаланылады. Негізінен бидай жаппай сақталады. Сақтау кезінде сақтау мерзімін ескеру қажет. Бидай бірнеше жыл сақталады және сапа көрсеткіштерін жоғалтпайды. Астық қоймалары, астық қоймалары, бункерлер немесе бункерлер – астықты сақтауға арналған, конструкциясы мен құрылысы ауылшаруашылық дақылдарының қауіпсіздігіне қойылатын барлық талаптар ескерілген арнайы құрылыстар. Белсенді желдету мүмкін болуы керек. Ұзақ уақыт сақтау кезінде дәнді мезгіл-мезгіл тексереді. Астық сапасы барлық кезеңдерде – егін жинаудан бастап, соңғы тағайындалған жерге дейін бақыланады. Барлық нормаларды стандартты құжаттамада табуға болады. Ылғалдылықтан басқа, қоймалардағы астықтың күйіне басқа факторлардың әсерін бақылау маңызды. Астықты дұрыс сақтамау зиянды микроорганизмдер мен зиянкестердің дамуына, соның салдарынан астық массасының бұзылуына әкеледі. Дегенмен, жағымсыз факторлардың әсерін арнайы әдістермен бақылауға болады: аэрация, желдету, салқындату, химиялық дезинфекция және консервация. Астық аэрациясы-жасыл массаның ыдырау өнімдерінің таралуын болдырмайтын пассивті немесе жасанды желдету болып табылады. Бұл дәннің күйіне теріс әсер ететін және зиянды микроорганизмдерді тарататын көмірқышқыл газы, су буы немесе этилен болуы мүмкін. Аэрация - астық массасын ұзақ уақыт бойы сенімді қорғайтын қалпына келтірудің бір түрі. Астықты қоймаларда осындай бақылау әдісімен сақтау егінді сату күніне дейін тиімді сақтауға көмектеседі. Желдету – астық массасын ауамен үрлеу. Сақтауды бақылаудың бұл әдісі ылғалдылық рұқсат етілгеннен жоғары болған жағдайда жүзеге асырылады. Бұл жағдайда ол кептіріледі. Желдетудің көмегімен дән де оттегімен қаныққан және салқындатылған, бұл өз кезегінде дұрыс сақтау жағдайларын жасайды. Бұл әдіс астық сақталатын бөлмелер үшін желдету жүйелерін орнатуды қамтиды. Салқындату – желдету жүйелерін немесе тоңазытқыш қондырғыларды пайдаланып астықты суық ауамен үрлеу. Бұл әдіс астық массасының жақсаруын және астықтың тамаша күйде ұзақ сақталуын қамтамасыз етеді. Салқындату арқасында зиянды микроорганизмдер дамымайды, егер бар болса, олар жойылады. Бұл әдіс зиянкестерге де теріс әсер етеді, сондықтан оны пайдалану астықтың ең жақсы күйін сақтаудың әмбебап тәсілі болып табылады. Химиялық дезинфекция – зиянкестер мен зиянды микроорганизмдерді химиялық заттардың көмегімен басу немесе жою. Астықтың жасыл массасының ыдырау өнімдері астық массасының күйіне теріс әсер ететін зиянды организмдердің дамуына жағдай жасайды. Астық денсаулығының бұрынғы әдістері көмектеспесе, түбегейлі опцияларды пайдалану керек. Химиялық белсенді заттармен залалсыздандыру әртүрлі әдістермен жүзеге асырылады: фумигациялау; үй-жайларды газдандыру; шашатын ерітінділер; таблеткалардың ыдырауы. Астықты сақтау әдістеріӨсірушілер астықты сақтаудың әртүрлі әдістерін пайдаланады. Олардың таңдауы өсірілген дақылдың көлеміне және үй-жайлардың дизайн ерекшеліктеріне байланысты. Демек, астық қоймасы ашық және жабық болуы мүмкін. Бірінші нұсқа жаңа егін жинауға жарамды. Ашық әдіс – астықты қада немесе траншея түрінде уақытша сақтау. Жабық - астықты ұзақ уақыт бойы бетон қоймаларына немесе металл силостарға орналастыруды қарастырады Бөртпе - астықты учаскелерде үйіп немесе контейнерлерде, кейде шатыр астында ашық сақтау. Бұл әдіс көбінесе жаңа егінді орналастыру үшін немесе астық қоймалары болмаған кезде еріксіз қолданылады. Жағалау астық массасын жабуға болатындай етіп жасалады, бірақ тек қолайлы ылғалдылықпен. Астықты үйінділерде сақтаудың кемшілігі бар - оның жағдайына сыртқы ортаның әсері, сондықтан ылғалдың жоғарылауы немесе зиянкестер мен зиянды микроорганизмдердің таралуы ықтималдығы жоғары, өйткені бұл факторларды ашық жерде бақылау қиын. шарттар. Траншея – астықты оттегісіз сақтау тәсілі. Көбінесе жем өндірісінде қолданылады. Тұқымдарды траншеяларда сақтау әдетте мүмкін емес - бұл басты кемшілік. Мұндай жағдайда астық массасы іс жүзінде мал азығына пайдаланылатын сүрлемге айналады14. жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|