Бижан бижан Ж.Қ. Павлодар, 2015

Бижан Ж. Қ.
дейміз.  Сол  қымбатшылыкган  қорқып,  оның  мәнісін  түсінбей  өз 
күш-жігерімізді,  ақыл-ойымызды  жұмсамай  отыра  берсек,  жаңа 
экономикалық  қатынастың  дамуына  өз  үлесімізді  қоса  апмаған
боламыз.
Қоғамды
отыр?
КадрдеҒ. 
Есімов: 
Қоғамныңбірқапыпты дамуы экономиканың, 
қоғам  мүшелерінің  игілігі  үшін  пайдаға  асуы  үшін,  апдымен, 
Қазақстанда тұртын барлық этностардың ынтымағы,  бірлігі  қажет. 
Біз  бұдан  бұрын  Кеңестер  Одағының  идеологиясына  табынып 
келдік.  Идеология  бірқалыпты  бағынуды  талап  втөді.  Адамды 
басқаша ойлауға  мойын  бүрғызбайды.  Сондықтан,  жаңа  қоғамда 
идеология емес, 
идея
 керек. ҚРтүңғыш Президент!' Н.Э. Назарбаев 
айтып жүргендей  Қазақстанда 
жаңа қоғамды дамытудың идеясы 
керек.  Ал  Мемлекеттік  идеологияны  қазіргі  жағдайда  орнықгыру 
қиынға  түседі.  Сондықтан,  бірнеше  этностардың  ортақ  мүң- 
мүддесін етейтін идеяны қолдауымыз орынды.
Кадрде  жүргізуші:  Сіздің  осы  ойыңыздан  ұлттық  санаға
байланысты пікір туындайды.
Кадрде 
Ғ.  Есімов: 
¥лттық сана  бұл  әр  адамның бойындағы 
қоғамдық  сананың  негізі.  Ол  -   Қазақстан  ез  алдына  тәуепсіз  ел 
болып  отырғанда,  оны  әлемдік  елдер  деңгейінде  еркениетті  ел 
қатарына  шығаруға  сүйеніш  болатын  фактор.  Конституцияны
меитін тас бауырлардың үлттық с 
Олар Отанымыз деп Қазақстанды
Белоруссияны
Отанымыз  деп  санайды.  Олардың  үлттық  санасында  ез 
Отандарын  еркендету  құштарлығы  бар.  Алайда,  олар  Қазақстан 
туған Отанымыз дей  отыра  қайткен күнде  Қазақстан тәуелсіздігін 
мойындағысы келмейді. Әрине, осылай ойлайтындар Қазақстанда 
аз.  Професшіл  адамдар  қазақтардың  тәуелсіз  мемелекет  қүру 
жолындағы 
талпынысын, 
ізденісін 
қолдайды, 
тәуепсіздікті
нығайтуға ездерінің сана-сезімін жұмсайды.
Кадрде  жүргізуші: 
Қазақстан  тәуелсіздігін  мойындағысы
келмейтіндер  қазақтар  елдің  тыныштығын  сақтап,  кеп  үпт
біртүтас
жүр
Кадрде Ғ. 
Есімов: 
Өркениетті ел қатарынажетудегеніміз-сол
елдің

Ой толцыны (I бөлім)
дәстүрін, мәдениетін жетік біліп, жалпы мәдениеттті байытуға үлес 
қосуы  азаматтық  парыз  болып  санапады.  Қазақстанда  тұратын 
өзге  этностар  қазақтың өткен тарихын  білмесе,  мәдениетін жетік 
танымаса,  сондай-ақ,  қазақтар  да  солай  болса  өркениетке  жету 
оңайға түспейді. Ақ пейілді ынтымаққа жету дегенміз Қазақгандағы 
барлықұлт өкілдерінің бір-біріне деген берік сенімдерінің болуынан 
орнығады.  Сондықтан,  елдегілер  сапты  аяққа  ас  қүйып  отырып, 
сабынан қарауыл қарап, сенімсіздікке бой алдырмауы  қажет. 
Кадрде  жүргізуші: 
Осы  тұста  адам  қүқығы  деген  не  дейтін
сауал ойға келеді.
Кадрде 
Ғ.  Есімов: 
Адам  құқығы  деген  -   үлкен  ұғым.  Кеңес
Одағы  кезінде  әйелдер  теңдігі  деген  ұранмен  әйел  мен  еркектің
қүқығы  бірдей  дедік.  Қазақ  саптында  да,  орыс  салтында  да  ер
адам  құқығы  жоғары  болу  керек.  Егер  баласы  әкесінің  айтқанын
тыңдамай,  менің  қүқығым  сенімен  бірдей  деп  отырса,  ол  бала
кімнен тәрбие апады, кімді тыңдайды? Әрине, әр адамның құқығы
бар.  Бірақ,  отбасында  әкенің  қүқығы  жоғары  болса,  балалар
тәрбиесі  түзеледі.  Алайда,  әке  адамгершілік  деңгейінде  тәрбие
бере  алса  солай  болады.  Бүп  ойым  қоғамдық  қатынасқа  да
қатысты  деп  санаймын.  Әр  азаматтың  санасы  елін  байыту,  оны
қорғау ниетінің ықпалында қоғамдық санаға үласады.
Кадрде жүргізуші: 
Рахмет. Отағасының ел болу, кісілік қасиеті
жоғары болса, сонымен қатар, шаңырақтың алтын қазығы -  отана
да  парасатты  болса  елін  сүйетін  урпақ  тәрбиелейтіні  ақиқат
қой.  Соңғы  кездері  Конституцияны  толық  деңгейде  орындаудан
жалтарып,  оған  өзгерістер  енгізуді  қүптайтындар  бас  көтере
бастады.  Олар  Конституцияға  енгізілген  мемлекеттік тіл  -   қазақ
тілімен  бірге,  орыс  тілін  де  мемлекеттік тіл  етіп  енгізуді  ұсынып
жүр. Осыған қалай қарайсыз?
Кадрде Ғ. Есімов: 
Адамгершілік, қүқықдеп отырмыз ғой. Соның
ең жоғарғы дәрежесі Конституциядан орын апады. Қазақстандағы
Конституция  негізінде  шетел  мамандарынан  ең  демократиялы
Конституция  деген  жоғары  баға  алған.  Үқыптап  оқып,  зерттеген
адамға  шынында  солай.  Орыс  тіліне  ешқандай  қысымшылық
жасапып отырған жоқ. Ол ұлтаралық тіл ретінде еркін қолданылып
Жаңа 
түсінуі керек. Ал
түсіруге

Кадрде  жүргізуші:  Сұхбатыңызға  рахмет,  халық  игілігі
жолындағы еңбегіңіз жемісті болсын.
Құрметті  теледидар  керермендері,  осымен  сүхбат-пікіріміз
аяқгалды Хош, сау болыңыздар.
Режисері Зәру Алшағырова 
Режиссердің көмөкиіісі Күлтай  Әбішева
Операторы Солтан Жолдасов
12.10.1994 ж.
Бижан Ж. Қ.______________

ПАРАСАТТЫ  ПРЕЗИДЕНТ, 
ч 
КЕМЕҢГЕР КӨШБАСШЫ 
(сухбат-портр ет)
Қазақстан  тәуелсіздігінің  21  жылдығы  қарсаңында  1990- 
95  жылдар  аралыгында  Қазақ  КСР-ның  Жоғарғы  Кеңесінің,  ҚР 
Парламентінің  Сенат  және  Мәжіпіс  сессияларына  қатысып, 
«Көзқарас»  айдарымен  репортаждар  дайындап,  Павлодар
  ! 
төлестудиясы  арқылы  эфирден  иіығарған  тележурналист, 
Қазақстанның  Құрмотті  журналисі,  С.  Торайғыров  атындағы 
ПМУ профессоры Жүмасейт  Қоғабайұлы  Бижаннан  тәуелсіздік 
мерекесі  таяган  уақытта  өткеннен  қозғап,  тарихи  сәттерді
жаңгыртуды өтінген едік.
А.Ә. 
Жұмасейт Қогабайүлы, өзіңіздің көз алдыңызда, тікелей
араласуыңызбен  тізбектеліп  өткен  бүрынгы  қундылықтар 
жаңарып-жаңгырган қазіргі қоғамда қаншалықты ескеріліп отыр
деп ойлайсыз?
Ж.Б. 
«Естіп  ап  үлкен  есті  кісілерден,  таңдап  айт  ұстамдыға 
кішілөрдөн»,  —  деп  Ж.  Баласағүн  айтқандай  өліміздің  өліара 
кезеңіндегі  ел  тағдырына  зөр  салу  мақсатында  1990-95  жылдар
I  арапығында  еліміздің  заң  шығарушы  органының  свссияларына 
қатысып, жаңа бағыттағы ақпараттар алуды өз міндетім санадым.
БұлойымныңісжүзінеасуынаПавлодартелерадиокомпаниясының
сол  жылдардағы  төрағасы  М.  Әбдірахманов,  төрайымдары  А. 
Мұқанова және К. Наурызбаевалар рухани қолдау жасады.
Басты  мақсатым  -   70  жылдан  астам  уақыт  мызғымыс  деп 
атапған  КСРО  атанған  ел  ыдырағаннан  кейін  Қазақстан  қандай 
бағыт  а лады  өквн  дөгвн  ойды  тиянақтау  вді.  Жалпы  КСРО-ның 
мызғымас ел деп аталуы да ол мемлекегттің алғашқы ұстанымына 
сай  болатын.  Жас  Кеңес  Үкіметі  алғашқьі  қадамға  баспастан 
бұрын-ақ,  атап  айтқанда,  Қазан  төңкерісіне  дайындалғаннан- 
ақ  әр  халықтар  өзін-өзі  басқаруға  қүқылы,  халықтар  төң  құқылы 
емір  сүреді,  халықтың  өзінің  басқару  институты  қүрылады 
дейтін үрандармен  іс-әрекеттер жасады.  Саясаттың бүл  пөрмені 
жүзеге  асты.  Әрине,  КСРО-ның  халықтардың  дамуына  өзіндік 
үлвсі  болған  жоқ  двп  үзілді-кәсілді  айта  алмаймыз.  Оған  біздің 
замандастармыздың  кезінде  білім  мен  мамандық  алу,  халықтар
ОЙ ТОЛҚЫНЫ (I бөлім)

Бижан Ж. Қ.
достастығының  маңызын  тәжірибе  жүзінде  аиғақтау,  елімізде
•
 •
өнідіріс  орындарының  ашылуы  сияқты  аса  мәнді  ішю  де  сыртқы 
дамудан  айқын  көреміз.  Солай  болғанымен,  әр  кезеңдегі  әртүрлі 
саяси  да  билік  басындағылардың  субъективті  де  деп,  тіпті, 
сол  кезеңдердегі  әлемдік  ағымның  ықпапындағы  объектиивті 
деп  атапған  жағдайларға  байланысты  саны  жағынан  басым 
халықтарды  бірінші  қатарда  ұстау  саясаты  белең  апып  тұрды. 
Соның  сапдарынан  халықтар  арасындағы  өнер,  спорт және т.  б. 
мәдени  сайыстарда сол сандық басымдықтағы халықтар өкілдері 
әлемдік деңгейге  шығып,  Одақ намысын  қорғады.  Бұл  тұста  өзге 
хапықтардың  есімдері  неге  аталмайды  дейтін  іштей  наразылық 
шықпасын  деген  бағытта  аса  дарынды  адамдар  ғана  әлемдік 
деңгейге санамапап көтерілді.
Жалпы  даму  жоқ  деп  айтпағанымызбен  жеке  тұлғалардың 
басым  көпшілігі  респубикалық  деңгейден  ғана  көрінді.  Тіпті, 
экономика,  техника  жэне  т.  б.  салапардың  мамандары  мен 
ғапымдардың білімдік деңгейі езге елдердегіден темен саналды.
Қоғамдағы  осындай  саяси  тежеудің  тізгінін  қолға  апудың 
қисынын  табуда  горбачевтік  қайта  қүру  мен  жариялылық 
таптырмас  амалдың  бастауы  болды  десек  қателеспейміз  деп 
ойлаймын. Әрине, мұны алғашқыда шын мәнінде осындай астарлы 
теңсіздікпен  күресудің тікелей  амапы  деп  біреулер  ойлағанымен 
көпшілік бұқара жаппы қол жеткен табысқа қанағаттықпен қарады. 
Мұндай  рухани  күйзелісті  бұрынғы  одақтың қүрамындағы  барлық 
республикалар  басынан  кешті.  Сексенінші  жылдардың  соңында 
Қазақстанда  одақтық  жоспарлы  экономика  бұзылып,  дағдарыс 
үдерісі  бастапды.  Еңбекақы телеу қиындыққа түсіп,  оның есебіне 
азық-түлік талоны пайда болды. Халықгың әлеуметтік-тұрмыстық 
ахуалы  күрт  темендеді.  Орталықтағы  партия-шаруашылық 
басқарушылар  арасында  одақтық  республикаларды  жатсыну 
туды.  Енді  экономикалық  қызмет  орталығындағы  әміршілдіктен 
құтыл ып, одақтық министрліктерге қарайтын өндіріс орындарының 
тауарларын  шетел  нарығына  шығару  қажеттігі  бірінші  кезекте 
тұрды.  Республикапар  халықтың  тұрмысын  темендетпеу  үшін 
қоғамды түрақтандыратын жаңа  билік қүрылымдарын тәжірибеге 
енгізе бастады.  1990 жылғы 24 сәуірдегі сессияда Н.Э. Назарбаев 
Қазақ  ССР-ның  Президенті  болып  сайланды.  Президент  еліміз
КСРО  қүрамында  болғандықтан  одақгық  орталықпен  саяси,

Ой толқыны (I бөлім)
экономикапық  анағұрлым  тең  құқықга,  өзара  қарым-қатынаста 
болу  саясатын  ұстанды.  Осы  мақсаттта 
Н.Э.  Назарбаев  Қазақ 
ССР  Жоғарғы  Кеңесінде  Қазақстанның  егемендігі  туралы  құжат 
қабылдауды  ұсынды.  Ол  құжат  -   1990  жылғы  25  қазанда  «ҚР 
Егемендігі  туралы  декларациясы»  қабылданды.  Сөйтіп,  1990 
жылдан  бастап  Одақ  қүрамындағы  республикалардың  бәрі 
тәуелсіздік алудың тікелей амапдарын қарастыра бастады.
Атапған  қужатты  қабылдау  оңай  болған  жоқ.  Павлодар 
телестудиясынынан  келіп,  Қазақ ССР  Жоғарғы  Кеңес  мәжілісіне 
аккредитациядан  өтіп,  оның  мәжілістеріне  қатысуға  құқық 
апған  кезде  біз  осындай  оқиғалардың  куәсі  болдық.  Осы  құжат 
сессияның  кун  тәртібіне  қойылған  күннен  бастап  және  оның 
қаралған  күні  де  КПСС  ОК-нің  қыспағына  түсті.  Сол  мықты  деп 
жүрген  КПСС-тің  өзі  әлемдік  экономикалық  қыспаққа  түсуінің 
салдарынан  аса  зор  ықпалды  ұсыныстары  болмағанымен,  бұ- 
рынғы  билікті  сақгап  қалудың  қамын  жасап  бақгы.  Ол  кезде
Жоғарғы
Жоғарғы
БЛКЖО
газеттерінің
отыратын. Олар сессияда қаралған әрбір мәселенің қандай саяси 
бағыт  алып  отырғандығын,  ол  бағыттың  орталыққа  қаншалықты 
пайдасы  мен  зияны  барын  тиянақгы  жеткізді.  Меншікті  тілші- 
лердің  басылымдарға  жарияланған  материапдарында  орталық 
саясатына  тиімді  мазмұндар  ұсынылды,  Сонымен  қатар,  сессия 
мәжілісі демократиялық, жариялылық негізде ететін болғандықтан 
пікір  айтушылар  бір  ғана  емес  бірнеше  рет  репликаға  шығып, 
мәселені қарау, тапқылау ете тартысты өтті. «ҚР Егемендігі туралы 
декларацияның»  екі-үш  бапамасы  ұсынылды.  Ол  баламалар 
КПСС-тың бұрынғы саясатын ұстанған мазмунда болды. Олардың 
бәрі  жан-жақгы  талқыланды.  Әрбір  баламаға  пікірлер  айтылды. 
Н.  Ә.  Назарбаев  бул  мәселеге  өте  терең,  талдау  жасады.  Әр 
баламаның  мемлекегтің  болашағына  тиімді,  ұтымды  тұстары
таразыланды, сұрыпталды, іріктелді.
А.Ә. 
Әлгіндегі өзіңіз тілге тиек еткен Ж. Баласагунның:
«Әділ
  сөз 
пайдасы  көп  тебірентер»,  -   деген  де  сөзі  бар.
Сол шиеленісті сөссияның барысында қандай іс-әрвквтгпвр
туындаганын еске алыңызшы?

Бижан Ж. Қ.______________
Ж.Б.  Сессияның  үзілісі  кезінде  Президенттің  алғашқы 
Ц 
Баспасөз  хатшысы,  заманымыздың  аса  көрнөкті  журналисі 
Ғаділбек 
Минашулы 
Шалахметов 
Орталықтың 
баспасәз
конференциясын
қүжатты ң
тартты
орталық
беру саясатын ғана үстанатындығы^ жеткізді.
Нурсултан Әбішұл ы мықты республика жасауды дүрыс санады. 
Ол  үшін  бюджетке  түсетін  қаржының  60  пайызы  республикада 
қалуын  үсынған  еді.  Осылайша  республиканың  экономикапық 
және  әлеуметтік  жағдайын  кетеруге  мүмкіндік  туатындығын 
дәлепдеді.  Оның  бүп  үстанымы  ез  нәтижесін  берді.  Сессияда 
сейлеген  сезінде  Президент  Н.  Ә.  Назарбаев  сол  кезеңцегі 
экономикалық  ахуалға  жан-жақты,  дәйекті  түсініктемелер  жасап, 
кепшілік  дауыспен  «ҚР  Егемендігі  туралы  декларацияның» 
қабылдауына  қол  жеткізді.  Декларацияда  шаруашылықгың 
жаңа  институтын  енгізу,  солай  болғанда  республикадағы  кеші- 
қонды  реттеуге толық мүкіндік туатындығы және  республикадағы 
саяси,  экономикалық-әлеуметтік  мәселелерді  шешуде  қарама- 
қайшылық  болған  жағдайда  КСРО  Заңынан  Қазақ  ССР  Заңы
еліміздің
маңызды
сатысы
1990  жылғы  тамызда  КСРО-ның  алғашқы  және  соңғы 
Президенті  М.  С.  Горбачев  тақган  тайғаннан  соң  да  Н.  Ә. 
Назарбаев  ерекше  пайымды,  ақылды  саясат  үстанды.  Басқа 
республикалардың осы бағыттағы ұстанымдарын сараптап,  1991 
жылғы  16  желтоқсанда  бүрынғы  одақтық  республикалардың 
соңында  Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттік  тәуелсіздігі 
туралы  Заңға  қол  қойды.  Осы жылы Алматы  қаласында бүрынғы 
одақтық  республикалар  басшыларының  жиналысында  Н.  Ә. 
Назарбаев  ТМД  қуруда  да  езекгі  ұсыныс жасап,  оның  қүрылуын 
қүптады.  Бүл  ұсыныстың  саяси  қудіреті  бұрынғы  экономикалық 
байланыстағы  тізбекті  бүзбай,  бірыңғай  хапықтық  кешендік 
элементтерді сақтап, қолайлы жағдайларды үтымды пайдаланып, 
экономикалық  бірлестік  құруда  екендігі  қазір  айқын  керініп 
келеді.  «ҚР  Егемендігі  туралы  декларация»  -   Қазақстанның

Ой толқыны (I бөлім)
жж
құжаттың «17-тармағына сәйкес Декларация Одақгық шарт жасау, 
Қазақстан  Республикасының  жаңа  Конституциясын,  егеменді 
мемлекет ретінде  Республиканың статусын жүзеге  асыратын  заң 
актілерін  әзірлеу  үшін  негіз  болып  табылады»,  -   делінген.  Бұл 
қүжатты  қаблдаудан  Н.  Ә.  Назарбаевтың болашақты болжаудағы 
көрегендігі  ерекше сезіледі.  Құжатта Қазақстанның экономикалық 
тәуелсіздікке  бастайтын  өзін-өзі  қаржыландырудың  алғашқы
тұжырымдамасы жасалды.
А.Ә. 
Дербес ел болу, мықты
келеді гой...
қадамныңнәтижелері қазір дежалгасып
Ж.Б.  Әрине!  Тәуелсіз  ел  болғалы  жиырма  бір  жыл  уақыт 
аралығында  еліміздің  кешегі  тарихи  қадамдарының  бүгінгіге 
орасан  зор  ықпалы  барлығын  керіп  те,  айқын  сезіп  те  келеміз. 
Адам емірі  мен қоғам тынысына аса зор зейін  қойып  шолу жасап 
қарағанда  қазақ  қазақ  болғалы  ата-бабаларымыздың  ел  болу, 
кісітану дәстүріне ден  қоя  бастағанымызды  көреміз.  Елбасының 
керегендігі  мен  парасаттылығы  Қазақстанның дамуының  барлық 
сатыларыннан  байқалады.  Бастапқы  кезеңге  зер  салсақ,  Қазақ 
КСР-ыЖоғары Кеңесінің 1990-жылғы депутаттары республиканың 
ірі  енідіріс  орталықтарының  басшылары  мен  мемлекеттік  билік 
иелерінің  қатарынан  сайланды.  Депутаттар  арасында  қазақ 
епінің  тәуелсіздігіне  жетік  кеңіл  белмейтін  бүрынғы  коммунистік 
идеологияны  насихаттаушы  идеология  қызметкерлері  де  аз 
емес  еді.  Қоғамның  ауыспалы  кезеңінде  халықгар  арасындағы
ел
Қазақстанда  парламанттік  билікгің  мүмкіндігі  аз  оолды.  исыны 
аса  бір  үқыптылықпен,  ыждаТһатпен  зерделеген  Н.  Ә.  Назарбаев 
ел басқарудың Президенттік биілігіне кешу мәселесін дер кезінде 
ойластырғанының да куәсі болдық. Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінде 
Қазақ  ССР-ның  алғашқы  Президенті  болып  сайланған  Н.  Ә. 
Назарбаев  1990  жылғы  кезекті  бір  сессияда  сөз  алды.  Онда  ол 
езінің  қазақстандық  бүкілхалықтық  Президент  сайлауын  еткізіп, 
езінің  Президентке  кандидат  ретінде  сайлауға  баруы  женіндегі 
ойын  жариялады.  Ондағы  мақсаты  елдің  өркениетті  деңгейде 
дамытуға үлес қосу үшін халық алдында ез ой-түйіндерт, бағыты 
мен  үстанымын  айтып,  хапықтың  осы  бағыттағы  ой-тілектері

Бижан Ж. Қ.
мен  устанымдарын  анықтау  еді.  Бул  ойын  да  ішінде  қалдырмай 
сессияда  жүйелеп  жайып  салды.  Қазақ  ССР  Жоғарғы  Кеңесінің 
сессияларынан хабарлар дайындау барысында осындай оқиғаның 
да  куәсі  болдық.  Президенттің  осы  идеясын  Республикалық 
эфирлермен  қосарласа  Павлодар  өңірі  журналистерінің  өкіпі 
ретінде жергілікті эфирден барынша тиянақтап жария жасадық.
А.Ә.  Сөз 
жоқ,  Қазақстан  тәуелсіздігін  алу  қарсаңында 
Н.Ә.  Назарбаевтың  бұрынгы  Одақ көлемінде  беделі  үстем 
болды.  Біздің  Президентіміз  Н.
  Ә. 
Назарбаевтың  саяси- 
экономикалық  багыттағы  ой-түйіндерін  тыңдап,  жария 
жасагысы келген журналистер нөп болды деп білеміз...
Ж.Б.  Иә,  солай!  Қазақстан  Президент!  осындай!  Кеңес дәуірі 
ыдырағаннан  кейін  уақыт  тезіне  шыдамаған  компартиялық 
идеологиядан 
арылып, 
мүлде 
идеядан 
алыстау 
үрдісі 
(тенденциясы) орын апды. Вірақ, қоғамдық қатынастардағы шуғып 
бет-бурыстар, жаһандасу үдерісі бул ұстанымнан да өзгеше бағыт 
алуға  мәжбүр  етті.  Н.  Ә.  Назарбаевтың тәуелсіздік бағытындағы 
саясаты 
бурынғы 
одақтық 
республикалардың 
кептеген 
журналистерін қызықгырды. Оның пікірін өз елдері хапықтарының 
назарынаусынуды мақсатеткен олар сұхбаттасу үшін Президенттің 
Баспасез  қызметімен  хабарласып  кезекке  турған.  Муны  мен 
Баспасөз хатшысы Ғ. Шапахметовке жолығып, тәжірибе алмасуды 
етінгенімді  қабыл  алған  күнгі  жұмысымен  танысу  кезінде  білдім. 
Сол кезде Н. Ә. Назарбаевпен сұхбаттасуға 20-дан астам таяудағы 
шетел журнапистері кезекке жазылған екен. Солардың бірі болып 
жазылуға шынын айтсам менің дәтім бармады. Бірақ, сол кезектегі 
журналистерден  алғашқы  болып  сұхбататасу  сәті  маған  тиді. 
Ол  сәт  Нурсултан  Әбішупы  Назарбаев  1991  жылы  туңғыш  рет 
Қазақстан  Республикасы  Президентін  бүкілхалықтық  сайлауына 
Президентке  кандидат  регінде  Павлодар облысына  келіп,  олбыс
журтшылығымен кездесу кезінде туған еді.
Мен  Жиренше  шешен  киіз  үйдің  сыртына  аяғы  тізесінен 
шығып жатса да:  «Шіркін менің өз үйім, кең сарайдай боз үйім», -  
деп  айтқан  екен.  Сіз  бай елдерді  аралап,  Қазақстанға  оралғанда 
қандай кеңіл күйде боласыз? -  деген сауал қойдым.
Сонда  ол:  «Менің  барып  жүрген  мемлекеттерім  -   әрине, 
халқының  өмірі,  турмысы,  әлеуметтік  жағдайы,  мемлекеттік 
қаржысының  молдығы  мен  шығаратын  өнімдерінің  сапасының

fp
  жоғарылығы  жағынан  бүкіл  Совет  Одағынан,  Қазақстаннан 
Щ 
анағүрлым  ілгері  түрған  елдер.  Сонда  байқағаным,  ол  елдерде 
Қазақстанның табиғи  байлығының ширегі де жоқ.  Бірақ,  нарықтық 
қатынасты 
жетік 
игерудің, 
дүниежүзіндегі 
мемлекегтермен 
өркениетті  байланыс  жасаудың,  экономика,  техника,  ғылым 
салапарын бірлесіп шешудің нәтижесінде мол байлыққа ие болған. 
Әр  адамға  қайда  оқимын,  қайда  барамын  десе  дүрыс  жағдай 
жасалған. Соны көріп,  Қазақстанның табиғи байлығына, көп ұлтты 
халқының ынтымағына,  қазақ халқының талантына сүйеніп,  біздің 
бапапарымыз,  немерелеріміз,  қазіргі  жастар,  замандастарым 
япянг.ыз  omid  cvDeiiH.  әлемге  белгілі  зайырлы  мемлекет  қүрсақ
__________ Ой толқыны (I белім)__________
келемін»
архивімдегі
таспадан). Елбасыныңсонда айтқан сөзінен 1993жылғы5қарашада 
тағайындапған халықаралық «Болашақ» стипендиясын белгілеудің 
алғашқы идеясы айтылғаны байқалады.  Бүл Президенттің азат ел 
атанудағы дара да өміршең үстанымы болып саналады.
Өткен  кезең  ішінде  осы  стипендияны  иеленген  8  мыңнан 
астам  жас  маман  шетелде  білім  алды.  Астанада  ашылған 
Н.  Назарбаев атындағы Халықаралық университеттің ашылуы да 
сол бағдарламаның мазмүнды жалғасы деп білеміз.  Бүл -  үлттық 
қүндылық  пен  адамзат  құндылықтарын  салыстыру  тәжірибесінің 
жемісі,  интеллектуалды  өнімдер  интеграциясы.  Инновациялық 
бастаманы қолдануды  қазір таяудағы шетелдер де үйғарған екен. 
Елбасы  Н.  Ә.  Назарбаевтың  1996  жылдан  басталған  Халыққа
Жолдауының барлығында осы мазмүн ашылады.
Жалпы ҚІазақстанның түңғыш Президенті Н. Ә.  Назарбаевпен
терт рет сұхбатасқан
сакталған
Қазақстан 
Компартиясы 
ОК  бірінші  хатшысы 
қызметінде 
Павлодарға  келген жүмыс сапарында  сүхбат алған едім.  Елбасы
1994  жылы  Павлодар  облысының  өндіріс  орындарын  аралағын 
кезінде  Екібастұздың  «Богатырь»  разрезіне  тоқгаған  сәтіндегі 
қойған  сауалымыз  Қазақстанда  жүріп  жатқан  экономикалық 
реформаның  барысы  жайында  болды.  Бүл  жылдары  еліміздегі 
барлық өндіріс орындарында жекешелендіру үдерісі жүріп жатты. 
Қаржылық  тапшылық  күшейді.  Осыған  орай  қойылған  сауалға 
н А  Назяпбаев  енлі  шегініс  жасапмайтынын  дөйекті  түсіндіріп,

Бижан Ж. К.
3
реформаның  болашағына  берік  сенім  білдірді.  Осы  сенімнен
халықтың көкейінде жақсылық үміті ұялады.
Епбасы  осы  жолғы  сапарын  Баянауыл  ауданында  аяқтады. 
Ол  аудан  орталығындағы  Қ.  Сәтбаев  мұражайын  аралап  көрді. 
Соңынан  аудан  ардагерлерімен  кездесу  өткізді.  Ел  қамын 
терең  ойлайтын  ауыл  қарияларымен  тәуелсіздік  тұғырын  бекіту 
мәселесі  жөніндө  ақылдасты.  Осы  бағыттағы  өзінің  ойын  ортаға 
салды.  Абылай  салған  көршілік саясатқа берік болу жөніндегі ой- 
түйінін  айқарды.  Көнкөз .қариялармен  ақылдасуынан  кейін  мен 
оның тәуелсіздіктің өзегі -  ұлттық дәстүрлі тәрбиенің тағылымдық 
негіздеріне ерекше маңыз беретіндігіне көз жеткіздім.  Елбасының 
елтану, кісітану қабілетінің аса жоғары деңгейі осы ұлттық дәстүрлі 
тәрбиенің  тағылымы  мен  адамзат  қундылықтарын  салыстыра
білуінің жемісі деп білеміз. 
• 
""'Z1!**'
А.Ә. 
Қазақстанның 
түңгыш 
Президенті, 
Елбасы 
Н.Ә.  Назарбаевтың  жеке  тулгасын  ерекшелейтін  тагы
қандай оқиғаларды көзбен көріп,  қүлағыңызбен естідіңіз?
Ж.Б. Қүлағыммен естіп, оқығандарымды айтсам бірсұхбаттың 
ғана емес бірнеше сұхбаттың мазмұны  ашылар еді.  Сондықтан, 
көргенімді  айтайын.  1993 ж.  28  қаңтарда тәуелсіз  Қазақстанның 
бірінші Конституциясы қабылданды.  Құжаттыңжобалық нұсқасы 
Қазақ  Республикасының  Конституциясы  деп  аталған  болатын. 
Депутаттар  арасындағы  пікір  талас  осы  мәселе  төңірегінде 
өрістеді.  Олардың  бірқатары  бұл  дұрыс  жазылған  десе,  енді 
бір  тобы  бұған  наразылық  білдірді.  Наразы  топтың  сөз  тірегі 
Қазақстан  кеп  ұлтты  мемлекет,  сондықтан,  ҚР  Конституциясы 
деп  атау басқа үлттардың ұлттық сезіміне  кері  эсер етеді деген 
уаждарын  алдыға  салды.  Мәселені  қорытындылау  кезінде 
Н.Э.  Назарбаев  сөз  алды.  Ол  осы  Конституцияны  халықтық 
талқылау  кезінде  еліміздің  ірі  өндіріс  орталықтарынан  кептеген 
хаттар  алғаны  жөнінде  мәліметтерді  ортаға  салды.  Олардың 
бәрі  құжаттың  Қазақстан  Республикасының  Конституциясы 
деп  аталуын  қостайтындығына  көңіл  бөлуді  өтініпті.  Сонымен 
бірге,  ол  Қазақстан  сөзінің  ұғымы  Қазақ  елі  деген  мағынаны 
білдіретінін еске салды. Бұл түйінге көпшілік үйыды, дауыс берді. 
Сөйтіп, 
тұңғыш  Конституция  -   Қазақстан  Республикасының 
Конституциясы деп аталды.  Осыдан кейін Қазақстанның сыртқы 
елдермен қатынасы күшейді. Елімізді 100-ден аса шетел таныды.

Ой толқыны (I бөлім)
Депутаттардың
оған
Н.  Ә.  Назарбаевтың  жеке  түлғалық  беделі  жаңа  тұрпатты
мемлекеттің күрделі кезеңінде 
ұлттық  мемлекеттің  берік  нег 
азаттықтың  баянды  болуы  м« 
модельді  қалыптастыруда  ері 
Қазақстанның  экономикапық
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1
1
 
I
 
і
а
Р  Бұдан  Елбасының  тәуелсіз  ел  атанудың  ішкі  және  сыртқы  Ч 
қубылыстарына  ұдайы  зер  салып  ойластыратын  дарындылығы
сезіледі.
1995 
жылы 
30  тамызда 
республикада 
бүкілхалықтық 
референдумының  қорытындысы  бойынша  Қазақстанның  жаңа 
Конституциясы 
қабылданды. 
1993 
жылғы 
Конституциядан 
айырмашылығы  апғаш  рет  азамаггтың  қүқына  қатысты  ғана  емес, 
адамның  туғанынан  бастап  ажырамас  қүқықтарына  да  қатысты 
нормалар  енді.  Ата  Заңца  ҚР  Президенті  саяси  жүйенің  басты 
тұлғасы  екендігі  атап^сөрсетілді.  Ол  билік тармақгарынан  жоғары 
түратын  болды.  Бұл  гГрезиденттік басқару жүйесіндегі  мемлекетке 
сай жасапған негізгі Заң болды.  Н.Э.  Назарбаев — осы Ата Заңның 
авторларының  бірі.  Парламент  туралы  Конституциялық  бөлім 
езгертілді.  1995  ж.  желтоқсанда  Парламенттің  екі  палаталы: 
Сенат  және  Мәжіліс  сайлауы  өткізілді.  Біздің  Парламенттің  осы 
екі  палатасының  мәжілістерінен  де  бірнеше  хабар  дайындауға
қолымыз жетті.
ҚР 1997жылғы 11 маусымдағы «Қазақстан Республикасындағы 
тілдер туралы» Заңын талқылау мәжілісіндегі пікір таластардың да 
куәсі болдық. Осы ЗаңныңЭ-бабындағы «Мемлекеттікоргандардың 
актілері  мемпекеттік тілде  әзірленіп,  қабылданады,  қажет  болған 
жағдайда,  мүмкіндігінше,  басқа  тілдерге  аударылуы  қамтамасыз 
етіле  отырып,  оларды  әзірлеу  орыс  тілінде  жүргізілуі  мүмкін»,  -  
деген қағиданың қабылдануы барысындалэі пікір таластар кезінде 
де  Н.Ә.  Назарбаевтың  парасаттылығы  мен  байсалды  ой-түйіні 
басымдық апды.  Ол  пікір таласта
қазақстандық
17 еседен астам өсімнен де керуге оолады.
Әңгімеңізге рахмет. Шыгармаиіылықтабыс тілеймін.
Сұхбаттасқан Асыл Әбіш 
«Сарыарқа самалы» газеті, 22.11.2012 ж.

жүктеу/скачать 30,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: