Бижан бижан Ж.Қ. Павлодар, 2015

ш Щ Ш   Щ

I I I 

I

Р

 төрағасы, колхоз бастығы, аудандық атқару комитеті төрағасының  ^  

орынбасары,  төрағасы,  зейнеткерлікке  шығар  алдында  ауылдық 

кеңестің  төрғасы  қызметтерін  дүниетануды  және  қоғамтануды 

адамгершілік, ізгілік, жинақгап айтқанда, ұлттыққүндылық негізінде 

қалыптасқан  көзқарас  деңгейінде  атқарды.  Жүрген  ортасына 

осылайша  қадірлі  болды.  Сол  көпшіл,  қоғам  мүддесін  өтеуге 

бейім қалпынан зейнеткерлік өмірінде де арыла алмады. Үйде қол 

қусырып  отырмады.  Кеңес  Одағы  жариялаған  барлық әлеумепгтік 

акцияларға  қатысты.  Бейбітшілік  қорына  өзінің  зейнатақысынан

қаржы аударып жүрді.

Ж.Б. «Кетпестей сәуле бар, ойымда нүрыңнан», -  деп Шәкәрім 

Құдайбердиев айтқандай балалық шақтан әулет дәстүрінен өзіңіз, 

балаларыңыз  бен  немерелеріңіз  аңғарып,  жалғастырып  келе

жатқан  өнегені назарға үсынсаңыз.

О.Ж.  Әкеміз  анасы  Рәзияны  даналықтың  ұясы  деп  санады. 

Анасының  ақылына  ден  қойды.  Біз  әу  бастан  әке  мен  ананың

Бижан Ж. Қ.

тыңдауға

Қайкеннің

түр  сипатындағы  өзгерісін

жаңылмай  дәл  байқап,  себебін  өзі  пайымдап  отырған  екен. 

Менің  кісілікті  аңғару  сезімімнің  орнығуына  отбасымыздың  бір- 

біріне  деген  ықыласты  сезімі  себеп  болды  деп  ойлаймын.  Әжем 

заманның қатал шағында баласы қиындыққа душар болып жүрген 

жоқ па екен деп, оның жүзіндегі өзгерістерді қалт жібермей байқап 

жүретін.  Бірде  әжөм  әкеме:  «Балам  сөнің үйден  шығарда,  басқа 

жерге  сапарда  аттанарда  бәрімізбен  қоштасу  әдетіңе  қарағанда 

айналаң  бұлыңғыр  шығар-ау  шамасы...»,  -  деген  алаң  көңілмен 

тебіренген сәзі  мені  қатты толғандыратын. Аштық жайлаған түста 

баласы  бір қаны бүзыққа кездесіп қала ма, сонау сталиндік кесірлі 

кезеңце  пәле-жалаға  душар  болып  қала  ма,  қантөгіс  болған 

фашистік германияға қарсы ¥лы Отан соғысына сыртта жүргенде 

отбасымен  қоштасуға  мүршасы  келмей  майданға  аттанып  кете 

ме?.. дейтін күдіктердің шырмауынан шыға алмай қинапады екен. 

Үйдежүріп, баласы Қайкенніңтілеуінтілесе көңілінедауатабылады 

деп санайтындығын сездім. Бүл сөз менің ойыма күні бүгінге дейін 

қайталанып жүреді.  Отбасының ынтымағын жарастыру үшін  жан

мейірі, жан шуағы қажет деген осы болар.

Әкем  Қайкен  мен  анамыз  Дәметкеннен  14  нәресте  дүниеге 

келді.  Олардың  жарық дүниеде  аман  жүрген  Мен,  Дана  (1952),

ЛлЧТ^ 

Ой толқыны  (I бөлім)

Үміт  (1955),  Мұратхан  (1957),  Болатхан  (1960)  біздің  жеті  ата 

әулетінен  алған  адамгершілік,  ізгілік  үлгісін  таза  күйінде  сақтап 

өсті.  Олардың  бәрі  оқу  ағарту  саласында  біліюгі  маман.  Дана 

әкем сияқты ақкөңіл. Қазір Ақтоғайдың Әуелбек ауылында тұрады. 

Көп  ұлтты  кершілерімен  ынтымақтасып,  бір-біріне  көмектесіп, 

жарасымды дәстүрді жалғастырып жүр.

Қазақтың  көне  заманнан  келе  жатқан  отбасылық  тәрбиеге 

байланысты:  «Әкеге  қарап  ұл  өсер,  шешеге  қарап  қыз  өсер»,  -  

деген  түйін  сөзі  бар.  Әкеміз  таңның  атуынан  күннің  батуына 

дейін  қоғамдық  тірштікпен  айналысты.  Біз  әжеміз  Риза  мен 

анамыз  Дәметкеннің  қас  қабығынан  нәр  алдық.  Нағашы  атамыз 

Сүйіндік өзініңЖаңыл, Дәметкен, Қыздан атты қыздарының ішінен 

Дәметкенді: «Дүниенің терт бұрышын түгел ұстайтын ақылдым», -  

деп  бағалапты.  «Ата  балаға  сыншы»,  -   деген  осы.  Екеуінің 

мейірімі  бізге  ғана  емес,  сондай-ақ,  ортамыздың  кәрі-жасына 

бірдей тарады. Тіршілікте  толқымайтын жүрек, толғанбайтын жан 

жоқ.  Дүниенің нұры, емірдің гүлі, қызығы -  ананың қолында. «Ана 

бір  қолымен  бесік тербетсе,  екінші  қолымен  әлемді  тербетеді»,  -  

деген  мәңгілікке  ұласатын  парасатты  ұғымды  мен  әжем  мен 

анамның мейіріне арналып айтылғандай сезінемін.  Шынында қос 

ананың мейірімі менің отбасымда жалағасып келеді  Зайыбым, үш 

баланың анасы  Нүриләның мейірі  мен  мерейінен  ақ босағамызға 

шапағат  келді.  Әкем  сияқгы  мен  де  күн  сайын,  сағат  сайын  үй-

ішінің  қамына  араласа  алмадым.  Апғашқы  жігіттік  кезеңім 

Алматы  шет тілдер  институтында  оқуда,  осы  институттің түңғыш 

рет  ашылған  неміс  тілі  факультетінің  қазақ  бөлімінде  үстаздық 

қызметте  өтті.  1959  жылдары  Краснокутск  аудандьщ  комсомол 

комитетінің  бірінші  хатшысы  лауазымында,  1962  ж.  А.А.  Жданов 

атындағы  Ленинград  мемлекеттік  университетінің  шет  тілдер 

мүғапімдерінің  жоғары  кәсіби  шеберлігін  жетіпдіру  жөніндегі  екі 

жылдық  педагогикапық  курсында  білімімді  жетілдірдім.  Сондай- 

ақ,  облыстық тілдер  басқармасының  басшысы  жэне  т.б  жауапты 

қызметтер,  және  жалпы  50  жылдық  еңбек  өтілінің  28  жылы 

Павлодар  ПИ-ге  арналды.  Менің  ұстаздық  қызметімнің  басты 

баспалдағы -осы институттың шет тілдері  факультетінің алғашқы 

деканы  болып  және  факультеттің  ЖОО-ы  қатарынан  көрнекті 

орын  алуы 

барысындағы  үйымдастыру  жүмысымның

нәтижесі.  Одан  кейінгісі,  міне,  С.  Торайғыров  атындағы  ПМУ-

Бижан Ж. Қ.

де  өтіп  жатыр.  Уақытым  мен  білегімнің  бәрі  қызметке  арналды.

Жүрт қатарлы  «КСРО Ағарту

(1973),  «Қызметтегі

ҚР

(2005), «Облыс алдында сіңірген еңбегі үшін» (2006) төс белгілерін 

иелендім.  Бұл  марапаттар  тек  қана  алаңсыз, 

таза  қызметтің 

жемісі.  Сондықтан,  отбасының қызметін толық деңгейде  атқаруға

___  

П І »  

W

келе

Бірақ, ұрпақ тәрбиелеу кекірегімнің терінде жүрді.  Бұл бағытта 

-Іұрилаға кеңесші бола апғаныма қуанамын. Ана қасиеті киелі ғой. 

Нәрестелеріне  мейір  құйып,  түн  ұйқысын  терт  бөліп,  мәпелеп 

өсірген  балалары  қазір  еңселі  замандастарымен  қатар  тәуелсіз 

еліміздің терінде жүр.  Атап  айтсам,  үлкеніміз -  Бақытжан  еліне 

белгілі дәрігер.  Гүлнар -  Астанада, ¥лттық экономика  министрлігі 

департаментінің  директоры,  кенжеміз  Бауыржан  —  Павлодар 

қапасында  жоғары  санатты  эксперт-дәрігер.  Жиеніміз  Гүлшат 

Көпжанқызы  -   менің  жолымды  қуып,  ағылшын  тілінің  маманы, 

филология  ғылымдарының  кандидаты,  Оңтүстік  Қазақстан  М. 

Әуезов атындағы университеттің доценті.

Ж.Б. Сіздің өмір жолыңыз әке жолына ұқсайды деп ойлаймын.

О.Ж. Әкем Қайкен айырмашылығы жер мен көктей екі дәуірді 

көрді.  Оны жоғарыда толық айттым.  Бірақ,  оның жеті  әулетінен 

келе  жатқан  дархан  пейілділігі,  өмірге  қүштарлық  көзқарасы 

ерекше орнықгы болған.  1965 жылы мен Ленинградтағы оқуымды 

бітіріп  келген  бір  күні  мені  езі  отырған  белмеге  шақырып  алды. 

Мына жерге отыр деп, тізесіне тіземді түйістіре жақын  отырғызды 

да  әңгімесін  бастады.  Түйіндеп  айтқанда,  сен  осы  уақытқа 

дейін  алаңсыз  оқыдың,  үлкен  жерде  білім  алдың.  Мен  таяуда 

зейнеткерлікке  шығамын.  Енді  осы  үйдің  барлық  жағдайын  сен 

жасайсың. Балалар әлі жас. Соларды оқыту сенің парзың болсын, -  

деді.  Айтқанындай  болды.  Менен  кейінгі  іні,  қарындастарыма 

қамқорлық  жасадым.  Олардың  бәрінің  жоғары,  орта  дәрежелі 

білімді маман, бала-шағаларын өсіріген  бақытты отбасы.

Ж.Б.  Ыкыласты сүхбатыңызға  рахмет.  Әулеттеріңіздің енегсеі

мәңгілікке ұлассын!

Сұхбаттасқан Ж. Бижан

17 қаңтар  2015 ж.

Ой толқыны (I бөлім)

Т¥ЛҒАЛАР ӨНЕГЕСІНЕН ҮЙРЕНДІМ

(сүхбат-портрет)

Павлодар  облыстық  журналистер  одағы  мен  Қазақстан 

журналистер одағы сыйлықгарының лауреаты, КСРО Теледидары 

мен  радио  үздігі,  Қазақстанның  қурметті  журналисі,  облысқа 

сіңірген  еңбегі  үшін,  Ақтоғай  ауданының  қүрметті  азаматы  төс 

белгілерінің  иегері,  С.  Торайғыров  атындағы  ПМУ  профессоры 

Жүмасейт  Қоғабайүлы  Бижан  2015  жылғы  24  ақпанда  75  жасқа 

толды.  Осыған  орай 

тілшіміз  Мәдениет  Амангелдіүлы 

Ж. 

Бижанмен сүхбаттасқан еді.

М.  А.  Ассалау...мағалай...кум,  Жүмасейт  аға!  75  жылдық 

мерейтойыңыз  қүтты  болсын!  Журналистік  қызметке  дейін  сіз 

тракторист,  мектепте мүғалім,  партия-кеңес қызметтерінде еңбек

еттіңіз. Журналистика саласына қалай келдіңіз?

Ж.Б.  Уағалай...кум...әссалам!  Еңбек  өтілімімнің  58  жылын

қас  қағымда  шарлап  шығу  қиын  болар. 

Әйтседе,  өткенге  ой 

жүгіртіп,  көңіл  иірімдерін  сабақгайын.  Мен  қыс айларында  қалың 

қар  басатын,  жазда  жауыннан  езілген  саз  батпақган  көлік  түгілі 

аяғыңды  зордың  күшімен  алып  жүре  апатын,  шағын  аралдай 

«Шүға»  ауылында туып,  өстім.  Оқушы  шағымнан  кітап  оқуға әуес 

болдым.  Ауыл  мектебіндегі  шағын  кітапхананың  100-ден  астам 

кітаптарын бәрін оқып тауыстым. Коминтерн атындағы совхоздың 

парткомы «Лениншіл жас» газетін жаздырып, арнайы біздің ауылға 

жібереді. Бөлімше басшыларынан оны мен сүрап алып оқимын. Бүл 

газет  жастар  тәрбиесі  тақырыбын  нөмір  сайын  жазатын.  Газетте 

жастар  арасындағы  достық,  махаббат,  туыстық жарасымды  өмір, 

жастардың  өмірдегі  қателіктерінің  себеп-салдары,  жоғары  оқу 

орындары  студенттерінің  өмір-тыныстары  жайында  тартымды 

тақырыптар жарияланатын. Соларды оқып, өзім бір жаңа тіршіпікті 

көріп,  жақсыпармен  араласып  жүргендей  қуанышты  сезімге 

беленетін  едім.  Менің осындай  күнделікті тіршілігімді  көріп,  анам 

Нүрым қошеметтеп те қоятын. Өйткені, анамның оқиғаны керуінен- 

ақ суырып салма өлеңмен сол қаппында, дәлме-дәл сипаттайтын

қабілеті болды.

Біздің  ауылда  ол  кезде  балапар  мекгеп  бітірісімен  жүмыс 

істейтін  еді.  Мамандық  таңдап,  жоғары  оқу  орындарына  түскен

Бижан Ж. Қ.

жастар  бірен-саран  еді.  Совхоз,  аудан  орталықгарында  бізден 

бұрын  орта  мектепті  бітірген  Тасболат  Шаяхметов,  Олжабай 

Жармакин,  Қабиден Зағүпаров сияқты талапты азаматтар жоғары 

оқу  орындарын  бітіріп,  устаздық,  комсомол-партия  қызметтеріне 

орнапасып, өңірге белігілі бола бастағанын ауылда жүріп, сырттай

еститінбіз.Сөйтіпжүргендемендежоғарыбілімапудыармандадым.

Сол  арманыма  біртіндеп  жеттім.  Қарағанды  педагогикалық 

инстиутында  оқып  жүргенде  Қарағанды  қаласындағы  облыстық 

теледидар  студиясы  біздің  4-ші  курстан  Гүлшара  Дәрібекова,

Жүнісова

жүргенде  ара-тұра

шағын  концерттік  бағдарлама  бойынша  жүргізушілікке  де  қолым 

жетті.  Тележурналист қызметке  бейімделу сол  кезден  басталды

деп ойлаймын. 

^  г  ^

Кейін  Қарағандыдағы  политехникалық,  медицинапық  және 

педагогикапық  институттардың  белсенді  студенттерінің  басын

классиктерінің өмірлері

институтке

жасадым. Қазіргіше айтқанда, шығармашылық кештің модераторы 

болдым.  Институттағы  әнші,  биші  жігіттер  мен  қыздардың 

басын 

қосып, 

керкеменерпаздар  үйірмесін  үйымдастыруға 

атсапыстым.  Концерт жүргізушісі болдым.  Қарағанды облысының 

аудандарындағы  ауылдарға  барып,  концерт  қойып  жүрдік. 

Концерттен түскен қаржыны институттың кассасына еткізетін едім. 

Институтты  бітіріп  туған  ауылымдағы  мектепте  мұғалім  болып 

жүріп,  ауыл  тынысы  туралы  аудандық және  облыстық газеттерге 

шағын мақапалар жаздым. Краснокутск (қазіргі Ақгоғай) ауданында 

және  Екібастұз ауданы  мен  қаласында  партия,  кеңес қызметтерін

атқарған

студиясында

хабарларға қатыстырдым.

Енді  жастық  шағыма  қайырыла  қарасам,  сіз  сұрап  отырған 

журнапистік  қызметке  бейімделу  ананың  шығармашылыққа 

икемділігі  мен  кітапты  кеп  оқудың және  шығармашылық ортамен 

тез үйіренісе кетуімнен басталған деп нық айта апамын.

М.  А.  1979  жылдың  желтоқсан  айынан  бастап  облыстық 

теледидарда редактор, аға редактор, бас редактор, бас продюсер, 

саяси 

шолушы 

жэне 

телерадиокомпаниясы 

төрағасының 

л

132 

М

болдыңыз. 

Осы 

кезеңцерде 

шығармашылық 

I  қызметіңіздің  кең  қанат  жайған  шағы  екендігі  байқалады.  Осы 

орайда ойыңызды айтсаңыз.

Ж.Б.  Шығармашылық  деңгейдің  қанат  жаюы  ой-санаңда 

елдік  сезімнен  қуаттану  мен  сол  сезімді  баяндау  қабілетіңнің 

шыңдапуының  сәйкестенуінен  көрінеді.  Ондай  деңгей,  әрине, 

қызмет істеген және білім алған ортаңның әсерінен бойға ұялайды. 

Мұғалімдік  мамандықтан  соң,  Алматы Жоғары  партия  мектебінің 

журналистика  бөлімшесінде  білім  алып,  дипломды  журналист 

атандым.  Енді  өміртану  мен  қоғамтанудың  өзегіне  үңіле  білуге 

талпыныс  жасауға  бейімделдім.  Солай  десемде,  менің  ел  мен 

жерді  қадірлеу  көзқарасым  Мұхтар  Әуезовтің  «Абай  жолы» 

эпопеясын  оқыған  соң  орныға  бастаған  болатын.  Еңбек жолына 

түскеннен  бері  бұл  көркем  шығарма  ғана  емес,  философиялық 

тұжырымдама екендігіне көзім жете бастады.

Қызметімнің  алғашқы  күндерінен  Махмет  Қайырбаев,  Хамит 

Мусин,  Бекен  Супеков  сияқты  сөзге  шешен,  бір  сөзді,  іскер 

азаматтардың  қиындықган  қисын  табатын  тапқырлықтарына 

сырттай  сүйсінетінмін.  Сату  Баймұхамбетов  пен 

Балтабай 

Сейсембековтің  кісілік,  кісітану  қабілетінен  жаным  жайланатын. 

Ғаділбек  Шапахметов  пен  Хамза  Тоқпановтың  біліктіліктері 

мен 

ұйымдастырушылық 

қабілеттерінен 

ширығатынмын. 

Айтып  отырған  нар  тұлғалардың  бәрі  коммунистік  саясаттың 

майталмандары,  бірақ,  олар  елі  мен  жерінің,  жұртының  қамын 

қарастырып,  парасатты  ұрпақ  тәрбиелеуді  өздерінің  парызы 

санады.  Олардың  дүниетанымдық  пайымдауларынан  ұлттық 

қундылықтарға  сүйенетіндерін,  оны  демеу  еткендерін  аңғардым. 

Бұл  тұлғапардың  сана-сезімдеріндегі  ел  мен  жерді  қастерлеу 

сезімдерін  жете  таныдым,  оларға  ұқсағым  келді.  Бүл  бабалар 

айтқан 

жақсыдан  шарапат  дейтін  даналыққа  бейім  болудың 

нәтижесі  болар.  Үлкендерден  үйренуге  жастық  шағымдағыдай 

мен  қазір  де  қүштармын.  Елдік  пен  азаматтық  сезім  мені  1990 

жылы  Қазақ  ССР  Жоғарғы  Кеңесінің  сессияларынан,  кейін  ҚР 

Парламенті  Сенат  пен  Мәжіліс  сессияларынан  репортаждар, 

шолулар  жасауға  ұмтылдырды.  Сол  ұмтылыстың  арқасында 

1990-1995  жылдар  аралығында  айына  екі  рет  Алматыға  барып, 

Парламент  сессияларынан  ақпарат  таратумен  шүғылдандым. 

и

  Бұл  -   өмір  мен  еңбек  тәжірибесінің  нәтижесі.  Өмірдің  нәтижесі  j

із з

О Й   ТОЛҚЫ НЫ   ( I  б ө л ім )

р*  орынбасары

Бижан Ж. Қ.

апдыңғы  толқын  ірі  тұлға  ағалардың  жақсы  өнегесін  көріп,

үйренуден тиянақтапатындығына иландым.

М.  А.  1991  жылы  ҚР-ның  туңғыш  Президерті  Нурсултан 

Әбішупы  Назарбаевтан  сұхбат алдыңыз.  Сондағы  ниетіңізді  қазір 

айтып отырған ойыңыздан да аңғарып отырмын.  Солай десем де 

тұңғыш  Президенттен сүхбат any үшін де батылдық керек шығар.

Ж.Б. 

Сенімділіктің  баспапдақгарынан 

сүрінбей, 

емірді 

бағамдай  алсаң,  жасқана  жүріп,  батылдықтың қақпасын  ашады 

екенсің. Бүп кезде Кеңес Одағы ыдырады. Бүрынғы экономикалық 

байланыс  үзілді. 

Қазақстандағы 

ірі  өндіріс  орындарында 

қаржы  тапшылығы  пайда  болды.  Қазақстандықтардың  басына

түсті

ел

жасап,  саяси  алуандылық пайда  болды.  Нурсултан Әбішүлы  осы 

жағдайда  ерекше  көрегендік  керсетті.  Қазақстанды  басқаруда 

орталыққа  басымдық  берудің  амалын  ойластырды.  Сөйтіп, 

Қазақ  ССР-ның  Жоғарғы  Кеңес  сессиясында  сайланған  түңғыш 

Президент  Н.  Ә.  Назарбаев  енді  Президентке  үміткер  ретінде 

бүкіпхапықтық  сайлау  арқылы  сайлануды  Қазақ  ССР  Жоғарғы 

Кеңесінің сессиясына үсынды. Депутаттар бүл үсынысты қолдады. 

Сөйтіп,  Н. Ә. Назарбаев 1991 жылғы 1 желтоқсанда бүкілхалықтық 

Президент сайлау  науқаны  кезінде  еліміздің барлық облыстарын

арапап

кездесуді бастады.  Президенттің экономи 

н ел  арапап танысу ниеті  мені журнапист

де,  азамат  ретінде де  ойландырды.  Оны  барынша  жете  түсінуге 

байлам жасадым. Осы мақсатқа жетудің басты жолы  Президенттің 

іссапарынан  кез  жазбауға  бекіндім.  Елді  осылай  сүю  және  ел 

оқиғасына  терең  білуге  үмтылыс  сезімі  мені  Н.  Ә.  Назарбаевтан

сүхбат алуға жігерлендірді.

М. А. Өзіңіз айтқандай сіздің еңбек етіліңізге биыл 58 жыл тол-

ды.  Бүгінгі  күндері С. Торайғыров атындағы  ПМУ-де шығармашы-

лық  қызметтесіз.  Оған  кеп  уақыт  та,  күш-қуат  та  керек  екендігі

белгілі.  Солай  болғанымен  сіз  авторлық шығармашылықты  қатар

алып  келе  жатқан  журнапистердің  қатарындасыз.  Шаршайтын

күндеріңіз болатын шығар?

Ж.  Б.  Мына  сауалыңыз 

шығармашылықтың  шыңына

жеткен  жазушы  мен  журналистке  қоятын  сауал  ғой.  Мен  сон

ОЙ 

ТОЛҚЫ НЫ  

(I бөлім)

р  шыңға  шыққан  шығармашылық  аөторларының  жайлауларын 

жағалап  жүрген  журналистпін.  Иә,  ресми  қызметте  жүріп,  жеке 

шығармашылықпен  шұғылдану  оңай  емес.  Шығармашылықпен 

айналысқан  адам  тым  шаршай  қоймайды.  Оның  бәрі  жазатын 

тақырыбына  байланысты.  С.  Торайғыров  атындағы  ПМУ-ге 

қызметке  орналасқан  алғашқы  кезде  еліміздің  беделді  жоғары 

оқу  орындарының  қатарындағы  ұжымның  ғылым  кандидаттары 

мен докторларының ортасында жүріп,  шығармашылық деңгейімді 

төмендетіп  алмаудан  сақгандым.  Ол  үшін  денсаулықпен  қатар, 

жігер  және  ізденіс  қ,ерек.  Бұл  толассыз  жаупакершілікті  қажет 

етеді.  Университетке  дейін  «Замандастар  тағылымы»  (шағын 

кітап)  және  «Ардақты  елім  -   Ақтоғай»  атты  публицистикалық 

кгтап  жазған  едім.  Бүл  шығармалар  маған  жазба  жұмысында 

тақырып таңцау  мен  оны жүйелеуге жол  ашты.  Ал университетте 

жазып жүрген еңбектерімніңтақырыбы журналистік мамандығыма 

тікелей  байланысты.  Штаттан  тыс  және  штаттағы  журналистік 

қызметіме  40  жылдай  уақыт  өтіпті.  Теледидар  қызметіндегі 

ізденісімнің  нәтижесінде  көп  тәжірибе  жинақталды.  Енді  оны 

теориялық  негізде  баяндауды  мақсат  еттім.  Ілгері  қадамдар 

бар.  «Дала  уалаяты»  газеті  (1888-1902):  жеке  тұлға  және  қоғам» 

монографиясы, 

«Журналист 

шығармашылығындағы 

жаңа 

инновациялық  технологиялар»  оқу  қүралы  жазылып,  баспадан 

шықты.  Қазір  «Ой  толқыны:  журналистика,  публицистика»  аты 

тәжірибелік  нұсқаулық  кітабы  баспаға  тапсырылды,  таяуда

усынылады

Жас

айтар  ақыл-

кеңесіңіз.

Теледидар журналистері

көрген  қиындыкгарын  бугінгі  теледидарлықтар  керген  жоқ. 

Түсірілген  бейне  керіністерді 

қайшымен  қиып  монтаждаудың 

қияметін  жіктеп  айтпасада  түсінікті  болар.  Қазір  секунд  сайын 

келесі  бейнелерді  ретіне  орай  монтаждау  мүмкіндігі  бар.  Бұл

мазүнды  мәтін  жазуда  көсіліп

Алайда

теледидар журнапистеріне қоиылатын талаптар әрдаиым жоғары. 

Жазылған  мәтінің  мазмұны  мен  керсетілетін  бейне  үйлесімін 

дәлдеу, тақырып бойынша хабарға қатысатын кейіпкердіңпішіні мен 

атқаратын ісінің бірегейлігін сәйкестіндіру кесіби жоғары шеберлік 

арқылы  іске  асады.  Ендеше жас журнапистер  осындай  деңгейде

Бижан Ж. К-

жұмыс  істеуі  тиіс.  Эрине, 

біздің  университеттің  журналистика 

факультетін  бітірген  жастар  арасында  да  ж урналист  шеберлігі 

жетілгендер  бар.  Олар  қазір  облыстық  «Сарыарқа»,  «Звезда 

прииртышье»  газеттерінде,  республикалық  және  облыстық 

телерадио  студияларында  журнапистік,  облыстың  ірі  өнідірістері 

мен  мекемелерінде  пиарлық  қызметтерді  білікті  атқарып  жур. 

Оларға жеке өмірде де, еңбекте де сәттілік тілеймін.

М.  А.  Әңгімеңізге  рахмет,  Сіз  де  әрқашан  жақсылыққа  ие

болыңыз!

Ж. Б. Сіздерге де рахмет.

Мәдениет Амангелдіулы

«Білік» газеті, N9 2 (175) 2015 ж.

I t

О Й   Т О Л Қ Ы Н Ы   ( I  б в Л ІМ )  

4^sv)

РЕПОРТАЖ

Репортаж  барлық  БАҚ-тарда  ортақ  оқиғаны  баяндайтын

жанр. Ол

теледидар

журналистикасының  жанры.  «Репортаж»  термині  француздың 

reportage  және  ағылшыннның  report  сөздерінен  шыққан.  Ол 

хабарлайды  деген  уғымды  білдіреді.  Бул  сөздердің  ортақ  түбірі

латынша

XX

кезінде  пайда  болды.  Бұл  жанр  негізінен  аудитория  мен  оқиға 

аралығын байланыстыратын өзіндік делдалдық қызмет атқарады. 

Екінші сөзбен айтқанда,  репортаж жаңалықты хабарлаушы болып 

саналады.  Басқа  жанрлардан  өзгешелігі  -  журналист  оқиғаға  езі 

қатысып,  оның барысын  хабарлауында.  Репортажда  оқиғапарды, 

құбылыстарды  және  деректерді  іріктеуде  автор  ез  қабылдауы 

негізінде  дербес  шешім  жасайды.  Өйткені,  оқиға  жураналист 

қашан және қандай шешім жасайды деп күтіп тұрмайды.

Басқа  БАҚ-тардағыдай  теледидар  репортажында  да  ішкі 

мәдениет пен таным сақгалуы тиіс. Нақты емірге жақын сипаттағы 

репортаждар,  олардың  табиғи  дамуы  барысындағы  шындықты 

жариялауға  жол  ашады.  Газет  және  радиода  репортер  оқиғаны 

баяндауда  сөзді  дәйекті  қолдануы  ұтымды  болады.  Сондықган, 

газет және  радиолардағы  репортаждық шығармашылық жұмыста 

баяндау  атқарылымы  басымдықта  болады.  Ап  теледидарда 

бұл  бағыттағы  шығармашылық  жұмыс  мүлде  басқаша.  Мұнда 

оқиға  алдымен  теледидар  камераларының  көрсетуі  арқылы 

баянадапады.  Теледидар  керермендері  оқиғаны  оператор  мен 

режиссердің  керсету  шеңберінде  қабылдайды.  Сейтіп,  олар 

оқиғаның басталуы мен барысына қанығады. Сондықтан, репортер 

теледидар  керермендерінің бағамдау деңгейінде оқиғаның пайда 

болу  себептерін  ез  мәнінде  әділ,  әрі  нақгы  шындық  ауқымында 

түсіндіреді. Осы негізде репортердің шеберлігі анықталады.

Осылайша, теледидар репортажы өмірді нақты түрінде жүзеге 

асырылады.  Ал  екінші  жағынан  жанрға  тән  негізінде  репортердің 

оқиғаны  субъективті  қабылдауы  бірінші  қатарға  шығады.  Осыған 

орай,  репортер  көп  жағдайда  оқиғаның  куәгері  ретінде  сөйлейді. 

Сонымен  қатар,  ол студияда отырып,  монитордағы эфан арқылы 

іоқимылды  қадағалап  әңгіме  жүргізетін  кезеңдерден  басқа 

жағдайда көрсетілетін іс-қимылдың қатысушысы болады.

Репортажда  комментарий  жасалады.  Бұл  тұста  репортер 

өзінің  репортажында  операторлармен,  режиссерлермен  жэне 

дыбыс  режиссерлерімен  бірге  жан-жақты  үйлесімді  қызмет 

атқарды.  Мұндай  репортаждарда  әдеттегідей  репортер  кадрден 

тыс  сейлейді.  Ал  оқиға  экранда  режиссер  мен  оператордың 

іріктеу жұмыстарының нәтижесі  ретінде көрінеді,  ап  керермендер 

үшін  репортер  экранный  сыртында  не  өтіп  жатқанын  білетін 

оқиғаның  куәгері  болып  саналады.  Репортер  -   өзінің  кәдімгі 

даусымен,  образды  сөзімен,  материалды  толық  меңгеруімен, 

өзінің  оқиғаға  сай  кеңіл  күйімен  экрандық  іс-қимылдардың  мәнін 

түсінуге  кемектесетін  теледидар  керермендерінің  түсіндірушісі 

ретінде  қызмет  етеді.  Оқиғапы  репортажда  оқиғаның  езі,  оның 

даму  ретін  анықгаушы  болып  табылады.  Репортер  оқиғаны 

үйымдастырмайды,  іс-әрекеттерді  жүргізбейді,  бірақ,  олардың 

барыс-бағытына  ілесіп отырады.

Автордан

138

жүктеу/скачать 30,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: