Білім беру бағдарламасы тыңдаушыға арналған нұСҚаулық
жүктеу/скачать 1,43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шаманы өлшеу нәтижесінде белгілі бір сан алынады – шаманың таңдалған бірлігі үшін сандық мән немесе шаманың өлшемі
| Біртекті және әртекті шамалар бар. Біртекті шамалар нақты объектілердің немесе құбылыстардың бірдей қасиетін сипаттайды, әртекті немесе бірдей емес – әртүрлі қасиеттер.
Барлық біртекті шамалардың қасиеттері бар: оларды «үлкен», «аз», «тең» қатынастарын орнату, өлшеу, қосу, азайту, көбейту және оң нақты санға бөлу, шамалардың бірнеше қатынасын табу арқылы салыстыруға болады. Шамаларды тікелей салыстыру «үлкен», «аз», «бірдей» немесе «тең» қатынастарының біртекті шамаларын орнату мақсатында жүзеге асырылады. Тікелей салыстыру әдісі шаманың түріне және нақты жағдайға байланысты. Мысалы, егер заттардың ұзындығындағы немесе фигуралардың өлшеміндегі айырмашылықтар айқын болса, онда тікелей салыстыру визуалды түрде жүзеге асырылады, ал объектілердің ұзындығындағы шамалы айырмашылықтар қолдану арқылы, аудандарда – қабаттасу арқылы, массаларда – бұлшықет күшімен бекітіледі. Біртекті шамаларды жанама салыстырудың мақсаты – бір шаманың екіншісінен қаншалықты аз немесе көп екенін анықтау және есептеу. Шамаларды жанама салыстыру – бұл шамаларды өлшеу – мәні берілген шаманы бірлік (өлшем) ретінде қабылданған сол типтегі белгілі бір шамамен салыстыру болып табылатын шаманы сандық бағалау процесі. Шаманы өлшеу нәтижесінде белгілі бір сан алынады – шаманың таңдалған бірлігі үшін сандық мән немесе шаманың өлшемі. Теориялық тұрғыдан алғанда, осы типтегі кез келген шаманы өлшем бірлігі ретінде таңдауға болады, іс жүзінде олар стандартты мәндерді қолданады – литр, сантиметр, килограмм, бұл жалпы қолдануға ыңғайлы. Шамалардың өлшем бірліктерін үлкейтуге немесе бөлшектеуге болады (әдетте, еселеп), бұл шаманың сандық мәніне әсер етеді: шама бірлігі (өлшем) неғұрлым үлкен болса, оның сандық (сандық) мәні (шама) соғұрлым аз болады. Сонымен, егер кесіндінің ұзындығы алдымен сантиметрмен, содан кейін дециметрмен өлшенсе, онда бірінші жағдайда олар 10 есе көп сандық мән алады (50 см = 5 дм). Шамаларды өлшеу тікелей және жанама болуы мүмкін. Тікелей өлшеу сарқып алу әдісімен жүзеге асырылады. Бұл процесті ыдыстағы сұйықтықты белгілі бір ыдыспен (қасық, ожау) сарқып жинау арқылы елестетуге болады. Тікелей өлшеу, мысалы, сантиметр моделін (ұзындығы 1 см қалың қағаз жолақтары) немесе құрал – сызғышты, сантиметрлік таспаны қолдана отырып, сегменттің ұзындығын өлшеуді қамтиды. Жазық фигураның ауданын оны жеке фигураларға (шаршыларға, үшбұрыштарға) бөлу арқылы өлшеуге болады, содан кейін олардың санын немесе палетканы санауға болады. Тікбұрышты параллелепипедтің көлемін өлшеу үшін шеті 1 см болатын текшелер жиынтығы – кубильяж қолданылады. Тікелей өлшеуден басқа математикада шамаларды өлшеудің жанама әдісі де қолданылады: дененің белгілі бір уақыт ішінде жүріп өткен жолының шамасы бойынша оның қозғалу жылдамдығы бағаланады; шеңбер радиусының сандық мәнін біле отырып, берілген шеңбермен шектелген шеңбердің жазықтықта қанша орын алатындығын анықтауға, яғни оның ауданын есептеуге болады. Шамаларды жанама өлшеу формулаларды қолданумен байланысты. Математиканың бастапқы курсында оқушылар тік төртбұрыштың, шаршының, тік бұрышты үшбұрыштың ауданын, тік бұрышты параллелепипедтің көлемін есептеу үшін формулаларды қолдану тәжірибесін үйренеді. Шамаларды әртүрлі өлшемдермен өлшеу оқушылардың зерттеу әрекетінің практикалық білік-дағдыларын қалыптастыруға, объектілерді өзара байланыста және тәуелділікте көру қабілетімен сипатталатын функционалдық ойлауды дамытуға ықпал етеді: шаманың (өлшемнің) сандық мәні таңдалған өлшемге (бірлікке) байланысты; өлшем неғұрлым үлкен болса, шама соғұрлым кіші болады (және керісінше); зат бағасының өсуімен бүкіл сатып алу құны артады. Осылайша бастауыш сынып оқушыларының шамаларды зерттеу барысында пропорционалды шамаларға берілген есептерді шығаруда – төртінші пропорционалды, пропорционалды бөлуді табу, екі айырмашылық бойынша белгісізді табуда қолданылатын тура және кері пропорционалды тәуелділік туралы түсінігі қалыптасады. Математиканың бастапқы курсында әр шаманы өлшеуді үйрету кезең-кезеңмен жүргізіледі. жүктеу/скачать 1,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|