II. АУТИЗМІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ АРНАЙЫ ДАМЫТУ

23
және оның отбасымен диагностикалық және зерттеу жұмыстарын дұрыс 
ұйымдастыру және жүргізу маңызды.
Диагностикалық-таныстыру 
кезеңінің 
мақсаты-эмоционалды, 
әлеуметтік-коммуникативтік, ақыл-ой және сөйлеу дамуының деңгейін, 
ерекшеліктерін, сондай-ақ баланың жұмыс стратегиясын, тәсілдері мен 
әдістерін анықтау мүмкіндіктерін анықтау.
Диагностикалық-консультациялық кезеңнің міндеттері:
- баланың даму ерекшеліктері, күшті жақтары мен проблемалары тура-
лы ата-ана пікірін және көзқарасын анықтау; отбасының қажеттіліктерін 
нақтылау;
- баланың даму тарихын нақтылау үшін медициналық және әлеуметтік-
психологиялық анамнез мәліметтерін жинау;
- баланың ересектермен байланыс, қарым-қатынас және өзара әрекеттесу 
деңгейі мен мүмкіндіктерін анықтау, қол жетімді қарым-қатынас құралдарын 
бағалау (сөзсіз және сөзбен);
- стереотиптік әрекеттердің, қызметтің және мінез-құлықтың 
ерекшеліктері мен сипатын анықтау; олардың функцияларын нақтылау: 
сергітетін (аутостимуляторлық), қорғайтын, бақылайтын, өтемдік;
- сенсорлық, моторлық, ақыл-ой және сөйлеу дамуының деңгейі мен 
ерекшеліктерін, сондай-ақ оның жасына тән әрекеттерді (пәндік, ойын) 
анықтау;
- проблемалық мінез-құлықтың себептері мен сипатын анықтау: 
айқын алаңдаушылық, қорқыныш, теріс қылық, озбырлық және өзіне-өзі 
озбырлық;
- аутизмнің ауырлық дәрежесін және аутизмді қорғау тәсілдерін 
анықтау.
Диагностикалық-таныстыру кезеңі – екі апта ішінде өтеді (4 сабақтан 
тұрады) және бірнеше іс-шараларды жүйелі түрде өткізуді қамтиды:
1) ата-аналар баласыз шақырылатын баланың отбасымен алдын ала кез-
десу. әңгіме барысында нақтыланады:
- баланың проблемаларын ата-аналық бағалау: оның дамуы мен мінез-
құлқына не кедергі келтіреді;
- ата-аналардың сұрауы: олар көрсетілетін көмектен не күтеді және не 
алғысы келеді;
- медициналық және әлеуметтік-психологиялық анамнез мәліметтері.
ата-аналарға анкеталар мен сауалнамаларды толтыру ұсынылады:
- функционалдық шектеулер мен тыныс-тіршіліктің халықаралық 
жіктемесінің құрылымы мен өлшемдері шеңберінде жүзеге асырылатын 
баланың күшті жақтары мен даму проблемаларын, қолайлы және қолайсыз 
орта факторларын, ата-ана әлеуетін ата-аналардан анықтау мақсатында 
баланың отбасына сұрау салу (1-қосымша) [41,42].

24
- баланың сенсорлық қабылдауының ерекшеліктері мен проблемаларын 
анықтауға арналған сенсорлық сала сауалнамасы. (2 қосымша)
2) ата-аналардың, мүмкіндігінше баланың анасының да, әкесінің де 
міндетті қатысуымен баламен таныстыру және диагностикалық сабақтар 
өткізу. егер сіз басқа отбасы мүшелерінің сабақтарына қатысқыңыз келсе, 
олар да келуі мүмкін.
сабақтарды өткізу үшін келесі жағдайлар жасалады:
- сабаққа арналған бөлме кең болуы керек (жақсырақ 30-50 шаршы метр, 
бірақ 20-дан кем емес), сондықтан бала өз кеңістігінде еркін жүре алады;
- балаға әдетте қызықты болатын заттар мен ойыншықтар: зырылдауық, 
доптар, сенсорлық әсерлі ойыншықтар, арқандар, сондай-ақ баланың 
сенсорлық қалауын нақтылауға арналған жабдықтар: әткеншек, батут, 
жұмсақ модульдер, пуфтар, слайдтар, физиологиялық доп, борпылдақ ма-
териал, тактильді ойыншықтар және т. б.;
- пәндік және ойын іс-қимылдарына арналған ойыншықтар: ма-
шина, жүк машинасы, текшелер, қуыршақ, ыдыс-аяқ, жиһаз, телефон, 
тарақ, зырылдауық, музыкалық ойыншық немесе тосын ойыншық, сабын 
көпіршіктері, шар;
- дидактикалық ойыншықтар: сортерлер, жұмбақтар, пошта жәшігі, пи-
рамида, қуыршақ, жұптасқан суреттер және т. б.
- пәндік және сюжеттік суреттер.
сабақтарды өткізуге қойылатын талаптар мен ұсыныстар:
- бөлме жағдайында баланы үрейлендіретін немесе қатты алаңдататын 
заттар болмауы тиіс (ақпаратты ата-аналармен алдын ала кездесу барысын-
да аламыз);
- кездесу баланың жақсы көңіл-күйі, оң немесе бейтарап эмоционалды 
жағдайы болған жағдайда өткізіледі. егер бала қандай да бір себептермен не-
месе басқа себептермен емтиханға теріс көзқараспен қараса (мысалы, кіруге 
немесе бөлмеге кіруден бас тартса), онда балаға сүйікті ойыншықты немесе 
затты, дәмдіні ұсыну немесе ата-анадан баланы әдеттегідей жұбатып, ты-
ныштандыруды сұрау ұсынылады;
- баламен алғашқы кездесу қысқа болуы мүмкін, ұзақтығы 10-15 ми-
нут. Баланы ол қатты бас тартатын нәрсені орындауға мәжбүрлемеу керек. 
Бұл жағдайда ата-ананы қолдау өте маңызды, кейбір балаларға бейтаныс 
жағдайға бейімделуге уақыт қажет, мұғалім мен ата-ананың бірлескен 
әрекеттері балаға жаңа адамдармен қарым-қатынаста берік болуға және да-
муда жетістікке жетуге көмектесетініне сенімді болуға тырысу керек;
- баламен кездесу алдында кілемде сенсорлық әсер алу мақсатында 
бірнеше ойыншықтар мен заттарды, заттық және ойын іс - әрекеттеріне 
арналған ойыншықтарды орналастыру ұсынылады, қалғандары-тексеру ба-
рысында алынатын болады;

25
- баланың мінез-құлқын бақылау және оны тексеру нәтижелері хаттама-
ланады (3-қосымша).
Бірінші сабақтың келесі алгоритмі ұсынылады.
1) Баламен кездескенде, сіз онымен тікелей байланыс жасамауыңыз ке-
рек, көрнекі, дене, ойын және сөйлеу. мүмкіндігінше тікелей сөйлесуден, 
сұрақтар, өтініштер ("сәлем", "атың кім?", "кел, машинамен ойнайық! 
"Қой"), жасаудан, көзіне қараудан , жанасудан, қолынан ұстаудан аулақ болу 
керек. 
2) кездесуді ата-аналармен әңгімелесуден бастаған жөн, бұл оларға 
баламен не істеу керектігін өздері шешуге мүмкіндік береді. Олардың 
мінез-құлқы - баланы қолына, тізесіне алу, бауырына басу қалпы немесе 
керісінше, алшақтауы диагностикалық талдаудың тақырыбы бола алады. 
егер ата-аналар баланың не істеу керектігі туралы сұраса, сіз оларды бала-
ны ойыншықтарға жіберуге шақыра аласыз. Бала анасынан кеткісі келмеген 
жағдайда, ол қолында немесе жанында қалуы мүмкін.
егер бала бөлменің кеңістігі бойынша еркін қозғалса, онда бақылау хат-
тамасына (3-қосымша) сәйкес оның мінез-құлқының барлық ерекшеліктерін 
белгілей отырып, баланың стихиялық мінез-құлқын байқаймыз. Бақылау 
барысында біз ата-аналардан: "Бала әрқашан өзін (үйде) осылай ұстай ма, 
әлде бұл ерекше мінез-құлық па?"Оның қимылдары, әрекеттері, дыбыста-
ры, күлуі немесе жылауы нені білдіруі мүмкін?"және т. б. содан кейін сіз 
ата-анаңыздан баланы аты-жөнімен (3-4 ретке дейін) шақырып, оның на-
зарын балаға қызықты ойыншықпен аударуды сұрай аласыз: "міне, онда не 
бар!", бұл жағдайда баланың көзіне қарап, көзімен, содан кейін ойыншыққа 
сұқ қимылмен көрсетіңіз.
3) әңгіме соңында біз ата-аналарға баламен бірге ойнауды ұсынамыз, 
өйткені олар оны әдеттегідей жасайды немесе қажет деп санайды. сіз 
ойыншықтарға барып, бірлескен әрекеттерді бастай аласыз. Бала мен 
ата-аналардың бірлескен іс-әрекеттері барысында біз баланың бірлескен 
ойынға қатысатындығын, ата-аналардың көмегіне жүгінетінін, олардың 
ойын әрекеттеріне еліктейтінін, ата-анасы ұсынған ойындардан ләззат 
алатындығын анықтаймыз.
4) әрі қарай, психолог баламен байланыс орнатудың алғашқы және 
мұқият әрекеттерін жасай алады. алдымен ол баланы үнсіз бақылап, балаға 
сабырлы, бірақ ерекше достық қарым-қатынасты білдіреді. содан кейін ере-
сек адам өзі мен баланың арасындағы қашықтықты біртіндеп қысқартады, 
бұл ретте жанама көру немесе көзді жабуды пайдаланады.
5) ересек адам бала өзі жасаған әрекеттерден басталады. Баланы бақылап, 
оның әрекеттерін дәл көшіруге және оның назарын бақылауға тырысу керек. 
Баланың оң назары мен релаксациясы мен жайлылығы келесі белгілермен 
көрінуі мүмкін: ересек адам мен бала арасындағы қашықтықты жанасу, ере-

26
сек адамның іс-әрекетін бақылау (ол тікелей, қысқа мерзімді немесе бүйірлік 
көру болуы мүмкін), әртүрлі қозғалыстар, ата-аналар түсіндіретін айқайлар 
қуаныш пен ләззаттың көрінісі ретінде.
6) Бұл жағдайда біз балаға ең жағымды және сүйікті іс-әрекеттерді, 
іс-әрекеттерді немесе ойындарды ұсынамыз, мысалы, әткеншекті 
шайқау, қораптан заттарды шашырату, сабын көпіршіктерін жіберу неме-
се зырылдауықты іске қосу және т.б. бұл әрекеттерді абайлап, біртіндеп 
жақындатып, балаға жанасу керек.
7) егер бала ересек адамның әрекетін ұнатса және ол оларға қосылса, 
онда сіз осы әрекеттерге жаңа нәрсені мұқият енгізіп, оның назарынкөре 
аласыз. мысалы, бала ұзақ уақыт бойы дауылпаз қағып, қатты дыбыстар 
шығарды, енді оған шылдырмақпен ұру ұсынылады. Басқа бала қораптан 
заттарды лақтырғанды ұнататын, содан кейін біз басқа заттармен (доптар, 
жұлдыздар) басқа қорапты ұсынамыз және «алакай!» деп дауыс шығарамыз. 
Баланы күтпеген жаңа әсермен қорқытпау үшін мұны мұқият жасау керек. Біз 
баланың күйіндегі өзгерістерді, ересек адамның әрекеті балаға қандай әсер 
ететінін, олардың мазасыздығын күшейте ме, сарқылу мен қанықтылыққа 
алып келе ме, еркін қозғалысының болмауы, стереотиптік әрекеттері немесе 
озбырлығы артып келе ме, үнемі қадағалап отырамыз.
Балаларда психологтың еліктеу қылығына мыналар байқалуы мүмкін: 1) 
ересек адамның ләззат алу және бастамаларын қабылдау реакциясы; 2) ере-
сек адамның мінез-құлқына немқұрайлылық, елемеу (бала оны байқамайтын 
сияқты) және 3) теріс реакциялар-әртүрлі стереотиптердің (қозғалыстар 
мен вокализациялар) пайда болуымен және күшеюімен, ересек адамның 
белсенді күтімімен және одан аулақ болуымен, ананы қорғауға жүгінумен, 
бөлмеден шығуға ұмтылумен, айқайлаумен, жылаумен, озбырлық және 
өзіне-өзі озбырлық жасаумен көрінетін шиеленісті, алаңдаушылықты, 
қорқыныш пен наразылық.
8) Баланың психологтың мінез-құлқына (оң, немқұрайды немесе теріс) 
жауап беру түріне қарамастан, біз оған демалуға, жалғыз қалуға уақыт 
береміз. Бұл уақытта психолог баланың назарын аударатын нәрсені тыныш, 
бірақ ынталы түрде жасай алады. Бұл доппен, машинамен, зырылдауықпен 
әрекет етуі мүмкін, белгілі бір тапсырмаларды орындау: сортерлер, 
жұмбақтар, "пошта жәшіктері", бастысы, олармен жұмыс істеу айқындамасы 
балаға айқын болуы керек.
9) Бұл әрекеттер ұзаққа созылмайды, бірнеше әрекеттен кейін балаға 
назар аударуды тоқтату керек (бас тарту, ата-аналармен сөйлесу), оның 
осы әрекеттерді қайталауын қалайды. көбінесе баланың артта қалған 
әрекеттерін байқауға болады. Бала қарамайақ, пазлды жинап, машинаны ай-
дап, допты домалатып немесе қуыршақты тамақтандыра алады. көбінесе 
ол өз әрекеттерін қолдана бастайды және бірнеше дәйекті ойын әрекеттерін 
жүзеге асырады.

27
10) әрі қарай, сіз алғашқы ойын әрекеттерін ұйымдастыруға тырысуға бо-
лады: оған допты, машинаны орап, зырылдауықты бұрап, тоқтағаннан кейін 
оған беріңіз, мұнараның 1-2 текшесін құрастырыңыз, үшіншісі оған беріледі. 
мұны мәжбүрлеусіз, баланың кешіктірілген назарын шыдамдылықпен 
күтпей-ақ жасау керек. Бұл өзара әрекеттесулерді мөлшерлеу қажет. 
көбінесе аутизмі бар балалар мұндай қарым-қатынастың ұзақтығын өздері 
бақылайды. Олар тұрып, бір жаққа кетіп, қашып, бұрылып, еденге жатып, 
стереотиптік әрекеттерді орындай алады. Бұл баланың қорқатындығын не-
месе байланыста болғысы келмейтінін білдірмейді; көбінесе бұл психикалық 
қанығу мен шаршауды көрсетеді.
Біраз уақыттан кейін, демалып, бала ересек адамға, үзілген әрекетке 
оралып, байланыс орната алады, мысалы, ересек адамның қолын алып, 
оны тақырыпқа тартады (олар айтады, жалғастырады) немесе оны 
қызықтыратын тақырыпқа апарады. көбінесе бұл үлкен физиологиялық доп. 
Байланыс орнатудың, баланың назарын аударудың және оның әрекеттеріне 
қызығушылықтың жақсы тәсілі-сабын көпіршіктерін жіберу. кейбір 
жағдайларда байланыс орнату үшін сіз үйден әкелген баланың сүйікті затта-
рымен немесе ойыншықтарымен әрекеттерді қолдана аласыз.
11) егер бала қандай да бір дәрежеде ынтымақтастыққа дайын болса, 
оны арнайы жабдықталған үстелге отырғызып, оған танымдық белсенділік 
пен сөйлеуді зерттеу үшін қолданылатын әдістердің дәстүрлі топтамаларын 
ұсынуға болады.
Бала барлық күш-жігер мен әрекеттерге қарамастан, оның кез-келген 
түріне пассивті немесе белсенді түрде наразылық білдіргісі келмейтін 
жағдайларда, қайта кездесуді тағайындаған дұрыс. көбінесе келесі сабақта 
бала үлкен коммуникативті белсенділікті көрсетеді, өйткені жағдай оған 
бұрыннан таныс және айқын алаңдаушылық пен қорқыныш тудырмайды.
Баланың ата – анасына деген сүйіспеншілігінің ерекшеліктері мен сипа-
тын зерттеу үшін біз бөлудің эксперименттік жағдайын жасаймыз-отбасы 
мүшелерінен баланы психологпен бірнеше минутқа жалғыз қалдырып, 
бөлмеден шығуды сұраймыз. Біз баланың ата-анасының кетуіне назарын 
байқаймыз: ол байқамайды, олардың болмауына немқұрайды қарайды, 
ойындарымен айналысады немесе мазасыздық көрсетеді, жылайды; ата-
аналарды іздейді, есікке қарай жүгіреді және олармен қайта қосылуға тыры-
сады. сондай-ақ, жақындары оралған кезде баланың реакциясы мен мінез-
құлқын атап өтеміз: оларға қарайды, күледі, қарсы шығады, құшақтайды, 
вокализациялайды немесе қайтып оралуын байқамайды, оларға немқұрайды 
қарайды; оларға деген наразылығын, озбырлығын көрсетеді.
айта кету керек, баланы психологиялық тұрғыдан зақымдамау үшін 
анадан жоғары немесе симбиотикалық байланысы бар балалармен бөлу 
эксперименті жүргізілмеуі керек. әдетте, мұндай эксперимент ата-аналарға 

28
деген сүйіспеншіліктің болмауы немесе төмендеуі күдік туындаған бала-
ларда жасалады.
келесі сабақта шамамен бірдей әрекет алгоритмі сақталады, бірақ 
баланың анықталған ерекшеліктерін ескере отырып. Байланыстың 
«нүктелерін» және ықтимал өзара әрекеттесуді орнату маңызды. Бұл балаға 
ұнайтын әрекеттер болуы мүмкін, бірақ оларды жүзеге асыру үшін ересек 
адамның көмегі қажет: фитдопта, әткеншекте сабын көпіршіктерін немесе 
шарды іске қосу, зырылдауықты қосу және т.б. мұндай әрекеттер барысында 
біз көруді, денені, тактильді және сөйлеуді мұқият жасай отырып, байланы-
сты ұзартуға және қиындатуға тырысамыз.
3-4 сабақта баланың мінез-құлқына еліктеуді белсенді пайдалану 
ұсынылады. Оның барлық қимылдарын, қалпын, заттармен әрекеттерін, 
бет-әлпетін, эмоционалды реакцияларын дәл сол қарқынмен және ырғақпен 
ұстануға тырысу керек. егер бала шеңберде жүгірсе, онда ересек адам 
шеңберде жүгіреді, егер ол алға-артқа серпілсе, онда ол сол ырғақта 
серпіледі; секіреді және құлайды, психолог та қайталайды; бала отыра-
ды және үзілместен бір нүктеге қарайды – ересек адам отырады және сол 
нүктеге қарайды. сондай-ақ, баланың барлық әрекеттері заттармен және 
ойыншықтармен еліктеледі. егер бала машинаны алға-артқа домалатса, 
онда психолог сол машинаны пайдаланып, оны да домалатады. Баланың на-
зары мен мінез-құлқына ересек адамның іс-әрекетіне еліктеу маңызды.
егер бала ересек адамның мінез-құлқына еліктеуге жол бермесе, белсенді 
түрде наразылық білдірсе (айқайлау, жылау, озбырлық және/немесе өзіне-
өзі озбырлық), біз баланың стихиялық мінез-құлқы мен іс-әрекетін бақылап, 
бақылау хаттамасына сәйкес барлық ерекшеліктерді сақтаймыз.
Барлық диагностикалық сабақтар аяқталғаннан кейін осы кезеңнің іс-
шараларын іске асыру барысында алынған деректердің нәтижелерін тал-
дау және жалпылау жүргізіледі: анамнез жинау, ата-аналармен әңгімелесу 
және сауалнама жүргізу, баланы бақылау және эксперименттік тексеру. 
нәтижелер психологиялық сипаттамада (нысан 4-қосымшада келтірілген) 
аутистік бұзылымның айқындылық дәрежесі, эмоциялық-коммуникативтік, 
әлеуметтік, ақыл-ой және сөйлеу дамуының деңгейі туралы сапалы және 
ішінара сандық талдау және қорытындылар түрінде жинақталады.
психологиялық мінездеме (зерттеп-қараудың жинақталған нәтижелері) 
негізінде балалардың санаттары белгіленеді.
Бірінші санат- мыналар анықталған балалар:
- ересек адамға және оның мінез-құлқына қызығушылық түрінде бай-
ланыс орнатудың белгілі бір мүмкіндіктері мен құралдары: жиі күледі; 
психологтың іс-әрекеттерін бақылайды, ересек адамға жақындайды, оның 
алдында тұрады, бетіне қарайды, дыбыстар шығарады, ересек адамға 
сүйенеді, қолын тартады.

29
- ересектер ұсынған тапсырмаларға тіпті шектеулі және қысқа мерзімде 
қатысады: жұмбақтар, пазлдар, сортерлер жинайды, мұнара салады.
- сонымен бірге ересек адаммен (психолог, ата-ана) бірлескен ойындар 
мен іс-шараларға шектеулі және қысқа уақыт қатысады: олар бір-біріне 
доп домалатады, кезек-кезек текшелер мұнарасын салады. ересектердің 
іс-әрекеттеріне еліктей алады: психологтан кейін қуыршақты қасықпен 
тамақтандырыңыз, машинаны ары-бері жүргізеді;
- көмек алу үшін ересек адамға (психологқа, ата-аналарға) жүгінеді: 
зырылдауық, сабын көпіршіктері, шар, қолында айналдыру, серпілу, фит-
доп, көзді, дауысты, ересек адамның қолын, «беру» қимылын, сөздер мен 
сөз тіркестерін қолдана отырып;
- көрнекі қабылдаудың, есте сақтаудың және басқа да психикалық 
функциялардың жақсы даму деңгейі. Белгілердегі, компьютерлік алгорит-
мдер мен ойындардағы жеке қабілеттер мен дағдылар. Ойлаудың көрнекі ны-
сандарын (пазлдар, пошта жәшіктері) зерттеу тапсырмаларын нормативтік 
орындау.);
- сөйлеуді түсінудің болуы (атауға жауап бере алады, ортақ назар аудару, 
жеке ауызша сұрауларды орындау) және жеке сөздерді, сөз тіркестерін пай-
далану.
екінші санат- мыналар анықталған балалар:
- психологқа деген тұрақты бей-жай қарамау, оның қарым-қатынас жасау 
әрекеттерін, іс-әрекеттерін және еліктеу мінез-құлқын елемеу;
- селқос күтім және ұсынылған сабақтардан, ойындардан, тапсырмалар-
дан бас тарту;
- ата-аналарға деген сүйіспеншіліктің болмауы (бөлмеден кетуге 
ешқандай реакция жоқ) немесе эмоционалды байланыссыз оларға жеке 
физикалық қысым жасау;
- селқос, ойластырылған немесе далалық мінез-құлық (бөлмеде бейбере-
кет қозғалыс, жиһазға өрмелеу);
- сөйлеуді түсінбеу (атауға, ауызша сөйлеуге реакция) және сөйлеуді 
қолдану;
- пазлдармен, сортермен ойындарға шектеулі және қысқа мерзімді қосу 
(әрдайым емес). Үйде заттарды пішіні, түсі, өлшемі және т.б. бойынша 
сұрыптаудың жеке қабілеттері болуы мүмкін (міндетті емес).
Үшінші санат-мінез-құлықтың келесі ерекшеліктері анықталған бала-
лар:
-барлық 4 сабақта психологқа үрей, қорқыныш, теріс қылық, озбырлықты 
айқын көрсетеді немесе жағымсыз назар аудару қарқындылығының шамалы 
төмендеуі;
- ересек адамның онымен байланыс орнатуға тырысуына тұрақты теріс 
назар: қашықтықты қысқартуға жол бермейді, ересек адамға еліктеуге 
белсенді түрде қарсы тұрады (тыйым салады), наразылық білдіреді: 

30
айқайлайды, жылайды, заттарды лақтырады, сабақ бөлмесінен кетуге ты-
рысады;
- ол бірлескен ойындарға қатыспайды, ересектердің іс – әрекеттеріне 
еліктемейді, бірақ ол бірден емес, оны қызықтыратын жеке тапсырмалар-
ды орындауды кешіктіреді: пазл, сортер жинау, ойыншықтармен ойнау- 
зырылдауық, машина.
- мазасыздық пен өршу кезінде күшейе түсетін және күшейетін әртүрлі 
стереотиптік әрекеттерді үнемі жүзеге асырады;
- белгілерге (әріптер, сандар), нысандарды пішіні, түсі, өлшемі және т.б. 
бойынша сұрыптауға қызығушылық пен қабілеттерді көрсете алады (үйде) 
болады.
Бірінші санаттағы балалар-жеңіл және орташа аутизм бұзылулары бар 
балалардың шартты – болжамды тобына, екінші және үшінші санаттағы 
балалар-ауыр аутистік бұзылулары бар шартты-болжамды топқа жатады. 
жұмыстың бастапқы кезеңінде аутизм бұзылымның ауырлығы бойын-
ша балалардың таралуы өте шартты, өйткені әр баланың психологиялық 
көмекке сезімталдық дәрежесін анықтау және оның дамуының одан әрі бол-
жамын онымен белгілі бір жұмыс кезеңінде анықтауға болады. сондықтан 
аутизм көріністердің ауырлығына қарамастан, ерте жастағы және мек-
тепке дейінгі кіші жастағы аутизмі бар баламен психологиялық жұмысты 
жұмыстың бастапқы кезеңінде аутизм бұзылымдар бар балаларға арналған 
арнайы дамыту бағдарламасымен бастаған жөн.
Балалардың белгіленген санатына байланысты баламен жұмыс істеу 
стратегиясы, тәсілі мен әдістері анықталады. Балалардың бірінші санатымен 
жұмыс тікелей еліктеу стратегиясын (жұмыстың бірінші кезеңі) қолданудан 
басталады, бірақ ең аз ұзақтығы (2-4 сабақ) немесе егер бала жақсы қарым-
қатынас мүмкіндіктерін көрсетсе, үшінші кезеңде қолданылатын қосылу 
және тарту стратегиясынан басталады.
Балалардың екінші және үшінші санаттарымен жұмыс барлық кезеңдерде 
дәйекті түрде жүзеге асырылады, олардың әрқайсысының ұзақтығы 
8-12 сабақты қамтуы мүмкін. аутизмі бар балалармен психологиялық-
педагогикалық жұмыстың жалпы алгоритмі оның барлық кезеңдерінің 
реттілігін, сондай-ақ әртүрлі стратегияларды, әдістер мен әдістерді 
қолдануды көрсететін 7-қосымшада келтірілген.

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: