Психологиялық-педагогикалық жұмысты жүргізу бойынша алго-

80
рымен қарым-қатынаста және қарым-қатынаста түсінетін және қолданатын 
қимылдар, сөздер, сөз тіркестерінің ауқымы кеңеюде.
3. Үшінші сатыда балалардың дәстүрлі іс-әрекеттері, ойындары мен 
жаттығулары қолданылады, бірақ баланың әлеуметтік-коммуникативті, 
сөйлеу және ақыл-ой қабілеттеріне, сондай-ақ оның психикалық және 
сенсорлық төзімділігін ескере отырып міндетті түрде сәйкес келеді. Бала-
лар осы кезеңде психофизикалық тонустың жоғары деңгейін көрсетсе де, 
аутизмі бар балаларда, әсіресе ерікті әрекеттерді орындау кезінде, тез шар-
шау мен қанықтылықты ескеру қажет. Балалардың дәстүрлі ойындары мен 
іс-әрекеттері, қарапайым түсінікке қарамастан, аутизмі бар бала үшін өте 
қиын, өйткені олар оған көп көңіл бөлуді және психикалық күш-жігерді 
қажет етеді: отыру, тыңдау, қарау, мақсат қою және оған жету үшін үнемі 
әрекет ету. сондықтан аутизмі бар баланы мұндай ойындарға тарту баланың 
жағдайы мен мінез-құлқындағы шамадан тыс жүктемелерден (психикалық, 
сенсорлық, эмоционалды) және сәйкесінше бұзылулар мен бұзылымдардан 
аулақ болу үшін біртіндеп, мұқият, мөлшерленген болуы керек.
4. Біріншіден, іс-әрекеттер балаға таныс немесе айқын болатын заттар-
мен ойындар қолданылады: пирамида жасау, сақиналарды өзекке бекіту, 
жұмбақтар жасау және т.б. ойын ережелері өзгереді: бала мен ересек адам 
кезекпен әрекет етеді: алдымен біреуі өткізеді, салады, содан кейін екіншісі, 
ал біріншісі күтеді.
5. Объектілермен іс-әрекеттер біртіндеп функционалды және әлеуметтік 
мақсатына сәйкес енгізіледі: машинамен сырғанау, барабанда, музыкалық 
аспаптарда ойнау, қасық, шыныаяқ, пышақ, тарақ, телефон және т.б. пай-
далану. содан кейін ойыншық заттарымен әрекеттер біртіндеп рәсімдік 
ойын әрекеттеріне айналады: машинаны текшелермен жүктеу, сырғанау, 
түсіру; тамақтандыру, қуыршақты тарау және т. б. Баланың тартымды және 
сүйікті ойыншықтарын (ер адамдар, жануарлар фигуралары) немесе сүйікті 
мультфильмдердің ойыншық кейіпкерлерін (смешариктер, фиксиктер және 
т.б.) пайдалану ұсынылады.
6. пәндік ойын әрекеттерін қолдану кезеңінде сөйлеу белсенді 
қолданылады: не болып жатқанын түсіндіру, ауызша нұсқаулар мен 
өтініштер және оны ойын барысында ономатопеяларды, сөздер мен сөз 
тіркестерін айтуға шақыру. сөйлеудің пайда болуымен сюжеттік ойынның 
қалыптасуы мүмкін.
7. Ойын әрекетін қалыптастыру кезінде формальды тәсілден аулақ болу 
өте маңызды: баланы ойын әрекеттерін орындауға мәжбүрлеу, механикалық 
еліктеу және тарту. Барлық ойындар мен жаттығулар оның қызығушылығы 
мен ойынға қосылғысы келетіндей етіп ұсынылуы керек. Физикалық 
қолдау әдістері баламен жұмыс істеудің тұрақты әдісі емес, ойынға қосылу 
қиындықтары кезінде балаға көмек ретінде қолданылады.

81
процессуалдық және сюжеттік ойын-бұл адамдардың әлеуметтік қарым-
қатынасы жаңғыртылатын және қоғамдағы адамдардың нақты әрекеттерінің 
қисыны көрініс табатын әлеуметтік ойындар. сондықтан ойын әрекеттерін 
түсіну, оларға әлеуметтік мағына беру және баланың әлеуметтік өміріне 
ену үшін үнемі жұмыс жасау қажет. Бұл үшін эмоциялық-мағыналық 
пікір ұсынуды, проблемалық жағдайды, сұрақтар қою,болып жатқанды 
талқылауды пайдалану керек.
8. Ойынның дамуымен қатар сөйлеуді дамыту бойынша мақсатты 
жұмыс жүргізіледі: түсіну және жеке сөйлеу, сондай-ақ коммуникативті, 
номинативті және предикативті функциялар. коммуникативті функция 
ойын өзара әрекеттесу, сәлемдесу және қоштасу рәсімдерін орындау кезінде 
де, қарапайым диалогты қалыптастыруға бағытталған арнайы жаттығулар 
кезінде де дамиды: балаға қол жетімді тақырып бойынша сұрақтарға жауап 
беру.
номинативті функцияның дамуы әртүрлі заттарды түсіну және атау 
дағдыларын қалыптастыруға, зат есімдер сөздігін кеңейтуге бағытталған. 
предикативті функцияны дамыту үшін етістіктердің мағынасын түсінуге, 
фразалық сөйлеуге және өз сөйлеуіңізде фразаның қалыптасуына ықпал 
ететін ойындар мен жаттығулар қолданылады. Ол үшін ғаламдық оқу 
әдістері, фотосуреттер, суреттер, схемалық суреттер және т. б. пайдаланы-
луы мүмкін.
сөйлеуді дамытуға жеке әдістер, ойындар мен жаттығулар жиынтығы 
беріледі. жалпы, баланың дамуының онтогенезіне сәйкес біз дамудың осы 
кезеңінде баладан күтуге болады, ол тақырыптық ойын әрекеттерінің пай-
да болуымен және ересектермен қарым-қатынас пен өзара әрекеттесудің 
белгілі бір деңгейімен, сөйлеу қарым-қатынас құралдарының пайда болуы-
мен және белсенділенуімен сипатталады, бұл өз кезегінде сөйлеуді дамыту 
процесін бастайды. алайда аутизмі бар балалардың сөйлеу қабілеті әртүрлі 
себептерге байланысты айтарлықтай өзгеруі мүмкін. сөйлеудің пайда 
болуы қимылдарды (аспаптық, сипаттамалық), сондай-ақ балама байла-
ныс құралдарын: карталар, фотосуреттер, суреттер, схемалық кескіндерді 
белсенді қолдануға ықпал ететіні белгілі. сондықтан сөйлей бастамаған 
балалармен жұмыс кезінде баламен қарым-қатынас және ойын өзара 
әрекеттесу процесінде жоғарыда аталған барлық байланыс құралдарын пай-
далану ұсынылады.
кейбір жағдайларда қарым-қатынас пен сөйлеуді түсінудің жеткілікті 
деңгейімен сөйлеудің болмауы артикуляциялық қиындықтармен байланы-
сты. мұндай жағдайларда психолог, ең алдымен, сөйлеуді түсінуді дамыту 
және пассивті қорды кеңейту жұмыстарын жүргізеді, сонымен қатар артику-
ляция проблемаларын жеңу үшін кейбір сөйлеу терапиясын қолдана алады.
9. перцептивті және ақыл-ой дағдыларын қалыптастыру бойынша 
жұмысты екі бағытта жүргізу ұсынылады:

82
- әр түрлі сенсорлық стандарттарды байланыстыру, ажырату және атау 
қабілетін қалыптастырудың дәстүрлі әдістерін қолдану: пішіні, түсі, өлшемі 
және т.б. академиялық дағдыларды қалыптастыру (түстерді, геометриялық 
пішіндерді білу) психологиялық жұмыстың басты мақсаты емес екенін атап 
өткен жөн. Бұл тапсырмалар ересек адаммен өзара әрекеттесу және қарым-
қатынас, сондай-ақ баланың дағдылары мен білімін әлеуметтік қызметке 
қосу тұрғысынан қолданылуы керек;
- мақсатты қабылдауды, үлгіге бағдарлауды, жоспарлауды, кезең-
кезеңмен орындауды және бақылауды (үлгімен салыстыру) талап ететін 
тапсырмаларды орындау. Оларға текшелерден, таяқшалардан үлгі жасау, 
мозаикадан өрнек жасау, моншақтарды белгілі бір тәртіппен байлау және т. 
б. жатады.

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: