азақ  және  әдем  әдебиеті

Ә Л Е М   Ә Л Е Б И Е Т І

жинақтала  сомдалатын  шығарма  иесінің  эстетикалық 

танымдық  деңгөйін,  көзқарастар  әлөмін,  шыгармагөрлік, 

к,айраткерлік,  азаматтык,  келбөтін  танытатын  көркөмдік 

ерекшелік»  [1 

48-6.],  -   деген  теориялық  біліктілікпен 

қорланған  қорытынды  жасайды.

Көркем  коммуникацияның  ауызшадан  жазбашаға 

көшпелі  кезеңінде,  кешпелі  синкретті  формалар  өмір 

сүргөндігі  анық.  Көркем  шығарманың  тууы,  жарыққа 

шыгуы, 

курылымдык 

мазмунында 

түрлі 

қырларынан 

көрінетін  автор  бейнөсімен  қатар  шығарманы  орын- 

дауда,  қабылдауда,  түсінудө  кең  тынысымен  түрлөнетін 

гындаушы 

бейнесі 

-  

әдебиеттің 

мәнін, 

мак,сатын, 

қызметін  зерттеудө,  білуде  маңызды  рөл  агқаратын  ка- 

тегориялар,

Контактілі,  хроноактілі  туған  поэзия  болғандықтан, 

ақынмен  жүзбе-жүз  отырған  тындаушының  эмоциясы 

авторға  беріліп,  «мотор  экспрессиясы»  әдеби  процесс 

кезінде  сухбаттастықтың  орын  алуына  ықпал  етеді.

«Ақын  -   фәнилік  жалған  дүниенің  жалынды  жыр- 

шысы.  Алуан  қүбылыстардан.  қайшылықтардан  қүрал- 

ган 

тіршіліктің 

сан 

жетпөйтін 

бояуларын, 

кимыл- 

қозгалыстарын 

өзінің 

суреткерлік 

дүниөтанымы 

шең-берінде 

багалап 

жырлайды. 

Ақын 

сөзімінің 

сапырылысқан 

аласапыран 

күйдегі 

іш к і 

қимыл- 

қозғалыстары  жам-жүйелік  болмысын,  көңіл  кеңістігін 

шарлағанда 

өзімен-өзі 

тілдеседі. 

Ө зінік 

кәңіліне, 

пліне.  көзіне  қарата  сөз  арнауында  ақындық-авторлық 

дүмиөтанымның 

одобиетгік-эстетикалық 

шынайылыгы 

анықталады»  [1,  111-6.],  -  деп  зерттеуші  қазақ  ақында- 

рының  бойындағы  лиризмнің  қалыптасуын, 

олардың 

гівтокоммуникациялық  өлендерінөн  тануды  назарга  үсы- 

нады.

9

Профессор 

I  

Төбегөнов 

-  

автор-қабылдаушы 

диалогін  жүиелі  түрде  зерттеп  жүрген  галым.  Оның 

қаламынан  осы  тақырыпқа  арналган  бірнеше  мақалалар 

туындады  [5,  6.].  Д өгенмөн,  қазак,  әдөбиеті,  оның  нөпзгі 

саласы  болып  саналған  поэзия  жанрын  дискустык,, 

диалогтық,  жалпылай  айтқанда,  коммуникативтік  л/ргыла, 

теоретикалық,  әлеуметтік,  тарихи  поэтикалар  түрғысынан 

зерттеу  межесіне  жетті  деген  ой  тумаса  керек  T.  Тебе- 

генов  ез  зерттеулөріндө  аталмыш  тақырыпта  соқпак,  жол 

салып  берген  галым  ретінде,  кейінгі  жас  зерттеушілерді 

әдөбиеттануымыздың 

соны 

бір 

арнасына 

шақырып 

түрғандай  эсер  қалдырады.

П айд ал аны л ған  э д о б иеттө р :

1.  Төбегенов  T.  Халык,  ақындары  шыгармаларындагы 

эдебиет  пен  фольклор  дәстүрі.  -   Алматы:  Білім,  20ti1.

-   332-6.

2.  Прозоров  В.В.  Читатель  и  литературный  процесс.

-  Саратов:  изд.  Саратовского  университета,  1975.  - 

211  с.

3.  Лотман  Ю.М.  Структура  художественного  текста.

-   Москва:  Искусство,  1970.  -   384  с.

4.  Строганов  М.В.  Автор  -   герой  -   читатель  и  про­

блема  жанра.  -   Калинин:  КГУ,  1989.  -   89  с.

5.  Тебегенов  Т.  Авгорлық  жэне  адресат  / /   Қазақ  тілі 

мен  әдебиеті.  №9,  2001.  -26-31-66.

6.  Тебегенов  Т.  Махамбет  өлендеріндегі  автопор­

трет 

пен 

адресат  байланыстарының  психологиялық 

ерекшөліктері / /  Махамбет Өтемісулынын, шығармашылы- 

ғы  және  қазак,  әдөбиеті  мәселелері.  -   Алматы:  АМУ, 

2003.  -78 -8 2-6 6

ЛОПЕ  ДЕ  ІЕГА  -

 

9С0АІ  ЗДЕБЯЕТ1НІЦ  КОРНЕЛИ  ОКІЛІ

аита 

өрлеу 

дәуіріндөп 

испан 

реалистік 

төатрының  жоғары  даму  сатысына  көтөрілуі 

драмашы  Лопе  дө  Вөга  шығармашылығымен 

тығыз  байланысты.

Лопе  Фелис  де  Вега  Карпьо  1562  жылы  қараша 

айының  25-жүлдызында  Мадрид  қаласындағы  қоленерші 

отбасында  туады.  Әкесі  Фелис  де  Вега  жумыс  іздеп 

Кастилияға  келген  Астура  шаруаларының  бірі  болатын. 

Жасөспірім 

1573  жылы  иезуиттер  мектебінде,  кейін 

Алькала  де  Энараси  университетінде  білім  алады.  1576 

жылы  әкесі  қайтыс  болған  соң,  оқуды  тастауға  мәжбүр 

болады. 

Осы  дәуірдің  бай, 

дәулетті 

адамдарының

Ж о л а м ан   ҚОБЫ ЛАНОВ,

Ш.Есөнов  атындагы  Каспий  мемлекеттік 

технологиялар  жэне  инжиниринг 

университетінің  доценті

қолында  хатшылық  қызмет  атқарады. 

Ол  жастайы- 

нан  элең  жазу  талантын  байқайды.  1588  жылы  атақты 

суретшінің  қызы  Изабөл  де  Урбинаға  уйленеді.  Осы 

жылы  Лопе  де  Вега  «Жөңілмейтін  Армада»  флотының 

Англия  жағалауына  жасаған  жорықтарына  қатардағы

№  6  (42),  2010  жыл

,азақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

әскер  ретінде  қатысады.  Жас  ақын  кеме  папубасын- 

да  «Анжеликаның  сұлулығы»  (1588)  поэмасын  жаза­

ды.  Жөңіліспөн  аяқталған  бұл  жорықтан  орапған  соң 

бірнеше  жыл  (1589-1593)  Валенсияда  жасайды,  кейін 

Кастилияда,  Мадридте  турады.  Осы  уақыттан  бастап  ол 

жаңаша  рухта  жазылған  комедияларымен  испан  улттык, 

драмасының  қалыптасуына  жэне  дамуына  непз  салады.

Лопе  де  Вега  өте  білімді  жан  болғандықтан,  әр 

түрлі  жанрларда  өз  талантын  сынап  көреді.  Сонет,  ро­

манс,  ода,  поэма,  пастораллалар,  хикая,  роман  жэне 

драмалық  шыгармалар  жазады.  Ол  өзінің  бір  комедия- 

сында  жазган  пьесаларынын,  саны  1500  болғандығын 

ескертеді.  Драмашы  елімінен  соң,  оның  өмірбаянын 

қурастырған 

шәкірті 

Перес  де 

Монтальван 

болса, 

Лопөнің  барлық  пьесасы 

1800  екөндігін  көрсетөді. 

Буған  қосымша  тағы  400  діни  мазмундағы  пьесалар 

жазғандығы  белгілі.  Жазушының  осы  уақытта  табылған 

және  жарияланған  пьесаларынын,  саны  500-ге  жақын, 

соның  50-1  -   діни  тақырыптағы  пьесалар.

Асқан  дарын  иесі  драматургия  сапасында  үлкен 

даңққа  бөлөнді.  Өмір  дерөктерін  көп  білуі  оның  тарихи, 

аңыздык,  және  заманагөй  такырыптарда  түрлі  пьесалар 

жазуына  мүмкіндік  берді.

Жазушынын  драматургия  саласына  қатысты  ой- 

пікірлері  «Комедия  жазудағы  жаңа  өнер»  (1609)  атты 

өлеңмен 

жазылған 

туындысында 

анык, 

баяндапған. 

Мүнда  ол  XVII  ғасырдағы  итальян  классицист  теория- 

шылары  тарапынан  бөлгілөнгөн  көп  қағидапарға  қарсы 

шыгады.

Оның  «Жаңа  өнері»  испан  үлттық  драмасының 

непзп  қағидаларын  белгілеп  берді.  Ол  әрөкөт  бірлігін 

сактай  отырып,  әдебиеттің  дамуына  кедергі  болатын 

орын  және  уақыт  бірлігінен  бас  тартады.  ӨнердІ  шектеп 

қоятын  антикалық  әдебиет  нормаларын  формал  түрде 

көшіріп  апган  итальян  классицист  теорияшыларының 

барлық  әрекетті  тек  бір  ғана  қаһарман  айналасына 

топтастыру  сияқты  принциптеріне  қарсы  шығып.  ол  ішкі 

бірлікке,  шығармадағы  непзп  мақсаттың  толықтығына 

ерекше  назар  аударды,  Пьесада  бірнеше  эпизод,  яки 

сюжет  желісі  болуы  мүмкін,  бірак,  олар  басты  мәселені 

шешуге  жәрдем  беруі  тиіс  дедг

Лопе  де  Вега  және  онын,  драмалық  мектебін 

қолдаушылар  пьесада  дәл  өмірдөп  сияқты  қайгы  мөн 

күлкіні  араластыра  суреттеу  кджет  екендігін  көрсетті. 

Әз  эстетикалық  пікірлерінің  шынайы  мазмунын  белгілей 

отырып,  Лопе  комедияны  «өмір  айнасы»  деп  атады.  Ол 

өркін  шығармашылыкпен  айналысу  үшін  жазушы  класси­

цизм  қағидаларына  бағынбауы  тиіс  деді  Лопе  «қайғыны 

қуанышты  күлкімен»  араластыра  отырып,  әрөкөт  ор- 

нын  өзгерту,  уақыттан  еркін  пайдалану  принципін  де 

усынады.

«Маған 

комедия 

жазу 

керек 

болса, 

-  

дейді 

Лопе  «Жаңа  өнерде»  -   мен  барлык,  қагидапарды  үш 

кулыппен  мык,тап  бекітемін  де,  ез  белмемнен  Плавт 

пен  Теренцийді  шыгарып  жіберемін».  Драмашының  бүл

10

пікірлері  заман  талабы  мен  халық  мүдцесіне  сай  шы­

найы  туындылар  жазу  тілөгінөн  туындағаны  сөзсіз.  Ол 

пьесаның  көлемі,  көріністері  турапы  пікірлерінде  оны  5 

актідөн  3  актіге  дейін  қысқартады.  Шығармадағы  тар- 

тыс,  интриганың  өткірлігі  мен  пьеса  түйінінің  шөшілуі 

туралы  да  өз  көзқарасын  білдіреді.  Онын,  драма  туралы 

мундай  пікірлері  классицизмді  кдгщаушылардың  күшті 

қарсылығына  үшырайды.  Бірақ,  кеп  уақыт  өтпей,  оның 

испан  улттық  драмасы  туралы  эстетикалық  көзқарастары 

мен  драмалык,  шығармалары  үлкен  даңққа  бөленіп, 

антикалық  жэне  классицист  жазушылардың  туындыла- 

рын  сахнадан  ыгыстырып  шығарады.

Лопе  де  Веганың  әдеби  мүрасы  өте  бай.  1615 

жылдын,  өзінде-ақ  Сервантес  онын,  шығармашылығына 

өте  жоғары  баға  беріп,  былай  дейді:  «Ол  бүкіл  коме- 

дияшыларды  женді  және  өзіне  бағындырды,  көлемі  он 

мың  парақтан  аса  комедияларымен  дуниені  толтырды... 

Онымен  сайысқа  түскісі,  даңқын  бөліскісі  келгендердің 

(ондайлар  ете  көп  еді)  барлыггы  жиналып,  оның  бір  өзі 

жазган  шығармалардың  жартысын  да  жаза  алмады».

Драматургтың 

пьеса 

композициясының 

ізшілдігі, 

диалог  өнерін  езінен  бүрын  өмір  сүрген  жазушылардан 

үйренуі,  орта  ғасырдағы  халық  театры  дәстүрлөрінен 

пайдалануы  нәтижесінде  Қайта  әрлеу  дәуіріндегі 

к ө ң іл д і 

мотивтерді  бейнелейтін  шыгармалар  жазды.  Лопе  де 

Вега  1635  жылы  қайтыс  болды..

Лопе  де  Вега  драматургиясы  көлемі,  тақырыбы 

жағынан 

кең 

болғандықтан, 

оны 

классификация- 

лау  қиынға  соғады.  Діни  тақырыптардағы  пьесалары 

мен  бір  опера  либреттосын  есепке  алмаганда,  Лопе 

шыгармаларын  негізінен  үлкен  үш  топқа  белуге  болады. 

Олар  -   тарихи-қаһармандық,  саяси-әлеуметтік  және 

махаббат  тақырыбындагы  драмалар  мен  комедиялар. 

Драмашының  бізге  дейін  жеткен  шыгармаларының  ба­

сым  көпшілігі  (бір  жүз  елуден  аса  пь-есасы)  еткен  та- 

рихты,  соның  ішінде  Испания  тарихындағы  маңызды 

оқиғаларды  қамтиды.  Мүндай  пьесаларында  мемлекет 

мөселесі  мен  ерлік  тақырыбы  басты  орында  тұрады.

ГІьесаларда  Испаниядағы  ішкі  қақтыгыстар  (  «Король 

Вамбаның  өмірі  мен  өлімі»  (1604),  испан  тайпаларының 

Рим 

билігіне 

қарсы 

көтерілістері 

(«Жак,сылык,к,а 

жақсылык»  1604),  маврлармен  күрес  («Симанкастық  би­

кеш»)  сияк,ты  оқиғалар  өз  көрінісін  тапқан.

Жазушының  халықшылдық  рухта  жазган  алғашқы 

шығармаларының  бірі  -  «Король  Вамбаның  өмірі  мен 

өлімі»  пьесасы.  Король  Рецисундо  (VII  ғасыр)  өлімінен 

соң,  билік  өкілдері  таққа  таласады.  Драмашы  олардың 

өзімшілдік,  жауыздық  умтылыстарына  қарапайым  ша- 

руа  Вамбаны  қарсы  қояды.  Вамба  ушін  бейбіт  өмір 

байлық  пен  биліктен  қымбатырақ  еді.  Сондықтан,  ол 

ауылдастарының  үсынған 

қыстак,  ақсақалы 

міндетін 

де  әрең  қабылдайды.  Таққа  отыру  туралы  пікірлергө 

қосылмайды.  «Күн  сияқты,  так,қа  да  алыстан  қарага  і 

қолайлы  ғой»  дейді  ол.  Бірақ,  король  болып  сайланған 

соң  қарапайым  шаруа  Вамба  атақ  пен  байлықк,а  бой

,азақ  жэне  едем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

Nq  6  (42),  2010  жыл

алдырмай,  мөмлөкөтті  әділ  басқаруға  кіріседі.  Озбыр 

байларды  жазалайды,  Испанияға  қауіп  тудырған  араб- 

тар  шабуылына  тойтарыс  береді.  Соңында  сарайдағы 

қастандықтың  қурбаны  болады.  Отан  мен  тәуелсіздік 

жолындағы  күрес, 

Испанияны  арабтардан  азат  өту 

әрекеті  Лопе  де  Вөганың  реконкиста  тарихына  арналған 

пьөсаларында  айқын  бейнеленген.  Осы  драмаларында 

Лопө  халық  ертегілері  мен  тарихи  хроникапарды  пай- 

даланады.  «Симанкастық  бикеш»,  «Даңқты  астурика- 

лар»  драмаларында  жазушы  реконкиста  тарихы  туралы 

хикаяларды  сахналастырып,  оларда  отаншылдық  рухты 

көтеріңкі  суреттейді.  Маврлар  жаулап  алған  өлкелер 

жеңімпаздарға  жыл  сайын  жас  кыздарды  салық  ретінде 

бөріп  түруы  тиіс  еді.  Симанкастық  жүз  қыз  мундай 

зулымдыққа  төзбей,  әкө,  агаларының  тағдырға  бой 

үсынып,  барша  исгіан  қыздарының  корлық  көруінө  жол 

бөргөндігіне  қарсы  наразылық  білдіреді.  Өздерінің  он, 

қолдарын  кесіп  тастаиды.  Осылайша  халықты  жауға 

қарсы  куреске  үндейді

Мемлекет  тәуелсіздігі  ушін  куресте  халық  муңымен 

санасу  керектіп  идеясы  «Граф  Фернан  Іонсалес,  яки 

Кастилияның  азат  етілуі»  (1625)  драмасында  өте  айқын 

керінген.

Фернан  Гонсалес  бастаған  қосын  мемлекетке  ба­

сып  кірген  маврлар  эскеріне  тойтарыс  береді.  Ш айкас 

алдында  душпанмөн  келісім  к,урып,  Кастилияға  шабуыл 

жасаған  Наварра  королін  де  жеңеді.  Граф  қолынан  қаза 

тапқан  Наварра  королінің  қызы,  Леон  ханшасы  Тере­

са  айламен  ГЪнсалесті  қолға  түсіріп,  зынданға  тастай- 

ды  Мундай  көңілсіз  оқиганы  естігөн  Кастилия  халқы 

өз  қолбасшысына  жәрдем  бөруге  асыгады.  Гонсалеске 

ғашык,  болған  Наварра  аруы  Санчаның  комегімен  оны 

қутк.арады.  Азаттық  алған  Фернан  Гонсалес  душпанға 

қарсы  күресін  жалғастырыгі,  Кастилияның  тәуелсіздіпне 

қол 

жеткізеді. 

Драмашы 

бұл 

пьесасында 

халыққа 

суиенген  ел  басшысы  туралы  тарихи  аңыздар  негізінде 

феодалдық 

алауыздықтарды 

қатгы 

сынға 

агіады, 

мемлекеттің  бірлігі  мен  еркіндігі  ұшін  куресуші  жэне  осы 

дәуірде  «тәртіпсіздік  ішіндегі  тәртіп  өкілі»  болып  керінген 

орталықтандырылган 

монархиялық 

мемлекетті 

және 

оны  әділдікпен  басқаратын  өмірші  туралы  халық  арма- 

нын  бөйнелөйді.  Залым  монарх  орнына  халықшыл  мо­

нарх  образын  усыну  сияқты  жазушы  дүниетанымындағы 

қаишылықтар  XVII  ғасыр  жагдаиында  озбыр  феодалдық 

жекө  билікке  қарсы  өзіне  тән  наразылықлен  араласып 

кетеді.

Ізгілік, 

ар-намыс 

үшін 

күрес, 

билеуші 

топтар- 

ды  сынға  алу  «Периваньес  жэне  командор  Оканьи», 

«Саламей  алькапьді».  «Ең  жақсы  алькальд  -   король». 

«Севиль  жулдызы»  драмаларының  идеялық  мазмүнын 

қүраиды.  Бірінші  пьесада  епті  шаруа  Периваньес  пен 

серілік  орденнің  командоры  Оканьи  ортасында  болған 

тартысты  керсетеді.  Шаруаның  ақылды,  сулу  әйеліне 

«көзі  түскен»  командор  қандай  жолмен  болса  да,  езінің 

арам  пиғылына  жетуді  ойлайды.  Мүны  сезген  шаруаны

№   б  (42),  2010  жыл

1  1

бір  жагынан  синьорға  дегөн  адалдығы,  екінші  жағынан 

өз  отбасындағы  адамгершілік  борышы  азапқа  салады. 

Периваньес  жоқ  уақытта  командор  айла  жасап,  оның 

әйелінің  алдына  келөді.  Тосаттан  келіп  қалған  шаруа  ко- 

мандорды  елтіреді.

Пьесада  Периваньес  пен  Оканьи  ортасында  болған 

отбасылық  қақтығыс 

шаруа 

мен  дворян-ақсуйектер 

ортасындағы  әлеуметтік  тартысқа  дейін  көтеріледі.

«Саламей  апькальді»  (1610) драмасында  ар-намысын 

қорғаушы  және  ақсүйектік  зорлыққа  қарсы  күресуші  ша­

руа  образы  бейнеленеді  Қыстақ  турғыны  Педро  Кре- 

споны  Саламей  соты  (алькапьді)  етіп  сайламақшы  бо­

лады.  Ш аруа  бул  мансапты  ұнатпайды.  Осы  міндетті 

аткаруға  мәжбүр  болғанда,  Педро  барлык,  мәселені 

әділдікпен  шешеді.  Португалияға  соғысқа  келе  жатқан 

әскерлер  Педроның  қыстағында  бірнеше  күн  аялдайды. 

Ағайынды  екі  офицер  -   дон  Диего  мен  дон  Хуан  соттын, 

қыздары  Инес  пен  Лөонардаға  үйленеміз  деп  жалған 

уәдө  беріп,  намысын  таптап,  тастап  кетеді.  Сот  Педро 

Креспо  екі  офицерді  түтқынға  алады.  отбасы  намысы- 

на  дақ  түсірмеу  үшін  қыздарын  олармен  некелестіреді. 

Осыдан  соң  қылмыскерлерді  жазаға  тартып,  елтіреді 

Осы  оқиғаның  устінө  кездейсоқ  келіп  қалган  король  Фи­

липп  II  қыстақ  сотының  әділ  үкімін  мойындауға  мәжбүр 

болады.  Өйткені,  бүл  үкімде  барлық  еңбекші  халықтың 

арман-тілегі  жинақталган  еді.  Мүндай  күшке  қарсы  шығу 

мумкін  емес  болатын.

«Әз 

үйінде  данышпан» 

пъесасында 

қарапайым 

шаруаның  турмысы,  кедейлігі  мен  ар  тазалыгы  билеуші 

топ  екілдерінің  менмендігіне  қарсы  қойылады.  Ш а ­

руа  Мендо  адал  еңбепмен  бақытты  әмір  сүреді.  Өмір 

рақатын  мағынасыз  карта  ойынында  деп  түсінетін  көршісі 

дворян  дон  Леонардо  шаруаны  менсінбейді.  Бірақ,  ке- 

дей  Мендо  отбасылык,  түрмыста  Леонардодан  ақылды 

болып  шыгады.  Дон  Фернандо  жэне  дон  Энрике  есімді 

екі  жеңілтек  жігіт  шаруаның  әйелі  Антона  мен  дворянның 

әйелі  Элвираның  назарын  өздөріне  қаратпақшы  бо­

лады.  Өз  ерімен  бақьпты  емір  сүріп  жатқан  Антона 

дереу  сері  жігітгің  ұсынысынан  бас  таргады.  Элвира 

болса,  сері  жіпттердің  екіншісімен  көңілдес  болады. 

Дворян  Леонардо  бул  жағдайды  сезген  соң,  шаруаның 

бақытты 

отбасылық 

өміріне 

қызганышпен 

қарайды. 

Одан  өнеге  алу  керектігін  түсінеді.  Сонымен,  шаруа 

«өз  үйінде  данышпан»  болып  шығады.  Леонардоның: 

«Уак,ытында  жұмыстан  қайтатын,  отбасымен  кеште  бірге 

тамақтанатын  және  әйелінің  жанында  болатын  шаруа 

бақытты  той»  деуі  осыган  байланысты  еді.

Табиғи 

адал 

сезімге, 

салауатты, 

парасатты 

қарапайым  кедей  жандарға,  шаруаларға  деген  қурмет 

Лопе  де  Веганың  «Өз  үйің  -   елең  төсепң»  (1622), 

«Шаруа  ез  лашығында»  (1617),  «Баскалар  назарында 

тентек,  өз  ісіне  пысық»  (1635)  пъесаларында  жарқын 

бейнеленген.

Лопе 

де 

Вега 

махаббат, 

отбасыльқ-түрмыстык 

тақырыптарындағы  комедияларында  («Плащ  пен  сем-

JE

азак  ж эн е  эл ем   эд еб и ет і

Казахская  и  мировая  литература

серлер  комедиясы»  деп  те  аталады)  махаббат  еркіндігі 

жэне  неке 

мәселелері 

көріністеріне 

ерекше 

кеңіл 

Оөледі.  Жалпы,  «Шапғындағы  ит»,  «Ыдыс  жуушы  асыл 

текті  әйел»,  «Кузе  көтерген  қыз»,  «Би  муғалімі»  атты 

шығармаларында  жазушы  эр  түрлі  ескі  әдет-ғурыптарды, 

келеңсіз  феодалдык  дәстурлерді  сынға  алады,  адапдық, 

парасаттылык,,  адамгершілік  қасиеттері  мол  жандарды 

дәрігітейді.

Оның  «Қой  кайнары»  («Фуэнтө  Овөхуна»,  1612-1613) 

пьесасы  тарихи  қаһармандық  және  саяси-әлеуметтік 

тақырыптағы  драмаларының  ішіндегі  ең  көрнектісі.  Дра- 

мада  баяндалатын  нөгізгі  пікір  өз  дәуірінің  маңызды 

саяси  мәселесі  -   залым  байларга  қарсы  халықтың 

белсенді  қарсылығын  көрсету  және  күрөске  ундеуі  бо­

лып  табылады.  Испан  гуманистері  сиякты  Лопе  де  ко­

роль  әкіметінің  мемлекет  бірлігін  нығайту  ушін  жүргізген 

умтылыстарына 

қарсылық 

көрсеткен 

феодалдардың 

әрекетіне  сын  көзбен  қараиды.  Жазушы  драмада  Фер­

динанд  пен  Изабелла  билік  жүрпзген  кезеңцеп  оқиғаны 

сурөл‘ейді. 

Феодалдар 

озбырлығынан 

кутылу 

ушін 

шаруалардын  қалыптаса  бастаған  (XV  ғасырдың  екінші 

жартысы)  орталықтандырылған  өкіметтен  жәрдем  күтуі 

табиғи  жагдаи  екөндігін  Лопе  дурыс  түсініп,  оны  өз 

шығармасында  анық  көрсетіп  берді.

1476  жылы  Фуэнте  Овехуна  қыстағында  феодалдық 

озбырлык,қа  карсы  көтөрілген  шаруалар  көтөрілісі  XV 

ғасырда  Испанияда  болған  көтерілістердін,  ең  үлкені  еді. 

Лопе  де  Вега  «К,ой  қайнары»  драмасын  жазуда  халык 

козғалыстары  туралы  хикаялармен  қатар,  Франсиско 

Радестің  «Хроникасын»  да  паидаланды.

Калатавра сөрілік орденінің командоры Фөрнан  (омес 

де  Гусман  өзіне  бағынышты  Фуэнте  Овехуна  қыстағында 

шаруаларга  қатты  зулымдық  көрсетеді.  Қыстақтағы  әйел- 

кыздарды  қорлап,  шаруаларды  жазықсыз  жазалайды 

Қыстақ  ақсакдлының  бойжеткен  қызы  Лауренсияны  зор- 

лап  алып  кетуге  умтылады.  Бірақ,  қызды  сүйген  шаруа 

жігіт  Фрондосо  ерлік  әрекеттерімен  оны  қорғауга  дайын 

турады.  Командордың  қару-жарағын  қолга  түсірген  жігіт 

Лауренсияны  тутқыннан  қүтқарады.  Фрондосоның  адал 

махаббаты  кыздың  да  гашыктық  сезімін  оятады.  Оның 

«кім  шынайы  сүиген  болса,  оны  қорқыныш  жеңе  алмай- 

ды»  деген  сөздері  Лауренсияның  жүрегінен  терең  орын 

алады.

Мемлекет 

бірліпн 

ыдырату 

мақсатында 

Сью- 

дад  Реалға  қарсы  соғыс  ашқан  және  масқаралықпен 

жеңіліскө  ушырап,  қыстаққа  қайтқан  командор  Лаурен- 

сия  мен  Фрондосоның  тойының  үстінен  шығып,  тойға 

келгендерді  куа  бастайды.  К,ыз  бен  жігіттің  әкелерін 

балағаттайды.  Фрондосоны  қамаққа  отырғызып,  қызды 

зорлықпен 

алып 

кетеді. 

Шаруалар 

залымның 

бул 

әрекеттеріне 

ызалары 

келгенімөн, 

ашык, 

қарсылык, 

керсетуге 

к,орк,ады. 

Осы 

кезде 

намысы 

тапталып, 

кррланған  Лаурөнсия  келіп,  өз  қызын  жендет  қолына 

тапсырып,  оның  қорлануына  жол  берген,  залымнан  кек 

алмаған  әкесі  мен  ағаларын  «қозыны  қасқырға  алдырған

12

ф

қорқақ  шопандарға»  теңейді.  «Сендөр  -   қойсындар,  сол 

үшін  сендерге  Қой  қайнарында  жасау  өте  кдпайлы»  деп, 

ез  қыздары  мөн  әйөлдерінің  тағдырын  озбырлар  қолына 

тапсырған  шаруапарды  да  айыптайды.  «Олай  болса,  енді 

әйел-қыздардың  өздері  қолдарына  қару  алып,  тапталған 

намыстарының  кегін  өздері  алады»,  -дейді.  Намыс  буган 

Лауренсияның  әкесі  Эстебан  күреске  дайын  екендігін 

айтады.  Оған  басқа  шаруалар  да  қосылады.  Барлық 

халык,  қаруланып,  командор  сарайына  басып  кіріп,  ко- 

мандорды  жазалап  өлтіреді.  Фрондосоны  зынданнан 

қүтқарады.  Командордың  аман  қалган  қызметкері  Фло­

рес  жасырын  король  кузырына  барып,  Қой  қайнары 

қыстағының  халқы  көтеріліске  шығып,  өз  синьорын 

жауыздықпен  өлтірді,  -   деген  хабарды  жеткізеді.  Ко­

роль  қыстаққа  өз  шенеунігін  жіберіп,  кылмыскерлерді 

анықтап,  оларды  жазаға  тарт  деп  буйырады.  Тергөуші 

қыстак,  адамдарын  шақырып,  командор  Фернан  îoMecTi 

елтірген  қылмыскерді  анықтау  мақсатында  сурақ  алады. 

Бірақ,  «Командорды  кім  өлтірді?»  дегөн  сураққа  олар: 

«К,ой  қайнары  елтірді»,  «Айыпты  кім?»  десе,  олар  «Айып- 

ты  Қои  қайнары»  деп  жауап  қайтарады.  Ақыры  тергеуші 

нақты 

қылмыскерді 

таба 

алмай, 

сарайга 

қайтады. 

Сондықтақ  король  «жасалган  қылмыстың  ауырлығына» 

қарамастан,  тергеуді  тоқтатады,  шаруапардың  «күнэсын» 

кешіруге  мәжбүр  болады.  Қой  қайнары  қыстағын  ез  қол 

астына  апады.

Шығармада 

жазушы 

испан 

монархиясыньг, 

екіжүзділігін  әшкерелеп,  шаруапардың  байларға  қарсы 

кетерілісін  қолдайды.

Драманың  қаһармандары  -   жеке  тулгалар  емес, 

ал  букіл  Қой  қайнары  қыстағының  халқы.  Еңбекші 

шаруалардың  бойындағы  адамгершілік,  адалдық,  ерлік 

мінездер  -   командор  мен  оның  қызметшілеріне  жат 

касиеттөр.  Командор  -   адамдық  келбетін  жоғалтқан 

типтік  феодал.  Жауыздық,  сарандық,  байлыққа  қумарлық, 

өз  мүддесін  халық  пөн  мемлекет  мүдцесінен  жоғары 

кою  сияқты  жарамсыз  қасиеттер  оған  тән.

Қаһармандардың 

жалпы 

белгілерінен 

басқа 

олардың  әрбірінің 

езіне  тән 

жеке 

мінездері 

мен 

әдеттері  бар.  Ғашықтар  Фрондосо  мен  Лауренсия  ауыр 

қиыншылықтарды  жеңуге  қабілетті,  батыл  және  бір- 

біріне  адал,  олар  өз  бақыттарын  залымға  қарсы  күрес 

идөясымен 

байланыстырады. 

Қыздың  әкесі  ақсақал 

Эстебан  мен  Фрондосоның  әкесі  шаруа  Хуан  аңғал,  мо- 

мын  жандардан  озбырға  қарсы  бас  көтерген  белсенді 

күрескерге  айналады.  Менго  батырақ  та  өзіне  тән  тип. 

Сүйіктісіне 

(Хасинта) 

байланысты 

командордан 

көп 

жәбірлік  көрген  бүл  жас  жігіт  сақтықпен  қимылдайды. 

Әкімгө  қарсы  ашық  әрекет  жасамауға  үндейді.  Бірақ, 

командор  зулымдыгына  шыдау  мүмкін  болмай  қапған 

кезде,  ол  халықты  қарулануға,  залымның  кәзін  қуртуға 

шақырады. 

Ең 

ауыр 

сәттердің 

өзінде 

де 

Менго 

тапқырлығымен  ерөкшеленеді.  Төргеу  уақытындагы  оның 

әрекеті  көрерменде  біресе  үрей,  біресе  күлкі  туғызады 

Соттың  «Оны  кім  елтірді?»  деген  сурағына  Менго:  «Фу-

жүктеу/скачать 2,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: