Биология кафедрасы
жүктеу/скачать 1,59 Mb.
|
Áèîëîãèÿ êàôåäðàñû
| Д витамині (кальциферол) организмде жетіспеуінен мешел немесе рахит (грек. рахис - омыртқа) ауруы пайда болады. Ол Англияда жиі тараған ауру, сондықтан оны ағылшын ауруы деп те атайды. Күн сәулесі аз болатын аймақта, қыс кезінде туған балаларда мешел жиі байқалады.
Мешелмен ауырған балада кальцидің және фосфордың алмасуы бұзылады, сондықтан олардың сүйектері дұрыс өсіп жетілмейді. Сүйектері жүмсарып, борпылдақ болады, дене салмағының ауырлығынан аяқ сүйектері қисаяды, бас сүйегі мөлшерден тыс үлкен болып, тістері кешігіп өседі. Д витаминінің жетіспеуінен әйелдің, кей кезде ер адамның да жыныстық қабілеттері бұзылуы мүмкін. Дені сау дүрыс өскен балалардың қанында фосфор 5 мг% болады, ал мешелмен ауырғанда 2-3 мг%-ға дейін азаяды. Дәрігерлер қанның фосфор көрсеткіші бойынша мешелдің пайда бола бастағанын анықтай алады. Науқастың алдын алу үшін Д витаминін немесе осы витаминге бай сары май, жұмыртқаның сары уызы және бауырды күнделікті тағам мәзіріне енгізіп керек және баланы далаға күн сәулесі түсетін жерде көп жүргізу керек. Өйткені Д витамині күннің ультракүлгін сәулесінің әсерінен провитаминнен теріде өндіріледі. Күннің үльтракүлгін сәулесі терезенің шынысынан өтпейді, бірақ киімнен өтеді, сондықтан қыста суық болса да баланы қалың киіндіріп далаға шығару қажет. Бүл витаминнің тәуліктік қажетті мөлшері 25 мкг. Е витамииі (токоферол). Токоферолдың а, р, ү турлері бар, бірақ атокоферол ғана белсенді. Бұл витамин өте түрақты, қайнатқанда ыдырамайды, 170 °С температурада бұзылмайды. Токоферол жыныс мүшелерінің өсіп, дамуы үшін қажет. Ер азаматтарда оның мөлшері азайғанда сперматогенез, яғни ерлердің ұрық клеткасының өндірілуі тежеледі, сперматозоидтардың жіпшелері жоғалып, қозғалу қабілеті жойылады. Жыныс гормондары өнбейді, ересек ер адамдардың сыртқы жыныс белгілері (сақал, мүрт) пайда болмайды. Егер әйелде Е авитаминоз болса, ол бала көтеру қабілетінен айрылады. Ондай әйелде ұрықтану болғанымен, ұрықтың өсу қарқыны төмендейді де тіршілігін жоғалтып, түсік түседі. Жүкті әйелдің Е авитаминозы павда болса, дүрыс бала табуы мүмкін, бірақ сүті болмайды және аналық мейірімі дамымайды. Е авитаминозы болған кісілердің жолақ еттерінде гликоген аз жиналады, натрий түзы көбейеді, ал калий, магний, фосфор тұздары азаяды. Ондағы миозин мөлшерінің пішіні өзгеріп, кішірейеді, ет дистрофиясы байқалады. Е витаминінің антиоксиданттық қасиеті бар, ол клетка мембранасының беріктігін қамтамасыз етеді. Токоферол А витаминімен, каротинмен арақатынаста болып олардың қышқылдардың әсеріне төзімділігін арттырады. Токоферол жануар жөне өсімдік текті азықтарда болады. Ол етте, жұмыртқада, сүтте, сары майда, көкөністе, нанда, мақта майында көп болады. Е витамині денеде қор болып жиналады. Ол гипофизде, плацентада (бала жолдасында), бауырда, бұлшық етте көбірек жиналады, сондықтан оның қоры жыл мерзіміне байланысы жоқ. Е авитаминозы сирек кездеседі.Тәуліктік қажет мөлшері 1 - 1,5 мг К витаминінің филлохинон (Кк) және фарнохинон (К,) деген екі түрі бар. Екеуі де қанның ұюына қатысады. Бүл витамин денеде аз болғанда протромбиннің өндірілуі тежеледі, қанның үю қабілеті мен белоктың түзілуі нашарлайды, адам қансырайды. Бұл витамин табиғатта К, және К, витамині түрінде кездеседі. К витамині ішек қуысында, бактериялардың әрекетімен түзіледі. Жейтін тамақтың құрамында да болады. Оның ішек қабырғасына, қан тамырына өтуіне бауыр өті жол ашады. Жаңа туған баланың ішегінде микрофлора өлі болмағандықтан, К втаминінің мөлшері жеткіліксіз, бірақ нәресте оны ана сүтімен толықтырады. Егер ана сүті жарытпаса, балада геморрагия сырқатын тудырады. К витамині азық-түліктің бәрінде дерлік бар; әсіресе шпинатта, капустада көп болады. жүктеу/скачать 1,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|