ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ƏЛЕУМЕТТІК-

негізінде  қандай  да  бір  накты  мерзімдік  жоспарлар  жасай  алмадық.
Сондыктан
барлық
күш
пен
қаражат
экономиканы
кұлдырау
«кысталаңынан шығаруға бағытталды.
Бізге толық үйлестікке қол жеткіздік деп айту əлі ертерек. Себебі қол
жеткен  тепе-теңдік  əлі  тым  əлжуаз.  Алайда,  1993  жылы  ұлттық  валютаны
енгізу  сəттінен  басталған  дəйекті  реформалар,  мен  бұл  жайында  жоғарыда
айтып  өттім,  сондай-ақ,  макротурақтылықтың  батыл  жəне  мүлтіксіз
жүргізіліп  жатқан  саясаты  еліміз  «қайтып  оралу  нүктесінен»  өтті,  енді  біз
шаруашылық
организмінің
тұрақты
дамуын
жəне
экономикалық
көрсеткіштердің  өсуін  еселеумен  мықтап  шұғылдана  аламыз  деп
пайымдауға мүмкіндік береді.
Бүгінгі
таңда
біздің
қолымызда
не
бар?
Экономиканы
тұрақтандырудың  бекем  тенденциясы  бар.  Экономикалык  құлдырау
«процесін кері бұра алдық аздаған өсуге қол жеткіздік, ал оны келесі екі-үш
жылдың ішінде 2-3 процент деңгейінде ұстап тұруды көздеп отырмыз.
Мемлекеттік  шығыстар  мен  кірістердің  қатар  саясатпы  бюджет
тапшылығын  соңғы  жылдары  ішкі  жалпы  өнімнің  оңайлы  2-4  проценті
деңгйінде  ұстап  тұрұға  мумкіндік  береді.  Айта  кеткен  жөн,  бюджет
тапшылығының  үш  процент  деңгейі  Батыс  Еуропаның  дамыған  елдері
үшін Еуропалық одаққа енудің шарты ретінде қабылданған.
Сыртқы  берешегінің  деңгеиі  жағынан  Қазақстан  бұл  жөніндегі
көрсеткіштері
қанағаттандырарлық
елдер
қатарына
жатады.
Республиканың орасан зор экспорт əлуенин ескергенде, бұл көрсеткіш тіпті
жақсара түсуге тиіс, мұның өзі елдің жалпы кредиттік қабілетіне ықпалын
тигізбек.
Жан  басына  шаққанда  шетелдік  тікелей  инвестицияларды  тарту
деңгейі жағынан Қазақстан Орталық жəне Шығыс Еуропа, сондай-ақ, ТМД
елдерінің  алғашқы  бестігіне  сенімді  түрде  кіреді.  Тұтас  алғанда  бізде
макроэкономикалық  көрсеткіштер  қалыпты,  əрине,  қолымызда  олардыі
жақсартудың үлкен əлуеті де бар.
Тағы  бір  фактор  -  ұлттық  нарықты  дамытуға  жəрдемдесетін
құрылымдық реформалар. Сөреде кідіріп қалғанмен, біз өзгерістердің бара-
бар  жүруін  камтамасыз  ететін  каркын  таба  білдік.  Біздің  жоспарларымыз
бойынша  барлық  реформалар  таяудағы  жыл  ішінде  аякталуға  тиіс.
Қазақстан  экономикасының  əкімгершіліктен  нарыктыңка  қарай  ойыскан
өткіншілік мəртебесі анағұрлым тұрактана түседі. Бүған барлық жағдай бар.
Бірақ  ең  бастысы,  біз  қол  жеткізген  экономикалық  ерістермен  бірге
Қазақстаннын қуатты əлуеті де бар, мұның өзі болашаққа сеніммен карауға
106

жəне  ең  батыл  деген  жоспарлардың  сөзсіз  іске  асатынына  үміт  артуға
мүмкіндік береді.
Бұл əлует неден кұралады?
Біріншіден,  біздін  мемлекетіміз  мұнайдың,  газдың,  көмір  мен  уран
кенінің  дүниежүзілік  корларын  иеленушілер  ішінде  алдығылардың  бірі
болып  отыр,  Бұл  салаларды  дамыту  жəне  оларды  тиімді  баскару  мəселесі
мемлекеттің ерекше назарын талан етеді.
Дүниежүзілік  коғамдастықтың  Қазақстанды  XXI  ғасырдағы  негізгі
энергия  көздерін  берушілердің  бірі  деп  білуі  орынды.  Біздің  алдымызда
келесі  он-он  бес  жылдың  бедерінде  мұнайды  экспорттаушылардың  бірі
болу жөнінде нақты міндет тұр.
Басқа  да  көптеген  пайдалы  казбалардын  қолдағы  қорлары
кəсіпорындарымыздын  калыпты  дамуын  камтамасыз  етеді.  Қазақстанда
мыстың  коры  əлемдік  мыс  қорының  10  процентін,  қорғасынның.  19,
мырыштың  -13,  темірдің  -10,  марганецтін  -  25,  хромит  кендерінің  30
процентін  кұрайды,  барит  пен  вольфрамның  анықталып  бекітілген
корлары да дүниежүзілік көрсеткіштерден асып туседі. Осынын бəрі біздің
металл  өндіретін  елдердің  арасында  лайыкты  орынға  шығуымызға
мүмкіндік береді.
Республика  қойнауында  өндірілетін  минералдық  шикізаттың
əлеуметтік  құндылық  8,7  триллион,  соның  ішінде  барланеан  қорлар  3,3
триллион  доллармен  бағаланады,  болжанған  ресурстар  5,4  триллион
доллар.  Республика  үшін  минералды  шикізат  кешенінде  қатты  қазба
байлықтар жөнінен темір, марганец, хром, уран, полиметалдар, мыс, алтын
-  басым  бағыттар.  Осы  кешенді  реформалау  тиісті  заңдар,  сондай-ақ,  жер
қойнауын  пайдалануды  жəне  жер  қойнауын  қореауды  басқару  мен  реттеу
тұжырымдамасы негізінде жургізіліп жатыр.
Екіншіден,  Қазақстан  орасан  зор  ауылшаруаншлық  жеріне  ие.
Қазірдің  өзінде  біз  ауылшаруашылық  енімдерімен  өзімізді  толығымен
камтамасыз  етіп,  оның  өндірілген  кəлемінің  үштен  біріне  жуығын
əкспортқа  шығарып  отырмыз.  Бұдан  былай  да  стратегиялык  максатымыз
агроөнеркөсіп  кешенінің  өнімін,  ең  алдымен  дəнді  дакылдарды  өткізудің
Орталык  Азия  базарына  қазақстандық  экспортты  сақтап  калып,  ұлғайта
беру  болуға  тиіс.  Бұл  орайда  таяу  жылдар  ҚХР  мен  Үндістанда  тамақ
өнімдерін  тұтынудың  өсе  түсетіні  жөніндегі  болжам  ескеріліп  отыр.
Қазақстанның  ауылшаруашылық  өнімдерін  негізгі  жəне  жакын  жердегі
өткізу рыногы катарына Ресей де жатады. Экспорттық əлуетіміз орасан зор
екені осыдан-ак түсінікті.
107

Үшіншіден, республиканын дүниежүзілік сауда арналарынан қазіргі
кезде  жырақ  жатқанына  қарамастан,  біздін  транзиттік  əлуетімізді
пайдаланушы  салалар  елдің  болашақ  дамуының  қуатты  қайнарына
айналады.  Бұл  əлуеттік  стратегиялың  бағыттар  қатарына  енгізілуі  бірнеше
объективті жагдайларға байланысты туды. Олардың ең бастысы - шапшаң
дамып  келе  жатқан  Оңтустік-Шығыс  Азия,  Қытай,  Үндістан  мен  Ежелгі
құрлық  елдерінің  бұдан  былайғы  дуниежузілік  сауда  алмасу  барысында
көлік  шығындарын  төмендету  қажеттігі.  Сонан  соң  таяу  келешектегі
Қазақстанныц дуниежүзілік мұнай өндірудегі улесінің артуына байланысты
оның экспорты үшін жаңа келік құаттарының қажет болатыны да өте-мөте
маңызды.  Қазақстанның  географиялық  жағдайы  мен  құрлықтағы  ұлан-
ғайыр  аумағы  бізге  бугінгі  таңда  жəне  келешекте  кейбір  басқа  елдерден
табиғи артықшылық береді.
Сөйтіп,
Қазақстаннын
дамуының
ұзақ
мерзімді
даму
стратегиясының  бір  басым  саласы  көлік  ннфракұрылымын  дамыту  болуы
керек.  Ол  -  мұнай  құбырларын,  магистральдык  даңғылдар,  темір  жолдар,
айлактар  мен  өзен  терминалдарын,  əуежайлар  салу.  Біз  дамыған
коммуникациялар  жүйесін  сала  отырып,  экспорттык  əлуетті  едəуір
арттырып  кана  қоймай,  Қазақстан  аркылы  транзиттік  тасымалдын
мүмкіндіктерін де ұлғайтамыз.
Проблема  мынада:  коммуникациялық  жобалар  өте  қымбатқа  туседі
жəне  өзін-өзі  ақтау  мерзімі  ұзаққа  созылады.  Басқа  елдердің  тəжірибесі
нарық  тетіктері  инфрақұрылымның  дамуына  ықпал  етпейтінін  көрсетіп
отыр, демек, бұл жерде негізгі рөлді мемлекет өзіне алуы керек. Біз Ақмола
мен  Қарағандыдағы  аса  ірі  əуежай,  Трансазия  темір  жолындағы  Достық
стансасы,  Каспийдегі  Ақтау  порты,  Алматы-Ақмола  автодаңғылы,  біздің
телекоммуникацияларымыз  жəне  т.б.  құрылысы  кезінде  осылай  істедік.
Алдағы уақытта да солай істемекпіз.
Айтпақшы,  өндірістік  инфракұрылым  туралы  сөз  козғағанда,
Қазақстанға  экспорттык  мүмкіндіктерімізді  елеулі  түрде  арттыруға
мүмкіндік  беретін  алғашқы  ірі  жоба  жайында  үндемей  калуға  болмайды.
Биыл  Каспий  кұбыр  арнасы  консорциумының  (КҚК)  мұнай  кұбырының
құрылысы  басталады.  1999  жылға  жоспарланған  оны  пайдалануға  беру
мұнайдың  жыл  сайынғы  экспортын  67  миллион  тоннаға  дейін  жеткізуге
мүмкіндік  береді.  Алайда,  XXI  ғасырдың  басында-ак  Қазақстанда  мұнай
өндіруді  100  миллион  тоннаға,  ал  2010-2015  жылдың  бедерінде  170
миллион тоннаға дейін жеткізу жоспарланып отыр. Əрине, сол кезде КҚК-
нің  куаттары  біздің  канағаттандыра  алмайтыны  аян.  Мұнын  үстіне  біз
108

өзіміздің  алдымызға  мұнай  экспорттауды  100  жəне  одан  да  көп  миллион
тоннаға дейін жеткізу міндетін койып отырмыз. Сондықтан казірдің өзінде
маршруттары  Қара  теңізге  ғана  емес,  баска  бағыттарға  да  созылған
осындай  мұнай  арналарының  кұрылысы  туралы  ойлауымыз  керек.
Сонымен  бірге  біз  мұнай  өнімдерін  темір  жол  жəне  теңіз  көлігімен
тасымалдау кəлемін арттыруды көздеп отырмыз.
Төртіншіден,  егер  біз  өз  адамдарымызға  қаржы  жұмсамайтын
болсақ,  онда  отандық  экономиканы  өркендету  жөніндегі  барлық
ұмтылысымыздан  ештеңе  шықпасы  анық.  Мен  өткев  жүйенің  ілуде  бір
артықшылықтарының  бірі  -  баршанын  колы  жетерлік  білім  алу  болғанын
айтып өттім.
Білімді  халқымыздың  болуы  біздің  орасан  зор  артықшылығымыз,
ондай жағдай Оңтүстік Кореяда да, Маланзияда да, Индонезияда да болған
емес.  Біздің  орта  біліміміздің  бəсекеге  барынша  қабілетті  екенін  көп  нəрсе
көрсетеді. Сол себепті де экономикалық кұлдыраудың салдарынан алдымен
жоғары  жəне  орта  мектеп  оқытушыларының,  студенттердін  зардап
шеккеніш  өкпеміз  қара  қазандай.  Қолымыздағы  мұрадан  айырылып  калі
күпірлік  болар  еді.  Бұған  біз  жол  бермейміз.  Ол  -  ол  ма,  біздн  өсуімізге  де
кажет  резерв  бар,  яғни  ағылшын  тілін,  экономика  жəне  қаржы  пəндерін,
құқықты, ақпараттаманы окыту денгейін арттыру керек.
Азия
елдерінің
экономикалық
өсуіне
ыкпалын
тигізген
факторлардың  бірі  АҚШ-тың,  Еуропаның  дүниежүзілік  ғылым  мен  оку
орталықтарына  мыңдаған  студенттерін  окуға  жіберу  болды.  «Болашақ»
бағдарламасын  жүзеге  асыруда  жол  берілгеі  белгілі  бір  ауытқуларға
қарамастан,  біз  алдағы  уакытта  да  білім  саласына  мемлекеттік  қолдау
көрсетеміз,  қазақстандықтардың  қазір  де,  болашақта  да  қажетті  білімі  мен
дағдыларын  арттыруға  жөрдемдесе  береміз.  Студенттеріміздің  шетел
унивеситеттерінде оқуын қаржыландыра отырып, біз тек осылай тд күрделі
міндеттерді
шешетін
кадрлар
даярлайтынымызды
жақсы
білеміз.
Қытайдың,  Кореяның,  Жапонияның  тəжірибесі  соның  айқын  дəлелі.  Ал
енді  отандық  білім  беруді  дамытуға  келсек,  мұнда  оны  компъютерлендіру
бағдарламасы  шешуші  рөл  атқарады.  Бұл  іске  əлемдік  жетекші  оқу
орталықтарына  жақындастырылған  өз  білім  беру  құрылымдарымызды
қалыптастыру қызмет ететін болады. Ондай жоғары мектеп кешбасшылары
қазірдің  өзінде  бізде  бар.  Олар  -  Қазақстан  менеджмент,  экономика  жəне
болжау  институты,  Ұлттық  мемлекеттік  басқару  жоғары  мектебі  жəне
басқалары.
Бесіншіден, əлгінде айтканымдай, кез келген стратегия табиғи жəне
109

сіңірілген  артықшылықты  дамыта  беруге  құрылады.  Əлбетте,  біздін
стратегиямыз да оны айналып өте алмайды.
Алайда,  бүгінгі  əлемде  мұнай,  металл  жəне  ауылшаруашылық
өнімдері
экспортына
тəуелді
болып
қалу
дегеніміз
-
осы
артықшылыктарымыздан  айырылып  калу  деген  сөз.  Бұл  проблеманың
шешімі  -  экспортты  диверсификациялауда.  Осы  жол  əлемдік  конъюнктура
өзгерген  жағдайда  шығасымызды  төмендетіп  кана  қоймай,  сонымен  бірге
өнеркəсібіміздің одан əрі технологиялық дамуына жəрдемдеседі. Уақыт өте
келе  Қазақстан  өңделмеген  мұнай  мен  кенді  экспортқа  шығарумен  бірге
мұнай өнімдерін. химия мен машина жасау өнімдерін жапортқа шығарары
сөзсіз. Əрине, технологиялық даму кезеңдерінен ешкім «көктеп өте» алған
емес.  Біз  де  бұл  жолмен  жүрмейміз.  Міндет  басқада  -  негізінен  ұқсатушы
салаларды,  мұнай-химия,  машина  жасауда,  жеңіл  өнеркəсіпте,  құрылыс
материалдары индустриясында, тамақ өнімдерінде жəне тағы басқаларында
қолда  бар  салаларды  дамытып,  жаңа  салалар  құрумен  сындарлы
ұштастыруда.  Осы  міндеттердіц  бəрін  біз  қазірдің  өзінде  басымдықтар
санатына қосып отырмыз.
* * *
Əлбетте,  кез-келген  стратегияның  құндылығы  ойластырылуында
емес,  ойдағыдай  жүзеге  асырылуыңда.  Ал  біздің  жағдайымызда  белсенді
түрде  шетел  инвестицияларын  тарту  мен  инвесторларға  саяси  кепілдіктер
бергенде  ғана  табысқа  жетеміз.  Өкінішке  карай,  таяу  болашақта  ішкі
ресурстарға  арқа  сүйей  алмаймыз.  Көптеген  мамандар  халық  екі
миллиардқа  жуык  долларды  «жамбасына  басып»  отыр  деген  пікірде
болғанымен,  сенімді  каржы  жүйесін  қалыптастырыд,  қазақстандықтардың
сеніміне  қайта  ие  болғанға  дейін  біраз  уақыт  керек  екенін  мен  жақсы
түсінемін.  Əлбетте,  қазірдің  өзінде  бұл  қаражатты  банктерде  сақтау  тиімді
екенін адамдарға түсіндіру кажет. Кысқасы, өздері инвестор болсын, елдің
экономикасына жəрдемдессін, өзінің игілігіне кызмет етсін.
Əзірге  отандық  өнеркəсілті  аяғынан  тік  тұргызу  үшін  шетел
инвестициялары  керек.  Оз  тəжірибе,  жаңа  технологиялар  мен  ноу-хау,
баскару жəне маркетинг дағдылары кажет.
Міне, сондыцтан да біз елде қолайлы инвестициялық ахуал жасауга
көп куш-жігер жумсап келеміз. Сол үшін Меминвестком щрылды, «Тікелей
инвестпицияларды  мемлекетптік  қолдау  туралы»  зац  өзірленді.  Біздің
қазіргі  міндетіміз  -  капитал  агыеын  реттеудің  дөйекті  де  баршага  тусінікті
ережелерін  жасау,  инвесторлар  уціін  жеңілдіктер  мен  артьіқшылықтар
берудің
жуйесін
өзірлеу,
əлеуметтік
жəне
коммуникациялыц
110

инфрақррылымды  дамыту.  Басқаша  айтқанда,  əлемнің  іскер  топтары  уиіін
Қазақстан  беделін  арттыру  керек.  Біз  қолында  елеулі  ресурстары,  озық
технологиясы,  өнім  бөлудің  галамдық  арналары  бар  əлемнің  аса  ірі
ултаралық корпорациялары н ы ң капиталын солай гана тарта аламыз.
Бұл  күндері  Алматыда  аса  ірі  инвестициялык  баскосу  өтіп  жатыр,
оған  аса  ірі  əлемдік  компаниялардың  басшылары  катысуда.  Кеше  осы
баскосуда  өзім  де  сөйледім,  оған  катысушылардың  сөздерін  де  тыңдадым,
елімізге  шетел  капиталынын  келуін  үлғайту  жолдары  туралы  мүдделі  де
келелі  өңгіме  козғалғанына  көзім  жетті,  Көптеген  бизнесмендердін
Қазақстанға көзін ашу керек, елуетіміздің мүмкіндігінен, даму келешегінен
хабардар
ету
керек.
Басқосудың
біздін
əлемДі
шаруашылык
байланыстарына кірігуімізге куатты серпін береріне күмəнім жок.
Бұл
ршш,
басңасын
айтпаганның
өзінде,
экономиканы
инвестицияларга  бейім  цалыпта  трратьтдай  жагдайда  рстау  жтіндегі
тыңтлықты  жумыс  цажет.Демек,  экономикалық  реформалардьі  жузеге
асырудың серпінді де қатаң ыргагы керек. Нарықтың өзіне де экономиканы
«қыздыратын»  бірталай  уақыт  керек  екенін  ескеру  қажет.  Сондьіқтан
бугінгі  таңда  нарықтықреформаларды  көп  ретте  мемлекеттің  өзі  ынта-
ландырьіп  келеді.  Мемлекеттің  экономикага  Бұлайша  араласуьша  сын
айтылатын  кездер  де  сирек  емес.  Бірақ  Бұл  араласудың  əміршілдік-
əкімшілдік  араласумен  уш  қайнаса  сорпасы  қосылмайтьшын  рмытпайық.
Біз  реформалардың  багыты  нарықтық  куштермен  астасуы  ушін  бəрін
істеуге  рмтылудамыз.  Мундай  шаралар  аса  əсерлі  нəтижелер  береді.  Бұл
ретте «Азия жолбарыстары» деп аталатындардың шжірибесі улгі аларлық.
Біз қыска мерзім ішінде жекешелендіру арқылы же- кеменшік иелері
табын  калыптастырьш,  ресурстарды  барынша  тиімді  пайдалану  үшін  оны
бөлу тетіктерін жолға қоюымыз, өлеуметтік-əкономикалық дамуды заңдық
жəне реттеуші яегіздермен ұдайы «жетелеп» отыруымыз керек.
Əкімшілік  жүйемізді  сауықтыруымыз  қажет.  Шенеу-  ніктердің
далиған штаты қазірдің өзінде біздің даму жолы- мьгздағы елеулі тежегішке
айналып  отыр.  Кейде  тіпті  огаштыкка  Урьша  бастадық.  Мемлекеттік
қызметшілер  санын  бүкіл  халыкка  шаққанда,  Қазақстан  Батыс  Еуропаның
неғұрлым
дамыган
елдерімен
бір
қатарда
тұр.
Алайда,
біздің
ашіараттымыздьщ  лгұмыс  сапасы  ешқандай  сын  көтермейді.  Өздеріңіз
білесіздер, еуропалық қалыптың ауылы өлі алыс.
Өлбетте, бюджеттегілердің қалың қосыяын дөулеті шағын мемлекет
есебінен  ұстау  ауыр  міндет.  Демек,  еғер  біз  экономи-  калық  өсуді
жеделдетуге  бекем  бел  байлаған  екенбіз,  онда  мемлекеттік  басқару
111

органдарын  реформалауды  белсенді  іске  асыруымыз  қажет.  Бұл  процесс
осы  жылдың  наурызында  басталды,  біз  онда  министрліктер  мен
ведомостволар  саныныд  тең  жартысын  қысқарттың,  аумақтық  басқару
органдарыньщ  құрылымы  мен  санын  оңтайландырдық.  Бес  облыс  пен
ондатан  ауданньщ  баскару  аппараттары  қысқартылды.  Нəтижесінде  біз
барынша  іскер,  икемді  баскару  органдарын  сомдайтын  боламыз.  Тұтас
үкіметтін жəне əрбір министрдің алдына накты міндет қойдым, оны жүзеге
асыру мерзімін белгіледім. Жана астанага ұйымшылдықпен, беріле істейтін,
осы  заманғы  өлшемдермен  пайымдай  білетін  кадрларды  топтастыруды
көздеп отырмын.
Сонымен  бірге,  бір  миллион  бюджетшілер  туралы  айтқанда,
мемлекеттік  қызметте  тұратындардың  бəрінің  70  проценті  дөрігерлер  мен
мұғалімдер екенін естен шығармауға тиіспіз. Бір жағынан қызмет сапаеын
арттыру  үшін,  екіяші  жағынан,  республикалық  бюджет  иығьгаан  ауыр
жүкті  алу  үшін  біз  білім  беру  мен  денсаулык  сақтау  жүйесін  кең  келемде
реформалауды  жоспарлап  отырмыз.  Мұғалімдер  мен  дəрігерлерге  түсетін
салмақ, мектептер мен. ауруханалар саны онтайландыруға, ел қажетіне сай
болуға,  ал  қызметшілердің  осы  санатынын  еңбегіне  төленетін  ақы
өжептоуір  жоғары  болуға  тиіс.  Айтып  өткенімдей,  мемлекет  алдағы
уақытта  да  білім  беруді  тағдырдың  тəлкегіне  тастамайтын  болады,  бірақ
оны қолдау міндеті білім беру жүйееі, гранттар мен  шөкіртақылар арқылы
жүзеге асырылады. Мен жеке меншік мектептердің, бірак лицензияланған,
өрі  мемлекеттік  талаптарға  сай  келетін  мектептердің,  университеттердія,
ауруханалардың  көп  болғанын  калаймын.  Медициналык  сактандыру
жүйесіне де баса назар аударылатын болады.
* * *
Құрметті Ассамблея делеғаттары мен конақтары!
Соңғы  жылдары  біз  реформалардың  жасампаз  кезенінен  өттік,
Қазақстанның  мемлекеттігін  нығайту,  əлемдік  қауымдастыққа  кірігуі  үшін
көп  іс  тындырдыкқ.  Əлбетте,  біздін  алдымызда  əр  жолы  жаңа  аукымды
міндеттер  тұрды  жəне  тұратын  болады.  Бірақ  ендігі  жерде  олар  жан
қорғалау киындығы емес, өсу киындыктары болады.
Қалай  болғанда  да,  біз  көп  этностык  мемлекеттің  тоталитаризмнің
ауыр  мұрасына  карамастан,  барлық  ұлттар  адамдарының  сенімі  мен
татулығы,  адам  кұкығына  кұрмет  ахуалында,  халықтың  барлық
топтарының, барлық ұлттар мен ұлыстар өкілдерінің əлеуметтік өріптестігі
мен  ынтымактастығы  жағдайында  бейбіт  жолмен  дами  алатынын  жəне
дамуы керектігін дəлелдеп бердік.
112

Біздің  еліміз  алдағы  уакытта  да  ілгерішіл  ұлттык  саясат  жүргізетін,
болашақ  ұрпактардың  бейбіт  өміріне,  өр  адамның  еркін  дамуына  жəне
барлық  этностарымыздың  арасындағы  уйлесімге  кепілдік  беретін
демократиялық  мемлекеттің  заңдары  бойынша  өмір  сүреді.  Осындай
мемлекет  орнатып,  біз  талай  тауцыметті  бастан  кешкен,  бірақ  бірегей  көп
ұлтты Қазақстан халқын асырап-сақтаған, баулып-түлеткен, меиірімі мəңгі
де  дарқан  қасиетті  қазақ  жерінің  алдындағы,  қазақстандықтардың  урпақ
алдындағы өз парызымызды орындайтын боламыз.
Байыппен тыңдағандарыңызға рахмет!
113

Жетінші тарау
ЖАДЬІМЫЗДА ЖАТТАЛСЫН, ТАТУЛЫҚ
ДƏЙІМ САҚТАЛСЫН!
Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың халық бірлігі,
қоғамдық татулық пен тарих тағылымы туралы
ой-толғанысы
Уақыт  озады,  міне,  1997  жыл  да  тарихқа  ұзады.  Енді  менің  жазу
үстелімде  жаңа  күнпарақ  тұр,  соған  қарап  жұмысымның  кестесін  кесіп-
піщемін, реформалар барысын бақылаймын, кездесулер мен сапарларымды
жоспарлаймын,
мемлекеттік
басқару
органдарының
қызметін
қадағалаймын. Өмір, сөйтіп, ілгері жылжымақ...
Қаумалаған саналуан жаңа істердің қамымен жүрсем де, менің 1997
жылға,  дəлірек  айтсам,  1996  жылдың  аяқталар  кезіне,  келер  үш  жуз  алпыс
бес  күнді  Қоғамдық  татулық  жəне  саяси  құғын-сүргін  құрбандарын  еске
алу  жылы  деп  жариялау  туралы  ұйғарымға  келген  сəтіме  ойша  оралатын
кездерім жиі. Осы уақыт ішінде өткен оқиғаларды қайта-қайта саралаймын,
осы  кезең  ішінде  тындырылған  істің  бəрін  тағы  да  ой  елегінен  өткіземін,
сонда  осындай  Жылды  өткізу  туралы  шешімнің  дұрыс  болғанына  көз
жеткіземін,  əлбетте,  мұның  өзі  елімізге,  біздің  баршамызға,  куллі
қазақстандықтарға аса қат болғаны да кумəн сіз.
Мұндай  шешімнің  тоталитарлық  жуйе  билеп-төстеген  уақытта
еңбегі  еш,  тузы  сор  болып  келген  халқымыздың  басыне  тускен  барлық
ауыртпалықтың  байыбына  барып,  қантөгісті  ала  ауыздықтың  қатері  мен
оның  басқа  салар  қасіретін  пайыдай  білетін,  ортақ  шаңырағымыздың
астындағы  жарасым  мен  татулықты  қастер  тұтатын  миллиондаған
отандастарымның жүрегіне жол табатынына шубəм болган емес.
Несін  жасырайын,  бұл  ізгі  ниетті  бəзбіреулер  бес  жылдықтың  əр
жылы  шешуші  дейсіз  бе,  айқындаушы  дейсіз  бе,  əйтеуір,  бір  айғай-сурең
атаумен  əдіптелетін,  санадағы  ізі  əлі  сайрап  жатқан  күні  кешегі  уақытпен
салыстырып  жүрер  ме  екен  деген  қаупімнің  болғаны  да  рас.  Алайда,
əлемнің  көптеген  елдерінде  кей  жылдарды  белгілі  бір  ұлттық  идея
ұранымен  өткізу  дəстурі  əбден  қалыптасты,  əрі  БҰҰмен  ЮНЕСКО
тарапынан  қолдау  тауып  отыр,  ендеше,  үстірт  салыстыруларға  əуес
сөзуарлардың айтқанына құлақ асудың қажеті қанша!
114

Уақыт  журдек,  жыл  да  өтті,  ал  бұл  жылдың  азаматтық  мəні  зор
əртурлі  оқиғаларға  толы  болғаны  сонша,  Қоғамдық  татулық  пен  саяси
құғын-сургін  құрбандарын  еске  алу  жылы  туралы  тутас  бір  кітап  жазса  да
артық  емес.  Алайда  алдыма  ондай  үлкен  міндет  қойып  отырғаным  жоқ,
менікі жылдың ең айтулы деген оқиғаларына тоқталып, соларға саяси баға
бермек ниет.
I.

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: