Бұл кітпақа қазақтың ұлы жауынгер ақыны Ма
жүктеу/скачать 18,36 Mb. Pdf көрінісі
|
СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ ВОСЬМИГРАНО- ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ Махамбеттің тұлғалық болмысы да, шығар- машылығы да көп қырлы. Сондықтан, оны ашу үшін оның қайраткерлігі мен дарынын жеке көріністер арқылы анықтаумен шектелуге бол- майды. Олай болғанда оның Тұлғалық қуаты, көп қыры, тұтастығы мен биігі, түпсіз тереңдігі жұмбақ күйде қала береді. Нақтысын айтсақ - осыған дейін Махамбет бейнесі әлі де жеткілік- ті дәрежеде толық, тұтас зерттелмей келеді дер едік. Бірақ оның бүтін болмысын қамту, бар қырын біріктіру, оны категориялар жүйесіне, термин- дер мен түсініктер аясына тоғыстыру мүмкін бе? ... «Алдымен іс болды», яғни, іс-әрекеттер, өмір тәжірибесін алу, оны өзгертуге талпыныс болды. Түркілерде бұл ұғым «іс» деп аталады. Әрине, бұл үғым олар үшін алдымен жауынгер- шілік, соғыс еді. Тек содан кейін ғана өмірдің тіршілігі, еңбек аталады. Іске қатысушы субъект – Іскер («Әскер» ұғы- мымен мағынасы бір) – тек еңбекқор, іскер жан- ды бейнелемейді, ол – жауынгер. Іскер (әскер) – мынадай сөздердің қтасуымен құрылған: «іс» + «ер». Содан келе бұл сөз тіркесі ісер – ісері – сері – іскер - әскер болып құбылып, жаңа ұғымдарды тудырады. Осы сөздердің бәрінің этимологиясында «сері» сөзі табылып тұр. Ол тіркестердің бәрінде «іс» пен «ер» сөздері бар. Бұндағы «ер» сөзі отбасылық мағынада айтыл- майды. Себебі, далалықтардың өмірінде әруақытта соғыс қатері төніп тұрды. Сондықтан жауынгер болу, оған балаларды жас кезден дайындау, жа- угершілік заманда атқа қону – қашанда мәрте- белі іс саналған. Қоғамда еңбек бөлінісі болғанымен, жауынгер- лік ешбір мамандыққа жатпайтын, ол – жалпыға бірдей міндет еді. Жауынгерлік тәсілдерін етік- шілер де, малшы-жалшылар да, әйелдер мен ба- лалар да, тіптен, қарттар да меңгеруге міндетті болатын. Міне, осындай ортадан суырылып бір Ер шығатын. Ол өзгелерден шоқтығы биік тұрған, жүрегінде түгі бар, майданда қан кешуге төзімді, әрі, оны ұрыста көрсете алған Ер болуы тиіс-тұғын. Дәл И личность, и творчество Махамбета столь мно- гогранны, что какие-либо частные определения их невольно ограничивают, упускают из виду всю силу, богатство, цельность, высоту и глу- бину этого Колосса. Иначе говоря, анализ фено- мена Махамбета чаще всего не сопровождается полноценным и соответствующим синтезом. Возможен ли всеохват и проникновенное осве- щение всех граней этого чудотворного явления, сведение их воедино, обозначение его одним словом, понятием, термином? ...«В начале было дело», то есть совокупность действий, опыта, преобразования. Тюрки обо- значали это понятие словом «iс». Понятие это для них означало прежде всего ратное дело, войну, а затем уже труд, работу в собственном значении этих слов. Субъект дела — iскер (аскер, что одно и тоже) — не просто трудяга или мастер, он — воин. Iскер (аскер) — результат развития словосочетания iс + ер: icер — iсерi — серi — iскер — аскер, в котором найдена этимология слова «серi». В этих инвариантах непременно участвуют слова «iс» и «ер», которые лишь отчасти переводимы словом «муж». Степь всегда была очагом постоянных и жесто- ких войн, отсюда — всеобщая воинская повин- ность, обучение и формирование ратников сы- змальства, приоритетность и почетность дела защитников. При всем существовании разделения труда во- инский труд являлся не профессией, а всеоб- щей необходимостью. Ремесленники, пастухи, женщины, старики и дети обладали воинскими навыками, бойцовским духом. Из этой среды выделялись еры — мужи, наиболее приспосо- бленные к суровым условиям войн, отличив- шиеся в них. Эта традиция существовала и при жизни Махамбета. БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ 32 33 осы дәстүр Махамбет заманында өшпеген еді. Содан болар, оның барлық дерлік жырлары жа- ужүректілікті, шалт қимылды ептілікті, ар-на- мысты, өжеттікті айрықша дәріптейді. Әрине, Махамбетті осындай орта ғана емес, оны туа біткен өз қасиеті де жауынгер етіп шығарғанын атап өту қажет: ол табынған құдырет «Ерлік» болса, өзі де соған лайықты Ер болып шықты. «Ер» полисеманткалық, көпмағыналы сөз. Ол мағынасына мынадай ұғымдар кіреді: 1) тәуел- сіз еркек (азамат); 2) жауынгер; 3) Ел-жұрты- ның қорғаны; 4) көпті көрген, небір қиындықты бастан өткерген; 5) отбасы Ешқашан ЕР санатына жатпайтындар: құлдар; бір де бір шайқасқа қатысып көрмегендер; қа- ру-жарақ асына алмайтындар, немесе, қару асынуға тыйым салынғандар. Махамбеттің өр жырларында ЕР дегеннің кім болары, қандай болары, оның өмірлік мұраты туралы көп айты- лады: «Толарсақтан саз кешіп», «Атадан туар ар- дақты ер, жауды көрсе жапырар...», «Ел шетіне жау келсе, азамат ердің баласы, намы- сына шыдай ма, жаттан көмек сұрай ма?», «Қабырғасын қаусатып, бір-біріндеп сөксе де, қабағын шытпас ер керек, біздің бүйткен бұл іске!» және т.б. өлеңдерде ақын батырлықты, қиыншылыққа мойымауды, жанпидалық пен ерге бітер қажыр-қайратты жырлайды. Сонымен, біз алдымен ортақ бір мағына тап- тық, ол – іс-к-Ер, оның бір түрленген түрі – Ер- лік. Бастапқыда айтылған «іс-к-Ер» сөзінен «ісі Ер» лексемасы туындайтын болуы керек деуге болады. Содан сөздің дамуы барысында ол сөз «СЕРІ» мағынасында орныққан. Сондықтан «ЕР» сөзі мағыналық тұрғыдан ғана емес, грам- матикалық тұрғыдан да «СЕРІ» сөзінің атрибу- ты болып табылады. «Сері» сөзі тарихи өзгерістерге ұшырап оты- рған: ол алдымен жауынгер мағынасында қол- данылса, кейін көп мағыналы ұғымға айналып, адамның жан-жақтылығын, көп қырлылығын бейнелейтін болған. Во многих своих стихах он более всего говорил об отваге, удали, чести, мужестве. Не только среда, но и сам Махамбет выковывал из себя бойца, воина. Его идеалом было понятие «ЕР», кем он, безусловно, являлся сам. «ЕР» — полисемантическое слово, включаю- щее в себя следующие значения: 1) свободный мужчина; 2) воин; 3) защитник Отечества; 4) опытный, бывалый человек; 5) муж, обладаю- щий привилегированными правами. ЕРами не могли называться рабы; лица, не при- нимавшие участия в сражениях; люди, не спо- собные носить оружие или лишенные этого права. Махамбет, создавая образ и идеал ЕРа, неоднократно выражал назначение, суть, смысл его существования. «Воин благ всегда лишен», «Муж, достойный духа предков, коль пред ним возникнет враг, — бурей пустится в наскок...»; «Коль беда твоей Отчизны докатилась до ворот, пожалеешь разве жизни, не отдашь и кровь, и плоть?!»; «...мы, мужчины, не страшась огня, пучины, одичало к водопою шли звериною толпою» и т. п. — строки поэта отражают мужество, стой- кость, лишения, самоотречение ЕРов. Итак, уже вначале мы «нащупали» общее на- чало, «iсЕРство», одним из компонентов кото- рого является «ЕРство». Первоначальное слово «iсЕР» трансформировалось затем в лексему «iсЕРi», а окончательно — в «СЕРI». Как видно из анализа, не только по смыслу, но и граммати- чески «ЕР» является атрибутом «сЕРi». Слово «серi» исторически изменялось: возник- нув как простое обозначение воина, оно затем сложилось в многозначительное понятие, кото- рым, как увидим далее, называли многогран- ную личность. Не отсюда ли английское слово СЭР?! БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ 34 35 СЕРІ болып ешкім туылмайды, сері болып қа- лыптасады. Махамбет те осы дәрежеге көпте- ген қиыншылықтарды бастан кеше отырып, ізденіспен жетті. Алайда, бұл атақ оған даңқ әкелгенімен, тағдырына сор болып жабы- сты: көкке көтергенмен, жау тауып берді, өлім құштырды, және де, ...атын мәңгілікке қалды- рды. ... ЕР болу Серіліктің міндетті шарты болса да, Серілік үшін ол жеткіліксіз. Тарих яки қоғам жаугершілікте небір ерлік түрін көрсеткен Ер- лер арасынан өзінің жеке батырларын ерекше- леп-екшеп алуға бейім келеді (БАТЫРЛЫҚ әу- елде, мүмкін, «батЕР» болған шығар). Жасын,дай жайнаған жауынгерлік, өжеттік, ба- тырлық Махамбет ерекше құрмет тұтқан қаси- еттер. Сондықтан ол «Өлім — хақтың пәрмені», деген сұрақ қояды да, оған «Атақты ермен бір- ге өлсе, жігіттің болмас арманы» деп өзі жау- ап береді. Махамбет батыр жауға жалаң қылышпен ессіз шабатын жанкешті емес еді. Оның «батыр- лығы» - өзі айтқандай «ақылға жүгінетін» ба- тырлық. Сол себепті де, ол Баймағамбет сұлтан- ның алдына келеді. Ондағы мақсаты «арызымды айтып толғадым, іштегі түйін шешілді»деген сөз айтуболатын. Қашанда ақылға сала білу, дұрыс шешім қабыл- дай алу, көрегендік және басқа асыл қасиеттер батырларды батыр етіп қана қоймай, оларды ақылман қолбасшы, дала маршалдары деңгей- іне көтерген. Мұнда, батыр тек жаужүрек адам емес, ол – дана қолбасшы ретінде көрінеді. Махамбет Ер ретінде танылды. Батыр деген даңқы шықты. Әскери жасағын басқаруда қол- басшылық қабілеті айқын көрінді. Оның дала шайқастарында көрсеткен табандылығы мен тапқырлығы, жігері, көшбасшылығы ел аузын- дағы аңыздарда ғана емес, ақынның өз өлең- дерінде де айтылады: «Дулығалы бас кескен, ту түбінен ту алған, жауды көріп қуанған, мен Өтемістін баласы Махамбет атты батырмын», «боз ағаштан биік мен едім, бұлтқа жетпей шарт сынбан», СЕРIами не рождались, а становились. Махам- бет, прежде чем достичь этого звания-призна- ния, шел трудным путем поисков, принесших ему славу и несчастье, врагов и почитателей, смерть и бессмертие. ...Быть ЕРом — необходимое, но не достаточ- ное условие достижения статуса серi. Из рядов мужей — ЕРов — история или общественная жизнь на авансцену деяний выдвигает наиболее отличившихся в боях и войнах мужей — героев, БАТЫРОВ (первоначально, наверное, батЕР). Доблесть, отвагу, героизм Махамбет ценил не- обыкновенно. «В чем же смысл высшей чести, жизни чистой безупречной?» — вопрошал он и сам же отвечал: «Смерть, приняв, с героем вме- сте, подвести всему итог...» Батыр не вмещается в рамки храбреца-удальца, бесшабашного смельчака. «Героизм, — утверж- дал Махамбет, — зависит «от рассудка». Именно в этом качестве он явился к султану Баймагамбету, «чтоб развязок всех узлов не ме- чом и не десницей, а суждениями добиться». Рассудительность, умственные способности, дальновидность и другие качества возводили батыров в ранг военачальников, стратегов, степ- ных маршалов. «Если войско легкокрыло выхо- дило шествовать, то, конечно же, батыры возглавляли эту рать» — из этих слов Махам- бета видно, что батыры не просто герои-бойцы, но и полководцы- мудрецы. Махамбет, состоявшись как ЕР и рядовой воин, прославился и в качестве батыра — руководите- ля воинских формирований, проявлял смекалку, стойкость, мужество, волю, талант полководца. Об этом свидетельствуют не только предания и исторические источники, но и стихи самого ге- роя-поэта. «Я, восставши ради масс, силы их собрал в ку- лак, чтоб обиды вековые кровью смыл наш об- щий враг…»;«Был я сильный, смелый, хваткий, не покой искал, а схватку…»; «Радость я вку- БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ 36 37 «аттанған едім көп үшін көптің жинап мол күшін, дұшпанда кеткен сол көптің ежелден бергі кегі үшін». ...Махамбетте осы және осыған ұқсас жыр жол- дары өте көп, және, ол сөздер оның ерен жауын- гер болғанын және ұлы даланы шарпыған шай- қастарда қолбасшылығы сөзсіз мойындалғанын білдіреді. Бірақ, Махамбеттің БАТЫРлығы пен ЕРлігі – оның тек СЕРІлікке барар баспалдақтары ғана. Адам, қоғамдық тіршілік иесі ретінде, белгілі бір шамада азаматтық парызды мойнына жүкте- ген. Ол парыз халықтың мүддесі мен мақсатта- ры арқылы көрініс табады да, жеке тұлғаларда ерлік, қажырлылық, отансүйгіштік, жаңашыл- дық, ескіден арылу жолындағы күрес секілді қасиеттердің өзегіне айналады. Азаматтың азаматтығын анықтайтын бірден бір қасиет – оның өз өмірін елі мен жұртының бақытына арнауы, жеке басының күйін күйтте- мей, күйбең тірліктен жоғары болуы. Ол өзінің барлық жігерін Отанына, халқына қызмет етуге бағыштайды. Дәл осы – халықтың прогресске және қоғамды жаңартуға ұмтылысы – Исатай- ды ерлік жорыққа бастады, Махамбеттің рево- люциялық поэзиясын және Құрманғазының өр сарынды симфониялық күйлерін тудырды. Содан болар, халық оларды әлі күнге дейін аза- маттықтың үлгісі тұтып келеді, дәріптеп келеді. Олай болса, Махамбет әруақытта Отанының шексіз патриоты, демократ, революционер деп танылуы тиіс. ЕР, БАТЫР, АЗАМАТ – міне, осы үш қасиетті Махамбет тұлғасы мен оның қоғамдық-саяси іс-әрекеттерін айқындап тұрған іргетас деп са- нау қажет. ... Махамбеттің дарыны рухани дүниесінде де танылды. Ол бір мезетте бір өзі АҚЫН, САЗ- ГЕР, ОРЫНДАУШЫ бола отырып, артында мәңгілікке жырлары мен күйлеріндей асыл мұра қалдырды. Қазақ - өлеңсөзді халық. Алайда, кез келген өлеңші АҚЫН болып қа- лыптаса алмайды. Өйткені, Ақын өлең құра- стырушы емес, ол, ең алдымен, ойы өлеңмен өрнектелген рух иесі. сил побед, славный воин Махамбет…» — эти и подобные им строки, которыми насы- щена поэзия Махамбета, характеризуют его как незаурядного воина, признанного лидера степ- ных баталий. Но «БАТЫРство» и «ЕРство» Махамбета — лишь ступени его восхождения к «СЕРiству». Человек, как общественное существо, в той или иной мере наделен гражданственностью, которая напрямую связана с интересами и чая- ниями народа, превращена во внутреннюю по- требность проявления мужества, патриотизма, стремления к переустройству отживших обще- ственных отношений. Азамат (гражданин) во главу угла своей деятель- ности ставит общественное (народное) благо, а не индивидуальное благополучие, отдает себя во имя служения Родине, народу, посвящает Отчизне «души прекрасные порывы». Именно стремление народа к прогрессу и обществен- ному обновлению породило самоотверженные поступки Исатая, революционную поэзию Ма- хамбета, героические кюи-симфонии Курман- газы. Их-то до сих пор народ превозносит как своих, в высшей степени, азаматов. Махамбет, как аза- мат, — непревзойденный патриот своей Роди- ны, демократ, революционер. ЕР, БАТЫР, АЗАМАТ — вот три кита, на кото- рых основана личность Махамбета и его обще- ственно-политическая деятельность. ...Таланты Махамбета раскрылись и на духов- ном поприще. Как АКЫН (поэт), САЗГЕР (ком- позитор), ОРЫНДАУШЫ (исполнитель) он оставил непреходящие культурные ценности в форме жыров и кюев. ...Не всякий поэт является акыном... Акын не стихостроитель, не стихоплет, не стихослага- лец. БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ 38 39 Жалпы, «ақын» сөзін талдағанда мынаны бай- қаймыз: бірінші буындағы «ақ» сөзі судың ағы- сын бейнелейтін етістік болса, сонымен қатар ол тазалықтың, шындықтың символы ретінде- гі сын және зат есімдік мағыналарға ие (мыс.: «аққа құдай жақ»). Осы – «ақ» сөз түбірінен «АҒЫН» сөзі туындайды. Бұл түркі тілдерінде ахун, ахан, ақын болып өзгеріске түскен. Яғни, Ақын – ағынды су, тасқынды су... Сондықтан нағыз Ақында екпінді экспрессия мен тасқын, өткірлік пен турашылдық басым келеді. Шын мәнісінде, Махамбет сынды ақындар ли- рик те емес, сарай ақыны да емес, оңашаны сүй- етін ақын да емес, олар – жаршылар, жаманға жаны төзбейтін жаушылар, өмірге жаңа леп берушілер, қасаң дүниені қиратушылар, сеңді бұзатын селдер. Олардың жырлары бітіспес араны бітістірмейді, қайта, керісінше, олардың арасын аша түседі, ондағы қордаланып қалған қолаңсаны сылып алып тастайды, екіжүзділік пен құлдық сананы күресінге лақтырады. Әдетте, мұндай ақындарды сарай маңындағы жылы-жұмсаққа үйренген қауым, жағымпаз жыршылар жақтырмайды, өйткені, олардың аңсары далаға ауып тұрады, олардың жан дү- ниесін жаңа әлемдер мен адамдар тартып тұра- ды. Сондықтан уақыт өте олар міндетті түрде СЕРУЕНШІЛЕРГЕ айналады да, саяхатшылық, пилигримдік,кезбелік өмірін бастайды. Олардың шығармашылық және ойшылдық дарынын жалғыздық ұштай түседі, оларға да- ланың өзі әсем әуезімен үн қосады. Мүмкін «серуенші» сөзінің түп-төркіні осында шығар, яғни, «сері-әнші» деген сөз тіркесінен туған бо- лар? Адуын ақындар өздерінің асау ойлары мен мі- незін «салқындылықпен», сұңғыла ойларымен тежеп отырады. Махамбет те осындай болды. Оның бір сезіммен төгіліп түскен жыр-жолда- рының астарында терең ой жатады, ОЙШЫЛ- ДЫҚ бар. Оның жырлары сөз легі керенесінен асып-тө- гіліп жататын жәй өлең емес, ол жырлар Ма- хамбеттің ар өз басынан өткен қуғын-сүргіннің, күйзеліс пен қиындықтың, жоқтықтың ұзақ ой- дан кейін туындаған көрінісі. Оның «Арғымақ Само слово «акын» происходит от глагола-им- ператива «ак» (теки, протекай), являющегося одновременно и существительным (ак — вода, исток, ключ). Из этого этимона (основы слова) происходит АГЫН (ахун, ахан, акын), то есть течение, поток, бурлящая вода... И поэт! По- эт-акын есть олицетворение неудержимости, экспрессии, напора, ярости, бурления. На самом деле акыны, подобные Махамбету, не поэты-лирики, не поэты-лизоблюды, не поэты тиши кабинетов, а свободные глашатаи, бунта- ри, буревестники, разрушители всяких канонов и догм, плотин, запруд и установленных ру- сел. Их стихи не сглаживают противоречия, а вскрывают их, вырезают гниль, ложь, рабскую покорность. Как правило, этим акынам претит дворцовая нега, лизоблюдная лира, их притягивают воль- ная степь, новые знакомства, таинственные дали. Вот почему они закономерно становятся СЕРУЕНЧИ, т. е. путешественниками, пили- гримами, странниками. Их одиночество пробуждает творческие и мыс- лительные способности, а сама степь навевает и напевает возвышенные и прекрасные мелодии. Не отсюда ли слово «серуенчи»? От словосоче- тания «серi + әуен» (мелодия) — «серiәуеншi», т. е. «рыцарь — мелодист»? Акыны гасили свои буйные страсти, необхо- димую эмоциональную экспрессию, отдавая предпочтение «хладомыслию» и любомудрию. Именно таким был Махамбет. За всеми кажу- щимися эмоционально-чувственными строка- ми акына видится опыт мыслителя, ОЙШЫ. Эти строки не поверхностная легкомысленная поэтическая пена, а итог страдальческой мудро- сти, длительных раздумий, результат лишений, гонений, мучений. «Ускачу один я в поле, для раздумий и идей, чтоб из сердца вырвать боли БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ 40 41 жақсы ат мініп, жеке шығып елімнен, толық- сып,толғау толғасам», - деуі де сондықтан Махамбеттің ойшылдық қабілеті оның қоғам- дық-саяси қайраткерлігінде ЕР, БАТЫР, АЗА- МАТ тұлғасы ретінде көрініс тапты. Ол өз өмірін саналы түрде халқының өркендеуі мен бақытына арнады. Батырлық – тек батылдық пен қайсарлық емес, ол, ең алдымен, ЕЛІ үшін жанпидаға бара алу, оған қалқан бола алу. Сон- дықтан, Махамбет осы жолда басы қаншама қа- уіп-қатерге ұрынса да, небір азаптарды тартса да - өз ұстанымынан айнымады, таңдауын жар- ты жолда тастап кетпеді. Сонымен, бұл қысқа ғана талдауда Махамбет- тің мына қырларын атап өтуге болады: 1) Ер; 2) Батыр; 3) Азамат; 4) Ақын; 5) Сазгер; 6) Орын- даушы; 7) Серуенші, Кезбе (болмыс тәуелсізді- гі); 8) Ойшыл. Осы қасиеттердің бәрі түйін- деле келе бір атауға – СЕРІлікке келіп тіреледі, басқаша айтқанда – «қазақ даласының «сегіз қырлы – бір сырлы» ЕР СЕРІсіне (рыцарь)» де- генге. ... Түркілердің киелі таңбаларының бірі – «сегіз қырлы» таңба. Сондықтан далалықтар осын- дай – Махамбеттей тұлғаларын «сегіз қырлы – бір сырлы» деп атаған, яғни, бұл - «сегіз қыры жарқыраған жақұт» дегенді білдірсе керек... и отчаяние — репей», — изрекал Махамбет. Способности мыслителя-ойшы Махамбет в полной мере проявил в своей общественно-по- литической деятельности, то есть будучи ЕРом, БАТЫРом, АЗАМАТом. Он сознательно посвя- тил всю жизнь борьбе за счастье народа. Батыр не тот, кто просто смел, а тот, кто грудью встал за ЕЛ (ел — народ, страна, держава, Отечество). Как бы ни отчаивался и ни страдал ер, батыр, азамат Махамбет, он не опроверг правоту своих идей, выбора, умозаключений. Итак, в этом кратком анализе были выделены следующие грани личности Махамбета: 1) Ер (муж); 2) Батыр (герой); 3) Азамат (гражда- нин); 4) Акын (поэт); 5) Сазгер (композитор); 6) Орындаушы (исполнитель музыкальных со- чинений); 7) Серуеншi (странник); 8) Ойшы (мыслитель). Все эти грани смыкаются, фоку- сируются в понятии «серi» — многоталанного и многогранного рыцаря. ...Магический символ, знак тюрков — восьми- гранник. Отсюда выдающихся людей в Степи называли «сегiзкырлыбiрсырлы», что в перево- де означает «единосутен, осьмигран». Именно поэтому до сих пор: Самородок — восьмигран- ник, сверхкристальный Махамбет, до сих пор на поле брани льёт и брызжет яркий свет... БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ ЖЫР-ЖЕБЕСІ СЕГІЗ ҚЫРЛЫ БІР СЫРЛЫ МАХАМБЕТ СТИХОСТРЕЛЫ МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН ВОСЬМИГРАНО-ФИЛИГРАННЫЙ МАХАМБЕТ 42 43 |