Болтаева ә. М

Эксперименттік зерттеулердің негізгі кезеңдері:

1. 
   Зерттеу тақырыбын анықтау. Тақырып зерттеу аймағын, мәселелер шеңберін, пәнін, объектісін, әдістерін шектейді. Алайда зерттеудің нағыз алғашқы кезеңі бастапқы мәселенің қойылуы болып табылады.
   

• 
  құбылыстың болуы туралы болжамды тексеру;
  
• 
  құбылыстың өзарабайланыстары туралы болжамды тексеру;
  
• 
  А құбылысының В құбылысынан себептік тәуелділігі туралы болжамды тексеру.
  

2. 
   Зерттеуші өзін қызықтырған құбылыс туралы басқа да эксперименттік мәліметтерімен, түсіндіру тәсілдерімен танысуы қажет. Мұнда зерттеуші алғашқы қадамды негізгі түсініктерді анықтаудан (сөздіктер және аралас пәндер, энциклопедия көмегімен) бастайды. Екінші қадам – зерттеу тақырыбы бойынша жүйелі каталогтар көмегімен библиография құрастыру. Әдебиеттерге шолу жұмысы–бұл мәселені нақтылау, экспермент зерттеу жоспары мен жаңа болжам қалыптастыру болып табылады. Себебі, психолог мәселенің шешімі жоқ болып көрінуімен немесе бұл тақырыптарға зерттеулердің көптігінен жаңа нәтижеге қосу мүмкін еместігінен зерттеуден бас тартуы мүмкін.
   

3. 
   Болжамдарды нақтылау және айнымалыларды анықтау. Эксперименттікқ болжамның теоретикалық болжамнан ерекшелігі – ол «егер....онда....» түріндегі импликативті сөйлемдер арқылы қалыптасады. Сонымен қатар ол нақтыланған және жүзеге асырылған болуы қажет. Яғни, «егер А, онда В» сөйлеміндегі А мен В экспериментте бақылануы тиіс: А–экспериментатормен басқарылуы, ал В– тікелей немесе аппаратура көмегімен тіркелуі қажет. Бұл болжамды нақтылау кезеңінің аяқталуын білдіреді.
   
4. 
   Эксперимент құрылымын талдау қажет. Ол зерттеушіге біріншіден, тәуелсіз айнымалыны басқаруға, екіншіден тәуелді айнымалыны тіркеуге мүмкіндік беретіндей болуы тиіс.
   
5. 
   Эксперименттік зерттеуді жоспарлау барлық процедураның негізгі кезеңі болып табылады. Бірінші кезекте тәуелді айнымалыға әсер етуі мүмкін сыртқы айнымалыларды бөліп шығару. Жоспарлау эксперименттің ішкі және сыртқы валидтілігін қамтамасыз ету үшін қажет. Келесі қадам эксперименттік жоспарды таңдау болып табылады. Бұл өз кезегінде эксперименттік болжам, эксперименттегі бақыланатын айнымалылар саны, зерттеу жүргізудің мүмкіндіктері т.б туралы мәселелерге тәуелді болады.
   

6. 
   Зерттелушілерді топқа іріктеу мен бөлу эксперименттік жоспарға сай жүргізіледі. Психологиялық зерттеудің объектісі болуы мүмкін зерттелушілердің потенциалды жиілігін популяция немесе бас жиын деп аталады.
   

1. 
   Зерттеуде эксперименттік амалдардың көптігінен сыналушының индивидуалды ерекшеліктері ескерілмей қалған жағдайда;
   
2. 
   Зерттелуші–«ерекше объект», яғни талантты музыкант немесе басқа да шығармашыл тұлға болған жағдайда;
   
3. 
   Зерттелушіден ерекше біліктілік қажет болған кезде;
   
4. 
   Белгілі бір экспериментті басқа адаммен қайталау мүмкін емес кезде.
   

7. 
   Экспериментті жүргізу зерттеудің барынша жауапкершілікті бөлімі болып табылады. Эксперимент барысында зерттеуші зерттелушімен өзара әрекеттестік процесін ұйымдастырады, нұсқау оқиды, оқыту сериялары жүргізеді. Тәуелсіз айнымалыны енгізеді және өзі немесе ассистент көмегімен зерттелушілер жүріс–тұрысын тіркейді. Ең соңында зерттелушілермен әңгіме өткізеді (постэксперименттік интервью).
   
8. 
   Статистикалық өңдеу әдістерін таңдау жүргізу және нәтижелерді талдау. Әдетте мәліметтерді өңдеу әдістері экспериментті жоспарлау немесе одан да ертерек, яғни эксперименттік болжамды ұсынған кезде таңдалады.
   

7. 
   Қорытындылар мен нәтижелердің талдауы. Эксперименттік зерттеудің қорытындысы ретінде А және В айнымалылары арасындағы себептік байланыс, тәуелділіктер туралы болжамның расталуы немесе шеттетілуі саналады.
   
8. 
   Зерттеудің соңғы нәтижесі ғылыми есеп, мақала, монография тағы сол сияқты ғылыми еңбектердің жариялануы болып табылады.