Бұрыштық өлшеулер. Горизонталь бұрыштарды және вертикаль бұрыштарды өлшеудің маңыздылығы. Бұрыш өлшейтін аспаптар түрлері. Теодолиттер түрі, олардың жіктелуі. Теодолиттерді тексеру. Горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшеу әдістері
жүктеу/скачать 1,13 Mb.
|
|
Дәріс 11 Бұрыштық өлшеулер. Горизонталь бұрыштарды және вертикаль бұрыштарды өлшеудің маңыздылығы. Бұрыш өлшейтін аспаптар түрлері. Теодолиттер түрі, олардың жіктелуі. Теодолиттерді тексеру. Горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшеу әдістері Өлшеу алдында теодолитті мұқият тексеру керек. 1) Горизонталь дөңгелекте орналасқан цилиндрлік деңгейдің осі теодолиттің айналу осіне перпендикуляр болуы керек, яғни ZZ1 перпендикуляр UU1- ға болады. Тексеру үшін теодолитті штативке бекітіп, цилиндрлік деңгейдің осін екі көтергіш винттеріне параллель бағытта орнатып, содан кейін сол екі винтті қарама-қарсы бағытта бұраумен деңгейдің үлбіреуігін ортасына келтіреміз. Сурет 11.1 – Деңгейдің тексеру сұлбасы Бұдан кейін келесі тексеруді бастамай тұрып, мұқият түрде теодолиттің айналу осін түзетілген деңгей бойынша тік бағытқа келтіру керек. Бұл жұмысты теодолитті жазық жағдайға келтіру деп атайды. Ол үшін деңгей екі көтергіш винтке параллель бағытта орнатылып, оның үлбіреуігі ноль-пунктке келтіріледі. Содан кейін алидаданы 900 бұрып, үшінші көтергіш винтпен үлбіреуікті тағы ортасына келтіреді. Бұл әрекет бірнеше рет қайталанғаннан кейін алидаданы өз бетімен айналдырғанда, деңгей үлбіреуігі ноль-пунктте қалса, аспаптың жазық бағытқа келгені. 2) Дүрбінің көздеу осі - VV1 оның айналу осіне - НН1-ге перпендикуляр болуы керек. Бұл шарттың орындалмауы коллимациялық қатеге (С) әкеліп соқтырады. Коллимациялық қатені табу үшін теодоиттің айналу осін тік бағытқа келтіріп, дүрбіні алыс тұрған бір нүктеге көздейміз. Алдымен дүрбіні вертикаль дөңгелек оң жақта - ОД тұрған жағдайда көздейміз, микроскоптан есеп - а1 аламыз. Содан кейін дүрбіні зенит арқылы айналдырып, яғни вертикаль дөңгелек сол жақта - СД болғанда көзделеді де есеп - а2 алынады. Коллимациялық қате С былай анықталады: (11.1) Горизонталь бұрыштың қатесіз дәл мәнін алу үшін оны екі рет өлшеп, арифметикалық ортасын алу керек. Бірінші рет вертикаль дөңгелек дүрбінің оң жағында орналасқан жағдайда, екінші рет сол жақта болғанда алынады. Коллимациялық қате – С теодолиттің бұрыш өлшеу дәлдігінен аспауы керек. Егер қате мөлшерден асып кетсе, онда дүрбінің көздеу осі түзетіледі. Түзету үшін дүрбі сол белгілі нүктеге көзделіп, алидаданың жетекші винті арқылы микроскопқа дұрыс есептеу қойылады. а=(a1+ a2+1800)/2 (11.2) Сол уақытта жіптер торының қиылысқан жері – К көзделген нүктеден ығысады. Ол ығысуды жіптер торының түзеткіш винттері көмегімен К-ні бұрынғы орнына келтіру арқылы түзейді. Түзетіп болғаннан кейін теодолит қайтадан тексеріледі. 3) Дүрбінің айналу осі – НН1 теодолиттің негізгі осіне – ZZ1 перпендикуляр болуы керек. Үй қабырғасынан 10-15 м қашықтықта теодолит орнатылып, жазық бағытқа келтіріледі. Қабырғада биік бір нүкте (М) белгіленіп, соған дүрбі оң жақта – ОД көзделінеді. Алидаданы бекітіп, дүрбі арқылы үй қабырғасына М нүктесінің m1 – проекциясы белгіленеді. Содан кейін, дүрбі зенит арқылы айналдырылып (СД) тағы да сол М нүктесіне бағытталады. Алидада бекітіліп, төменгі деңгейден m2 – проекциясы алынады. Егер екі проекция бір-біріне дәл келсе, онда жоғарыда аталған перпендикулярлық шарттың орындалғаны. Ал проекциялар дәл келмесе, онда бұл қате тек арнаулы сайманханаларда түзетіледі. 4) Жіптер торын тексеру. Жіп торларының тік штрихы коллимациялық жазықтықта жатуы керек. Теодолит жазық бағытқа келтіріліп, дүрбі бір нүктеге көзделінеді. Содан кейін дүрбінің жетекші винті арқылы оны тік бағытқа ерсілі-қарсылы жылжыту керек. Егер белгіленген нүкте үнемі тік орналасқан қыл жіптің бойында қалса, онда шарттың орындалғаны. Керісінше болғанда, окуляр винттерін жауып тұрған қақпақты ашып, төрт винтін азырақ босатып, тік қыл жіп вертикаль бағытқа келгенше окулярды бұру керек. Түзетіп болғаннан кейін жіптер торы қайтадан тексеріледі. 5) Нольдік орынды тексеру. Вертикаль дөңгелектің нольдік орны (НО) нольге тең не нольге жақын мән болу керек. Бұл шартты тексеру үшін өлшеу жұмыстарының алдында дүрбінің екі жайымен бірнеше рет НО-ды анықтайды. Егер НО-ның орта мәні санақ құрылғысының екі еселенген дәлдігінен аз немесе оған тең болса (НО 2t), онда НО тексерілмейді. Ондай болмаса, НО-ның нольге немесе жуық мәнге әкелу керек. жүктеу/скачать 1,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|