Цель оценивания
жүктеу/скачать 0,58 Mb. Pdf көрінісі
|
TS IA OSH Uygurskiy-yazyk 11- 1
|
6 Балл қоюш схемиси вә тапшуруқ үлгилири 1-қисим 1-тапшуруқ. Мәтинни оқуңлар вә соалларға җавап бериңлар 1. Йезиқниң тәрәққий етиши җәриянида, болупму, басмиханиларниң пәйда болғинида инсанлар һәрхил материалларни пайдиланди. Әҗдатлиримиз тунҗа хәвәрлирини көпчиликкә банлашта ташларни, ташлар билән тахтиларни қолланған. Мисирниң қедимий пайтәхти Фивада дуниядики әң чоң «таш китапларниң» бири сақланған. Униң бәтлириниң кәңлиги қириқ метрға йетиду вә Мисир фараонлириниң ғәлибилири һәққидә баянат берилгән. Бу китап 3000 жил илгири йезилған. 2. Йезиқчилиқниң риваҗлиниши асасида адәм йезишқа қолайлиқ вә ишәшлик материалларни вә мәтинләрни сақлаш йоллирини, болупму, күндилик әмәлий паалийәтләрдә униңға һаҗәтлик материалларни издәшкә башлайду. Шумерларда лай- патқақни йезиш материали сүпитидә пайдилиниду, улар униңға өткүр ишләнгән яғач таяқлар билән язди. Бу Месопотамиядә, Ассирия елидә сөзму-сөз һәммә лай-патқақтин ясалғанлиғиға бағлинишлиқ болди: турмушта пайдилинидиған нәрсиләр, зибу-зиннәт буюмлири, маллар үчүн еғиллар, һәтта турғун өйләрниң өзи. Ассириялик әпсаниләрниң биридә дәсләпки адәм лайдин ясалған дәп беһөддә ейтилмиса керәк. ... Йезиш материали сүпитидә ишлитилгән. Ассирия падишаси Ашурбанипал тәхминән үч миң жил илгири лайдин ясалған китаплардин тәшкил қилинған пүтүн бир китапханини вуҗутқа 7 кәлтүргән. 3. Шумерларниң лай тахтайчилирида һәрхил әхбаратлар бар: қанун баянлири, қануний актлар вә һөжжәтләр, егилик келишимлири, озуқ-түлүк тизимлири, орда мүлүклириниң тизими, һәтта геометириялик мәсилиләр топлими. Бу тахтайчилар буниңдин бәш йерим миң жил илгири Тигр вә Ефрат дәриясиниң Месопотамиясидә барлиққа кәлгән әң қедимий мәдәнийәт мәркәзлириниң бирини тәтқиқ қилишқа ярдәм бериду, уларниң хәлқи йезиқчилиқ системиси – кәшпиятни кәшип қилған, бу нурғун йеңилиқларниң асаси болди. 4. Қедимий Һиндистанда адәмләр пальма йопурмақлириға язған, айрим бәтләр боқуш билән бағланған, йезиш васитиси сүпитидә тахтай ишлитилгән. 5. Бизниң әждатлиримиз, ғәрбий шималдики славянлар, қейин қовзиғиға язған. Бизниң дәвримизгичә тәхминән 2800 жил. Қедимий мисирлиқлар папирусни йезиқ материали сүпитидә Нил дәрияси бойида көп өсидиған сазлиқ патқақлиқ өсүмлүк ретидә пайдилинишқа башлиған. Тәбиәт тарихиниң муәллипи, рим язғучиси, алим вә дөләт әрбаби Плиний ақсақал папирусқа еришишниң усулини тәпсилий баян қилған. 6. Өсүмлүкниң ғолидин ташқи пластинка елинип, непиз тахтайға кесилди, Нил сүйи билән нәмләнгән тахтайға қоюлди. Варақ ясаш үчүн йетәрлик пластинка жиғилғанда, уларниң үстигә йеңи бир қәвәт қоюлди. Андин болқа билән йеник чекиш арқилиқ пластинилар бир-биригә улинип бесилди. Болқиниң урулушидин йепишқақ шәрбәт чиқип, илгирики кесилгән тавақларниң үстигә чапланди. Қурутулғандин кейин йезишқа болидиған бу силиқ варақлар шухил усул билән тәйярланди. 7. Улар қәләм ретидә непиз қомуч таяқчиси билән қара яки қизил бояқлар билән язди. Бу қәләм дәп аталған. Папирус варақлири қоллинишқа қолайлиқ болуп, уларни асан домулатқили болиду. Кейин греклар мундақ оралмиларни библос дәп атиған, йәни бу сөз китап дегән мәнани билдүриду. 8. Сақлинип қалған әң чоң китап «Папирус Гариса» болуп, китапниң узунлуғи 40.5 метр, бизниң эрамизғичә 1200-жили ясалған. У Британ музейида сақланған. Амма папирус қәғәзлириниң чоңлири бар еди. Фукидид язған «Пелопоннес урушиниң тарихи» намлиқ китапниң узунлуғи 81 метр, Гомерниң «Илиада» вә «Одессея» намлиқ поэмилири йезилған китапниң узунлуғи 150 метрға йәткән. Әсирләр бойи кишиләр үчүн папирус асаслиқ йезиқ материали сүпитидә һесапланди. Қандақла болмисун, униңда әҗәлгә елип келидиған бир камчилиқ болди. У нәмликтин «қорқатти». жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|