Д. филология ғьш ы мдары ны ң кандидаты
жүктеу/скачать 6,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| 160
бады, зор беделдерге ие болады. М ү ға л ім болады, Е к і- б астүз-Ж арм ы ң тем ір ж о л ы ңүры лы сы нд а ж ү м ы с ш ы , ке йін н ен хат тасуш ы ң ы зм етін де атңарады. 1916 ж ы л ы Р ига түб ін д егі солдат окоптары н да көреді. Ж а з у ш ы н ы ң ө м ір тә ж ір и б е сі оған қазаң поэзиясы на а л ға ш қы л ар д ы ң б ір і болып ж ү м ы с ш ы табы таңы ры бы н е н гізу ге себеп болды. Сәбит ту ға н өлкесіне 1917 ж ы л ғы аңпан тө ң ке р іс ін е н к е й ін оралы п, Семейдегі м ү ға л ім д ік к у р с қ а түседі. 1924-1930 ж ы л д ар ы Сәбит ш ы ға р м а ш ы л ы ғы н ы ң ең ж а р қ ы н гү л д е ге н ш а ғы деуге болады. Б ү л ж ы л д а р ы оньщ баспасөзге кө п теге н өлеңдері, сы ңаңтары , очерк- тері, ә ң гім е ле р і мен маңалалары ж а р ы қ көреді. А ң ы н н ы ң халы ң ң а ж а н а ш ы р л ы ғы н келесі өлеңнен кө р уге болады: А лд ау ц ш ін көз ж цм еанды өлді den, У ан сы н den цм сы нганды берді den, К ө ц іл ж ы р т п а й ш цлгы ганды сенді den, * Н е н і көрсе, соган ерген б а ла лы қ! ゾ Ы с т ы қ ц р т т а п аузы ку й ге н салцы н den, i ； ； ï И е гін е ш цлгау орар ш арпы м den, Ж ы л т ы р а с а саны н согытг а л т ы н den, С ы р т ц ы көзбен бага берген балалы ц! Ш ы г ы н демей қираганды , щ й ге н д і, Т е к о т ы р den дцш пан кө р іп т и г е н д і, Қ ц б ы ж ы ц den бөркін т е р іс ки ге нд і, Ж ы гы л е аны н ж ц р т т а н көрген балалы ц! Е л қ ы д ы р т а м , м ін гіз е м ін т а й е а den, Қ а й м а қ пенен т о й е ы за м ы н майеа den, А л д а га н н ы ң бірін ццпай айла den, Қолдааы сы н бэрін берген балалы ц! З ам ан ө т і п бара ж а т ы р ж е л д е т іп , Өзге х а л ы ц өсіп ж а т ы р ер ж е т іп , Т е кке о т ы р га н кө зд ің ж а с ы н к ө л д е т іп , Қ а ш а н к е т е р біздің елден балалы ц! ("Б а л а л ы ц ) 1930 ж ы л д а н бастап а қ ы н н ы ң ү з д ік т у ы н д ы л а р ы оңулыңтар мен хрестоматиялардың беттеріне ш ы ға баста- 11-44 161 С.Дөнентаевтың өмір сүрген жы лдары н атаңыз. А қы н д ы к ім н ің шығармалары ңызыңтырды? Дөнентаевтың алғашңы өлевдер ж и на ғы ңалай аталады? Дөнентаев ңазаң поэзиясына алғашңы боп қандай таңы- рыпты енгізді? Қ о л д а н ы л ға н әдебиеттер: 1 . Қазаңстанны ң жазуш ы лары . 一 A .: Ж азуш ы , 1969. 2. Б. Ы сцацов. С.Дѳнентаевтьщ ѳмір ж о лы мен шығарма- ш ы л ы ғы . 一 A ., 1966. М а ғ ж а н Ж ұ м а б а е в (1893-1938) М а г ж а н Б екенцлы Ж цмабаев — агы лш ы ндарга Ш е кс п и р д ің , о р ы с та р га П у ш к и н н ің цандай м ац ы зы болса, цазац х а л қ ы н а оның сондай м аңы зы бар. Ә .М ар ғүл а н М ағж ан Жүмабаев - сыршыл ， сурет кер, романтик, мәдениетшіл үлт аңьшы ", е ш кім ге үңсамаитын дара түлға. Оның өлендері жалынды бо льт келеді. Кулдей к у ң г ір т ш аш ы бар, Тоцсан бесте ж асы бар, К ө з дегенің — сцп-сцр көр. Т а спиц санап б угіл іп , ды. Дөнентаев ш ы ғармалары ңазаң әдебиетінен ө з ін д ік орын алады. Ол 1933 ж ы л ы 23 мамырда Семейде ңайты с болды. А қ ь т н ы ң соңғы өлеңдер ж и н а ғы 1935 ж ьш ы ж ары қңа шың- т ы . 1950 ж ьш ы қазақ әдебиетінің баспасы С. Дөнентаевтің таңдам алыөлеңдержинағын ш ы ғарды . 1 9 о і ж ы л ы қа за қ ж эне орыс тілдерінде бір томдың өлендер ж и н а ғы н ы ң ака- демиялың басылымы ш ы ңты . Ө зін -ө зі тексеруге а рн а л ға н тапсы рм алар: 1. 2. 3. 4. г Жерге царап ц ң іл іп , ' K f t 續 ■ ザわ ':: Кѳрсе ауыр курсінер, r/ - .'丁 М е н ің бір ц а р т анам бар, Н еге е ке н ін б іл м е й м ін ~ “ 1 Сол анам ды суйемін. К ө зін д е к ө к нцры ж о ц , А узы н д а ж ц м а ц ж ы р ы ж о қ , , へハ Ж а л ы нсы з, усы з ццш агы , И ір іл м е й д і ж ы л ан д а й , Сөзі де ж о ц қцрандай, Б іл ге н і — қазан-ош аеы. Ж абайы гана ж а р ы м бар, Н еге е ке н ін б іл м е й м ін — Сол ж а р ы м д ы сц йе м ін і Ү й ц ы басцап цабаеын, Б а с т ы р а ки ге н т ы м а гы н , Ж а л қ а у л ы ц т ы ж а ѵ қөрген. Ж урген е с кі зацы мен, Алдындаеы м алы м ен Б ірге ж у с а п , бірге өрген, А л а ш деген елім бар, Н еге е ке н ін б іл м е й м ін - Сол е лім ді суйем ін! С агы м ы сайран щ р а д ы , Бораны цлы п тц р а д ы , Қ ы с - а қ кебін, ж а з — сары. О рманы ж о ц , ш уы ж о ц , М ә ц гі ө л ік сахарасы. Сарыарца деген ж е р ім бар, Н еге е ке н ін б іл м е йм ін — С о лА р қам д ы с уй е м ін / ("С у й е м ін ") А ңы н дәулетті отбасында дүниеге ке лді. Оның әкесі Бекен би әрі болыс болды. М а ғж а н - отбасындагы тоғы з баланың б ір і. 4 ж а с ы нан бастап, болашаң әдебиетші ү й д е гі молдадан ш ы ғы с 163 х а л қ ы н ы ң тіл д е р ін үйрене бастайды. Араб, парсы ж эн е т ү р ік тіл де р ін о қуд ы Қ ы зы л ж а р д а ғы медреседе ж а л га с тырады , содан к е й ін сол замандағы ж а қ с ы о қ у орында- р ы н ы ң б ір і - Уфа ңаласындағы ж о ға р ғы Ғалия мүсы л- м ан медресесіне о қ у ға түседі. М ұ ғ а л ім н ің аңы л-кеңесі- менен орыс т іл ін оңумен айналы сы п, орыс ж э н е шетел әдебиеттерімен танысады. 1912 ж ы л ы Қ а заң ңаласында "Ш о л п а н " атты т ү ң ғы ш ж и н а ғы ж а р ы ң көреді. 1917 ж ы л ғы төңкерістен ке й ін Ж үмабаев "Бостандың т у ы " газетінде редактор болып істейді. 1922 ж ы лд ан бас тап 1923 ж ы л д ы ң аяғы на дейін аңы н Т а ш ке н т каласы н да түры п, ш ы ғармаш ы лы ңпен айналысады. Ортаазиялың университетте л е кц и я оңиды, өлеңдері журналдарға ш ы га бастайды. Б үл М а ғж а н ш ы ға р м а ш ы л ы ғы н ы ң ж е м іс т і ж ы лдары болды. Осы жы лдары аңы нны ң "Б а ты р Б а я н ，'Қойлы байдьщ қ о б ы зы " атты өлеңдер ж и н а ғы ж ары ң көрд і, ж а лғы з про- залы қ ш ы ғармасы - "Ш о л п а н н ы ң к ү н ә с і" әңгім есі баспа дан ш ы гады. 1923 ж ы лдан 1927 ж ы л ға дейін ақы н көрке мөнер и нституты ны ң Брюсов шеберханасында оңиды. Ол мүнда әлем әдебиеттерімен таны сы п, Гейне, Гёте, Ш иллердің өлеңдерін аударады, М ереж ковскийд ің , Баль- м о н т т ы ң , Б л о к т ы ң , Е с е н и н н ің поэзияла р ы на е л ікт е п өлеңдер жазады . М эскеуде ж үргенде, ол "А л қ а " әдебиет б ір л е стігін қ ү р у бағдарламасын ж а зы п , онда әдебиет да- м у ы н ы ң мәселелерін ңалай ш е ш уд і ж әне насихаттауды ң ж олдары н түсіндіреді. 1929 ж ы л ы Ж үмабаев Қ а зақстан- ға оралғаннан соң, оны ж а сы р ы н ү й ы м ңүрды деген же- леумен т ү тң ы н ға алынады. 1931 ж ы л д ы ң ңаңтары нан 1936 ж ы л д ы ң соңына дейін аңы н ж ер аударылып Каре- лияда болады. 1936 ж ы л ы М .Г ор ьки й д ің араласып көм ек- тесуі арқасында ол Петропавлов ңаласына қа й т ы п орала ды. Алайда, к ө п ұзамай ол ңайта түтңы нд ал ад ы . Абаңты - дағы ж а й -к ү й ін мы на өлеңінен кө руге болады: А б а қ т ы д а аидан, щ н н е н ж а ң ы л д ы м , " Сареайдым еой, сар даламды сагы нды м . 164 '■•Pi ''Қараш ы еы м , ц ц л ы н ы м Г — den зарлаеан А л ы с т а е ы с орлы анам ды сагы нды м . Г8Т [ Н е кѳрсем де алаш ц ш ін кѳргенім , л М а г а н а т а ц ц л т ы м у ш ін ѳлгенім ! М е н ѳлсем де, алаш ѳлмес, кѳркейер, І с т е й берсін цолдарынан ке л ге н ін ! ボ Қ а л ы ц елім, цалы ң цара аеашым, Қ а й р а т ы мол айбынды ер, а ла ш ы м ! { " С а г ы н д ы м ') 1938 ж ы л д ы н ;19 науры зы нда "ү л т ш ы л " деп соңына ш ам алы п түскендер аңы ры Ж үм абаевты аты п ты нады . Т ек 1988 ж ы л ы ғана ол аңталып ш ы ңты . А ң ы н Жүмабаев ү л ке н а қ ы н ы В .Я .Брю совты ң ш ә к ір т і болатын, ол ж ас а ң ы н ны ң таланты н ерекше бағалап, М а гж а н ды "Қ а за ң - ты ң П у ш к и н і" атады. Ж үмабаев А лександр Б л о кң а арнап өлең ж азады : А лександр Б л о к — М э ц г і ж а с ж у р е к Ү м і т і н бір узбеген. В а т ы п о й л а й т ы н ойга, Т алм ай қ а р а п А й га , "Ә дем і эйел іздеген. Көрінер деп кунде, Табылар den тпунде, Ш а р қ црудан ттгалмаеан. А лександр Б л о к — М э ң г і ж а с ж у р е к, Қ а й жерге ол бармаган? ,’Әдемі эйел - идеал, '' Әдемі э й е л ' — бір циял, Б л о к т ы ң басын байлаеан. ''Э дем і эйел — бір гул, Б л о к 一 бір бцлбцл, Б л о к — бцлбцл сайраеан... 165 М а ғж а н н ы ң ө зі де Б л о к с и я қ т ы к ө п өлеңдерін әйел таңы ры бы на арнайды: "Г ү л с ім ге ", "С үй , ж а н сәулем ", ” Т ө гіл ге н ш а ш ы ", "Б ә рін е н де сен с ү л у ", "Н -ғ а " , "Ж а с с ү л у ға " т.б. си яң ты өлеңдері кө п . Б е л гіл і ж а з у ш ы , с ы н ш ы Ж .А й м а у ы т о в : " М а г ж а н - ны ң алеашцы ш ы гармалары нда " ж е к е ш іл - а ц ы н ， кейін- нен ол өзін х а л ц ы н ы ц цлы с е зін іп , А з а м а т - а ц ы н г а ' айналды, оныц поэзиясы р о м а н т и з м ге т о л ы ， - деп атап кѳ рсе тті: " М а г ж а н р о м а н т и з м ін цала цабылдамайды, оны ц ж урегінде т у г а н даласы с щ к ім д і... М а г ж а н ѳ зін т а б и е а т т ы ң бір бөлшегіндей сезінеді, т а б и е а т т ы ж ы р л а п к е л іп , оны ң аясы нда өм ір с ур іп ж а т ц а н адамдар ж а й л ы ж а зб а у, әрине, м у м к ін емес. Оеан ө т к е н өмір арм ан с и я ц т ы көрінеді... М а г ж а н н ы ң өлеңдеріменен цазац әд е б и е тін д егір о м а н т и з м а я қ т а л - ды деп а й т у г а болады... М а г ж а н н ы ц к ө п т е г е н өлеңдері адам ны ц көбіне ж а н сезімдеріне эсер е те д і. А ц ы н га орыс бейнелеуш іл е р ін ің ы қп а л ж асаеанды гы а ң га р ы л а д ы ". " М а г ж а н — а ц ы н , ө т е к у ш т і а ц ы н . М а е ж а н н ы ц ц у а т ы — оның л и р и з м ін ің н ә з ік т іг ін д е , с ы р л а с ты гы н - да, ке й іп ке р л е р ін ің ацы нды ц ж арц ы н д ы гы н д а, сөздері- н ің н а ц т ы л ы гы н д а , оны ң сөздері М а р ж а н ж іб і с е кіл д і н ә з ік т е , м а м ы қ с е к іл д і ж е ң іл , әуенді де сазды. М а г ж а н - біріньиі к е з е к т е те р е ц л и ри кал ьщ а цы н ... М а г ж а н өлеңдері — оныц ө зін ің ж а н ы м е н , х а л қы м е н сырласады . Ж .А й м а у ы т о в М а ғж а н н ы ң аңы нды ң ш е б е рл ігі т у ралы сы ни м ақаласы нда: " М а г ж а н өлеңдері 一 цаныц- т ы р а д ы , сагы ндырады, ж ы л а т а д ы , о я т а д ы , қайеысы- на о р т а қ т а с т ы р а д ы , э л -ц у а т береді” , — деп ж азады . Ж үм абаевтің "Е р т е гі" (дерексіз поэма, басында "Е р- те гі-а ң ы з ("Б о л м а ға н аңыз ), " Ж ү с іп х а н ", " Қ о р қ ы т " , " Т о ң с а н н ы ң т о б ы ", "Б а т ы р Б а я н " п о эм а л а р ы а ң ы н н ы ң ө т к е н і мен б ү г ін гіге көзқар а стар ы н бейнелейді. Ж а з ды к ү н і ң а л а д а ， Ш о и ы н ж о л ", "А й д а аты ңды , Сәрсен- б а й !" өлеңдерінде туы п -ө ске н а уы лы н, о ны ң табиғаты н, қазаң даласын суреттейді. 20-30 ж ы л д ар ы Ж үм абаевты ң осы өлеңдері ж а ң а ға қа рсы е с к іш іл аңы н деп кін ә л а у ға себеп болды. 166 Ѳ зін -ѳ зі тексеруге арналған тапсырмалар: 1 . Қай поэма M .Ж ұмабаевтікі емес? “ Қ о р қ ы т ” “ М ы рқы м бай” “ Ватыр Ваян” “ Қойлыбайдың қобы зы ” 2. Мағжанды элем әдебиетінің ңай өкіліне теңеді? 3. М .Ж үм абаевты ң ш ы ғарм а ш ы лы ғы нда ңандай өдеби- е т т ік бағы т бейнеленеді? 4. М а ғж а н мен Есенин өлеңдері ңалай үндеседі? 5. М а ғж а н ш ы ғарм аш ы лы ғы туралы сын мақала ж а зған адамды атаңыз? Қолданы лған әдебиеттер: 1 . Ж . Аймауы тов. М а ғж а н ны ң аңындың шеберлігі тура лы / / "М ы сль" журналы . 2. М . Б а з а р б а е в . Қ а з а қ п о э з и я с ы ж э н е к ѳ р к е м д ік із д е н у - лер. 一 A .: Жазушы, 1995. 3. Б. М а й т а н о в . М .Ж үмабаевтың аңындығы. - 2000. 4. М . Жцмабаев. Баты р Б аян ("А л т ы н ңор ). 一 Астана: Елорда, 1998. 5. А Давыдов. Когда я читаю М а гж а н а ... Стихи выдающе гося поэта в пересказе выдающегося переводчика А , ІСодара. Ж ү с іп б е к А й м а у ы т о в (1889-1831) Ж А й м а у ы т о в 一 ацын, прозашы, драмашы, сы нш ы , сегіз цырлы, бір сырлы дарын иесі. Ол Семей облысында дуниеге келген. Оньщ экесі А йм ауы т пен атасы Дэндібай орташа^ дәулетті қарапайым адамдар бол га н . А у ы л молдасынан сауат ашады. 1 9 0 7 ж ы л ы К е р е к у д е 2 к л а с т ы қ оры с-қазаң мектебінде оңыды. 167 1914-1919 ж ы л д ар ы 一 Семейдегі семинарияда оң ы п, ке й ін н е н м ү ға л ім болды. 1919 ж ы л ы елдің саяси ө м ір іне белсене араласады. 1920-1922 ж ы л д ар ы — х а л ы қ т ы қ сауаттанды ру К о - м иссари аты нд а (Н а р ко м п р о с), " Қ а з а қ т у ы " газетінде ж ү м ы с істейді. 1922-1924 ж ы л д ар ы — Қ арқарал ы д а м ү ғ а л ім д ік ңы з- мет атңарды. 1924-1926 ж ы л д ар ы 一 Т аш кентте А ң ж о л " газетінде ңы зм ет істе й д і. 1926-1929 ж ы л д ар ы — Ш ы м к е н т педагогикальщ тех- н и к у м ы н ы ң директоры болып тағайы нд алады. 1929 ж ы лы - түтңы нға алынады. 1931 ж ы л ы - ату ж азасы на кесілед і. 1988 ж ы л ы - ңаламгердің е сім і аңталады. Ж ү с іп б е к А й м а у ы т о в өз ө м ір б а я н ы т у р а л ы : В із аеамыз е кеум із молда да, е т ік ш і де, б а л т а ш ы мен сы- л а қш ы да, домбырашы мен әнш і де болдыц. Ә кем домбы рада ж а ц с ы ойнауш ы еді. Е к і улкен апам ы з домбыраны ж а ц с ы т а р т а т ы н , солар б ізд і өлең а й т у г а ц й ѵ е т т і, біздерге өлеңдер оцы п б е р е т ін ，б іл ім д і болды. А н а м ы з Б э т и м а ж е с ір әйелдерді ж и і ж о қ т а у а й т у г а і/й р е т іп ж у р у ш і еді ，一 деп еске алады. Ж .А й м а у ы то в ты ң ж а зған " Қ а р т ц о ж а ', А ц ы л б е к 1 романдары, К у н ік е й д ің ж а - з ы г ы ' повесі, ''Р а б и га пьесасы ,балаларғаарналғанер- тегілер ж и н а ғы , сын маңалалары, аудармалары, о ң ул ы қ- тары — ңазаң әдебиетінің баға жетпес қ ү н д ы мүралары. Ж а зу ш ы "Қ а р тң о ж а " романында е скі ңоғамдың ңүры- лыс ж а ғд а й ы н бай е сігін д е е з іл іп ж ү р ге н ж а л ш ы н ы ң Қ а за н тө ң ке р ісін е н к е й ін қ ү л д ы қ ң ам ы ты нан қ ү т ы л ы п , ,；азатты ң күр еске белсене араласып, баңы ты н тапңаны н бейнелейді. Қ а р т ң о ж а бала к ү н ін е н бастап кедейдің ауы р ө м ір ін , оларды ң те ң сіз ж а ғд а й ы н к ө р д і, ол ө з ін ің бүл ө м ір д і өзгертуге ә л с із д ігін сезінді. Ол бірде Алладан ө зін ке- д ей л ікте н қү т ң а р у ы н сүрай бастады. Б іра ң ңұдай оны ң ң үл ш ылы рына к ө ң іл бөлмеді. Сол уа ң ы тта ол оры сш а о іл ім алсам деп арман етті. Кенеттен оны ң ш а ң ы р ағы н 168 б ір ін е н соң б ір і баңы тсызды ң ш ы рм ады . Олар м алы нан а йы р ы лы п, аш тьщ ңа ұш ы рады . Қ а ң а ға н ң ы сты ң аязы н- да ә кесі астың (дән) ә кел уге к е т іп бара ж а т ы п , ү с ік к е ү ш ы р а й д ы , к ө п к е ш ік п е й қ а й т ы с болады. Қ а р т ң о ж а молдаға ш ә к ір т болып, балаларға дәріс береді，сауаты н ашады. Ол оры сш а м ектепте о қ и т ы н Ж ү н іс к е кездеседі, ол Қ а р т ң о ж а н ы ң Ш а л к е ш атты ңызбен кездесуіне кө - мектеседі. Қ аһарлы 1916 ж ы л туады, ңазаңтарды е р ікс із әскерге алу басталады. А ш у л а н ға н қ а з а қт а р әскерге алаты ндарды ң т ір к е у к іт а б ы н өртеп, үйлеріне оралады. И м аңан бәрін ж и н а п к ө т е р іл іс к е ә з ір л е й д і. Қ а р у л а н ға н ж іг іт е р ж и н а л ы п алы п, ж асаңтар қүрад ы . А ң ы н Дәрмен А ң м о л ан ы ң И м а н ж ү с іб ін , Қарңаралы - н ы ң Б а р а н қү л ы н , ж е р аудары лы п кеткендерм ен өлген- дерді ж ә н е басңаларды еске алады, бабалары м ы зды ң әлем дегі к ү ш т іл е р м е н ш а й ң а суд а ғы б аты рл ы ң іс т е р і туралы ш еш іле сөйлейді. Қ а р тң о ж а н ы әскерге алып ке- теді. О ны ң ж а ң а досы А ндрей оған төңкеріс туралы ақпа- рат береді. Қ а р тң о ж а ө з ін ің туға н ауы лы на ңайты п оралады. Се мейде м ү ға л ім д ік курстар аш ы лы п, Қ а ртң о ж а соған оңуға ж іберіледі. К у р с ты б ітір ген соң о ң ы туш ы л ы ң ңызмет ат- ңарады , А л а ш о р д а ү к ім е т ін ің ж ү м ы с ы н а ң а т ы с ы п , к ө ң іл і ңалып к е т іп ңалады. Ром анны ң соңында Қ а р тқо - ж а Омбыдан (Омск) ңайтып оралып, барлығын оңып білім алуға ш аңырады. Ж е ке бастан ж ү р т ңамы н барын ойлай ты н дәрежеге көтеріледі. Романда Қ а р т қ о ж а н ы ң ж е ке өз басының ж а й ы көрсе- тіл м е й д і, біраң оны ң қ о р қ ы н ы ш пен с е н ім с із д ік к е толы өм ір ж о л ы , ж а ң а өм ірге үм ты л ы сы көрсетіледі. Қ а р т қ о ж а ға ә д іл е т т іл ік т ің , е р л ік т ің , ш ы дам д ьш ы қ- ты ң белгісіндей болған Дәрмен, онымен о ко п та ғы ө м ірі- н ің барлың ң и ы н д ы ғы н бөліскен, оңуға баруына ыңпал жасаған Хасен ерекше эсер ңалдырады. Андрей Полидуб оны түраты н үйм ен ңамтамасыз е тіп, оңуға ж іб е р іп , тағ- ды рына араласады. Қ а р тң о ж а оған ш е кс із р и заш ы л ы ғы н білдіреді. "Ң а р тң о ж а " - қы м -ң у а т тарихи ңүбьш ыстарға 169 толы, поэтикальщ ңуаты мол, әрі шебер тілм ен ж а зы л ға н роман. "А қ б іл е к " (1928 ж ы л ) романы да осы таңы ры птас, т іп - тен ж а л ға сы іспеттес. Романда Ж . А й м ауы тов феодал- д ы ң-патриархалды ң қ ү р ы л ы с т ы ң ңатал заңы мен тәрті- б ін б үзы п -ж а р ы п ш ы ры п , баңы тын ңа ж ы р -ң ай ра ты м е н , б іл ім ім е н , т а п қа н ж а ң а заман ә й е л ін ің бейнесін сомдай- ды. Р ом анны ң бас к е й іп к е р і (батыры) М амы рбай баидың қ ы з ы — А ң б іл е к а қ гвард ияш ы л оф ицердің ңолы на тү- седі. Одан қ ү т ы л ы п ш ы ғы п , с ү й ік т і ж і г іт і Бекболатпен ы ж о л ы ғы сң а н д а , ол А қ б іл е к т ің ж ү к т і е к е н д іг ін б іл іп ң ойы п, са тқы н д ы қп ен тастап кетеді. Өз қайғы сы м е н бет- пе-бет ңалған А ң б іл е к ж а ң ы н туы ста р ы н ы ң кө м е гім е н қалаға барып оңуға түседі. Т ө ң ке р іс ңана оған ө зі өз ө м ір ін ің қ о ж а с ы е к е н д ігін с е з ін іп , өзгертуге м ү м к ін д ік береді. Осы ойды автор ро- м аны м ен б е к іт іп , түй ін д е й д і. А ң б іл е к Балташ ңа кү й е у ге ш ы ғады . Олардьщ арасын да бүры н ңазаң қо ға м ы н д а болмаған, оран тән емес, бас- ңаш а қа р ы м -қа ты н а ста р ңалы птасады . Е к е у і те к қа н а к ү й е у і мен әйелі емес, б ір ін -б ір і ж а р т ы сөзден-аң тү- с ін е т ін е к і ж а р ты , бір б ү тін еді. Егер к ү й е у і баяндама дайы ндаум ен немесе есеппен айналы сы п ж атса, әйелі ү й д ің бар ш а руасы н м ой ны на алы п ѳ зі ж а са й ты н . Кенет, А қ б іл е к к іт а п о қ у ға кір іс с е , Бал таш , ж е ң ін т ү р іп алып к е ш к і асты әзірлейді. Б үл сол ке зде гі ңазаң ңоғам ы ү ш ін мүлдем ж а т ңы льщ болатын. Олар қ а ң ғы мен ң у а н ы ш ты бірге бөліседі. А втор і ш к і монологтарды ш еберлікпен пайдаланады, ой толғаны стары н ж е т к із е д і. " А қ б іл е к " — бас к е й іп к е р д ің тағды ры арңы лы ң азақ а у ы л ы н ы ң ө м ір ін с е з ін іп , ң аб ы лд ауға и те р м е л е й тін , ж а ң а ө м ір туралы ж а зы л ға н б ір ін ш і ңа зақ ром аны . 1923 ж ы л ы "Л е н и н ш іл ж а с " ж орналы нада М .Ж ү м а - баевтың 3 0 -ж ы л д ы ң м ерейтойы ны ң түсы нда о н ы ң ш ы - ға р м а ш ы л ы ғы н а е гж е й -те гж е й л і талдау ж асаған м ақа- ласы басылып ш ы ғад ы . Б үл сы н маңаласы "М а ғж а н н ы ң а қы н д ы ғы ту р а л ы " деп аталады. Онда с ы н ш ы М .Ж ү м а - 170 баевтың р ом а н ти ка лы ң ж әне сентим енталды қ өлендерін ерекше атап көрсетеді, ол а қы н н ы ң 20-ж ы лдары "қ а з а қ- тарды ң өткен та р и х ы н , әсіресе, хандар беинесін арман е т к е н і" ж а й л ы айтады. Сонымен қа тар М а ғж а н н ы ң ал- ғ а ш қ ы аңы нды ң ж о л ы н ы ң басталуында-ақ А бай поэзия сы нан эсер а л ға нд ы ғы н ж әне о н ы ң көне қ а з а қ поэзия- с ы н ы ң дәстүрлерін м ең геріп а лға нд ы ғы н сөз етеді. Ө зін -ө зі тексеруге а рн а л га н тапсы рм алар: 1 . А й м ауы тов ңандай отбасынан ш ы қң а н : а) молданы ң; б) ж а р л ы н ы ң ; в) орташ а дәулетті адамның. 2. Ж ас Ж ү с іп б е к к ім боп ж ү м ь іс істеді: 3. Ш ы ғар м а л а рд ы ң ңайсы сы Ж ү с іп б е к т ік і емес? 4. А й м а у ы то в ты ң повесі ңалай деп аталады? 5. М .Ж үм абаев ш ы ға р м а ш ы л ы ғы туралы ж а зы л ға н сы н м ақаласы қа л а й аталады? Қ о л д а н ы л га н әдебиет: 1 . Б. М айтанов. Ңазаң романының психология мен бай ланысы. 2. 3. Ацышев. А қ ж ү р е к т і адам / / Бес арыс. — A ., 1 9 9 2 .- 396-401 б. 3. Б. Байгалиев. Ж .Аймауытов / / "Ж үлды з" № 6 ,1 9 8 9 .- жүктеу/скачать 6,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|