Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
Х ға сыр ор та сын да Құ ран тү ркі тіліне ау да рыл ды
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Зайырлылык жане динтану 9 каз УЧЕБНИК
- Бұл бет үшін навигация:
- Қо жа Ах мет Иа сауи хик ме ті
- «има ни гүл» са ты сы
- Дін та ну әліп пе сі нен
- Дін та ну әліп пе сі нен 120
| Х ға сыр ор та сын да Құ ран тү ркі тіліне ау да рыл ды
. Қа ра хан ке зе- ңін де қа зақ то пы ра ғы нан шық қан тек қа на ис лам құ қы бой ын ша үш жүз ге жу ық ғұ ла ма лар дың бол ған ды ғы жә не олар дың үш жүз елу ден ас там ең бек қал дыр ған ды ғы бел гі лі. Қо жа Ах мет Иа сауи хик ме ті . Қа зақ даласына ис лам ның түп кі лік ті ор ны ғуы Иа сауи аты мен ты ғыз бай ла ныс ты. Иа сауи хик мет те рін де ең бас- ты құн ды лық тың адам екен ді гін тү сін ді ре ді. «На ғыз мұ сыл ман адам – ол «бір дас тар қан ба сын да отыр ған кім бол са да, ол хрис тиан ба, пұт қа, от қа та бы ну- шы ма, жөйт пе, со ған кө ңіл бөл мейт ін адам», – дей ді. Бұл Иа сауи ілі мін де «има ни гүл» са ты сы деп атала ды. Ал «има ни гүл» – адам ға де ген құр ме ті мен ма хаб ба тын көр се те тін та ным. Адам ды тү сі, тү рі, нә сі лі, те гі мен ді ні не қа- рап емес, Жа ра ту шы сы на, Оның хик ме ті нің құр ме ті не ма хаб бат пен қа рау ға ша қы ра ды. Се бе бі Ұлы жа ра ту шы ның мы на дү ние де гі ха ли фа сы – адам. Дін та ну әліп пе сі нен « Диуани хик мет» – «Да на лық кі та бы» – Қо жа Ах мет Иа сауи дің ді ни-фи- ло со фия лық маз мұн да ғы шы ғар ма сы. Бұл ту ын ды ал ғаш рет 1878 жы лы же ке кі тап бо лып ба сы лып шы ға ды. Иа сауи ілі мін де Құ ран ды да, әлем ді де, адам ды да хик мет кі тап та ры деп қа рай ды. Бұл ілі м бой ын ша, «хик мет» де ге ні міз – құ дай лық сыр лар мен ақи қат ту ра лы та ным, бол мыс тар дың жа ра ты лыс мақ са ты ның мә- нін ашу, олар дың ара сын да ғы бай ла ныс тар ды та ну да ғы «құ дай лық ерік- тің» сы рын ұғу». Дін та ну әліп пе сі нен 120 Қо жа Ах мет Иа сауи хик мет ке «хәл ілі мі», «даф тар-и са ни» (екін ші дәп тер), «ға шық тық дәп те рі» ре тін де анық та ма бе ре ді. Та рих та ғы Иа сауи хик ме ті дін ішін тұ тас тық қа жә не дін дер ара сын та ту лық пен то ле ра нт- ты лық қа ша қы ра ды. Адам зат та ри хын да өт кен ға сыр ға дей ін мем ле кет тік жүйе өз бол- мы сын сая си би лік пен дін нің тұ тас ты ғы ар қы лы жү зе ге асы рып кел ген- ді гі мә лім. Сол си яқ ты ал ғаш қы қа зақ хан да ры ке ңес ші ле рі де Иасауи із ба сар ла ры бол ған ды ғын сол ке зең де гі та рих шы лар да рас тай ды. Иа сауи хик ме ті Ха на фи маз ха бын, Ма ту ри ди ілімін түр кі да ла сы на алып кел ген, ис лам ның мә нін тү сін дір ген, ең бас ты сы, қа зақ қа тұ ғыр бо- ла тын не гіз дер ді сің дір ген, адам ға адам ре тін де ( кә пір, пұт пе рес емес) қа- рау ды үй рет кен. Иа сауи дің мақ са ты – хик мет те рі ар қы лы дәс түр лі түр- кі лік дү ни ета ным құн ды лық та ры ның маз мұ нын ис лам дық мән ар қы лы бай ыту, адам ның шы найы ру ха ни ер кін ді гі нің та ны лу ын қам та ма сыз ету. Оның пайы мын да шы найы ер кін дік тің не гі зі – ис лам. Даналардың сө зі мен айт қан да, бар лық дін атау лы адам ның ер кін дік ке қау ышу жол- да рын көр се те тін құ дай лық не гіз ге сүй ене тін «тү бі бір – тү гел сөз». Ал ис лам ді ні нің маз мұ ны са нал ған со пы лық дү ни ета ным тек адам ның іш- кі хәл де рін зерт теу ді бас ты мә се ле ре тін де та ни ды. Со ны мен, ис лам ның не гіз гі мә се ле сі – адам, ал Иа сауидің «хәл ілі мі» бол са, адам ның іш кі ру ха ни хал де рін, оның ру хын қа рас ты ра ды. Өйт- ке ні Иа сауи ілі мі – ис лам ның өзе гі, маз мұ ны, іш кі мә ні. Ах мет Иа сауи ілі мі нің не гіз гі та қы ры бы – адам. Иа сауи дің « Диуани Хик мет», «Мир‘ат- ул Қу луб» (жинақтаған Суфи Мұхаммед Данишменд) жә не «Фақр на ма» си яқ ты мұ ра ла ры ның маз мұ нын бы лай қой ған да ат та ры ның өзі ті ке лей адам жә не оның ру ха ни хал де рі, ер кін ді гі мен ке мел ді гін көр се те тін со- пы лық ка те го рия лар. жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|