Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
Хакім Абай ғылымға қандай баға береді?
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| Хакім Абай ғылымға қандай баға береді?
Абай Құ нан байұлы (1845–1904) – қа зақ хал қы ның ұлы ойшы лы, ақын . Абай шы ғар малары – мұ сыл ман ді ні нің кө кей кес ті, зә ру 181 мә се ле ле рі не ар нал ған құн ды туын дылар. Оның ис лам ді ні нің не гіз де рі, олар ды тү сін- ді ру, на си хат тау жө нін де гі жи ған-тер ген- де рі өза ра ты ғыз бай ла ныс қан сан-са ла лы та қы рып тар ды қам ти ды. Абай дан қал ған мол ру ха ни мұ ра ны өлең де рі мен поэма- ла ры, ау дар ма ла ры жә не ақын ның өзі не ға на тән өз ге ше жанр да жа зыл ған қарасөз- де рі құ рай ды. Абай «Отыз сегізінші қарасөз ін де»: «Біз Ал ла та ға ла «Бір» дей міз, «Бар» дей міз, ол «Бір» де мек лік те – ақы лы мыз ға ұғым ның бір тияна ғы үшін айтыл ған сөз», – деп, құ дай дың бір лі гі, бар лы ғы аса ауыр ұғым еке нін ай- тады. Әр бір адам иман ның ма ғы на сын ұғы ну, те рең се зі ну ке рек деп бі ле ді. Ха кім Абай иман ды лық ба рын ша адал, се зім пәк, һәм бе рік бо лу ке- рек деп біл ді. Ол «Он үшін ші қарасөзін де»: «Ен ді мұн дай иман сақ тау ға қо рық пас жү рек, айны мас кө ңіл, бо сан бас буын ке рек екен», – деп, бұл та лап ты қа таң сақ тау ту ра лы қо ры тын ды жа сай ды. Абай пай ғам бар лар ға, әулие лер ге, ха кім дер ге тән әді лет ті лік, ша па- ғат ты лық, ғы лым ды сүю сияқ ты із гі қа сиет тер әр адам бой ын да та бы лу ке рек деп бі ле ді. «Үш-ақ нәр се адам ның қа сиеті: ыс тық қай рат, нұр лы ақыл, жы лы жү рек» дей ке ле, ақын: «Бі реуі нің кү ні жоқ бі реуін сіз, Ғы- лым сол үшеуі нің ті лін біл мек», – деп ғы лым ның ор нын жо ға ры ба ға лай- ды. Ғы лым адам ды адам гер ші лік ке үйре ту ке рек. Адам ның не гіз гі үш қа- сиетін – ыс тық қай рат, нұр лы ақыл, жы лы жү рек тің жо лын көр се туі тиіс деп біл ді. Абай «Он бе сін ші қарасөзін де»: «Егер де ес ті кі сі лер дің қа та рын- да бол ғың кел се, кү нін де бір мәр те бе, бол ма са жұ ма сын да бір, ең бол ма са айын да бір, өзің нен өзің есеп ал! Сол ал дың ғы есеп ал ған нан бер гі өмір ді қа лай өт кіз дің екен, не бі лім ге, не ақи рет ке, не дү ниеге жа рам ды кү ніңді өзің өкін бес тей қы лық пен өт кі зіп пі сің?» – деп адам ның өзі не-өзі үңі луін та лап ете ді. Өзі не-өзі үңіл ме ген, өмі рі жай лы сұ рақ қой ма ған адам ды ол ға лым деп есеп те мей ді. Абай: «Әр бір ға лым – ха кім емес, әр бір ха кім – ға- лым», – деп түйін дей ді. Ғақ лияға жүй рік тер ха кім , нақ лияға жүй рік тер ға лым ата ла ды. Ха кім ға лым нан биік тұ ра ды, өйт ке ні ха кім – ғы лым ның бір са ла сы мен ға на айна лыс пай, ор тақ заң ды лық тар ды та нып, ашу ға ұм- тыл ған бе сас пап ой шыл. Сол се беп ті де Абай дың пайым дауын да ха кім, да ныш пан мұ сыл ман се ні мін де бол сын, өз ге дін өкі лі бол сын, адам ға қыз- мет ету ді мақ сат етіп ең бек те не тін ді гі мен өнегелі. Абай – қа зақ әде биеті мен поэзия сын жан-жақ ты же тіл ді ріп, жа ңа са па ға кө тер ген, ой-са на да зор сер пі ліс жа са ған жа сам паз тұл ға, ой шыл Абай Құнанбайұлы 182 да на. Абай дың осы са ла да ғы игі дәс тү рін одан әрі жал ғас ты рып, жан- дан ды ра түс кен шә кір ті Шә кә рім бол ды. Қа зақ тың өлең сө зі не Абай ен- гіз ген те рең дік, ойлы лық Шә кә рім шы ғар ма ла рын да өз ге ше ма ғы на сын тауып, фи ло со фия лық бояуын едәуір қою лан дыр ды . жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|