Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Зайырлылык жане динтану 9 каз УЧЕБНИК
- Бұл бет үшін навигация:
- Иа сауи ілі мі нің қыз ме ті мен
- Қазақ хандығы тұсында қай дін басым болды Қа зақ хан дығы тұ сын да ғы ді н.
| ха на фи маз
ха бы бол ды. Та рих шы лар бі ра уыз дан Өз бек хан тұ сын да Ал тын Ор да мә де ние ті гүл ден ген, әс ке ри қу аты күш ті, ха лы қ ара лық бе де лі жо ға ры ал пау ыт мем ле кет бол ды деп жа за ды. Деш ті Қып шақ көш пен ді ле рі ара сын да ис лам ді ні нің та ра лу ын Иа сауи ілі мі нің қыз ме ті мен бай ла ныс ты ра ды. Ал тын Ор да ті ке лей Қа зақ хан ды ғы на да қа тыс ты, өйт ке ні Қа зақ елі – сол Ал тын Ор да, Ақ Ор да лар дың мұ ра ге рі. Осы лай ша ис лам ді ні ай мақ та ғы ха лы қа ра лық сая сат та ажы ра мас тұ ғыр бо лып қал ды. Өз бек хан ның ұлы Жә ні бек тің (1342–1357) тұ сын да Са рай да ис лам әле мі нің ғұ ла ма ла ры қыз мет ет ті. Ха на фи ғұ ла ма сы әл-Баз за зи, ақи да ілі мі нің теоре ти гі Имам Таф та за ни осы кез де Са рай да бол ды. Де ген мен Жә ні бек хан нан кей ін орын ал ған бұл ғақ (бү лік) Ал тын Ор да ның әл сі- реуі не әкеп соқ ты. Одан кей ін Ша ға тай би леу ші сі Әмір Те мір мен Ал тын Ор да би леу ші сі Тоқ та мыс хан ның өза ра со ғыс та ры Жо шы ұлы сы ның әлем дік геосая сат та ғы бе де лін күрт тө мен дет ті. Қазақ хандығы тұсында қай дін басым болды? Қа зақ хан дығы тұ сын да ғы ді н. Қа зақ хан ды ғы ның құ ры лған да Иа сауи мек те бі өте бел сен ді бол ды. Бұл мектеп ша ри ғат заң да рын қа тар ұс та нып, қа зақ хал қы ның ұлт тық дәс түр лі бол мы сы мен ша ри ғат тың қа ғи да ла рын үй лес ті ре біл ді. Қа зақ хан ды ғы құ рыл ған шақ та (1465 жы лы Ке рей мен Жә ні бек Шу мен Талас ай мақ та рын да не гі зін сал ды) бұл мем ле кет тің рес ми ді ні – ис лам ді ні бол ды әрі мұ сыл ман дық құ қық тық нор ма лар ға жү гін ді. Мұ- сыл ман түр кі ру-тай па ла ры Қа зақ хан ды ғы ның құ ра мын да бол ды. Қа зақ мем ле кет ті лі гі мен ис лам ара сын ажы ра та ал май мыз. Он да ғы мем ле кет ті лік фи ло со фия сы Иа сауи сал ған «за ман, ме кан, ихуан, раб ти сұл тан» ұс та ным да ры на сүй ен ді. Бұл ке зін де Фа ра би сал ған «Қайы рым ды ел» тұ жы рым да ма сы на не гіз дел ген. Қа зақ хан ды ғын да көш пе лі – да ла, сая си ор та лық – қа ла бір тұ тас бол ды. Ме шіт-мед ре се ле рі де бол ды, со ны мен қа тар кез бе дә руіш те рі де қа тар уа ғыз жүр гіз ді. Ис лам дық ді ни бі лім бе ру үде рі сі тоқ та ған жоқ. Со зақ та ғы «Баб ата», Та раз да ғы «Әб ді қа дыр», Сы рым- бет те гі «Ай ға ным» мед ре се сі, Бө кей ор да сын да ғы «Ор да», Түр кіс тан да ғы «Қар нақ», Таш кент те гі «Кө кіл таш» мед ре се ле рі жұ мыс іс те ді. Бар лық қа зақ хан да ры Ке рей мен Жә ні бек тен бас тап ең соң ғы қа зақ ха ны Ке не са ры (1847 ж. қай тыс бол ды) өз де рі нің ша ри ғат қа 125 жү гі не тін дік те рін айтып кет кен. Қа сым хан мен Есім хан қа был да ған көш пе лі мем ле кет тің да ла заң да ры на ша ри ғат тың үл кен әсе рі бол ды. Тәуке хан ның (ша ма мен 1718 ж. қай тыс бол ды) «Же ті жар ғы» заң дар ко- дек сін қа был дауы ис лам ды қо ғам дық өмір мен заң дық тә жі ри бе де қол- да ну да ай тар лық тай үл кен қа дам бол ды. Көш пе лі лер ис лам ды қа был да- ған нан кей ін қо ғам дық қа ты нас тар ды рет теу де гі құ қық тық жүй есін де де оң өз ге ріс тер орын ал ды. Мы са лы, Еді ге би дің «Жа сақ», «Қа сым хан ның қас қа жо лы», «Есім хан ның ес кі жо лы», Әз Тәуке нің «Же ті жар ғы сы» заң на ма ла рын да ис лам дық ат ри бут тар көп теп кез де се ді. Әсі ре се, «Же ті жар ғы» заң на ма сы әдет-ғұ рып пен ша ри ғат ты ба рын ша са бақ тас ты- руы мен өмір шең бо ла ал ды. Ай мақ тар да ғы ис лам ді ні нің ық па лы ның қа лып та суы ес кі тү сі нік- тер дің сақ та луы жә не олар мен син тез ге тү суі ар қы лы да жү зе ге асып отыр ды. жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|