Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық
Би қазылардың діниқұқықтық нормаларды қа лып тас ты ру да ғы
жүктеу/скачать 3,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Зайырлылык жане динтану 9 каз УЧЕБНИК
| Би қазылардың діниқұқықтық нормаларды қа лып тас ты ру да ғы
ор ны. Заң шығару, сот билігі, халықаралық елшілік ісі билер қолында болды. Олардың елдің қоғамдық, әлеуметтік, саяси, т.б. ел өмірінің бар- лық салаларында белсенділігі артты. Қазақ хандығының әдет-ғұрыптық заң ережелерін бекітуде және ел басқару ісінде хандар үнемі билердің қолдауына иек артты. Өйткені би артында оның билігіне жүгінген дүйім жұрт тұрды. Билер мемлекеттің ішкі, сыртқы саясатына, жарғы мен бұйрықтардың жүзеге асырылуына жәрдемші бола білді. Осылайша қа- зақ тарихында белгілі «Қа сым хан ның қас қа жо лы», «Есім хан ның ес кі жо лы», «Тәуке хан ның Же ті жар ғы сы» ат ты заң жи нақ та ры би лер кө ме- гі мен жа са лып, со лар дың би лі гі мен жү зе ге ас ты. Қазақ хандары қазақ халқының этникалық аумағын кеңейту барысында әдет-ғұрыптық заңдарға арқа сүйеді. Ислам діні қазақ қоға- мында лайықты орнын алғаннан кейін шариғат пен әдет-ғұрыпқа қатар жүгінген қазылық биліктерге иек арта бастады. Қа сым хан өз за ңын да Құ ран та лап та ры на қай шы кел мейт ін қа зақи ғұ рып ерек ше лік те рін сақ тай оты рып, заң жи на ғын жа са ды. Мы са лы, же ті ата ға дейін үй лен беу, әмең гер лік, құ да лық жол-жо рал ғы лар, қа зы- лық би лік, т.б. Ол ха лық тың кө кейі нен шық қан әрі ежел ден ке ле жат қан би лік дәс түр, әдет-ғұ рып бұл жар ғы ны жаң ғыр тып, кү шейт е түс ті. Бұл заң ға ен ген ере же лер: 1. Мү лік за ңы (жер дауы, мал-мү лік дауы). 2. Қыл мыс за ңы (кі сі өл ті ру, та лау, шап қын шы лық жа сау, ұр лық қы лу). 3. Әс ке ри заң (ала ман мін де ті, қо сын жа сақ тау, қа ра қа зан, ер дің құ ны, тұл пар ат). 4. Ел ші лік жо ра ла ры (майт ал ман ше шен дік, ха лы қа ра лық қа ты нас- та ғы сы пайы лық, әдеп ті лік, иба лы лық). 5. Жұрт шы лық за ңы (шү лен тар ту, ас, той, ме ре ке, ду ман үс тін де гі ере же лер, ат жа рыс, бәй ге ере же ле рі, жа сауыл, бе кеуіл, тұт қауыл 127 мін дет те рі). Бұл жар ғы ха лық ара сын да іл ти пат пен «Қа сым хан ның қас қа жо лы» деп ата лып кет ті. Тәуке хан ның тұ сын да 1684 жы лы қа зақ тың бел гі лі үш биі – Әйтеке би, Тө ле би, Қа зы бек би дің қа ты суымен бұл заң жа ңа та раулар мен то лы ғып, «Же ті жар ғы» атан ды. «Же ті жар ғы» би лер со ты ның бе де лін арт тыр ды. Түр кіс тан қа ла сын Қа зақ хан ды ғы ның а стана сы ет ті . Түр- кіс тан қа ла сы жа нын да ғы Би тө бе де, Сай рам қа ла сының ма ңын да ғы Мәр тө бе де жә не Күл тө бе де жыл сай ын «Би лер ке ңе сі» ша қы рыл ды. жүктеу/скачать 3,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|